T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ ORTA ANADOLU KOġULLARINDA ġeker MISIR (Zea mays L.saccharata Sturt.) ÇEġĠTLERĠNĠN TAZE KOÇAN VE TANE VERĠMLERĠ ĠLE ÖNEMLĠ AGRONOMĠK ÖZELLĠKLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ Cevat ESER YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Nisan-2014 KONYA Her Hakkı Saklıdır iv
v
vi
ÖZET YÜKSEK LĠSANS ORTA ANADOLU KOġULLARINDA ġeker MISIR (Zea mays L. saccharata Sturt.) ÇEġĠTLERĠNĠN TAZE KOÇAN VE TANE VERĠMLERĠ ĠLE ÖNEMLĠ AGRONOMĠK ÖZELLĠKLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ Cevat ESER Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Süleyman SOYLU 2014, 90 Sayfa Jüri Prof. Dr. Bayram SADE Prof. Dr. Süleyman SOYLU Yrd. Doç. Dr. M. KürĢat DEMĠR Bu araştırma, 2012 yılında Karaman ekolojik şartlarında, şeker mısır çeşitlerinin taze koçan ve tane verimleri ile önemli agronomik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Araştırmada 6 şeker mısır çeşidi kullanılmıştır. Tesadüf blokları deneme deseninine göre taze ve tane amaçlı iki deneme halinde yürütülmüştür. Araştırma sonucunda tane amaçlı üretilen şeker mısır çeşitlerinin bitki boyları 182.33 cm (Vega) 217.66 cm (Hazar), koçan uzunluğu 17.20 cm (Merit) 21.86 cm (Lumina), koçanda dane ağırlığı 88.30 g (Jubilee) 145.93 (Lumina), tane verimi 362.66 kg/da (Jubilee) 663.00 kg/da (Merit), bin dane ağırlığı 126.54 g (Jubile) 245.27 g (Lumina), nem değerleri % 11.03 (Merit) - % 19.53 (Vega), hektolitre ağırlığı 36.17 g/lt (Jubilee) 59.24 g/lt (Hazar) arasında değişmiştir. Taze koçan amaçlı yetiştirilen şeker mısırında ise koçanda dane sayısı 593 adet (Challenger) 758 adet (Jubilee), koçanda dane ağırlığı 192.60 g (Lumina) 234.33 g (Hazar), brix oranları % 11.33 (Vega) - % 19.16 (Merit), soyulmuş koçan ağırlığı 259.03 g (Lumina) 301.61 g (Vega), pazarlanabilir koçan verimi 1096.33 kg/da (Challenger) 1523.33 kg/da (Vega), taze koçan verimi 1384.00 kg/da (Challenger) 1862.00 kg/da (Vega), taze tane verimi 700 kg/da (Lumina) 996.66 kg/da (Hazar) arasında değişmiştir. Araştırma sonucunda Orta Anadolu Bölgesinde tane amaçlı olarak Merit çeşidinin, taze amaçlı olarak ise Vega çeşidinin çok daha uygun olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Adaptasyon, kalite, şeker mısır, tane verimi, taze koçan verimi, vii
ABSTRACT MS THESIS THE DETERMINATION OF FRESH EAR AND GRAIN YIELD AND IMPORTANT AGRONOMIC CHARACTERISTICS OF SWEET CORN VARIETIES ( Zea mays L.saccharata Sturt.) IN CENTRAL ANATOLIA CONDITIONS Cevat ESER THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN FIELD CROPS DEPARTMENT Advisor: Prof. Dr. Süleyman SOYLU 2014, 90 Pages Jury Prof. Dr. Bayram SADE Prof. Dr. Süleyman SOYLU Assis. Prof. Dr. M. KürĢat DEMĠR This research has been conducted to determine can be grown for fresh ear and graın yield of the sweet corn varieties under Karaman ecological conditions, examining the yield and morpholocigal characters in 2012. This research which arranged in the Randomized Complete Blocks Experimental Design with three replications, 6 sweet corn varieties were used in different two experiment. In the sweet corn for grain production research, has been changed between plant height 182.33 cm (Vega)- 217.66 cm (Hazar), ear lenght 17.20 cm (Merit) 21.86 cm (Lumina), grain weight per ear 88.30 g (Jubilee) 145.93 (Lumina), grain yield 362.66 kg/da (Jubilee) 663.00 kg/da (Merit), 100 kernel weight 126.54 g (Jubile) 245.27 g (Lumina), moisture rate 11.03 % (Merit) - % 19.53 (Vega), hektoliter weight 36.17 g/lt (Jubilee) 59.24 g/lt (Hazar). In the sweet corn for fresh production research, has been changed between grain number pere ear 593 (Challenger) 758 (Jubilee), grain weight per ear 192.60 g (Lumina) 234.33 g (Hazar), brix rate 11.33 % (Vega) 19.16 % (Merit), peeled ear weight 259.03 g (Lumina) 301.61 g (Vega), marketable ear yield 1096.33 kg/da (Challenger) 1523.33 kg/da (Vega), fresh ear yield 1384.00 kg/da (Challenger) 1862.00 kg/da (Vega), fresh grain yield 700 kg/da (Lumina) 996.66 kg/da (Hazar). In this research was recommend that Merit for grain yield and Vega for fresh ear varieties can be grown for high yield and quality in Central Anatolia Region. Keywords: Adaption, quality, sweet corn, grain yield, fresh ear yield viii
ÖNSÖZ Son yıllarda bilimsel gelişmelerin en fazla uygulandığı bitkilerden biri mısırdır. Mısır, mükemmel enerji depo etmesi, çok kısa sürede yetişmesi, veriminin yüksek olması ve çok fazla kullanım alanının bulunması nedeniyle, sanayinin vazgeçilmez ürünlerinden biri durumundadır. Ülke tarımında mısır bitkisinin payının artmasıyla; gıda ve diğer endüstri kollarındaki çeşitli kullanımından dolayı, işsizlik, beslenme problemleri, hayvansal üretimdeki kesif ve kaba yem açığının karşılanması ve tarımsal üretim sisteminde gerekli olan münavebede yer alması gibi, birçok konuda ülkemiz ekonomisine olumlu katkıda bulunacaktır. Dünyada sebze olarak kullanılan şeker mısır içerdiği yüksek miktardaki şeker oranı ile diğer mısır varyetelerinden ayrılmaktadır. Doğal mutasyonlar sonucu oluşmuş şeker mısırda, endospermde şekerin nişastaya dönüşmesini kontrol eden genler bulunmaktadır. Genellikle kuru danesi ya da yeşil bitki aksamı değerlendirilen normal mısırın aksine şeker mısır, süt olum döneminde hasat edilerek taze, konservelik veya dondurulmuş gıda sanayisinde değerlendirilmektedir. Ayrıca ülkemizde bazı yerlerde kuru danesi çerezlik olarak da kullanılmaktadır. Ülkemizdeki şeker mısır tarımına katkı yapmak amacı ile yürütülen bu araştırmanın her aşamasında yardımlarını esirgemeyen ve bilimsel bir eser haline gelmesini sağlayan danışman hocam Prof. Dr. Süleyman SOYLU ya, denemenin gerçekleştirildiği arazinin temini konusunda ve deneme sürecinde yardımcı olan Mehmet ÇOBAN a, deneme süresince her türlü desteğini esirgemeyen aileme ve tüm emeği geçenlere teşekkür ederim. Cevat ESER Ziraat MÜHENDİSİ ix
ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... vii ABSTRACT... viii ÖNSÖZ... ix ĠÇĠNDEKĠLER... x SĠMGELER VE KISALTMALAR... xiii 1. GĠRĠġ... 1 2. KAYNAK ARAġTIRMASI... 4 3. MATERYAL VE METOT... 13 3.1. Materyal... 13 3.2. Metot... 16 3.2.1.Gözlem ve ölçümler... 19 3.2.1.1. Tane amaçlı gözlemler... 19 3.2.1.1.1. Dane verimi (kg/da)... 19 3.2.1.1.2. Koçan uzunluğu (cm)... 19 3.2.1.1.3. Koçan çapı (mm)... 19 3.2.1.1.4. Bitki boyu (cm)... 19 3.2.1.1.5. İlk koçan yüksekliği (cm)... 19 3.2.1.1.6. Bitkide koçan sayısı... 19 3.2.1.1.7. Çiçeklenme gün sayısı (gün)... 19 3.2.1.1.8. Koçanda dane sayısı (adet)... 20 3.2.1.1.9. Koçandan dane ağırlığı (g)... 20 3.2.1.1.10. Dane koçan oranı (%)... 20 3.2.1.1.11. Bin dane ağırlığı... 20 3.2.1.1.12. Dane nemi (%)... 20 3.2.1.1.13. Yaprak sayısı (adet)... 20 3.2.1.1.14. Hektolitre ağırlığı (kg)... 20 3.2.1.2. Taze tüketim amaçlı gözlemler... 21 3.2.1.2.1. Bitki boyu (cm)... 21 3.2.1.2.2. İlk koçan yüksekliği (cm)... 21 3.2.1.2.3. Sap kalınlığı (mm)... 21 3.2.1.2.4. Koçan uzunluğu (cm)... 21 3.2.1.2.5. Koçan çapı (mm)... 21 x
3.2.1.2.6. Koçanda tane sayısı (adet/koçan)... 21 3.2.1.2.7. Koçanda tane ağırlığı... 21 3.2.1.2.8. Suda çözünür kuru madde miktarı... 21 3.2.1.2.9. Çiçeklenme süresi (gün)... 22 3.2.1.2.10. Bitkide koçan sayısı (adet/bitki)... 22 3.2.1.2.11. Yeşil koçan ağırlığı... 22 3.2.1.2.12. Soyulmuş koçan ağırlığı... 22 3.2.1.2.13. Pazarlanabilir koçan verimi (adet/da)... 22 3.2.1.2.14. Taze koçan verimi (kg/da)... 22 3.2.1.2.15. Taze tane verimi (kg/da)... 22 3.2.1.2.16. Hasıl verim (kg/da)... 23 3.2.2. İstatistiki analiz ve değerlendirmeler... 23 3.2.3. Araştırma yerinin genel özellikleri... 23 3.2.3.1.İklim özellikleri... 23 3.2.3.2.Toprak özellikleri... 25 4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA... 26 4.1. Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısır Çeşitleri Çalışma Sonuçları... 26 4.1.1 Dane verimi (kg/da)... 26 4.1.2. Koçan uzunluğu (cm)... 28 4.1.3. Koçan çapı (mm)... 30 4.1.4. Bitki boyu (cm)... 32 4.1.5. İlk koçan yüksekliği (cm)... 34 4.1.6. Bitkide koçan sayısı... 36 4.1.7. Çiçeklenme gün sayısı (gün)... 38 4.2.8. Koçanda dane sayısı (adet)... 40 4.2.9. Koçanda dane ağırlığı (g)... 42 4.2.10. Dane koçan oranı (%)... 44 4.2.11. Bin dane ağırlığı... 45 4.2.12. Dane nemi (%)... 47 4.2.13. Yaprak sayısı (adet)... 49 4.2.14. Hektolitre ağırlığı (kg)... 51 4.2. Taze Tüketim Amaçlı Şeker Mısır Çeşitleri Çalışma Sonuçları... 53 4.2.1. Bitki boyu (cm)... 53 4.2.2. İlk koçan yüksekliği (cm)... 54 4.2.3. Sap kalınlığı (mm)... 56 4.2.4. Koçan uzunluğu (cm)... 58 4.2.5. Koçan çapı (mm)... 59 4.2.6. Koçanda tane sayısı (adet/koçan)... 61 4.2.7. Koçanda tane ağırlığı... 63 4.2.8. Suda çözünür kuru madde miktarı... 65 4.2.9. Çiçeklenme süresi (gün)... 68 4.2.10. Bitkide koçan sayısı (adet/bitki)... 69 4.2.11. Yeşil koçan ağırlığı... 71 4.2.12. Soyulmuş koçan ağırlığı... 72 4.2.13. Pazarlanabilir koçan verimi (adet/da)... 74 4.2.14. Taze koçan verimi (kg/da)... 77 4.2.15. Taze tane verimi (kg/da)... 79 4.2.16. Hasıl verim (kg/da)... 80 xi
5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER... 83 KAYNAKLAR... 84 ÖZGEÇMĠġ... 90 xii
SĠMGELER VE KISALTMALAR Simgeler C : Santigrad derece cm : Santimetre da : Dekar g : Gram mg : Miligram ha : Hektar K : Potasyum K 2 O : Potasyum oksit kg : Kilogram N : Azot P : Fosfor S : Kükürt (Sülfür) Zn : Çinko C : Karbon Ca : Kalsiyum C O 2 : Karbon dioksit P 2 O 5 : Difosfor pentaoksit ph : Hidrojen iyonu konsantrasyonunun negatif logaritması NO 3 : Nitrat Mn : Mangan Kısaltmalar FAO DAP ABD : Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü : Diomonyum fosfat : Amerika Birleşik Devletleri xiii
1 1. GĠRĠġ Mısır, binlerce yıldan beri tarımı yapılan birkaç ender bitkiden biridir. Anavatanı Amerika kıtası olup buradan Dünya nın her yerine yayıldığı bilinmektedir. A.B.D nin New Mexico eyaletinde yapılan arkeolojik kazılarda, kayalardan oluşmuş barınaklarda ve mağaralarda bulunan mısır taneleri ve mısır koçanı parçalarının yaklaşık 5000 yıllık oldukları tespit edilmiştir. Öte yandan 1954 yılında, Meksika nın başkenti Mexico City de yapılan arkeolojik kazılarda ise, toprağın 50-60 m derinliğinde, yaklaşık 7000 yıllık olduğu belirlenen mısır çiçek tozlarına rastlanmıştır. Yabani mısır bugüne kadar bulunamadığı için, mısırın orijini ve tarihine ilişkin kesin bir bilgi elde edilememiş, bu konuda çeşitli teoriler üretilmiş ve hepsi de günümüzde hala tartışılmaktadır. Ancak, yapılan tüm arkeolojik kazılardan elde edilen bulgular, mısır bitkisinin 8.000 ile 10.000 yıllık bir geçmişi olduğunu göstermektedir (Babaoğlu, 2005). Dünya da yetiştirilen mısır çeşitleri başlıca 7 grupta incelenir. Bunlar; at dişi mısır, sert mısır, cin mısır, şeker mısır, kavuzlu mısır, unlu mısır ve mumlu mısırdır. Dünyada sebze olarak kullanılan tatlı mısır ise içerdiği yüksek miktardaki şeker oranı ile diğer mısır varyetelerinden ayrılmaktadır. Doğal mutasyonlar sonucu oluşmuş tatlı mısırda, endospermde şekerin nişastaya dönüşmesini kontrol eden genler bulunmaktadır. Tatlı mısırın orijini hakkında kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte muhtemelen Peru luların Chuspillo yada Chullpi dedikleri bir mısır varyetesinden mutasyon sonucu oluştuğu belirtilmektedir. Eski kültürlerde bu mısırın şekerli formları var olmasına rağmen taze tatlı mısırın saklanmasında çeşitli zorlukların bulunması, o dönemde çok fazla popüler olmasının önüne geçmiştir (Dickerson, 1996). Standart tatlı mısır, bir mutant ve diğer mısır tiplerinden kromozomlarında bulunan Su geni ile ayrılmaktadır. Su lokusunda meydana gelen mutasyon muhtemelen farklı zamanlarda ve farklı mısır ırklarında oluşmuştur. Taze tüketiminin söz konusu olduğu, süt olum döneminde, Su geni endosperm içeriğini iki kat daha tatlılaştırır ve 8-10 kat daha fazla suda çözünebilen polisakkarit ile doldurur (Creech, 1968). Çoğu açık tozlanan tatlı mısır çeşitleri yerini yetiştiriciliği kolay olan, verimli, daha fazla tatlı, lezzetli ve daha uzun süreli saklanabilen hibrit çeşitlere bırakmıştır. Varyeteler genel olarak tohum rengi, olgunlaşma gün sayısı ve tatlılık derecesine göre sınıflandırılmaktadır.
