ADANA / TÜRKİYE VE URMİA / İRAN ÖRNEĞİNDE BAZI ETLİK PİLİÇ KÜMESLERİNDE YAPI ELEMANLARININ UYGUNLUĞUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ Evaluation of Construction And Insulating Material Used In Broiler Houses A Case Study of Several Broiler Houses In Adana / Turkey And Urmia / Iran* Laleh GHANİZADEH Tarım Makinaları Anabilim Dalı Yılmaz YILDIZ Tarım Makinaları Anabilim Dalı Özet Kümesler projelendirilirken öncelikle bölgenin iklim koşulları dikkate alınmalıdır. Kümesler için yapı elemanları ve izolasyon malzemelerinin doğru seçilmesi, kümeslerde kullanılacak havalandırma, ısıtma ve serinletme sistemlerinde enerji giderleri en aza indirilebilir. Bu çalışmada, Urmia / İran ve Adana / Türkiye bölgelerinde etlik piliç üretimi yapılan bazı kümeslerde yapı elemanlarının uygunluğunun değerlendirilmesi, olası sorunlar için çözüm önerileri geliştirilmesi amaçlanmıştır. Urmia bölgesindeki kümeslerde, C kümesinin çatı malzemesi diğerlerinden farklı olarak sandeviç paneldir. Diğer yapı elemanları benzer malzemelerden yapılmıştır. Bu nedenle yapı elemanlarından ısı kazanç ve kayıp değerleri birbirlerine yakın bulunmuştur. C kümesinde çatı malzemesi olarak ısı yalıtım özelliği daha iyi olan sandeviç panel kullanıldığı için, çatıdan kümes ortamına giriş / çıkış yapan ısı miktarları (Yazın %35, kışın %39 ) diğer kümeslerden daha küçük bulunmuştur. Adana bölgesinde yaz döneminde hava sıcaklığı, Urmia bölgesinden daha yüksektir. Adana bölgesindeki kümeslerde üretim yoğunluğu (26,15-33,33 kg/m 2 ), Urmia bölgesindeki kümeslerden (20,02-26,04 kg/m 2 ) daha büyüktür. Buradan hareketle Adana bölgesi kümeslerde yaz havalandırma debisinin, Urmia bölgesi kümeslerinden daha yüksek olması beklenirken daha düşük bulunmuştur. Bu durumun, Adana bölgesi kümeslerinde yapı elemanlarının ısı yalıtım özelliklerinin daha iyi olmasından kaynaklandığı söylenebilir. Anahtar kelimeler: Etlik piliç, kümes, yapı elemanları, çevre koşulları Abstract In the construction of a poultry house, one must take into consideration the local climate of the region where the facility is being built. Proper selection of the construction material according to the local climate will have a major impact on the operational cost of the facility and will help minimize the cost associated with the ventilation, heating and cooling systems. This study aims to address the issues related to the selection of the construction material used in broiler houses and provide ways for mitigating such Aynı başlıklı Yüksek Lisans tezinden üretilmiştir. - 63 -
problems. Specifically, it investigates the construction material used at several industrial broiler houses located in Adana, Turkey and Urmia, Iran. Among the broiler houses, under investigation, that are located in Urmia, one of them (C) have used sandwich panels in their ceiling structure, while the construction material of other parts of the buildings (walls, floors, ) are fairly similar. Compared to the other similar facilities, those that used the sandwich ceiling panels (C poultry) had 35% and 39% less heat transferred between the outside and the inside of the facility during summer and winter seasons, respectively. When comparing the broiler facilities located in Adana vs. those