VETERĐNER HALK SAĞLIĞI ( Veterinary Public Health) ( Hayvancılıkta Performans Dergisi,Nisan 2010,Sayı:136 da yayınlanmıstır ) Prof.Dr.Osman Yılmaz Đzmir D.E.Ü.Tıp Fakültesi Doç.Dr.Tonay Đnceboz Đzmir D.E.Ü.Tıp Fakültesi Adnan Serpen Veteriner Hekim Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Sekreterya Görevlisi Giriş: Dünya sağlığı güvenliği;ülkeler arasında bir sorumluluk paylaşımı olup insan ve hayvan salgın hastalıklarının zamanında açıkça haber veren ve uyaran, tehlikelerin doğru zamanda far kında olunmasını ve hızlı yanıt bulunmasını gerektiren ve ülke kapasitesini,olayları önceden tes pit etme ve devam eden hastalıklara karşı koruma ve kontrol programı ile etkili bir yanıt oluştur ma konusunda geliştirilen bir düzendir.đdeal bir halk sağlığı ( HS ) güvenliğine ulaşmak, insan ve hayvan arasındaki ilişki üzerine güçlü bir bağlantı kurmayı gerektirir.bunun için hayvan sağlığı araştırmalarında iyi düzeyde teşhis koyabilecek özellikte laboratuvarlar,hastalıktan koruma ve kontrol programları,çevrede bulaşı engelleyen uygulamalı araştırma programları gerektirir.(1). Çağdaş sağlık bilimi toplumsal sorumluluk taşır ve insana tümcel yaklaşır. Tümelci sağlık bakışı insanı sağlam ya da hasta olarak ayırmaksızın, bir bütün olarak ele alır.toplum Hekimliği ya da Toplum Sağlığı adlarıyla da bilinen halk sağlığı, bütüncül sağlık anlayışıyla donanmış, deği şik disiplinlerden bilim insanlarıyla etkileşim içinde olan ve etkinlik sürdüren sağlık yaklaşımıdır (2,3).HS bilimi içinde insan ve veteriner halk sağlığı (VHS) arasında sıkı bir ilişki ve iş birliği var dır.temelinde;vhs ve insan hekimliği HS faaliyetlerinin birlikte oluşturduğu global sağlık politi kaları yatar (4).Çünkü HS demek ayni zamanda global HS demektir Halk Sağlığı [HS( Public Health<PH> )] ve Veteriner Halk Sağlığı[VHS ( Veterinary Public Health<VPH> ) ] Kavramlarının ortaya çıkışı: Şüphesiz, HS, toplum hekimliğinden çok daha geniş bir konudur ve meslek uygulamaları çeşitliliğine sahip olup hekimlik dışındaki mesleklerin de eğitimini ve hizmetlerini gerektirir. Gü nümüzde HS, yaklaşık 80 değişik meslek alanının ve onları yetiştiren, barındıran bilim disiplini nin çok yönlü hizmetini gerektirir (5).Đnsan ve hayvan sağlığının korunabilmesi için hastalıklar ve oluş nedenleri üzerine eğilindikçe, kişilerce gerek insan, gerekse hayvan sağlığının korunma sına yönelik kurallar ne kadar uygulanırsa uygulansın, kimi çevresel etmenlerin hastalık oluşu munda rol oynadığı zamanla anlaşılmıştır. Bu nedenle insanoğlu dünyanın varolduğu günden itibaren hastalıklarla mücadele etmiş ve etmektedir.e.chadwick sağlığın ilk koşulu sanitasyon, yani fiziksel çevreyi sağlık yönünden olumlu duruma getirmektir şeklinde belirtmiştir. Bu tür uğ raşlar sonucunda toplum sağlığının korunmasına yönelik uğraşlar gündeme gelmiştir.abd lerinin Boston şehrinde bir kitapçı olan Lemuel Shattuck ( 1793 1859 ), 1850 yılında yazdığı ra porda önlenmesi olanağı bulunan hastalıklar çok yaygındır.bu durumun düzeltilmesi için Devlet bir sağlık örgütü kurmalıdır demiştir. Alman hekim Solomon Neumann 1847 yılında yayınladığı kitabında, Tıp bilimi aslında sosyal bir bilimdir şeklinde bir ifade kullanarak hekimliğin sosyal yönünü ilk kez açıklamıştır.daha sonra bir çok hekim tarafından 19.yy da,avrupa da sosyal hij - 1 -