2 Şeker mısır çeşitleri sarı, beyaz ve iki renkli olabilmektedir. Erkenci, orta erkenci ve geçci diye nitelenebilecek çeşitler de mevcuttur. Olgunlaşma süresi yıldan yıla ve yetiştirilen ortamın iklimine göre özellikle sıcaklığa bağlı olarak değişmektedir. İçerdiği şeker seviyelerine göre ise, dörde ayrılır. Bunlar; (Erdal ve Pamukçu, 2005) 1) Standart, 2) Süper tatlı, 3) Şeker oranı arttırılmış, 4) Sinerjistik tiplerdir. Şeker oranı sadece genetik yapıya bağlanamaz. İyi çevre şartları bilinçli bakım doğru ve zamanında hasat ile çeşitlerdeki şeker oranı artabilmektedir. Diğer mısır tipleri % 4 oranında şeker ihtiva ederken, tatlı mısır % 6 oranında şeker ihtiva eder. Hasatla beraber standart şeker mısırda bulunan sukroz hızla nişastaya dönüşmektedir. Süper tatlı mısır çeşitleri Sh-2 geni taşımaktadır. Bu çeşitler standart şeker mısır çeşitlerine göre 2 veya 3 kat daha fazla şeker ihtiva etmektedir. Ancak süper tatlı mısır çeşitlerinin bazı dezavantajları bulunmaktadır. Tohumlar daha küçük ve gevrek olduğundan, kırılgan bir yapıya sahiptir ve bu nedenle de ekimi sırasında bazı sıkıntılarla karşılaşılmaktadır. Şeker oranı arttırılmış mısır çeşitlerinde ise, daha fazla şeker taşıyan Se geni ile Su- 1 geninin kombine edilmesiyle elde edilmiştir. Sinerjistik tiplerin ise, diğer tipler kadar üretimi yapılmamakta ve pek bilinmemektedir (Dickerson, 1996). Şeker mısırın olgun daneleri, saydam ve buruşuktur. Süt olum döneminde hasat edilen tatlı mısırın daneleri oldukça tatlıdır. Olgun danelerinde şeker oranı daha düşük olmakla beraber yine de tatlı lezzetini devam ettirmektedir. Embriyosu iri olduğundan yağ ve protein oranı da, diğer mısır varyete gruplarına göre daha yüksektir. Bu bilgilerden besin değeri oldukça yüksek olduğu anlaşılacak olan şeker mısır, dünyada daha çok süt olum döneminde hasat edilerek dondurulmuş ürün veya konserve olarak taze tüketim amacıyla üretilmekte ve tüketilmektedir (Sade, 2002). Mısır çeşitleri arasında büyük öneme sahip olan şeker mısır ülkemize 1930 lu yıllarda girmiş olmasına rağmen son yıllara kadar üretim ve tüketim miktarlarında büyük artış sağlanamamıştır. Türkiye nin şeker mısır ekim alanı ve üretimi ile ilgili yeterli istatistiki veri bulunmamasıyla birlikte şeker mısır tüketim hayli yüksektir. Buna rağmen yerli üretim bu talebi karşılayamamaktadır. Dış ticareti dondurulmuş ürün şeklinde olan şeker mısır, dondurulmuş sebze ve meyve içerisinde bezelyeden sonra en çok ithal edilen üründür. Dünya da en büyük şeker mısırı üreticisi ülke ABD ve en önemli ithalatçı ülke ise Japonya dır. Türkiye de
3 ise, 2011 yılında dondurumuş tatlı mısır olarak ithalat rakamı 16 368 ton, bunun değeri ise 19 603 000 dolar, ihracat rakamları ise 45 ton ve bunun değeri de 92 000 dolar olarak bildirilmiştir. Ayrıca şeker mısırın hazırlık veya konserve olarakta ithalatı ve ihracatı yapılmaktadır. Ülkemiz 142 ton ihracatta 205 000 dolar kazanç sağlarken, ithalat rakamımız ise 4 662 ton ve 7 031 000 dolar olarak istatistiklere geçmiştir (Anonim 2011). Süt olum döneminde hasat edilen şeker mısır tanelerinin besin değeri oldukça yüksektir. Koçanları suda kaynatılarak ve ateşte közlenerek doğrudan tüketildiği gibi; koçanlarından ayrılan taneler konserve yapılarak, haşlanarak veya dondurularak da gıda sanayisinde değerlendirilmektedir. Bu sayede tüketimi yaz ayları ile sınırlı kalmayıp, geniş bir döneme yayılarak karşımıza çıkmaktadır. Şeker mısırın taze olarak tüketimi hızla artarken, sade veya diğer bazı yiyeceklerle karışık olarak yapılan konserveleri ve salata garnitürleri de büyük kentlerde oldukça beğenilmekte ve tüketimi yaygınlaşmaktadır. Türkiye de şeker mısırı kavurgası da yaygın olarak tüketilmektedir (Alan ve ark., 2011). Mısırda birim alanda elde edilen verimin arttırılmasında bölgenin ekolojik koşullarına uygun çeşitlerin seçimi ve kaliteli tohumluk kullanımı yanında üretimde hibrit çeşitlerin de yaygınlaştırılması önemlidir (Sencar 1988). Şeket mısır ülkemizde pek bilinmeyen bir mısır tipi olmamakla beraber Konya- Karaman yörelerinde kavrulmak suretiyle çerezlik amaçlı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bunun için mısır daneleri belli bir süre suda bekletilir, daha sonra kavrulur. Bir sebze olarak kabul edilen tatlı mısır ülkemizde market raflarında konserve ve dondurulmuş paketler halinde bulunarak hızlı bir şekilde yerini almaktadır. Şeker mısırı hasattan sonra hızlı bir şekilde şeker kaybeder, maksimum kaliteyi sağlamak için hasadı müteakip 1 saat içinde 0 C soğuk ortama alınmalıdır. Soğuk hava koşullarında solunum ve etilen üretimi azalır, dolayısıyla ürünlerde ağırlık kaybı azalır, olgunlaşma gecikir ve ürünün ömrü uzar (Weichmann, 1986). Aksi taktirde şeker mısırı ortama yüksek ısı yayar ve dolayısıyla solunum hızı da yükselir. Bu nedenle şeker mısırında hızlı bir şeker kaybı olmaktadır (Evensen ve Boyer, 1986; Olsen ve ark., 1991).
4 2. KAYNAK ARAġTIRMASI Karaman ili Kazım Karabekir ilçesi ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidinin taze koçan ve tane verimleri açısından önemli agronomik özelliklerinin incelenerek bölgede yetiştirilebilecek en uygun şeker mısır çeşitlerinin belirlenmesi amacıyla yürütülen bu çalışmayla ilgili daha önce yapılan araştırmalara ait literatür bilgileri aşağıda özet olarak sunulmuştur. Bole ve Freyman (1975), tarafından Kanada Tarım Araştırma İstasyonunda yapılan bir denemde, şeker mısırında gübrelemenin verime etkilerini belirlemede dekara atılan 10 kg'dan sonra ki artan azot uygulamalarında toplam kuru madde verimi kayda değer bir biçimde artmış ve dekara atılan 20 kg'dan sonraki dozlarda ise artışın az olduğu bildirilmişdir. Hiller ve ark. (1975), ABD de yürüttükleri bir çalışmada, Fanfare, Rapid Pak ve Stylepak çeşitlerini 20 gün aralıklarla 3 ekim zamanında denediklerini, birinci ve ikinci koçanların verimlerinin ve olgunlaşma periyotlarının çeşitler arasında önemli farklılıklar gösterdiğini, ekim zamanı ve sıcaklık toplamının bu özellikleri etkilediğini açıklamışlardır. Story ve ark. (1983), ABD de yürüttükleri bir çalışmada, Silver Queen şeker mısır çeşidinin Bonanza ve Jubilee çeşitlerinden önemli derecede daha az koçan kurdu yoğunluğu göstrediğini, verimin insektisit uygulamalarından önemli derecede etkilenmediğini, Bonanza çeşidinin bütün ekim zamanlarında diğer çeşitlerden daha yüksek verim verdiğini bildirmişlerdir. Uğurlar (1987), tarafından Çukurova koşullarında şeker mısırın silaj ve firig amacıyla en uygun ekim zamanı ve bitki sıklığının saptanması amacıyla yapılan bu çalışmada, bitki sıklıkları bitki boyunu önemli derecede etkilemiştir. En uzun bitkilerin 70 x 7.5 cm, en kısa bitkilerin ise 70 x 30.0 cm bitki sıklıklarında oluştuğu, bitki sıklığı azaldıkça bitki boyunun azaldığı saptanmıştır. Ayrıca ekim zamanları ve bitki sıklıklarının bitki sap kalınlığını önemli derecede etkilediği ve bitki sıklığı azaldıkça ilk koçan yüksekliğinin azaldığını bildirmiştir. Olsen ve ark. (1990), tarafıdan Avustralya da yürüttükleri bir çalışmada, altı şeker mısır çeşidinin kış ortası, erken ve geç ilkbaharda ekim yapılarak kıyaslandığını, verimin Temmuz, Eylül ve Kasım ekimlerinde sırasıyla, 9.30, 7.99 ve 7.62 ton/ha olduğunu, en yüksek verimin Sucro (9.1-13.7 ton/ha), en düşük verimin Honey Sweet
