MUHASEBE İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER E-KİTAP PROJESİ FERHAT SAYIM TEMMUZ, 2013
1.2.MUHASEBE İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER KISIMIN AMACI KISIMIN ÖNEMİ İÇERİĞİ Türkiye de Muhasebe Tarihi 80 li Yıllara Kadar Yaşanan Gelişmeler 80 li Yıllardan Sonra Yaşanan Gelişmeler Muhasebenin Önemi Muhasebe Mesleği DESTEKLEYİCİ GÖRSELLER
Muhasebe Kavramı Muhasebe: Sözlük anlamı hesaplaşma, karşılıklı hesap görme, hesap işlerinin yürütüldüğü yerdir. Muhasebe, işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen mali nitelikli olaylara ait bilgileri; tespit etmek kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek, analiz etmek ve yorumlamak suretiyle ilgili kişi ve kurumlara raporlar halinde sunan bir bilgi sistemidir.
Türkiye de Muhasebe Tarihi Ülkemizde de hesap tutma tekniği batıda olduğu gibi ekonomik hayata paralel bir şekilde gelişme göstermiştir. Ülkemizde muhasebe ilk kez 1850 tarihli Kanunname-i Ticaret ile bir düzene bağlanmıştır. Adı geçen kanun, Fransız Ticaret Kanunu nun tercümesi niteliğinde olduğundan muhasebe uzun süre Fransız muhasebe literatürünün etkisinde kalmıştır. Halen kullanılan birçok muhasebe terimi (aktif, pasif, sukont, provizyon vb.) dilimize Fransızca dan geçmiştir
80 li Yıllara Kadar Yaşanan Gelişmeler - 1 1926-1960 yılları arasında muhasebe kuram ve uygulamalarında Alman etkisinin var olduğu ifade edilmektedir. Bu dönemde Alman profesörü Sachsenberg tarafından Sümerbank için hazırlanan muhasebe sistemi, iktisadi devlet teşekküllerinin çoğunluğu tarafından benimsenip uygulamaya konmasının yanı sıra sistemin özel sektörde de geniş etkiler yaptığı görülmüştür.
80 li Yıllara Kadar Yaşanan Gelişmeler - 2 1940 yılından sonra ortaya çıkan Kazanç Vergisi Kanunu ve 1950 yılında çıkarılan Gelir Vergisi Kanunu muhasebenin uygulanmasının önemini artırmış ve bu konudaki gelişmelere hizmet etmiştir. Mart 1964 te yürürlüğe giren 440 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleriyle Müesseseleri ve İştirakleri Hakkında Kanun hükümlerine göre, Mart 1964 - Mart 1968 tarihleri arasında faaliyette bulunan İktisadi Devlet Teşekküllerini Yeniden Düzenleme Komisyonu kurulmuştur.
80 li Yıllara Kadar Yaşanan Gelişmeler - 3 Düzenleme Komisyonu, Mart 1968 de ilkelerini ortaya koyduğu Tekdüzen Muhasebe Sistemi nin iktisadi devlet teşekkülleri için zorunlu, özel sektör için de isteğe bağlı olmasını önermiştir. Bu sistem geniş ölçüde Amerikan muhasebe kuramı ve uygulamasına dayandırılmıştır. Daha sonra kurulan Kamu İktisadi Teşebbüsleri Reform Komisyonu nun alt komisyonu durumunda olan ve 1971 de oluşturulan Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulama Komisyonu tarafından tasarlanan sistemde değişiklikler yapılmış ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi 7.7.1971 gün ve 7/2767 sayılı Kararname ile 27 kamu iktisadi teşebbüsünde 1.1.1972 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır.
80 li Yıllara Kadar Yaşanan Gelişmeler - 4 Aynı Kararname ile uygulama kapsamı dışında bırakılan bankacılık işletmeleri ve uygulama alanına giren sınai işletmelerde maliyet muhasebesi ile ilgili esasların saptanması görevi DPT Tekdüzen Muhasebe Koordinasyon Devamlı İhtisas Komisyonu na verilmiştir. Komisyon çalışmaları sonucu maliyet muhasebesine ilişkin esaslar saptanarak 1977 yılı başından itibaren uygulamaya geçilmiştir.