yen, sosyal patoloji, kamu hijyeni ( hygiene publique ), yasal hekimlik,sağlık polisi hizmetleri sistemi ve sosyal hekimlik terimleri eş anlamda kullanılmıştır. Đlk kez Fransız ortopedi uzmanı Jules René G.Guerin ( 1801 1886 ) sosyal he kimlik ( médicine sociale ) terimini 1848 yılında kullanır.yi ne ayni yıl Alman patolog Prof.Dr. Rudolf L.K.Virchow ( 1821-1902 ), hekimlikte Reform ( Die Medizinische Reform ) adındaki haftalık politik tıp dergisinde, sosyal hekimlik ( soziale medizin) terimini kullanır. Sağlıkla ilgili kavram ve politikaların tartışıldığı bu dönemde 1884 yılında New York ta D.Appleton and Company tarafından, Veteriner Hekim Frank S.Billings ın < Hayvan Hastalık larının Halk Sağlığıyla Đlişkisi ve Halk Sağlığının Korunması ( The Relation of Animal Diseases to The Public Health and Their Prevention ) > adlı kitabı yayınlanır. Söz konusu kitabın açılış cümlesinde yer alan hayvan hastalıklarının HS ile olan ilgisini açıklayan ifadesi o yıllar itibariyle HS kavramının yeni yeni ortaya çıktığı bir sırada gündeme gelmesi veteriner biliminin HS ile iliş kisini somut olarak ortaya koymasından dolayı çok önemliydi.đngiliz ve Amerikalılar tartışma ların sürdüğü bu dönemde sosyal tıp terimini hiç ağızlarına almazlar, sosyal hijyen terimini de cin sel hastalıklardan korunmaya yönelik önlemleri belirten bir bilim dalı olarak benimserler. Avrupa lılar sosyal hijyen ya da sosyal hekimlik olarak adlandırdıkları bilime ilk defa halk sağlığı [HS ( public health - PH )] adını verirler. Birinci dünya savaşından sonra çok hızlı bir değişime uğrayan Avrupa da sosyal hekimlik teriminin daha sık kullanıldığı; tıp fakültelerinde hijyen ders lerine ek olarak sosyal hekimlik dersleri de okutulduğu görülür. Bu konuda ilk adımı Hollanda atar ve onu Fransa izler. Benzer konular Almanya, Đtalya ve Đsviçre de sosyal hijyen ; Đngiltere ve ABD de Halk Sağlığı adıyla tıp fakültelerinin eğitim programlarına alınmış olur. Amerika lı hekim C.E.A. Winslow, 1923 yılında HS nı; organize edilmiş toplumsal çabalarla çevrenin sağ lık koşullarını düzelterek; bireylere sağlığı koruma bilgisi vererek; bulaşıcı hastalıkları önleye rek; hastalıkların erken tanı ve koruyucu tedavisini sağlayacak hekimlik ve hemşirelik örgütleri kurarak ve her bireyin sağlıklı bir yaşam sürdürmesini mümkün kılacak sosyal bir ortam geliştire rek hastalıkları önleyen,yaşam süresini uzatan,beden ve ruh sağlığı içinde çalışabilme gücünü arttıran,böylece her vatandaşın sağlıklı ve uzun bir yaşam sürme hakkını gerçekleştirmeye uğra şan bir bilim ve san attır şeklinde tanımlar ki bu tanım ile ayni zamanda HS nın sosyal hekim likle eş anlamlı olduğunu ortaya koyar (6,7,8).VHS,HS kavramının ortaya çıktığı süreç içerisin de A.B.D de HS içinde ele alınarak ortaya çıkmış bir konsepttir. Daha 1881 yıllarında Amerikan Halk Sağlığı Birliği nin ( American Public Health Association < APHA > ) ve 1945 yılında II.dünya savaş sonrası A.B.D de HS Servisleri içinde VHS bölümleri oluşturulmuştur. Veteriner hekimliğin,hs ile ilişkisinin temelinde zoonoz hastalıklar önemli role sahiptir. Nitekim 1950 yılında 86 adet olan toplam zoonotik patojen sayısının, 51 sene sonra 2001 yılında tahminen on katın üzerinde bir artış ile 868 adete ulaşmış olduğunu görüyoruz.yine bu zoonotik patojenlerin % 33 ü insana bulaştıktan sonra tekrar insana geçebilme özelliğine sahiptir.