5 (2.9-5.4 ton/ha) çeşidinden elde edildiğini, hastalık şiddetinin kış ortası ekiminde düşük olduğu, kabuğu soyulmuş ortalama koçan ağırlığının mevsim sonundaki ekimlerde azaldığı, koçan uzunluğu ve kullanılabilir uzunluk oranının ekim zamanı ile çok az değiştiğini bildirmişlerdir. Bar-Zur ve ark. (1990), ABD de yürüttükleri bir çalışmada, yeni geliştirilen NY717, NY856 ve NY863 hibrit şeker mısır çeşitlerini yoğun kültürel koşullar altında Jubilee ve Napier çeşitlerinin pazarlanabilir verimi ile kıyasladıklarını, bu çeşitlerin tanelerinde iki kat daha fazla şeker içerdiklerini NY856 ve NY863 çeşitlerinin silindirik koçan şekline sahip olduklarını ve koçanlarının tamamen dolu olduğunu, tane yoğunluklarının Jubilee ye benzediğini, NY717 çeşidinin ise bodur büyüme gösterdiğini ve yatmaya dayanıklı olduğunu, uzun silindirik koçana sahip fakat geç dönem ekimlerinde tane dolumunun zayıf olduğunu belirlemişlerdir. Akman (1991), tarafından Tokat yöresinde yapılan araştırmada yetiştirilen şeker mısırında en uygun ekim sıklığı ve ekim zamanının belirlenmesi amacıyla 1989 yılı vegetasyon döneminde yürütülen bu çalışmada materyal olarak yerli şeker mısırı çeşiti kullanılmıştır. Araştırma ekim sıklığının toplam koçan verimi bitki başına koçan sayısı, koçan çapı ve koçanda dane sayısına etkisi istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Bitki boyu 19 Nisan tarihli en erken ekimde 171 cm ile en kısa olurken, 11 Mayıs tarihli III. ekim zamanında ise 193 cm ile en uzun olmuştur. Ekim zamanının kocan uç boşluk uzunluğu, koçandaki dane sayısı ve I. tek kocan ağırlığınada etkisi önemsiz olduğunu bilidirmiştir. İdi (1994), yapmış olduğu bu araştırma Tokat bölgesinde farklı yetiştirme metodları ve ekim zamanları kullanılarak dışa bağımlı olan taze süt mısır üretiminin mümkün olan en erken sürede gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada kullanılan Reward ortalama 83.2 günde, Jubilee ise 89.8 günde olgunlaşmıştır. Bu iki çeşitten alınan dekara pazarlanabilir koçan sayıları sırasıyla 6635.5 ve 7385.0 adettir. Ayrıca çeşitler en erken 3. ekim zamanında ve en geçte 1. ekim zamanında olgunlaşmıştır. Dekara alınan pazarlanabilir koçan sayıları en fazla l.ekim zamanında, en az 3. ekim zamanında elde edildiğini bildirmiştir. Cesurer (1995), Kahramanmaraş koşullarında, ekim zamanı ve ekim sıklığının şeker mısırında verim ile bazı tarımsal ve bitkisel özelliklere etkisini belirlemek amacıyla bir araştırma yürütmüştür. Araştırmada bazı tarımsal ve bitkisel özellikler ve bu özellikler arasındaki ilişkiler; dört farklı ekim tarihinde (20 Nisan, 10 Mayıs, 1 Haziran ve 20 Haziran), üç hibrid şeker mısır çeşidinde (Jubilee, Reward ve Merit) ve
6 üç farklı sıra arası mesafesinde (50 cm, 60 cm ve 70 cm) incelenmiştir. Bu araştırma sonucunda ekim tarihleri geciktikçe tepe püskül çıkış süresinin kısaldığı ve en erkenci çeşidin Reward olduğu görülmüştür. Tepe püskül çıkış süresine, sıra arası mesafelerinin etkisi denemenin ikinci yılında önemli olduğunu ve koçan püskül çıkış süresine sıra arası mesafelerinin etkisi, denemenin ikinci yılında önemli olmuştur. Koçan püskül çıkışı en erken 50 cm ve en geç 70 cm sıra arası mesafesinde gerçekleşmiştir. Koçan püskül çıkış süresi ile; bitki boyu, ilk koçan yükseldiği, sap kalınlığı, koçan sırasında tane sayısı, koçanda tane sayısı, tek koçan ağırlığı, kavuzsuz taze koçan verimi arasında önemli olduğunu bildirmiştir. Ocakdan (1997), tarafından Tokat-Kazova şartlarında I. ve II. ürün şeker mısırında koltuk (kardeş) almanın verim ve bazı özelliklere etkisini incelemek ve bölge için uygun çeşitleri belirlemek amacıyla 1995 vegetasyon döneminde bu araştırma yapılmıştır. Araştırmada bitki materyali olarak 5 adet tek melez (Bonanza, BC 565, Merit, Reward ve Jubilee) ve bir adet kompozit şeker mısın çeşidi kullanılmıştır. Araştırma, I. ve II. ürün olmak üzere iki ayrı deneme şeklinde yürütülmüştür. Denemeden elde edilen sonuçlar varyans analizine tabi tutularak çeşitler ve muameleler arasındaki farklar incelenmiştir. Birinci üründe dekara koçan sayısı, ikinci üründe ise bitki başına koçan sayısı ve dekara koçan verimi hariç incelenen tüm özellikler bakımından çeşitler arasında önemli farklar bulunmuştur. Koltuk alma, I. üründe bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, bitkide koçan sayısı, dekara koçan verimi ve hasıl verimini; II. üründe ise, tepe ve koçan püskülü çıkarma süresi, olgunlaşma süresi, koçanda sıra sayısı, koçanda tane sayısı ve dekara koçan verimi hariç diğer tüm özellikleri önemli ölçüde azaldığı belirtilmiştir. Sarı ve Abak. (1997), GAP Bölgesinde 1995-1996 yılları arasında yürüttükleri araştırmada, Jubille, Merit, Golden Beauty ve Lochief çeşitlerini kullanarak 15 gün aralıklarla 4 ekim zamanını denediklerini, şeker mısır üretimi için en uygun ekim zamanının Nisan ayının ortalarından Mayıs ayının ilk haftasının sonuna kadar olduğu, Nisan ekiminin koçan verimi ve kalitesi için tercih edilebileceğini bildirmişlerdir. Turgut (1998), tarafından Bursa kosullarında 1995 ve 1997 yıllarında yürütülen bu araştırmada, farklı bitki sıklıklarının ve azot dozlarının Merit şeker mısırı çeşidinde taze koçan verimi ile bazı verim öğeleri üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Araştırmada sabit olan sıra arası mesafelerinde 10, 15, 20, 25, 30 ve 35 cm sıra üzeri mesafeleri ile 0, 10, 20, 30 ve 40 kg N/da dozları kullanılmıştır. Deneme yıllarının ortalaması olarak bitki sıklığının ve azot dozlarının koçan boyu, koçan çapı, koçanda tane sayısı, taze
7 koçan ağırlığı, bitki de koçan sayısı ve taze koçan verimine etkileri önemli bulunmuştur. Ayrıca taze koçan verimi bakımından bitki sıklığı x azot dozu interaksiyonu da önemli çıkmıştır. Taze koçan verimi yönüyle yapılan regresyon analizine göre 21.4 cm (7190 bitki/da) sıra üzeri mesafesi x 28 kg/da azot dozu kombinasyonu en yüksek değerlerin elde edildiği kombinasyon olarak belirlenmiştir. Çetiner (1998), tarafından Gazipaşa'da yapılan denemede gübre ve mikorizanın şeker mısırında bitki gelişmesi, verim ve koçanın kalite özellikleri üzerine etkileri araştırmıştır. Denemenin kurulduğu yerden toprak örnekleri alınarak toprakların doğal mikoriza sayısı ve çeşitli toprak özellikleri belirlenmiştir. Çalışmada, Merit ve Golden Beauty hibrid şeker mısırı çeşitleri kullanılmıştır. Denemenin sonunda toplam verim alınmış, ayrıca koçan özellikleri incelenmiştir. Hasat sonunda, parsellerden alınan toprak örneklerinde mikoriza sporları saptanmıştır. Araştırma bulgulan; gübre uygulamasının çıkış tarihini, kök gelişimini, verimi ve erkenciliği artırdığı; mikorizanın ise önemli bir etki yapmadığını göstermiştir. Sezer (1999), tarafından Çarşamba Ovasında ana ürün olarak yetiştirilebilecek şeker mısır çeşitlerinde taze koçan verimi ve verim öğelerini belirlemek amacıyla yapılan çalışmada, yaş koçan verimi yönünden çeşitler arasında çok önemli (p<0.01) seviyede farklılık belirlemiş olup, özellikle vejetasyon periyodu uzun olan çeşitlerin erkencilere kıyasla daha yüksek verim sağladığı bildirilmiştir. Sencar ve ark. (1999), Tokat Bölgesinde yaptıkları şeker misirinda (Zea mays L. saccharata Sturt.) koltuk almanin verim ve bazi özelliklere etkisi konulu araştırmasında, Tokat Bölgesinin birinci ürün tarımı için tüketici açısından en iyi koçan özelliklerine sahip Jübilee çeşidini önerdikleri bildirilmektedir. Anıl (1999), Çarşamba Ovası'nda şeker mısırın verim, verim unsurları ile bazı kalite karakterlerine, şaşırtmanın ve farklı ekim zamanlarının etkisinin araştırıldığı bu çalışmada; Çarşamba Ovası'nda şaşırtma ve doğrudan ekim yöntemleri ile farklı ekim tarihlerinin (10 Mayıs (şaşırtma), 10 Mayıs, 20 Mayıs ve 30 Mayıs ekim) şeker mısırın taze koçan verimi, verim unsurları ile bazı kalite karakterlerine etkilerini belirlemek amacıyla, 1996-1997 yıllarında yürütülmüştür. Araştırma sonucunda; çeşitler arasında bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, koçan uzunluğu, koçan çapı, koçan tane sayısı ve tek koçan ağırlığı bakımından önemli farklılık (p <0.05) çıkmış olup, en fazla değerleri Taste çeşidi vermiştir. Ekim zamanlan arasında ise parsele taze koçan sayısı, parsele taze koçan verimi ve tek koçan ağırlığı 10 Mayıs, kuru madde oram ise 20 ve 30 Mayıs doğrudan tohum ekimlerinde en fazla olmuştur. Çarşamba Ovası'nda şeker mısırın