that are located in Urmia, it was found that Adana facilities required considerably less amount of ventilation during the summer seasons. Even though the average density of hen weight per square meters in Adana facilities (26,15-33,33 kg/m 2 ) are larger than those in Urmia facilities (20,02-26,04 kg/m 2 ). Also it should be noted that the average temperature during the summer season in Adana, on average, is higher than that in Urmia. It is believed that use of better insulating material in the Adana facilities is the reason for the reduced ventilation requirement. Keywords: Broiler, poultry house, structural elements, environmental conditions Giriş Kümeslerde çevre denetimi amacıyla yapılan işlemler havalandırma, ısıtma ve soğutmadır. Bu işlemlere bağlı üretim giderlerinin azaltılmasının tek yolu, bölge koşullarına uygun kümeslerin yapılmasıdır. Diğer deyişle bölgenin iklim koşulları dikkate alınarak yapılacak kümesler için uygun yapı elemanlarının seçilmesidir. Mevcut kümeslerin yapısal özellikleri ve donanımları konusunda ankete dayalı çok sayıda çalışma (durum tesbiti) yapılmıştır. Bunlardan bazıları aşağıda özetlenmiştir. Alagöz (1983), Çukurova Bölgesi tavukçuluk işletmelerinde kümeslerin yapısal özellikleri ve geliştirme olanaklarını konu alan çalışmasında, ele alınan kümeslerin % 66 sının planlama tekniğine uygun olarak konumlandırıldığını, kümeslerin %54 ünde çatıda, başta cam yünü olmak üzere odun talaşı, köpük, kamış ve çeltik kabuğu gibi malzemeler kullanılarak yalıtım yapıldığını belirlemiştir. Başural (1989), Ankara da yumurta üretimine yönelik kafesli kümes sistemlerinin tasarımı üzerine yaptığı çalışmada, ısı ve nem dengesi açısından en uygun kümes genişliğinin 8-12 m arasında olduğu, kümeslerde temel genişliğinin, zeminin durumu ve kullanılacak yapı malzemesine göre, derinliğinin ise bölgenin don derinliğine göre ayarlanması gerektiğini bildirmiştir. Gülbahar (1993), Adana bölgesinde etlik piliç kümeslerini konu alan çalışmada, kümeslerin %68 inde iç ve dış sıva olduğu, kümeslerin %14 ünde havalandırma bacalarının teknik ilkelere uygun olarak planlandığını bildirmiştir. Dağtekin ve Yıldız (1996), Çukurova Bölgesinde kümes içi sıcaklık probleminin çözümüne yönelik alternatif serinletme yöntemleri konusunda yaptıkları bir çalışmada, kümes ortamının serinletilmesi amacıyla üç farklı yöntemi denemişlerdir. Çelik (2010), farklı iklim koşullarında enerji tutumlu bir kümes için uygun yapı elemanlarının bilgisayar yardımıyla - 64 -
belirleme olanaklarını incelemişlerdir. Araştırıcılar, geliştirdikleri bilgisayar programı ile kümeslerde yapılacak havalandırma, ısıtma ve serinletme işlemlerinde enerji tutumu sağlanabilmesi için kümes yapı elemanlarının özelliklerinin belirlenebildiğini, kümeslerde yetiştirilecek tavuk sayısı ve özelliklerine bağlı olarak yaz ve kış dönemleri için havalandırma debileri yapılacak ısıtma ve soğutmada işlemleri için enerji gereksinmelerinin hesaplanabildiğini bildirmişlerdir. Yapılan kaynak taramasında, kümeslerde enerji ve madde denge eşitlikleri dikkate alınarak kümes yapı elemanlarının bölge iklim koşullarına uygunluğunun tartışıldığı bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada amaç, iki farklı bölgeden (Urmia / İran ve Adana / Türkiye bölgeleri) seçilen etlik piliç kümeslerinde yapı elemanlarının bölge koşullarına uygunluğunu değerlendirmek ve olası sorunların çözümü için öneriler geliştirmektir. Materyal ve Yöntem Materyal Materyal olarak Urmia / İran bölgesinden 4, (A, B, C, D kümesleri) Adana / Türkiye bölgesinden ise 3 adet ( E, F, G) kümes ele alınmıştır. Kümeslerin bulunduğu işletmelerin seçiminde işletmenin büyüklüğü ve ulaşım kolaylığı dikkate alınmıştır. Bu kümeslere ilişkin tesbit edilen özellikler Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Urmia / İran Bölgesi ve Adana / Türkiye Bölgesinden Ele Alınan Kümeslerin Bazı Özellikleri Kümes Kapasite Taban alanı (m 2 ) Tavan Duvar Pencere Kapı Zemin A 5 000 495 Tuğla + Membran Sıva + Dolu tuğla Tek kat cam Alüminyum Taş blokaj+ hazır beton B 6 000 540 Tuğla + Membran Sıva + Dolu tuğla Demir Demir Taş blokaj+ Hazır beton C 10 000 768 Sandeviç Panel Sıva + Dolu tuğla + Sıva ----- Demir Taş blokaj+ Hazır beton D 12 000 937,5 Tuğla + Membran Sıva + Dolu tuğla + Sıva Tek kat cam Demir Taş blokaj+ Hazır beton E 17 000 1 300 Plastik + İzocam +Çinko Sıva + Briket + Sıva Tek kat cam Saç Grobeton F 10 000 640 Sandeviç Panel Sıva +Briket + Sıva Çift kat cam Saç Taş blokaj+ hazır beton G 25 000 1 500 Plastik + İzocam +Çinko Sıva + Delikli tuğla + Sıva Tek kat cam Saç Grobeton - 65 -
Çizelgede görüleceği üzere Urmia/İran bölgesindeki kümeslerin duvar, pencere ve kapı malzemeleri yaklaşık aynıdır. Tavan malzemesi yalnızca C kümesinde sandeviç panel olup, diğerleri aynı malzemeden yapılmıştır. Adana/Türkiye bölgesinde ele alınan kümeslerin yapı elemanlarında kullanılan malzemeler bakımından tam bir benzerlik olduğu söylenemez. Yöntem Kümeslerde havalandırma debisinin belirlenmesinde kümes için enerji ve madde denge eşitlikleri göz önünde bulundurulmuştur. Kümes ortamında kazanılan ve kaybedilen duyulur ısıları kapsayan enerji denge eşitliği genelde yaz havalandırma debisinin hesaplanmasında, kümes ortamında kazanılan ve kaybedilen nem, toz, ve çeşitli gazları kapsayan madde denge eşitliği ise, kış havalandırma debisinin hesaplanmasında dikkate alınır (ASAE, 1983; ASAE, 1994). Pratik yaklaşımlar için kümes ortamına kazandırılan ve dış ortama kaçan/atılan duyulur ısılar dört bileşenden oluşur. Bunlar, tavukların ortama verdikleri ısı ( ), kümesteki elektriksel tüketicilerden (motor, lamba v.b.) kümes Q s ortamına kazandırılan ısı ( Q m kazandırılan/dış ortama atılan ısı ( ), havalandırmaya bağlı olarak kümes ortamına Qvi vd ortamına kazandırılan/dış ortama atılan ısı ( ) ve kümes yapı elemanlarından kümes Q w ) olup aşağıdaki eşitlikle gösterilir; (3.1) Q vi vo Q w Q s Q m Tavuklardan kümes ortamına kazandırılan duyulur ısı miktarı ( 2 den yararlanılarak aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır; Q s ), Çizelge Eşitlikte; Q q. M (3.2) s 1 t q 1 - Birim canlı ağırlık başına tavukların ortama verdikleri duyulur ısı (W), M t - Kümesteki tavukların toplam canlı ağırlık değeri (kg) dir. - 66 -