80 li Yıllara Kadar Yaşanan Gelişmeler - 5 Bankalar Birliği tarafından hazırlatılan Bankalar için Tekdüzen Hesap Planı 1986 yılı başından itibaren uygulamaya konulmuştur. KİT lerdeki tekdüzen muhasebe uygulamalarının etkileri giderek büyük özel kuruluşlarda da görülmeye, bunun sonucu olarak muhasebe uygulamalarında genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri esas alınmaya başlamıştır. Bu nedenle KİT lerde Tekdüzen Muhasebe Sistemine geçilmesi önemli bir aşamadır.
80 li Yıllardan Sonra Yaşanan Gelişmeler - 1 Muhasebecilik mesleği ile ilgili 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu 13 Haziran 1989 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Muhasebecilik mesleği bu kanun ile yasal bir yapıya kavuşturulmuştur. 3568 sayılı Kanun un geçici madde hükümlerine göre kurulan Geçici Kurul, geçiş dönemi ile ilgili işlemleri yürütmüş, iller itibariyle meslek odalarının ve muhasebe mesleğinin en üst organı olan Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odalar Birliği nin (TÜRMOB un) örgütlenmesini gerçekleştirmiştir.
80 li Yıllardan Sonra Yaşanan Gelişmeler - 2 Geçici Kurul un görev süresi, birliğin kurulması ile Ekim 1991 de sona ermiştir. Ancak Maliye Bakanlığı Geçici Kurul döneminde başlatılmış olan muhasebe standartları ve hesap planı çalışmalarını iki komiteden oluşan bir Komisyon kurarak sürdürmüştür. Komisyon; üniversite, Türkiye Serbest Muhasebeci, Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odalar Birliği, Sermaye Piyasası Kurulu, ilgili Bakanlıklar ile kamu kuruluşları ve kamu-özel sektör temsilcilerinden oluşmuştur.
80 li Yıllardan Sonra Yaşanan Gelişmeler - 3 Muhasebe Standartları ve Hesap Planı Komiteleri olarak Ekim 1990 - Temmuz 1991 tarihleri arasında yapılan çalışmalar sonucu, her türlü işletmelerin muhasebe uygulamalarına esas alacakları muhasebe kavramları, ilkeleri, standartları, mali tabloların formları ve içerikleri, hesap planı ve açıklamaları saptanmış ve geliştirilmiştir. Bu çalışmalarda Sermaye Piyasası Kurulu nun 29 Ocak 1989 tarihli muhasebe tebliği ile uyum sağlanmaya çalışılmıştır.
80 li Yıllardan Sonra Yaşanan Gelişmeler - 4 Maliye ve Gümrük Bakanlığı, geliştirilen bu muhasebe sisteminin Türkiye genelinde tüm işletmeler için zorunlu olarak uygulamaya konulmasını gerçekleştirmek üzere çalışmalar yapmış ve bu konuya ilişkin Muhasebe Sistemi Uygulamaya Genel Tebliği ni 26 Aralık 1992 tarihli ve 21447 sayılı Resmi Gazete nin mükerrer sayısında yayınlamıştır.
80 li Yıllardan Sonra Yaşanan Gelişmeler - 5 Tebliğde öngörülen muhasebe sistemine ilişkin esaslar beş bölüm olarak aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir. Muhasebenin Temel Kavramları Muhasebe Politikalarının Açıklanması Mali Tablolara İlişkin İlkeler Mali Tabloların Düzenlenmesi ve Sunulması Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları
Son Yapılan Düzenlemeler 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu (TTK) 13 Ocak 2011 tarihinde kabul edilmiştir. Kanunun ilk halinde ölçeğine bakılmasızın sermaye şirketlerinin (anonim, limitet ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket) tamamının bağımsız denetime tabi olması ve bu denetimin bağımsız denetim kuruluşlarına veya küçük ve orta ölçekli sermaye şirketlerde bir veya birden fazla serbest muhasebeci mali müşavire veya yeminli mali müşavire yaptırılması öngörülmüştür.
Ancak, TTK yürürlüğe girmeden önce çıkarılan 6335 sayılı Kanun ile her ölçekteki (küçük, orta, büyük) şirketin bağımsız denetime tabi olması zorunluluğundan vazgeçilmiştir, bunun yerine bağımsız denetime tabi olacak şirketleri belirleme yetkisi Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Ve TTK bu değişiklikle 1 Temmuz 2012'de yürürlüğe girmiştir. Bakanlar Kurulu da kendisine tanınan bu yetki çerçevesinde, 19/12/2012 tarihinde almış olduğu Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair Karar ile hangi sermaye şirketlerinin bağımsız denetime tabi olacağını belirlemiştir. Böylece, anılan Bakanlar Kurulu kararı kapsamına giren şirketler bağımsız denetim yaptırmakla yükümlü kılınıp; girmeyenler ise bağımsız denetimin kapsamı dışında tutulmuştur.