đnsanlar da meydana gelen enfeksiyonların % 80 ni hayvan kaynaklı patojenler oluşturmakta,bu enfeksi yonlara neden olan ve yeni önem kazanan toplam 175 adet patojen in % 75 ini yani 132 adetini zoonotik patojenlerin oluşturması,bu zoonotik patojenlerin % 28 ini,yani 37 adetini vektörel zoo notik patojenlerin oluşturması ve yine her yedi ayda bir yeni ve yeniden önem kazanan hastalık ların HS nı tehdit etmesi, son yıllarda ortaya çıkan insan sağlığını tehdit eden salgın bulaşıcı has talıklarla ilgili yapılan epidemiyoloji bilgileri göz önünde bulundurulduğunda, önümüzdeki yıllar da yılda ortalama 3-4 adet arasında olmak üzere, 2015 yılına kadar toplam 8 34 arasında yeni ö nem kazanan hastalığın ortaya çıkmasının beklenmesi böyle bir sürecin ortaya çıkmasını sağla yan en büyük nedenlerden birisi olarak görülmektedir. Böylece zoonozlarda ki bu artışın karşısın da,hs nın daha iyi korunabilmesi için veteriner hekimlik mesleğine büyük görevler düşmektedir. Çünkü şekil 1 de görüldüğü gibi veteriner hekimlik mesleği,zoonoz hastalıklara karşı bireyin ve toplumun sağlığının korunmasında tampon görevine sahiptir. (9,10,11, 12,13,14,15,16,17). - 2 -
Zoonoz Hayvan Hastalıkları Veteriner Bilimi + Đyi Veteriner Yönetimi Hayvan Sağlığı Đnsan Sağlığı Gıda Güvenliği nin Sağlanması Ticari Đhtiyaç Şekil - 1: Veteriner biliminin,zoonoz hastalıklar karşısında başlıca tampon ve karantina mekanizmaları (18,19) Veteriner hekimlik hizmetleri,ii.dünya savaşı ile birlikte dünyada tarım (Bitkisel + Hay vansal Üretim),sağlık,ekonomi ve siyasi alanda meydana gelen değişiklikler sonucunda sadece ül kelerin Tarım Bakanlıkları bünyesinde verilen bir hizmet olma özelliğinden çıkarak Đçişleri Ba kanlığı ( yerel yönetimler ),silahlı kuvvetler,sağlık ve çevre bakanlıkları bünyelerinde de yürü tülen bir hizmet konumuna gelmiş bulunmaktadır (20,21).1945 yılında Çinli Dr.Szeming Sze,Nor veçli Dr.Karl Evang ve Brezilyalı Dr.Paula Souza ilk defa dünyada ki insanların sağlık sorunla rıyla ayırım yapmadan ilgilenen tek organizasyonu oluştururlar.1946 Yılında New York ta yapı lan UN [United Nations ( Birleşmiş Milletler < BM > ) ] nin, Ekonomik ve Sosyal Konseyi top lantısında, BM e bağlı WHO [World Health Organization ( Dünya Sağlık Örgütü < DSÖ>)] tü kurulmasına karar verilir ve 1948 yılında resmen kurulur (7,8,22).Ayni yıl kendi anayasasında sağlığı; Sağlık,yalnız hastalık ve sakatlığın olmaması değil bedence, ruhça ve toplumsal yönden tam bir iyilik durumudur şeklinde tarif ederek işe başlar(21).yine ayni yıl DSÖ bünyesinde VHS departmanının oluşturulması için Amerikalı Veteriner Hekim Virolog Prof. Dr.Martin M. Kaplan ( 1915-2004 ) görevlendirilir