Çizelge 2. Etlik Piliçlerin Ortama Verdikleri Nem, Duyulur ve Toplam Isı Değerleri (ASAE, 1996). Tavuklar tarafından üretilen Hayvan Hava sıcakl.( o C) Nem (g-nem/kg.h) Duyulur ısı (W/kg) Toplam ısı (W/kg) Ref. Etlik piliç* 0,1 kg 29 4,00 12,00 14,00 0,7 kg 25 3,00 7,00 9,00 1,1 kg 19 2,00 7,00 9,00 A* 1,6 kg 19 2,00 6,00 7,00 2,0 kg 19 1,50 5,00 6,00 Etlik piliç 0,1 kg 29 22,00 4,50 19,50 0,4 kg 24 12,50 6,50 15,00 0,7 kg 16 27 10,50 10,50 6,00 3,00 10,00 10,50 1,0 kg 16 27 8,00 9,50 5,00 3,00 10,50 9,50 B* 1,5 kg 16 27 7,50 9,00 4,50 3,00 9,50 9,00 2,0 kg 16 6,50 4,00 8,50 A* -Longhouse, et al., 1968 B* -Race and Lott, 1982 C* - Shanklin, et al., 1977. Elektriksel tüketicilerin (lamba, motor,.) kümes ortamına kazandırıldıkları ısı miktarı ( ), kümeste kullanılan elektriksel tüketicilerin etiket güçleri toplamı olarak hesaplamalarda yer almıştır. Havalandırmaya bağlı olarak kümes ortamına kazandırılan/dış ortama atılan duyulur ısı miktarı aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır; Q m Q M C T T vi vd a pa i d (3.3) Eşitlikte; M -Kuru hava cinsinde kütlesel havalandırma debisi (kg kr hv/s), a C pa - Kuru havanın sabit basınçta özgül ısısı (J/kg kr hv K) Ti -İç ortam sıcaklığı (K), T -Dış ortam sıcaklığı (K) dir. d Kümes yapı elemanlarından kazanılan/kaybedilen ısı değerleri ise aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır (Yüncü ve Kakaç, 1999); - 67 -
A w UA T T n i d Q (3.4) Eşitlikte; - Isı kazanç/kaybının olduğu kümes yapı elemanı yüzey alanı (m 2 ), -Yapı elemanının toplan ısı transfer katsayısı (W/m 2 K) olup, aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır; U U 1 l1 l2 ln 1 (3.5)... h i k 1 k 2 1 k n h d Eşitlikte; = Yapı elemanının kalınlığı (m), = Yapı elemanının ısı iletim katsayısı (W/m K), l 1 = Birinci katmanın kalınlığı (m), l = İkinci katmanın kalınlığı (m), l k 2 l n = n inci katmanın kalınlığı (m), k 1 = Birinci katmanın ısı iletim katsayısı (W/m K), k 2 k n h i = İkinci katmanın ısı iletim katsayısı (W/m K), = n ıncı katmanın ısı iletim katsayısı (W/m K), = Yapı elemanının iç yüzeyindeki durgun hava filmi için ısı transfer katsayısı (W/m 2 K), = Yapı elemanının dış yüzeyindeki durgun hava filmi için ısı transfer h d katsayısı (W/m 2 K) dır. Yapı elemanlarının iç ve dış yüzeyindeki durgun hava filmleri için ısı transfer katsayıları ( h ) ve ( ), pratik uygulamalar için önerilen Çizelge 3 den alınmıştır. i h o - 68 -
Çizelge 3. Yapı Elemanlarının Yüzeyleri İle Temas Eden Durgun Hava Tabakaları İçin Isı Transfer Katsayıları (h) (W/m 2 K) (Yıldız ve ark., 2010; Yüncü ve Kakaç, 1999) Yapı elemanının iç yüzeyi Yapı elemanının Yüzeyin yayma katsayısı konumu Isı akış yönü 0,90 0,20 0,05 Düşey Yatay 8,29 4,20 3,35 Yatay Yukarı 9,26 5,17 4,32 Aşağı 6,13 2,10 1,25 45 0 Eğimli Yukarı 9,09 5,00 4,19 Aşağı 7,50 3,41 2,59 Yapı elemanının dış yüzeyi Rüzgar hızı (m/s) 6,7 34,08 (Kışın) 3,4 22,72 (Yazın) -Yüzey sıcaklığı 21 o C ve yüzey ile yüzeye bitişik hava arasındaki sıcaklık farkı (t=5,5 o C), -Yüzeyler olabildiğince düzgündür. Buradan, kuru hava cinsinden havalandırma debisi aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır; M a Q C Q pa Q s m w (3.6) (T T ) i o Bulunan kuru hava cinsinden havalandırma debisi, kümes iç ortam havasının özgül kütle ve özgül hacim değerleri dikkate alınarak aşağıdaki eşitlikle nemli hava cinsinden hacimsel debiye dönüştürülmüştür (Tamer, 1990; Yıldız ve ark, 2010); 1 M M a ( 1Wi ) ρi V M(vi ) (3.7) v Eşitliklerde; i M = Nemli hava cinsinden kütlesel