8 optimum ekim tarihi 10 Mayıs olup, 2-3 haftalık erkencilik amaçlanıyorsa Fortune çeşidi ve şaşırtma yöntemi, tek koçan ağırlığı ve parsele yaş koçan veriminin fazla olması isteniyorsa direkt tohum ekimi ve Taste çeşidi önerilebilir olduğu bildirilmiştir. Uçkesen (2000), tarafından 1997 ve 1998 yıllarında Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü arazisinde, 3 hibrit (Merit, Honey Bantam, Tim-88) ve 1 Açık Tozlanan şeker mısır çeşidi ile yürütülen araştırmada Tekirdağ koşullarında hem I. ürün hem de II. ürün için şeker mısırın yetiştirilme olanakları araştırılmıştır. Araştırmada, her iki yılda da şeker mısırda hem I. ürün, hem de II. ürün için en uzun bitki boyu Merit çeşidinde, en kısa bitki boyu ise Açık Tozlanan Populasyon' da bulunmuştur. Araştırmada ilk koçan yüksekliği en yüksek 1997 yılında, I. ve II. ürün için Merit çeşidinde (40.4 cm) belirlenirken, en düşük Açık Tozlanan Populasyon' dan (17.3 cm) elde edilmiştir. 1998 yılında ise Merit çeşidi yine en uzun (65.2 cm) ilk koçan yüksekliğine sahip olurken, en kısa (32.6 cm) her iki ürün içinde Honey Bantam çeşidinde belirlendiği ve yaprak sayısı için en yüksek değer hem I., hem II. üründe Merit çeşidinden (1 1.3 adet), en düşük değer ise Honey Bantam (6.5 adet) çeşidinden ölçüldüğünü bildirmiştir. Alp (2000), tarafından yürütülen bu araştırma, azot ve potasyumun şeker mısırında verim ve verim unsurlarına etkilerini belirlemek amacıyla 1999 yılı vejatasyon döneminde Tokat-Kazova koşullarında yapılmıştır. Araştırmada bitki materyali olarak Merit hibrit şeker mısırı çeşidi kullanılmıştır. Denemede azot dozları 0, 7, 14, 21 ve 28, potasyum dozları ise 0, 5, 10, 15 ve 20 kg/da olarak uygulanmıştır. Ayrıca ekimle birlikte bütün parsellere dekara 6 kg hesabıyla fosfor verilmiştir. Araştırmada uygulanan azot dozları; bitki boyu, koçan boyu, koçan çapı, tek koçan ağırlığı ve dekara pazarlanabilir taze koçan verimini önemli derecede etkilemiş olup, artan azot dozlarına bu özelliklerin tepkisi olumlu olmuştur. Denemede koçan boyu, koçan çapı, tek koçan ağırlığı ve dekara taze koçan verimi için en yüksek değerler 14 kg/da N uygulamasından elde edilmiştir. Tepe püskülü ve koçan püskülü çıkarma süresi uygulanan azot artışıyla birlikte kısalmıştır. Çalışmada potasyum dozları koçan püskülü çıkarma süresi, koçan boyu, tek koçan ağırlığı, dekara koçan sayısı ve toplam taze koçan verimini önemli ölçüde etkilediği bilidirilmiştir. Şimşek (2001), tarafından Büyük Menderes Ovası koşullarında, merit adlı şeker mısır çeşidi ile, şeker mısırda erkenciliği sağlayacak mekanizasyon olanaklarının belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Araştırmada, ekilen tohumların filizlenme yüzdesi, fide ölçüleri, tepe püskülü çıkarma gün sayısı, koçan püskülü çıkarma gün sayısı, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, yatma yüzdesi, hasattaki bitki sayısı, kurtlu
9 koçan yüzdesi, koçan çapı, koçan uzunluğu, koçan dane sıra sayısı, koçan ağırlığı, bitkideki koçan sayısı, hasatta parseldeki bitki sayısı, hasatta parseldeki koçan sayısı, dekara koçan verimi, kullanılan alet makinaların işgücü gereksinimi ve iş basanları, toplam makina enerjisi, yakıt enerjisi, insan enerjisi, toplam enerji gereksinimi ve masraf etüdü yapılmıştır. Deneme kurulduktan 85.0 gün sonra büyük viyol yönteminde, 87.3 gün sonra küçük viyol yönteminde, 90.3 gün sonra normal ekim yönteminde olgunlaşma sağlanmıştır. Yöntemlerin toplam kullanım masrafları gözönüne alındığında ekim yöntemi, büyük viyol yöntemine göre 321117,000 TL/ha ve küçük viyol yöntemine göre 123211,000 TL/ha daha avantajlı olduğunu, her ne kadar küçük viyol ve özellikle de büyük viyol yöntemi toplam kullanım masrafları açısından pahalı gözükse de ekonomik analiz sonucu durumun tersine döndüğünü ve büyük viyol yönteminde elde edilen brüt marj küçük viyol yöntemine göre % 9.5, ekim yöntemine göre % 16 daha avantajlı olduğunu bildirimiştir. Araştırma Isparta ekolojik koşullarında farklı çinko içerikli gübre uygulamalarının şeker mısırın verim ve agronomik özelliklerine etkilerini belirlemek amacıyla 2004 yılı vejetasyon döneminde yürütülmüştür. Denemede materyal olarak Adapazarı kompozit şeker mısır çeşidi kullanılmış ve Zn uygulaması gerçekleştirilmiştir. Toprağa ve yaprağa Borrechel ticari gübresi çinko sülfat (ZnS0 4.7H 2 0) kaynağı olarak verilmiştir. Teprosyn F-2498 tohuma bulaştırmak şeklinde uygulanmış ve son olarak da % 1 çinko katkılı 15-15-15 NPK kompoze gübresi toprağa verilmiştir. Çalışmada farklı çinko içerikli gübre uygulamalarında koçan verimi istatistiki olarak etkilenmiş ve en yüksek koçan verimi yapraktan çinko uygulamasında belirlenmiştir. Çinkom gübre kaynaklarının tanedeki N, Cu, Zn ve fitin asidi içerikleri ile protein oranına etkisi önemli bulunmamıştır (Büyükerdem, 2005). İdikut ve ark. (2005), tarafından 1997-1998 yıllarında Kahramanmaraş koşullarında Tarımsal Araştırma Enstitüsünde mısır yetişme sezonunda yapılan çalışmalarda iki şeker mısır çeşidi (Merit ve Jubilee) üç farklı ekim zamanı (15 Mart, 30 Mart ve 15 Nisan) ve yetiştirme tekniği (Normal Ekim, Plastik Tünel ve Fide Usulü) kullanılarak yapılan bu çalışmada; çeşitlerin olgunlaşma gün sayısı, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, bitki başına koçan sayısı, taze koçan verimi ve hasıl verimi gibi özellikleri incelenmiştir. Çeşitlerin ekim zamanlarına (15 Mart, 30 Mart ve 15 Nisan) göre olgunlaşma süreleri 90 110 gün arasında değiştiği, fide usulü yetiştirme tekniği erkenciliği sağladığı, fide usulü ve plastik tünel yetiştirme tekniğinde, taze koçan ve
10 hasıl verimi normal ekime göre önemli derecede yüksek olduğu görülmüş ve ekim zamanlarının hasıl verimine etkisi önemsiz olduğu bildirilmiştir. Öktem (2006), bazı şeker mısırı (Zea mays L. saccharata Sturt) genotiplerinin, harran ovası koşullarında verim karakteristiklerinin belirlenmesi amacıyla yaptığı araştırmada, incelenen özellikler bakımından çeşitler arasında önemli farklılıklar olduğu bildirilmiştir. İki yılın ortalama sonuçlarına göre; taze koçan verimi 838.5 (Secerac) ile 1637 kg/da (Vega) arasında, tek koçan ağırlığı 182.0 g (Jubilee) ile 251 g (Vega), koçan uzunluğu 17.2 cm (Secerac) ile 23.3 cm (Lincoln), koçan çapı 37.8 mm (Jubilee) ile 47.4 mm (Martha), koçanda tane sayısı 531 (Secerac) ile 749 adet/koçan (GH-2547), bitki boyu 168 cm (Secerac) ile 206 cm (GH-2547), ilk koçan yüksekliği 56.3 cm (Merit) ile 70.1 cm (GH-2547), sap çapı ise 19.3 mm (Merit) ile 24.5 mm (Martha) arasında değiştiği bildirilmiştir. Beckingham (2007), tarafından şeker mısırında tatlılığın neden kaynaklandığı araştırmak amacıyla yapılan çalışmada; şeker oranı üzerinde etkili olduğu belirtilen iki gen su ve sh2 olarak adlandırıldığı belirtilmiştir. Genellikle su tipindeki çeşitlerin süt olum dönemindeki suda çözünür kuru madde içerikleri 11-12 Brix dolayındadır. Sh2 tiplerinin tatlılığını koruma özellikleri yüksek olmasına karşın, taneleri küçük ve buruşuk yapıdadır. Sh2 çeşitlerinde şeker seviyesi genellikle 14-22 Brix arasında değiştiği bildirilmiştir. Mokhtarpour ve ark. (2008), İran da, beş ekim zamanı (24 Haziran, 9 Temmuz, 24 Temmuz, 18 Ağustos ve 23 Ağustos) ve dört bitki yoğunluğu (4 500, 5 500, 6 500 ve 7 500 bitki/da) ile yaptıkları çalışmada; koçan uzunluğu, bitki boyu, tohum ağırlığı, tane/koçan oranı ve hasat indeksinin yıl farklılığından etkilendiğini, maksimum verimin 4 500-5 500 bitki/da sıklığı ve yaz ekiminden elde edildiğini tespit etmişlerdir. Jordanov (2008), Bulgaristan da yürüttüğü çalışmada, farklı hibrit şeker mısır çeşitlerinde standart koçan ağırlığı ve verim değerinin genotiplere ve ekim zamanlarına göre değiştiğini, geciken ekim zamanının iklim koşullarından dolayı risk oluşturduğunu, bitkinin gelişme süresi boyunca risk faktörünün dikkate alınması gerektiğini belirtmiştir. Koca ve ark. (2008), dilimleyerek, taneleyerek ve koçanlı dondurularak depolanmış şeker mısırda meydana gelen kalite değişimlerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, altı ay depolama sonunda, toplam şeker ve toplam karotenoid değerleri ile duyusal özellikler dikkate alındığında koçanlı şekilde dondurmanın en uygun işlem olduğunu tespit etmişlerdir.