ve VHS departmanı kurar.1955 Yılında VHS nın Avrupa bölümü kurulur (8,20). Veteriner Halk Sağlığı [VHS ( Veterinary Public Health<VPH> ) ] Nedir?: 1950 Yılının Aralık ayında Đtalya nın Geneva kentinde DSÖ ve UN/FAO[United Nations / Food and Agriculture Organization (Birleşmiş Milletler Gıda Tarım Teşkilatı)] nın konu uzma nı eksperler ile ortaklaşa düzenlenen ilk Zoonoz ( Hayvandan Đnsana Geçen Hastalıklar ) toplan tısında VHS: VHS;hastalıkların önlenmesi, yaşamın korunması ve insanlığın verimliliği ile refa hı adına veteriner tıp biliminden etkilenen ve onu etkileyen tüm toplumsal olayları kapsamakta dır. şeklinde tanımlanmıştır.bu tanım ayni zamanda o tarihlerde A.B.D de oluşturulan Ameri kan Veteriner Halk Sağlığı Kurulu tarafından ilk defa kullanılmıştır.yine bu toplantıda hazırla nan raporda; DSÖ nün anayasasında yer alan tanımlamada adı geçen sağlık koşullarına ulaşılması için, VHS nın harekete geçirilmesi önemli bir düşünceydi ki bu tanımlamada şöyle deniliyor du: Sağlık;sadece hastalığın ve zayıflığın bertaraf edilmesi değildir, tüm olarak fiziksel,ruhsal ve sosyal refahtır.bu rapor, tüm ülkelerin ulusal yönetimlerinde VHS programlarının kurulması için bir destek niteliğindedir.böylelikle hayvandan insanlara aktarılabilen hastalıklar ile hayvan orijin li besin (gıda) lerin muayenesi ve hijyenine dikkat çekilmiştir.(8,9,23,24) 1999 yılında Đtalya nın Te ramo kentinde düzenlenen Future Trends in Veterinary Public Health ( Veteriner Halk Sağlığı - 3 -
HALK SAĞLIĞI BĐLĐMĐ VETERĐNER HALK SAĞLIĞI 1- VHS Kanun ve Tü zükleri, 2- Laboratuvar Hay vanları yönetimi, 3- Afet hekimliği, 4- Hayvan Refahı, 5- HS yönetimi, 6-Sağlık tüzük ve eko nomisi, 7- Meslek sağlığı, 8- Sağlık eğitimi (Epidemiyoloji GLOBAL SAĞLIĞIN KORUNMASI 1- Zoonozlar, 2- Gıda Güvenliği ve Koru ma Çalışmaları, - Gıda ve Süt Hijyeni, - Et hijyeni ve Kontrolu, 3- Çevre Sağlığı, 4- Veteriner Epidemiyoloji 5- Risk analizi, Şekil - 2:VHS nın faaliyet alanları ve Global Sağlıkla ilişkisi (1,24,25) nın gelecekteki Trendleri ) konulu bir seminerde ve ayrıca D.S.Ö ce düzenlenen toplantılar da; VHS konsept i [Concept (Kavram)]: veteriner tıp biliminin insanın mantıksal, fiziksel ve sos yal yapısına olan katkıların tümü olarak tanımlanmıştır (26). VHS, şekil-2 de görüldüğü üzere HS nın analiz ve tasarımını içine alan, ayni zamanda hayvanlarla ilgili olmayan alanlara da katkıda bulunur HS nın ilgi alanları ve bu ilgi alanlarının önceliği ülkeden ülkeye, hatta ayni ülke içinde bölgeden bölgeye değişebilmektedir.bu öncelikle rin belirlenmesinde istatistik biliminden ve epidemiyolojik çalışmalardan faydalanılır.sağlık ala nında önceliğin belirlenmesinde kullanılan istatistik ve epidemiyolojik çalışmalar başta olmak üzere insan sağlığına yönelik temel bilimler alanında insan ve veteriner tıbbı daima ortak hareket ederler. Bu nedenle veteriner tıbbı alanında insan sağlığına yönelik yürütülen tüm bilimsel çalış malar,bir bütün içinde VHS çatısı altında toplanmıştır.vhs, bütüncül veterinerlik hizmetlerini içe ren,daima insan tıbbı ile ortak çalışan ve HS içinde yer alan bir konsept tir, branştır.