havalandırma debisi (kg nemli hv/s), V = Nemli hava cinsinden hacimsel havalandırma debisi (m 3 nemli hv/s), ρ i = Kümes iç ortam havasının özgül kütlesi (kg nemli hv/m 3 nemli hv), v i = Kümes iç ortam havasının özgül hacmi (m 3 nemli hv/kg nemli hv) dır. Duyulur ısı denge eşitliğine göre belirlenen yüksek debili havalandırma, kümes içerisindeki fazla ısının dış ortama atılması ve ortam sıcaklığının tavukların istedikleri düzeylere getirilmişinde yetersiz kalabilir ( Qvi vo Qw Qs Qm ). - 69 -
Bu durumda uygulanacak işlem soğutmadır. Dolayısıyla, havalandırmaya bağlı olarak kümes içerisine alınacak dış ortam havasının sıcaklığında yaratılacak düşme değeri dikkate alınarak havalandırma debisi yeniden hesaplanmıştır. Kış aylarında kümes içerisinde hava bağıl nemi, tavuklar için uygun değerin üzerine çıkar. Dolayısıyla kümes ortamında biriken fazla nemin diş ortama atılması havalandırmanın esas amacını oluşturur. Kümes içerisinde hava bağıl neminin belirlenen düzeylerde tutulması esas alınarak havalandırma debisinin hesaplanmasında aşağıdaki eşitlik kullanılmıştır. Eşitlikte; V nem M p W i W o V nem M ρ (W W ) a i p (3.8) o = Kümeste nem kontrolüne göre havalandırma debisi (m 3 nemli hv/s), = Kümes ortamında tavuklar tarafından kazandırılan nem (kg nem/s), = İç ortam havasının nem oranı ( kg nem/kg-kr hv), = Dış ortam havasının nem oranı ( kg nem/kg kr hv), ρ a = Aspirasyonlu havalandırmada iç ortam, vantilasyonlu havalandırmada dış ortam havasının özgül kütlesi ( kg kr hv/m 3 nemli hv) dir. Eşitlikte yer alan, tavuklar tarafından iç ortam havasına kazandırılan nem miktarı, kümesteki tavukların toplam canlı ağırlık değeri ile birim canlı ağırlık başına zamanda tavuklar tarafından iç ortam havasına verdikleri nem değerleri (Çizelge 3.3) dikkate alınarak hesaplanmıştır. İç ve dış ortam havasına ilişkin nem oranı değerleri ( - 70 - W i ) ve ( W o ) ise, farklı sıcaklık ve bağıl nem koşullarına göre düzenlenmiş psikrometrik çizelgelerden alınmıştır. Nem dengesine göre hesaplanan havalandırma debisinde, sıcak iç ortam havası ile kümes dışına atılacak ısı miktarı aşağıdaki biçimde hesaplanmıştır; Q vi vo MaCpa(ΔT) (3.9) Daha sonra kümes için aşağıdaki duyulur ısı denge eşitliğinden, ısıtıcılarla kümes ortamına kazandırılması gereken ısı miktarı hesaplanmıştır. Q m Q Q Q Q (3.10) s h w vivo Hesaplamalarda kümes iç ortam sıcaklığı 25 o C ve bağıl nemi %70 olarak kabuk edilmiştir. Dış ortam sıcaklıkları Urmia/Iran bölesinde yaz dönemi için 32 o C, bağıl nem değerleri ise %30. kış dönemi için -10 o C, bağıl nem değerleri %75 olarak
toprak sıcaklıkları ise yaz dönemi için 20 o C, kış dönemi için 5 o C kabul edilmiştir. Adana/Türkiye bölesinde yaz dönemi için 34 o C, bağıl nem değerleri ise %50. kış dönemi için 5 o C, bağıl nem değerleri %70 olarak toprak sıcaklıkları ise yaz dönemi için 25 o C, kış dönemi için 10 o C kabul edilmiştir. Kümeslerin kendi aralarında karşılaştırılmasında hesaplanan aşağıdaki değerler dikkate alınmıştır; Yaz ve kış dönemlerinde kümes yapı elemanlarından (Duvar, pencere, kapı, çatı ve zemin) transfer olan ısı miktarları (W), Yaz ve kış dönemlerinde kümes yapı elemanlarının birim yüzey alanı başına transfer olan ısı miktarları (W/m 2 ), Yaz ve kış dönemlerinde kümesten transfer