Anılan Bakanlar Kurulu kararı kapsamına giren şirket sayısının yaklaşık 2 bin 500 civarında olması ve bunun dışında kalan şirketlerin denetimsiz kalması üzerine, Yasa Koyucu TTK'nın şirketlerin denetimine ilişkin hükümlerinde yeniden değişikliğe gitmiş ve bu kapsamda, 28 Mart 2013 tarihinde kabul edilen ve 11 Nisan 2013 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 6455 sayılı Gümrük Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Bakanlar Kurulu kararı kapsamına girmeyen, daha doğrusu bağımsız denetime tabi olmayan anonim şirketler ile tarım satış kooperatifleri ve tarım satış kooperatifleri birlikleri denetim yaptırmakla yükümlü kılınmıştır; anılan denetimi yaptırmayan anonim şirketler ile kooperatiflerin ve birliklerin finansal tablolar ile yönetim kurulu yıllık faaliyet raporunun düzenlenmemiş sayılacağı hükme bağlanmıştır.
Bu düzenlemeyle, sayıları 100 bin civarında olan anonim şirketlerin tamamı denetim kapsamına alınmıştır. Hemen belirtilmelidir ki, 6455 sayılı Yasa ile getirilen bu denetim zorunluluğu TTK'nın 565'inci maddesi ile yapılan yollama gereği sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketleri de kapsamaktadır. Ancak, limited şirketler bu denetimin dışında tutulmuştur. Dolayısıyla, limited şirketler Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı kapsamına giriyorlarsa bağımsız denetim yaptıracaklar; anılan Karar kapsamına girmiyorlarsa denetime tabi olmayacaklardır.
Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu nun Kurulması 02 Kasım 2011 Tarih ve 28103 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 660 sayılı KHK ile Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun kurulması karar altına alınmıştır. Yeni Kurulun kurulması ile birlikte Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (TMSK) kapatılıp, yetkisi yeni kurulan Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları kuruluna aktarılmıştır. Yeni Türk Türk Ticaret Kanununda da bu konuda düzenleme yapmış ve Denetim Standartları Kurulu nun 2013 yılına kadar kurulmasını hükme bağlamıştır.
Muhasebenin Önemi Muhasebe, sadece işletmelerin yöneticilerine doğru bilgi vermekle kalmaz, işletme ile ilgileri bulunan taraflara da işletmenin finansal durumu ve işletme hakkında bilgiler verir. Gelişen ekonomik hayatla sermaye şirketlerinin artması, muhasebeden gelecek bilgilerle daha çok kişinin ilgilenmesine yol açmıştır.
Muhasebenin Önemi Sermaye şirketleri çıkarmış oldukları hisse senedi ve tahvillerle mali güç sağlamayı amaçlamakta iken bu senetleri alacak olan taraflar da söz konusu işletmelerin mali tablolarının denetimden geçmiş ve güvenilir olmalarını beklemektedirler. Ayrıca devlet de ekonomik dengelerin ve dolayısıyla toplum düzeninin bozulmasını önlemek amacıyla işletmelerin faaliyetlerini kontrol etmekle sorumludur. Devlet kendisine ödenecek verginin belirlenebilmesi için de muhasebe bilgilerini kullanılmaktadır.
Muhasebe Mesleği
Muhasebe Mesleği Bir uğraşının meslek olarak nitelenebilmesi için gerekli olan özellikler çeşitli yazarlar tarafından ortaya konulmuştur. Buna göre bir uğraşının meslek olarak kabul edilmesine yönelik olarak bir uğraşı; - Karmaşık ve sürekli gelişen bir bilgi yapısını içeriyorsa, - Uygulamada karşılaşılan sorunların çözümünde mesleki yargı kullanılıyorsa, - Kamu yararına hizmet edecek mesleki bir sorumluluk taşıyorsa bir meslek olarak kabul edilmektedir.