çünkü VHS faaliyetleri, doğrudan bireye yönelik hizmet götüren diğer HS faaliyetleriyle birlikte çalış mak zorundadır. VHS nın faaliyet alanı oldukça bilimsel olup sadece veteriner hekimleri kapsamaz, aynı zamanda insan hekimlerini, hemşireleri, mikrobiyologları, hayvan kaynak lı hastalıkların tedavi ve korunmasına katkıda bulunan herkesi içine alır (26). Günümüzde VHS nın bugün geldiği en son nokta Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti (One Medicine One Health Concept ) dir.tek Tıp Tek Sağlık Konsepti (One Medicine One Health Concept ) insan ve vete riner tıbbı HS disiplinlerinin birlikte oluşturduğu global sağlık anlayışının tek bir konsept altında toplanmasını ifade eden Tek Sağlık < One Health> kavramıdır.tek Sağlık:yerel ve evrensel an lamda;insanların,hayvanların ve çevrenin optimal sağlığına ulaştırılması için multipl disiplinlerin birlikte çalışarak iş birliği aracılığıyla dünya sağlığının (global sağlığın) korunması veya güvenli ğinin sağlanmasıdır (27).Dünyada ki Tek Sağlık Konsept i çalışmalarına paralel olarak ülkemiz de Türk Veteriner Hekimler Birliği ( TVHB ) Merkez Konseyi ve Türk Tabipler Birliği ( TTB ) - 4 -
Merkez Konseyi arasında Tek Dünya Tek Sağlık başlığı altında 25 Nisan 2009 tarihin de ortak bir deklarasyon yayınlanmıştır. Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu ( ĐVHOVH ÇG ): Türkiye de faal olarak Veteriner Halk Sağlığı konusunda ki çalışmalar yirmi yılı aşkın bir süre önce Đzmir Veteriner Hekimler Odası (ĐzmirVHO) nda başlamıştır.bu çalışmalar Veteriner Halk sağlığı Çalışma Komitesi kurularak başlatılmıştır.zamanın ĐzmirVHO yönetiminden ve VHS çalışma komitesinde görevli Veteriner Hekim Adnan Serpen tarafından,1988 yılında yayınla nan Đzmir Veteriner Hekimler Odası Bülteni,Sayı:4-5 de Veteriner Hekimlik ve Halk sağlığı ad lı yayınlanan makale ile VHS meslek kamuoyunun gündemine getirilir.akabinde Veteriner Halk sağlığı Çalışma Komitesi içinde yer alarak Veteriner Hekimlik mesleğinin HS ile ilgili çalışmala rını yürütür.çalışmaların sonunda komite tarafından hazırlanan Sağlık Politikasında Veteriner Halk sağlığı Hizmetlerinin Yeri ve Önemi adlı görüş Đzmir Veteriner Hekimler Odası Bülteni,Sa yı:1993/2 de yayınlanır. Oda yönetimince 2006 yılında D.S.Ö tarafından 2002 yılında toplanan çalışma grubu tarafından hazırlanan Future Trends in Veterinary Public Health (Veteriner Halk Sağlığı nın gelecekteki Trendleri ) adlı rapor esas alınarak dünyada ki emsallerine benzer ve ay ni zamanda Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti anlayışını yansıtan,türkiye de konusunda tek insan ve veteriner tıbbından akademisyen ve hekimlerden oluşan bugünkü Đzmir Veteriner Hekimler Oda sı Veteriner Halk sağlığı Çalışma Grubu oluşturulur.o sırada A.B.D de bulunan çalışma grubu üyelerinden Veteriner Hekim Arzu Temizyürek çalışma grubunun faaliyetlerini temsilen, 14 Mayıs 2008 yılında A.B.D de,tufts University Veterinary Commings School of Veterinary Medi cine de Türkiye de Veteriner Halk sağlığı konulu Đngilizce bir seminer verir.bunun dışında diğer çalışma grubu üyeleri ulusal düzeyde