11 Deng ve ark. (2009), Çin deki çalışmalarında; farklı ekim zamanlarının Jitian 6 ve Yuetian 3 şeker mısır çeşitlerinde; büyüme ve gelişme faktörlerini önemli ölçüde etkilediğini, bitki boyu ve yaprak sayısının en az etkilenen, koçan boyunun ise en fazla değişkenlik gösteren özellik olduğunu bildirmektedirler. Vijay ve ark. (2009), tarafından Hindistan da şeker mısırı üzerinde dört farklı ekim zamanı (7 Haziran, 21 Haziran, 7 Temmuz ve 21 Temmuz) üzerine yürütülen çalışmada; maksimum yaprak alanı (44 cm 2 ) ile en yüksek bitki boyu değerinin (127.10 cm) 21 Temmuz ekiminden elde edildiğini, 21 Temmuz ve 7 Haziran ekimlerinin bitki ağırlığı yönünden benzer değerler gösterdiğini (127.20 ve 127.96 g/bitki), 21 Haziran ekiminde minimum 76.78 gün, 7 Temmuz ekiminde maksimum 82.67 günde koçan olgunluğuna ulaşıldığını, koçan ve yeşil yem veriminin 21 Temmuz ekiminde (1089,00 ve 2021,00 kg/da) en yüksek değerleri verdiğini bildirmişlerdir. Kul (2012), tarafından Eskişehir koşullarında sıra arası mesafe ve ekim zamanının şeker mısırının bazı tarımsal özelliklerine etkileri araştırılan çalışma sonucunda; kullanılan iki hibrit şeker mısırı çeşidinden Lumina F1; koçan uzunluğu, koçanda tane sayısı koçanda sıra sayısı bakımından diğer çeşit olan Merit F1 e göre daha iyi sonuçlar verirken, Merit F1 kavuzlu ve kavuzsuz koçan ağırlığı ile kavuzlu ve kavuzsuz koçan veriminde Lumina F1 den daha iyi değerler verdiğini bildirmiştir. Albayrak (2013), tarafından Diyarbakır'da yürütülülen denemede, Merit, Martha, Vega, Lumina, Jubile, SF-201, Sweet Corn ve Kompozit Şeker çeşitleri kullanılmıştır. Çeşitlerde bitkide koçan sayısı, kavuzlu yaş ağırlık, kavuzsuz yaş ağırlık, koçanda sıra sayısı, sırada tane sayısı, koçan uzunluğu, koçan eni, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, birim alan tane verimi, koçanda yaş tane ağırlığı, bin tane ağırlığı, SÇKM (Suda çözünen kuru madde) miktarı, SPAD değeri ve uç boşluk uzunluğu değerleri incelenmiştir. Araştırma bulgularına göre; SÇKM miktarı, SPAD değeri ve uç boşluk uzunluğu değerleri hariç diğer öğeler bakımından çeşitler arasında farklılık ortaya çıkmıştır. Kavuzlu yaş ağırlığı ve kavuzsuz yaş ağırlığı Martha (232 g) ile Merit (164 g) çeşitlerinde en yüksek değerler belirlenmiştir. Birim alan tane verimi ve koçanda yaş tane ağırlığı yönünden en yüksek sonuç veren çeşit Merit (913.3 kg/da-106.1 g/koçan) olmuştur. Taze tane verimine yönelik yapılacak yetiştiricilikte bölge için Merit çeşidinin uygun olduğu belirlenmiştir.
12 Özata (2013), tarafından Ankara Üniversitesi Tarla bitkileri Ana Bilim Dalında yapılan araştırma sonucunda ekim sıklıklarına göre en yüksek taze koçan verimi 2010 yılında 1018,00 kg/da ile 50x25 (8 bitki/m 2 ) ekim sıklığından, 2012 yılında ise 1319,00 kg/da ile 50x20 (10 bitki/m 2 ) ekim sıklığından alınmıştır. En düşük taze koçan verimi birinci yılda 833,00 kg/da ile 70x10 (14 bitki/m 2 ) ekim sıklığı uygulamasından, ikinci yılda ise 1196,00 kg/da ile 50x25 (8 bitki/m 2 ) ekim sıklığı uygulamasından alınmıştır. Azot dozlarına göre en yüksek taze koçan verimi birinci yılda 1123,00 kg/da ile N 25 azot dozundan, ikinci yılda 1336,00 kg/da ile N 20 azot dozunda belirlenmiş, en düşük taze koçan verimi ise her iki yılda da (639,00-986,00 kg/da) N 5 azot dozundan elde edilmiştir.
13 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal Araştırma, 2012 vejetasyon döneminde Karaman iline bağlı Kazım Karabekir ilçesinde yürütülmüştür. Araştırma da 6 farklı şeker mısır çeşidinin verim ve agronomik özellikleri belirlenmiştir. Araştırmada, 20.20.0 (NPK), üre (% 46 N), demir sülfat (% 17 Fe) ve çinko sülfat (% 22 Zn) gübreleri kullanılmıştır. Denemede, ülkemizde tescilli veya üretim izinli farklı firmalarca satışı yapılan 6 adet hibrit (F1) şeker mısırı çeşidi materyal olarak kullanılmıştır. Denemede kullanılan çeşitler ve temin edilen kuruluşlar Çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1 Denemede kullanılan çeşitler ve temin edilen kurumlar NO ÇeĢit Adı Temin Edilen Kurumlar 1 Merit May Agro Tohumculuk 2 Vega May Agro Tohumculuk 3 Lumina Anadolu Tohum Üretim 4 Jubilee Sygenta Tohumculuk 5 Challenger Asgrow Vegetable Seeds 6 Hazar Biotek Tohumculuk
14 ġekil 3.1 Araştırmada materyal olarak kullanılan şeker mısır çeşitlerinin dane görüntüleri 1) Merit F1: Çok yüksek verimli, erkenci hibrit tatlı mısır çeşididir. Bitki yapısı kuvvetli ve yatmaya dayanıklıdır. Koçanları sarı renkte, 20-22 cm. uzunluğundadır. Bitkiler normal şartlarda tek, iyi bakım şartlarında ise çift koçanlıdır. Şoklama, konserve, çerezlik ve taze tüketim için uygundur. Mısır pasına, güney yaprak yanıklığının 1. ırkına ve Mısır Mozaik Virüsü'nün 1. ırkına karşı toleranslıdır (Anonim, 2013a). 2) Vega F1: Erkenci hibrit, süper tatlı mısır çeşididir. Yatmaya dayanıklı olan bitkinin boyu 180-200 cm' dir. Bitki rengi açık yeşil, yaprak büyüklüğü orta ve yaprak gelişimi diktir. İlk koçan yüksekliği 60-75 cm arasında değişir. Koçan ağırlığı 220-250 g' dır. Koçan rengi altın sarısı ve uç doldurması çok iyidir. Ortalama koçan boyu 20-22 cm
15 ve koçandaki sıra sayısı 16-20 civarındadır. Hasat sonrası koçanın bekleme süresi uzun olup, nakliyeye dayanıklıdır (Anonim, 2013b). 3) Challenger F1: Erkenci hibrid tatlı mısır çeşididir. Bitki orta boyda olup, yatmaya dayanıklıdır. Koçanlar her bitkide ortalama 2 adettir. Koçanlar sarı renkli uca doğru hafifçe sivrilmektedir. Koçan üzerindeki daneler sıralı şekilde sıralanmış olup koçanı tamamen kaplamıştır. Ortalama 16 sıra dane bulunmaktadır. Şeker oranı çok yüksektir. Challenger F1 Taze tüketim ve sanayide şoklama ve konserve için oldukça uygundur (Anonim, 2013c). 4) Lumina F1: Uzun ve düzgün koçanlı olan bu çeşit çiğ tüketilebilir. Çok tatlı ve derin dondurmaya uygundur. İdeal ekim zamanı: Toprak ısısı 10º C olduğu zaman yani Mayıs ayında yapılır. Bu çeşidin çimlenme süresi 10 gündür. Ekimde sıra arası 75 cm ve sıra üzeri 15 cm olduğunda en iyi verim alınabilir (Anonim, 2013d). 5) Jubile F1: Standart şeker tipine sahip olan bu çeşit sarı renklidir. Syngenta firması tarafından ülkemizde tescil ettirilmiş olup adaptasyon yeteneği yüksektir. Konservelik veya dondurulmuş ürün olarak kulanımı uygundur. 6) Hazar F1: Ana sezon hibrit tatlı mısır çeşidi olup, yatmaya dayanıklıdır ve kuvvetli bitki yapısına sahiptir. 20-22 cm koçan uzunluğuna sahip ve koçan sıra sayısı 17 dir. Bitki normal şartlarda tek, iyi bakım şartlarında ise çift koçanlıdır. Uç doldurması iyi olup; sofralık, şoklama, çerezlik ve taze tüketim için uygun bir çeşittir. Mısır Mozaik Virüsü'nün 1. ırkına karşı dayanıklıdır (Anonim, 2013a).