Bu bağlamda muhasebe mesleği bu özelliklerin hepsini birden taşımaktadır. Çünkü; muhasebe, işletme ile ilgili tüm kişi ve kuruluşlara ihtiyaç duydukları finansal nitelikli bilgileri üretip bunları raporlar aracılığıyla ilgililere sunarken aynı zamanda ekonomik sosyal ve teknolojik alanlardaki gelişmelerin etkisiyle de ürettiği bilgilerin kapsamını genişletmekte ve niteliklerini değiştirmektedir
Muhasebe için Meslek Sayılabilme Koşulları Analizi TaşInmasI Gereken Şart Muhasebe Mesleği için Durum Analizi Mesleklerin entelektüel bir boyutu vardır ve belli bir akademik eğitim süresini gerektirirler. Bu akademik eğitim ihtisaslaşmayı da gerektirir. Ticari ilişkiler, uluslararasılaşma, organizasyonlarda büyüme kullanılacak kayıt tekniklerinin ve konsolidasyon faaliyetlerinin giderek daha fazla karmaşıklaşması sonucunu doğurmuştur. Bu da daha yüksek düzeyde bir mesleki bilgi ve aktiviteyi gerektirmektedir. Bu performansı göstermek zorunda olan muhasebe meslek mensupları giderek daha fazla akademik bir eğitim ve sertifikasyon sürecine girmektedirler.
Muhasebe için Meslek Sayılabilme Koşulları Analizi TaşInmasI Gereken Şart Meslekler, mensupları için fedakarca davranışlar beklerler. Bir mesleğin mensuplarının amacı birinci olarak kendilerine ihtiyaç duyanlara hizmet etmektir. Başkalarına ve topluma hizmet etmek meslek olmanın esasını teşkil etmektedir Muhasebe Mesleği için Durum Analizi Ticari hayatın düzenlenmesinde ticari ilişkiler, sosyal sorumluluklar sürekli bir aktiviteyi gerekli kılmıştır. Bu dinamik sürecin yönetilmesi ve toplumsal faydanın ortaya çıkması için muhasebe mesleğini yürütenlerin sorumluluk bilinciyle hareket etmeleri ve kendilerini yenilemeleri gerekmektedir. Sürekli bir değişime açık kalabilme iradesinde bulunan meslek mensuplarının fedakarca davranış koşulunu karşıladığından rahatlıkla bahsedilebilir.
Muhasebe için Meslek Sayılabilme Koşulları Analizi TaşInmasI Gereken Şart Bir meslekte bütün meslek üyelerinin yer aldığı organize bir meslek örgütünün varlığı gereklidir. Bu meslek örgütü, özerk ve kendi kendini yöneten kolektif bir özelliğe sahip olmalı ve üyelerini kontrol etmek, mesleki eğitim için rehberlik yapmak, mesleki uygulamalar için kabul edilebilir standartlar geliştirme gibi sorumluluklar taşımalıdır. Muhasebe Mesleği için Durum Analizi Bu gereklilik (meslek örgütü) muhasebe meslek mensupları için, özellikle dinamik değişim sürecinin yönetilmesi içinde fazlasıyla hissedilmektedir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde meslek standartlarının oluşturulması için güçlü çabaların ve sertifikasyon faaliyetlerinin ortaya çıkışı gözlenebilmektedir. Türkiye de de özellikle son yirmi yılda başlatılan süreç ile muhasebe meslek örgütünün hukuki alt yapısı sağlanmış ve güçlendirilmesi süreci de gerek iç gerekse dış dinamiklerle giderek ivme kazanmıştır.
Muhasebe için Meslek Sayılabilme Koşulları Analizi TaşInmasI Gereken Şart Toplum bazı meslekler için ek imkanlar sunabilmektedir. Bir mesleğin toplumdan sağladığı avantajlarla, toplumun o meslekten sağladığı avantajlar, bir meslek ile toplum arasında bir tür sosyal sözleşmenin varlığına işaret etmektedir. Bu sözleşme meslek sahiplerinin topluma karşı özel bir ahlaki sorumlulukları olduğunu göstermektedir. Muhasebe Mesleği için Durum Analizi Muhasebe mesleği için toplumun ek imkanlar sağlaması adına ilk etapta çok fazla öğe akla gelmemektedir. Ancak Maliye Bakanlığı gözetiminde faaliyetlerini sürdüren meslek örgütünün güçlendirilmesi bu tür ek imkanların ileride oluşturabileceğini gösterir. Dolayısıyla devlet harcamalarının sosyal yönü iyice kavrandığından bu harcamaların kaynağı olan ticari faaliyetlerin ve vergisel faaliyetlerin sağlanmasında devletin muhasebe mesleğini yürütenlerden bir takım menfaatler beklemesi ve karşılığında da bir takım menfaatler sunması bu meslek şartı için ifade edilebilir.