çeşitli tarihlerde ve yerlerde düzenlenen bilimsel pa nel,konferans ve sempozyumlara VHS ve Tek sağlık konularında konuşmacı olarak katılmış lar ve katılmaktadırlar.2009 Yılında ĐVHOVHÇG muzca insan ve veteriner tıbbından hekimleri mizin katılımı ile One Health Initiativ Turkey Tek Sağlık Girişim Grubu Türkiye adı ile bir internet google grubu ile web sayfası kurularak faaliyete geçirildi. Sonuç: Dünya sağlığının güvenliği,ülkeler arasında bir sorumluluk paylaşımıdır.đdeal bir HS gü venliğine ulaşmak ancak insan ve hayvan arasındaki ilişki üzerine güçlü bir bağlantı kurmak gere kir.bunun için yaban hayat ve evcil hayvanlar, insan ve çevre için çaba sarfetmemiz gereken Tek Sağlık söz konusudur. Đdeal bir HS güvenliğine ulaşmak, HS kalitesini yükseltmekten ge çer (1).HS kalitesini yükseltebilmek için bir zincirin halkaları şeklinde birbirine bağlanmış hay van ve insan ilişkisine yönelik hastalık araştırması, koruması ve kontrolü ağını oluşturan Tek Sağlık Konsepti nin önemi,sağlıklı hayvan ve insan topluluğu açısından gittikçe önemi artan bir farkındalıktır.unutmayalım ki evreni ve hayvan sağlığını korumaya çalışmak suretiyle insan sağ lığını, insan sağlığını korumaya çalışmakla tüm evreni ve hayvan sağlığını korumuş olacağız.bu nu başarabilmek için, tıbbın farklı disiplin alanlarında tüm bilgi ve kaynaklarımızı paylaşmalı, ge lecek için gerekli olan sağlık açısından güvenli ortamı sağlayabilmek adına ulusal ve uluslararası düzeyde disiplinlerarası iş birliğini daha çok geliştirmemiz gerekiyor (1,27,28,29).Çünkü HS;HS biliminin ana öğesini oluşturan insan ve veteriner tıbbı HS disiplinlerinin birlikte oluşturduğu, global HS demektir. Kaynaklar: 1. OMURTAG,B,Đ.(2009) Çeviri: Global Halk Sağlığında Veterinerler < Veterinarians in Global Public Health>.This paper was prepared by an employee of the United States Go vernment and is to be considered - 5 -
a work of the United States Government. JVME (Journal Veterinary Medical Education) 30 (2), 2003 AAV MC (American Association of Veterinary Medical College) adlı kaynaktan Veteriner Hekimler Der neği Dergisinde Yayınlanmak üzere çevirisi yapılmıştır U.S.A. >.Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteri ner Halk Sağlığı Çalışma Grubu-ĐZMĐR 2. AKSAKOĞLU,G.(2006) Sağlıkta Araştırma ve Çözümleme.2.Yazım.D.E.Ü.Tıp Fakülte si,đnciraltı-đzmđr 3. EYNĐGÖLLÜ,M,E.(2006) Halk Sağlığında Kırk Yıllık Đnkârcılık.Bilim ve Gelecek Der gisi,şubat -2006 Sayısı-ĐSTANBUL 4. JORNA,T.(2009) The general role of the veterinary profession in public health.12th World Congress on Public Health,Đstanbul - TÜRKĐYE 5. EYNĐGÖLLÜ,M,E.(2006) Halk Sağlığında Kırk Yıllık Đnkârcılık.Bilim ve Gelecek Dergisi,Şubat -2006 Sayısı-ĐSTANBUL 6. AKSAKOĞLU,G.(2008) Bulaşıcı Hastalıkla Savaşım.3.Yazım.D.E.Ü.Tıp Fakültesi,Đncir altı ĐZMĐR 7. DĐRĐCAN,R ve BĐLGEL,N.(1993) Halk Sağlığı,II.Baskı.U.Ü.Güçlendirme Vakfı Yayın No:70,U.Ü.Đ.Đ. B.F.Đşletme Đktisadi ve Muhasebe Araştırma ve Uygulama Merkezi No:71-BURSA 8. TEMĐZYÜREK,A.(2007) Çeviri:Veteriner Halk Sağlığı Kitaplığı (A Bookshelf on Veterinary Public Health). www.izmir-vho.org 9. TODD,F,A.