olan ısının yapı elemanları başına oransal değerleri (%), Yaz ve kış aylarında kg canlı ağırlık başına havalandırma debileri (m 3 /h-kg canlı ağırlık), Yaz ve kış havalandırma koşulunda birim canlı ağırlık başına kümes içerisine çekilen dış ortam havasına eklenen /havasından çekilen ısı miktarları (W). Bulgular ve Tartışma Ele alınan kümeslerde yaz ve kış dönemleri için hesaplanan üretim yoğunluğu (Adet/m 2 taban alanı), havalandırma debisi (m 3 /h kg canlı ağırlık) ile kış döneminde kümes ortamına eklenmesi gereken ısı (W/kg canlı ağırlık) ve yaz döneminde kümes ortamından çekilmesi gereken ısı (W/kg canlı ağırlık) değerleri Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4 de görüldüğü üzere, Urmia / İran bölgesindeki kümesler, üretim yoğunluğu (Birim taban alanına düşen canlı ağırlık değeri) bakımından büyükten küçüğe C (26,04 kg/m 2 ), D (25,61 kg/m 2 ), B (22,22 kg/m 2 ) ve A (20,02 kg/m 2 ) olarak sıralanmıştır. Bu kümesler Üretim yoğunluğu dikkate alındığında bu kümesler, yaz havalandırma debileri bakımından küçükten büyüğe doğru A, B, D ve C olarak sıralanması gerekirdi. Oysaki yaz havalandırma debisi, üretim yoğunluğu fazla olan C kümesinde en düşük değerde bulunmuştur (1,6 (m 3 /h kg canlı ağırlık). Bunu D (1,7 m 3 /h kg canlı ağırlık), B ( 1,8 m 3 /h kg canlı ağırlık) ve A ( 1,9 m 3 /h kg canlı ağırlık) kümesleri izlemiştir. Yapı elemanları bakımından C kümesinin diğerlerinden olan en önemli farkı, çatısının sandeviç panel olmasıdır. C kümesinde yaz havalandırma debisinin düşük bulunmasının bu özellikten kaynaklandığı söylenebilir. Benzer biçimde, yazı döneminde kümes ortamından çekilecek (3,58 W / kg canlı ağırlık) ve kış döneminde kümes ortamına eklenecek ısı miktarları ( 4,94 W / kg canlı ağırlık) da, C kümesinde en düşük değerde bulunmuştur. - 71 -
Çizelge 4. Ele Alınan Kümeslerin Bazı Kriterler Bakımından Karşılaştırılması Havalandırma Kapasite debisi Taban Üretim yoğunluğu (m alanı Isı miktarı /h kg canlı ( W / kg canlı ağırl.) ağırl.) (Baş) (m 2 ) (Adet/m 2 ) (kg / m 2 Yaz Kış Çekilecek Eklenecek ) A 5 000 495 10,10 20,02 1,97 0,51 4,40 8,20 B 6 000 540 11,11 22,22 1,80 0,51 4,02 7,18 C 10 000 768 13,02 26,04 1,60 0,51 3,58 4,94 D 12 000 937 12,80 25,61 1,70 0,51 3,81 6,62 E 17 000 1 300 13,08 26,15 1,30 0,64 3,67 2,24 F 10 000 640 15,62 31,25 1,41 0,64 3,97 2,13 G 25 000 1 500 16,67 33,33 1,22 0,64 3,44 1,81 Bu dört kümeste üretim yoğunluklarının aynı olması durumunda havalandırma debisi, yaz döneminde kümesten dış ortama atılacak ve kış döneminde kümes ortamına eklenecek ısı değerlerinin çok daha aşağılara düşeceği açıktır. Bu nedenle kümes yapı elemanları için malzeme seçiminde ısı yalıtım özelliğinin öncelikle ele alınması gerektiği söylenebilir. Adana / Türkiye bölgesindeki kümeslerde üretim yoğunlukları büyükten küçüğe G (33,33 kg / m 2 ), F ( 31,25 kg / m 2 ), E ( 26,15 kg / m 2 ) olarak sıralanmıştır. Bu kümesler yaz havalandırma debisi bakımından ise küçükten büyüğe E, F ve G olarak sıralanması gerekirdi. Ancak, yaz havalandırma debisi G kümesinde en düşük (1,22 m 3 /h kg canlı ağırlık), F kümesinde en büyük (1,41 m 3 /h kg canlı ağırlık) ve E kümesinde ise bunların arasındaki bir değerde bulunmuştur. Üretim yoğunluğu fazla olan G kümesinde yaz