16 ġekil 3.2 Deneme alanındaki Şeker mısır çeşitlerinin genel bitki görüntüleri 3.2. Metot Araştırma Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Bu denemede parseller, 2.8m x 5m=14 m 2 ebadında tertiplenmiş olup, her parselde dört sıra olacak şekilde 70 cm sıra arası ve 20 cm sıra üzeri mesafesi uygulanmıştır. Bir önceki yılda da mısır tarımı yapılan deneme tarlası sonbaharda soklu pullukla derin sürülmüş, ilkbaharda kültivatör çekilmiş ve ekimden öncede kazayağı-tırmık geçirilerek ekime hazır hale getirilmiştir. Ekim tavlı toprağa, denemede ele alınan sıra arası ve sıra üzeri mesafelerine uygun olarak ve açılan çizilere her ekim noktasına iki tohum gelecek şekilde yapılmıştır. Taze tüketim amaçlı parsellerin ekimi 10 Mayıs 2012 tarihinde, tanelik üretim amaçlı parsellerin ekimi ise, 13 Mayıs 2012 tarihinde el ile yapılmıştır.
17 ġekil 3.3 Deneme alanında ekim ve sonrası görüntüleri Ekimle birlikte her parsele 10 kg/da P 2 O 5 gelecek şekilde taban gübresi uygulaması yapılıp, 20 kg/da N olacak şekilde azotlu gübre uygulaması yapılmıştır. Azotun 1/3 ü ekimle birlikte kalan kısmı 2. çapa ile birlikte verilmiştir. Toprak analiz sonuçlarına göre 2 kg/da olacak şekilde Fe ve Zn ekim öncesi pülvarizatör ile toprak yüzeyine uygulanıp, tırmık ile karıştırılmıştır. ġekil 3.4 Deneme alanında araştırması yapılan şeker mısır görüntüleri Şeker Mısır bitkileri, toprak yüzeyine çıktıktan sonra 22 Mayıs tarihinde yağmurlama sulama sistemiyle 3 saat süreyle sulanmıştır. Deneme alanında 1 Haziran tarihinde bitkilere 1. çapa ve tekleme işlemi yapılmıştır. Bitkiler 15-30 cm boylandıkları zaman ikinci çapa (14 Haziran) ile birlikte boğaz doldurma işlemi yapılmıştır. Yine bu tarihte 2. su verilmek amacıyla tarlaya damlama sulama sistemi yerleştirilmiş ve deneme alanı tarla kapasitesi dikkate alınarak gerektiğince damla sulama yöntemi ile sulanmıştır. Ayrıca deneme alanında yabancı otlarla mekanik mücadele yanında 2, 4 D Amin etkili maddeli kimyasal ilaçla bitkiler 10-15 cm boyunda iken sırt pülvarizatörü mücadele yapılmıştır.
18 ġekil 3.5 Taze tüketim amaçlı şeker mısır denemesinden görüntüler Hasat taze tüketim amaçlı denemede 22 Ağustos 2012 tarihinde elle, tane amaçlı denemede ise 06 Ekim 2012 tarihinde el ile yapılmıştır. ġekil 3.6 Tanelik amaçlı yetiştirilen şeker mısır denemesinden görüntüler ġekil 3.7 Laboratuvar analiz görüntüleri
19 3.2.1.Gözlem ve Ölçümler Taze tüketim ve tane amaçlı olmak üzere gözlem ve ölçümler iki kısımda yapılmıştır. 3.2.1.1 Tane Amaçlı Gözlemler 3.2.1.1.1 Dane verimi Elle hasadı yapılan mısır koçanlarının taneleri ayrılarak hasattan hemen sonra tartılıp kg/da cinsinden kayıt edilmiştir. 3.2.1.1.2 Koçan uzunluğu Hasattan hemen sonra her bir koçanın iki ucu arasında bulunan fertil tanelerinin uzunluğu cm cinsinden kayıt altına alınmıştır. 3.2.1.1.3 Koçan çapı Her bir koçanın yaklaşık olarak ortasına tekabül eden en geniş kısmı kumpasla ölçülerek mm cinsinden belirlenmiştir. 3.2.1.1.4 Bitki boyu Tozlanma döneminden sonra her parselde seçilen 5 bitkinin toprak yüzeyinden tepe püskülünün ucuna kadar olan kısmı ölçülerek cm cinsinden bulunmuştur. 3.2.1.1.5 Ġlk koçan yüksekliği Toprak yüzeyinden itibaren bitki üzerindeki en üst koçanın çıktığı boğuma kadar olan mesafe ölçülerek cm cinsinden kaydedilmiştir. 3.2.1.1.6 Bitkide koçan sayısı Her parselden seçilen 5 bitkiye ait koçanlar sayılıp kaydedilmiştir. 3.2.1.1.7 Çiçeklenme gün sayısı Ekimden sonra parseldeki bitkilerde %50 oranında tepe püskülü çıkışının görüldüğü tarih arasında geçen zaman çiçeklenme gün sayısı olarak belirlenmiştir.
20 3.2.1.1.8 Koçanda dane sayısı Koçanların her biri ayrı ayrı tanelenmiş ve elde edilen taneler sayılarak ortalaması alınıp adet olarak tespit edilmiştir. 3.2.1.1.9 Koçanda dane ağırlığı bulunmuştur. Tane sayıları tespit edilen koçanların ortalama tane ağırlığı gram cinsinden 3.2.1.1.10 Dane koçan oranı Her parselden seçilmiş 5 adet bitkinin koçanlarının tane ağırlığı, aynı parseldeki koçan ağırlığına (tane + somak) bölünmek suretiyle yüzde olarak hesap edilmiştir (Uyanık 1984). 3.2.1.1.11 Bin dane ağırlığı Her deneme parselinden elde edilen tane ürününden rasgele dört defa 100 tane sayılıp tartılarak gram cinsinden hesap edilmiştir. 3.2.1.1.12 Dane nemi Bitkilerin hasat edildiği anda Kett PM-600 model Grain Moisture Tester cihazı ile birlikte ölçülerek % cinsinden kaydedilmiştir. 3.2.1.1.13 Yaprak sayısı Her parselden seçilen beş bitkideki yapraklar sayılarak kaydedilmiştir. 3.2.1.1.14 Hektolitre ağırlığı Kett PM-600 model Grain Moisture Tester cihazında nem ölçümü ile birlikte ölçülerek kg cinsinden kaydedilmiştir.
21 3.2.1.2 Taze Tüketim Amaçlı Gözlemler 3.2.1.2.1 Bitki boyu Tozlanma döneminden sonra her parselde seçilen 5 bitkinin toprak yüzeyinden tepe püskülünün ucuna kadar olan kısmı ölçülerek cm cinsinden bulunmuştur. 3.2.1.2.2 Ġlk koçan yüksekliği Toprak yüzeyinden itibaren bitki üzerindeki ilk koçanın çıktığı boğuma kadar olan mesafe ölçülerek cm cinsinden kaydedilmiştir. 3.2.1.2.3 Sap kalınlığı Her parselden seçilen 5 bitki, sapı toprak yüzeyinden 10-15 cm yukarıdan olmak üzere kumpas yardımıyla mm cinsinden ölçülerek kaydedilmiştir. 3.2.1.2.4 Koçan uzunluğu Her bir koçanın iki ucu arasında fertil tanelerin bulunduğu mesafe ölçülerek cm olarak tespit edilmiştir. 3.2.1.2.5 Koçan çapı Her bir koçanın yaklaşık olarak ortasına tekabül eden en geniş kısmı kumpasla ölçülerek cm cinsinden belirlenmiştir. 3.2.1.2.6 Koçanda dane sayısı Koçanların her biri ayrı ayrı tanelenmiş ve elde edilen taneler sayılarak ortalaması alınıp adet olarak tespit edilmiştir. 3.2.1.2.7 Koçanda dane ağırlığı Tane sayıları tespit edilen koçanların ortalama tane ağırlığı gram cinsinden bulunmuştur.