( 1951 ) The Veterinarian in Public Health.American Journal of Public Health and The Nation s Health,September 1951,Volume 41,Number 9 USA 10. KING,L.J.(2008) Understanding the Factors of Animal Disease Emergence:A World of One Health.Emer ging Animal Diseases,October 17,2008,Brussels,BELGIUM 11. KING,L.(2007) The Global Animal Health Initiative:The Way Forward Veterinary and Public Health Col laborati on,the World Bank Washington D.C,October 10,2007-USA 12. TAYLOR,L.H.(2001) Risk factors for human disease emergence.phil.trans.r.soc.lond. B ( 2001) 356, 983-989,UK 13. KING,L.J.(2004) May you live in interesting times -AAVMC Corporate Veterinary Medicine Meeting, June 22,2004,Atlanta,Georgia USA 14. BAYSALLAR,M.(2007) Biyolojik Silah Olarak Zoonotik Hastalıklar. 3-6 Aralık 2007, I.Ulusal Zoonoz Kongresi.-ERZURUM 15. Biological disasters of animal origin The role and Preparedness of veterinary and public health services.revue scientifique et technique,vol.25 ( 1 ),2006,OIE,12,rue de prony 75017 Paris,FRANCE. 16. ZOWGHI,E. Et al (2008) Emerging and Re-Emerging Zoonoses.World Journal of Zoology 3 (2): 71-76, 2008 17. JOST,C.C.(2008) Climate Change and Zoonoses Adaptation and Mitigation learning from RVF and HPAI.Kenya Stakeholders Workshop on Climate and Health Nairobi 8-9 December 2008 - KENYA 18. BRUCKNER,G.(2008) New challenges for the veterinary profession in global animal disease control and the trade in animals and animal products. 4 September 2008,Universi ty of Pretoria U.S.A 19. ABILO,R. OIE Global programme on Zoonoses ( Contribution to One World One Health ). Đnternetten indi rildiği tarih 03.10.2009, Saat 18:26 20. TEMĐZYÜREK,A.Çeviri:Veteriner Halk Sağlığı. www.izmir-vho.org 21. SCHWABE,W,C.(1984) Veterinary Medicine and Human Health.Third Edition (The Challenge of One Medicine -The Implacations of Veterinary Practice)-The Williams and Wilkins Company, Baltimore,USA 22. WAIBEL,R.World Health Organization. http://www.faqs.org/nutrition/smi-z/world-he alth-organization- WHO.html 23. KAHN,H.L. et al (2007) Confronting zoonoses through closer collaboration between medicine and veterinary medicine (as one medicine ).Veterinaria Italiana,43(1),5-19,2007, IZS A &M 2007-ĐTALYA 24. SANGUANKIAT,A.HACCP & ISO.Department of Veterinary Public Health and Diagnostic Services Fa culty of Veterinary Medicine,Kasetsart University. 25. The Role of Veterinary Public Health,CDC. U.S.A 26. SERPEN,A.(2005) 21.Yüzyılda Veteriner Halk Sağlığı,gelecekteki yeni akımlar.đzmđr -Bölgesi veteriner Hekimler Odası, www.izmir-vho.org 27. TEMĐZYÜREK.A.,SERPEN.A.(2008) Dünyadaki Son Gelişmeler Işığında Tek Tıp Tek Sağlık Konsep i.19 Kasım 2008,E.Ü.Tıp Fak.Halk Sağ.ABD,Bornova-ĐZMĐR 28. JOST,C.C.(2008) Climate Change and Zoonoses Adaptation and Mitigation learning from RVF and HPAI.Kenya Stakeholders Workshop on Climate and Health Nairobi 8-9 December 2008 - KENYA 29. TEMĐZYÜREK,A.(2008) Hayvansal Orijinli Biyolojik Felaketlerde Veteriner ve Halk Sağlığı Hizmetleri nin Rolleri ve Hazırlıkları.Veteriner Hekimler Derneği Dergisi,Cilt 79, Sayı 3,Yıl 2008 ANKARA - 6 -