havalandırma debisinin düşük bulunması, bu kümesin duvarlarında kullanılan malzemenin (sıva+delikli tuğla+sıva) diğer iki kümesten (sıva+briket+sıva) farklı olmasına bağlanabilir. Urmia /İran bölgesindeki kümeslerde üretim yoğunlukları (20,02 26,04 kg/m 2 ), Adana /Türkiye bölgesindeki kümeslerden (26,15 33,33 kg/m 2 ) daha büyüktür. Yaz havalandırma debileri ise Adana/Türkiye bölgesi kümeslerde 1,22-1,41 m 3 /h kg canlı ağırlık aralığında değişirken, Urmia / İran bölgesi kümeslerde 1,60-1,97 m 3 /h kg canlı ağırlık aralığında değişmiştir. Adana / Türkiye bölgesinde yaz döneminde hava sıcaklığı Urmia / İran bölgesine göre daha yüksektir. Dolayısıyla bu dönemde dış ortamdan kümes ortamına giren ısı miktarı Adana / Türkiye bölgesi kümeslerde daha fazla olur. Diğer deyişle yaz döneminde kümesten dış ortama atılması gereken ısı daha fazla olacağından havalandırma debisinin de daha yüksek olması gerekir. Üretim yoğunluğunun fazla ve dış ortam sıcaklığının daha yüksek olduğu Adana / Türkiye bölgesi kümeslerde havalandırma debilerinin, Urmia / Türkiye - 72 -
bölgesinden düşük olması, kümes yapı elemanlarının ısı yalıtım özellikleriyle açıklanabilir. Buradan, Adana / Türkiye bölgesi kümeslerde yapı elemanlarının ısı yalıtım özellikleri Urmia / İran a göre daha uygun olduğu söylenebilir. Urmia / İran bölgesi kümeslerde, yaz döneminde, dış ortamdan kümese giren ısının % 35-58 i çatıdan, % 22-36 sı duvarlardan ve % 16-28 i zeminden gerçekleşmiştir. Kış döneminde ise kümesten dış ortama kaçan ısının % 39-62 si çatıdan, % 24-40 ı duvarlardan ve %10-19 u zeminden gerçekleşmiştir. Adana / Türkiye bölgesi kümeslerde ise bu değerler, yaz dönemi için %29-43, %38-57 % 0 ve kış dönemi için %22-34, %32-46, %16-23 olarak sıralanmıştır. Buradan, kümeslerde en fazla ısı kazanç / kaybının olduğu yapı elemanlarının çatı, duvar ve zemin olarak sıralandığı, dolayısıyla kümesler projelenirken bu yapı elemanlarının ısı yalıtım özelliklerinin öncelikle dikkate alınması gerektiği söylenebilir. Sonuç ve Öneriler Urmia/İran ve Adana/Türkiye olmak üzer iki bölgeden seçilen 7 adet etlik piliç kümeslerinin ele alındığı çalışma sonucunda ulaşılan bilgiler aşağıdaki biçimde sıralanabilir Urmia/İran bölgesi kümeslerde duvar ve zemin malzemeleri birbirlerine benzerdir. Bu nedenle duvar ve zeminden ısı kazanç ve kayıp değerleri birbirlerine yakın (Yaz döneminde ısı kazancı duvarlardan %22-36 aralığında, zeminden %16-28 aralığında, kış döneminde ise duvarlardan %23-40, zeminden %10-19 aralığında bulunmuştur. Bu kümeslerden, C kümesi dışındaki kümeslerin çatı malzemeleri de benzer özelliktedir. Dolayısıyla yaz ve kış dönemlerinde bu kümeslerde ısı kayıp ve kazançları da yaklaşık aynı değerlerde (Yaz döneminde %52-58, kış döneminde %56-61 aralığında) bulunmuştur. C kümesinde çatı malzemesi sandeviç paneldir. Isı yalıtım özelliği diğer kümeslerden daha iyi olan bu kümeste çatıdan kümes ortamına giriş / çıkış yapan ısı miktarları (Yazın %35, kışın %39 ) diğer kümeslerden daha küçük bulunmuştur. -Adana/Türkiye bölgesi kümeslerde, F kümesinde çatıda 5 cm kalınlığında sandeviç panel kullanılmıştır. Diğer iki kümeste (E ve G) ise çatı malzemesi olarak içten dışa doğru plastik buranda, 10 cm kalınlığında cam yünü ve oluklu çinko