Muhasebe Meslek Hukuku Türkiye de muhasebe mesleği uzun bir geçmişe sahip olmasına rağmen muhasebe mesleğinin ülkemizde kanunla düzenlenmesi, 01.06.1989 tarihinde kabul edilen ve 13.06.1989 tarih ve 20194 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 3568 sayılı kanunla gerçekleştirilmiş ve ilk defa bu kanun ile meslek olarak tanımlanmıştır Muhasebe Meslek Türleri Serbest Muhasebeci Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Yeminli Mali Müşavir
Muhasebe Mesleğinin Sorunları (Yereli, 2006) (Arıkan, 2007) Yetişmiş personel bulma zorluğu Düzenli tahsilat yapamama sorunu Asgari ücret tarifesi Çalışma sürelerinin uzunluğu Mevzuatın izlenmesinde yaşanan sıkıntılar Serbest meslek yıpranma indirimin olmaması Serbest meslek mensuplarının Genel Gider kavramlarını açık ve net olmaması Serbest meslek ücretlerinin herhangi bir finans kurumu aracılığıyla tahsil edilememesi İstihdam zorunluluğu bulunan stajyerlere ücret istisnasının olmayışının meslek mensubuna ekonomik yük getirmesi İşgüden ve Çabuk (2006) Mesleğin aslına zarar veren üç sorun bulunmaktadır. 1-Artan ticarileşme. Meslek mensuplarının kendi çıkarları ve müşterilerine sundukları hizmet arasında kalmalarına sebeptir. 2- İş hayatında artan bir karmaşanın var olması. 3-Ahlaki değerler ve standartlarda meydana gelen değişimler meslek açısından sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Muhasebe Mesleğinin Önemine İlişkin Görüşler Muhasebe mesleğinin toplum açısından önemi fazladır. İşletmelerin kazançlarının ve buna bağlı olarak ödeyecekleri vergilerin hesaplanmasında muhasebecilerin sorumluluğu büyüktür.
Devletin topluma sunduğu hizmetlerin finansmanında vergi gelirlerinin çok büyük yer tuttuğu bir gerçektir. Vergi geliri yeterli olmayan ve mali sistemi iyi işlemeyen bir devlet, ekonomik ve sosyal görevlerini yerine getirmede zorlanacaktır. Toplumun iyi işleyen ekonomik düzene sahip olmasının etkileyen faktörlerden biri de muhasebe mesleğidir. Genel olarak muhasebe mesleği için ortaya çıkan algıda bu mesleğin vergi toplama faaliyetleri işle özdeşleştirildiği görülmektedir. Ancak bu yaklaşım kanımızca gelişmekte olan bir ekonomi için terk edilmesi gereken bir ön algıdır. Vergisel faaliyetler muhasebe mesleği fonksiyonlarından biridir. Asıl ön plana çıkarılması gereken yönü işletme sahipleri ve yatırımcılarının karar süreçlerinde güvenilir ve yeterli bilginin sağlanabilme fonksiyonu olmalıdır.
Ülkemizde Muhasebe Mesleğine İlişkin Yasal Düzenleme Ülkemizde muhasebe mesleği incelendiğinde 1989 yılında 3568 sayılı Kanun yürürlüğe girinceye kadar mali müşavirlik ve muhasebecilik mesleği bakımından ülke ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir mesleki örgütlenmeye gidilemediği görülmektedir. Türkiye de muhasebe mesleği uzun bir geçmişe sahip olmasına rağmen muhasebe mesleğinin ülkemizde kanunla düzenlenmesi, 01.06.1989 tarihinde kabul edilen ve 13.06.1989 tarih ve 20194 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 3568 sayılı kanunla gerçekleştirilmiş ve ilk defa bu kanun ile meslek olarak tanımlanmıştır.
Kanunda bahsi geçen meslek konuları ya da verilebilecek hizmetler, defter tutma (muhasebe kayıtlarının tutulması), müşavirlik, denetim ve tasdik olarak dört grupta toplanabilmektedir. Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler defter tutma hizmetinin yanı sıra müşavirlik ve denetim hizmetinde de bulunabilirler, fakat tasdik yetkileri yoktur. Yeminli Mali Müşavirler ise müşavirlik, denetim ve tasdik hizmetlerini yerine getirirler, Kanun gereğince defter tutmalarına müsaade edilmemiştir). Kanun 52 esas ve 8 geçici maddeden ibarettir. Muhasebe mesleğinin konusu, iki temel grupta toplanmıştır. Birinci grupta muhasebecilik ve mali müşavirlik, ikinci grupta yeminli mali müşavirlik ele alınmıştır