kullanılmıştır. Bu kümeslerde duvarlar da birbirilerinden çok farklı olmayan malzemelerden yapılmıştır. Bu nedenle, yapı elemanlarından kazanılan / kaybedilen ısılar bakımından belirgin farklılık görülmemiştir. Adana/Türkiye bölgesinde yaz döneminde hava sıcaklığı, Urmia /İran bölgesinden daha yüksektir. Adana/Türkiye bölgesindeki kümeslerde üretim yoğunluğu (26,15-33,33 kg/m 2 ), Urmia /İran bölgesindeki kümeslerden (20,02-26,04 kg/m 2 ) daha büyüktür. Buradan hareketle Adana /Türkiye bölgesi kümeslerinde yaz havalandırma debisinin, Urmia / İran bölgesi kümeslerinden daha yüksek olması beklenirken daha düşük bulunmuştur. Bu durmun, Adana /Türkiye bölgesi kümeslerinde yapı elemanlarının ısı yalıtım özelliklerinin daha iyi olmasından kaynaklandığı söylenebilir. - 73 -
Bu durumda Urmia/İran bölgesi kümeslerde yapı elemanlarının ısı yalıtım özelliklerinin iyileştirilmesi bir zorunluluk olarak görülmektedir. Kümeslerde en fazla ısı kayıp / kazancının çatıdan gerçekleştiği dikkate alındığında çatı izolasyonunun iyileştirilmesinin (çatı malzemesinin değiştirilmesi ya da kaplama yapılması) işletmelere önemli katkılar sağlayacağı açıktır. Kaynaklar ALAGÖZ, T., 1983. Çukurova Bölgesinde Tavukçuluk İşletmelerinde Kümeslerin Durumu, Özellikleri ve Bölge İklim Koşullarına Uygun Planlarının Geliştirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Ç.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü, Kültürteknik Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Adana. (yayınlanmamış) ASEA, 1983. Ventilation of Agricultural Structures (Edited: Mylo A.Hellickson and John N.Walker). ASEA Monograph, Numbers:6, St. Joseph, Michigan. ASEA, 1994. ASEA EP270.5. Design of Ventilation Systems for Poultry and Livestock Shelters. 4th Edition. Standarts Engineering Practices Data, P.501-518. ASEA, 1996. Standarts.Standards Engineering Practices Data. 43RD Edition. Niles Road, St. Joseph, MI 49085-9659 USA BAŞURAL, S., 1989. Kafesli Kümes Sistemlerinin Tasarımı Üzerine Bir İnceleme. Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kültür Teknik Anabilim Dalı, Yükseklisans Tezi, Bursa. (yayınlanmamış) ÇELİK, M., 2010. Farklı İklim Koşullarında Enerji Tutumlu Bir Kümesin Yapımı İçin Uygun Yapı Elemanlarının Bilgisayar Yardımıyla Belirleme Olanakları Üzerinde Bir Çalışma. Ç. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Makineleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana. (Yayınlanmamış) DAĞTEKİN, M., Y. YILDIZ, 1996. Çukurova Bölgesi Etlik Piliç Kümeslerinde Sıcaklık Sorununun Çözümüne Yönelik Alternatif Serinletme Yöntemleri Üzerine Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Doktora Tezi, Adana. (yayınlanmamış) GÜLBAHAR, A., 1993. Adana İli İlçe ve Köylerinde Broiler Kümeslerinin Yapısal Yönden Mevcut Özellikleri ile Gelişme Durumlarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı. Yükseklisans Tezi, Adana. (yayınlanmamış) TAMER, Ş., 1990. Klima ve Havalandırma, Cilt I: (Genişletilmiş 2. Baskı), METEKSAN AÇ Ş., Ankara. YILDIZ, Y., C. KARACA, M. DAĞTEKİN, 2010. Hayvan Barınaklarında Çevre Denetimi. ISBN:978-975-8377-75-6. Hasat Yayıncılık LTD.ŞTİ. Ümraniye, İstanbul. YÜNCÜ, H., S. KAKAÇ, 1999. Temel Isı Transferi, Bilim Kitap Kırtasiye LTD. ŞTİ. Kızılay- Ankara. - 74 -