22 3.2.1.2.8 Suda çözünen kuru madde oranı (Brix) Sarı olum olgunlaşma döneminde koçanın ortasındaki taneler sıkılarak sütümsü endosperm sıvısı refraktometre üzerine akıtılarak ve toplam şekerin tahmini bir ifadesi olan Brix cinsinden ölçülerek belirlenmiştir (Eşiyok ve ark., 2004). 3.2.1.2.9 Çiçeklenme süresi Parseldeki bitkilerde %50 oranında tepe püskülü çıkışının görüldüğü tarih ile ekim tarihi arasındaki gün sayısı tepe püskülü çıkarma süresi olarak alınmıştır. 3.2.1.2.10 Bitkide koçan sayısı Her parselden alınan 5 bitkide gözlenen koçanların sayısı belirlenip kaydedilmiştir. 3.2.1.2.11 YeĢil koçan ağırlığı Her parselden alınan 5 bitkideki koçanlar, kavuzlu (soyulmadan yeşil) haliyle tartılıp gr cinsinden kaydedilmiştir. 3.2.1.2.12 SoyulmuĢ koçan ağırlığı Her parselden alınan 5 bitkideki koçanların kavuzsuz (soyulmuş hali) olarak tartılıp g cinsinden kaydedilmiştir. 3.2.1.2.13 Pazarlanabilir koçan verimi Bitkilerdeki koçanların içinden pazarlanabilir, iri ve düzgün olanları belirlenerek kaydedilmiştir. 3.2.1.2.14 Taze koçan verimi Dekara ortalama alınabilecek olan koçanların kg cinsinden belirlenerek kaydedilmiştir. 3.2.1.2.15 Taze dane verimi Elle hasadı yapılan mısır koçanları hasattan hemen sonra tartılarak kg/da cinsinden kayıt edilmiştir.
23 3.2.1.2.16 Hasıl verim Parsellerdeki bitkilerin tüm yeşil aksamları tartılarak kg cinsinden kaydedilmiştir. 3.2.2. Ġstatistiki Analiz ve Değerlendirmeler Araştırmadan elde edilen değerler taze ve tane amaçlı üretim denemeleri ayrı ayrı olarak MSTAT C paket programı kullanılarak tesadüf blokları deneme desenine göre varyans analizine tabi tutulmuştur. F testi yapılmak sureti ile farklılıkları tespit edilen işlemlerin ortalama değerleri LSD önem testine göre gruplandırılmıştır (Düzgüneş ve ark 1987). 3.3.AraĢtırma Yerinin Genel Özellikleri Şeker mısırında taze koçan ve tane verimleri ile önemli agronomik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılan bu araştırma Karaman ili Kazım Karabekir İlçesine bağlı olan Yağmurlar köyü çiftçi arazilerinde yürütülmüştür. 3.3.1.Ġklim özellikleri Karaman da tipik bir kara iklimi hüküm sürer. Kışları soğuk ve sert, yazları sıcak ve kurak geçer. Yüksek yaylalarda dağlık kesimlerde kara iklimi hüküm sürer. Göksu Çayının geçtiği düzlüklerde Akdeniz ikliminin özellikleri görülür. Sıcaklık kış aylarında -17 C ye kadar düşer. Yaz aylarında ortalama sıcaklık 30 C dir. Senelik yağış ortalaması 300-450 mm arasında değişir. 2012 yılında Meteoroloji Genel Müdürlüğünün verilerine göre yıllık toplam yağış miktarı 300.7 mm olarak ölçülmüştür. Araştırmanın yürütüldüğü 2012 yaz sezonunda kaydedilen iklim verileri ve uzun yıllar ortalamaları Karaman Meteoroloji Bölge Müdürlüğünden sağlanmış ve Çizelge 3.2 de verilmiştir. Çizelge 3.2. in incelenmesinden de görüleceği gibi, uzun yıllara Nisan ayı başından Ekim ayı sonuna kadar yedi aylık gelişme periyoduna ait ortalama sıcaklık 17.9 o C iken, denemenin uygulandığı 2012 yılında aynı gelişme periyoduna ait ortalama sıcaklık ise 19.6 o C olmuştur. Deneme yılındaki ortalama sıcaklık değerleri uzun yıllar için hesaplanan sıcaklık değerlerinden az da olsa farklılık göstermiştir. Nisan ve Mayıs ayları için uzun yıllar rasatlara göre ölçülen sıcaklık ortalamaları 11.3 ve 16.1 o C olmuştur. 2012 yılında Nisan ayı sıcaklık ortalaması (14.8 o C) uzun yıllar ortalamasının
24 üzerinde olurken, Mayıs ayı sıcaklık ortalaması ise (17.3 o C) uzun yıllar ortalamasının da üstünde olmuştur. Nisan ve Mayıs ayında meydana gelen sıcaklıklar mısır bitkisinin çıkış ve ilk büyüme dönemi için önemli olmaktadır. Karaman ilinde en yüksek sıcaklık değerleri Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında olmaktadır. Bu aylarda tespit edilen yüksek sıcaklık ortalamaları mısırın büyüme ve gelişmesinin en hızlı dönemine rastlaması nedeni ile büyük önem taşımaktadır. Araştırmanın yapıldığı yılda Haziran ve Ağustos sıcaklık ortalaması yaklaşık aynı (22.8-22.7 o C) olmuştur. En yüksek sıcaklık Temmuz ayında (25.3 o C) görülmüştür. Karaman da yapılmış uzun yıllara ait meterolojik rasatlara göre Nisan ve Ekim ayları arasındaki yedi aylık bitki gelişme döneminde düşen yağış toplamı 136 mm olmuştur. Denemenin yapıldığı 2012 yılında aynı dönemde düşen yağış toplamı 71.7 mm ile uzun yıllar ortalamasına göre düşen yağış miktarından oldukça düşük olmuştur. Uzun yıllara ait verilere göre bölgede en fazla yağış Nisan ve Mayıs aylarında (37.1 ve 36.7 mm) olurken, denemenin yapıldığı yılda ise Nisan ve Mayıs aylarındaki yağış toplamı oldukça dengesiz bir seyir takip etmiştir (13.5 ve 23.7 mm). Çizelge 3.2 Karaman Ġlinde Uzun Yıllar ve 2012 Yılına Ait Meteorolojik Değerleri* Aylık Sıcaklı Ort. Aylık Yağış Toplamı Aylık Nispi Nem Ort. Aylar ( o C) (mm) (%) Uzun yıllar 2012 Uzun yıllar 2012 Uzun yıllar 2012 (1960-2012) (1960-2012) (1960-2012) Nisan 11.3 14.8 37.1 13.5 60 41.8 Mayıs 16.1 17.3 36.7 23.7 58 54.9 Haziran 20.4 22.8 21.0 3.9 51 38.7 Temmuz 23.5 25.3 4.6 0.1 45 34.3 Ağustos 22.9 22.7 4.2 5.4 46 37.4 Eylül 18.5 19.9 4.9-51 35.9 Ekim 12.8 14.7 27.5 24.5 61 58.8 Toplam - - 136.0 71.1 - - Ortalama 17.9 19.6 - - 53.1 43.1 *Değerler Karaman Meteoloroji Bölge Müdürlüğünden Alınmıştır.
25 3.3.2.Toprak özellikleri Araştırmanın yapıldığı toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerini tespit etmek amacıyla 0-30 cm derinlikten toprak numuneleri alınıp, analize tabi tutulmuştur. Çizelge 3.3 ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemenin yapıldığı topraklar tınlı bünyeye sahip olup, organik madde muhtevaları düşük seviyededir (% 0.18). Kireç muhtevası yüksek olan topraklar (% 17.99), hafif alkali reaksiyon göstermektedir (ph=7.84). Deneme topraklarının da tuzluluk problemi vardır (0.58 ds/m). Deneme topraklarının elverişli P 2 O 5 miktarı düşük seviyededir (5.27 kg/da). Zn ve Fe miktarı mısır bitkisi için yetersiz seviyede olan (0.04 ve 0.25 mg/kg ) deneme toprakları, Mn ve Cu yönünden de (0.31 ve 0.01) yetersiz olduğu görülmektedir. Çizelge 3.3 Araştırma yeri toprağının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri* 0-30cm Derinlikten Alınan Toprak Örneği Özellikler Birim Analiz Sonucu Değerlendirme Bünye-Tekstür % 45.98 Tınlı PH (saturasyon) - 7.84 Hafif Alkali EC (saturasyon) ds/m 0.58 Tuzsuz Kireç (CaCo 3 ) % 17.99 Çok Kireçli Organik Madde % 0.18 Çok Az Fosfor (P 2 O 5 ) kg/da 5.27 Az Potasyum (K 2 O) kg/da 343.57 Yüksek Demir (Fe) ppm 0.25 Az Çinko (Zn) ppm 0.04 Çok Az Bakır (Cu) ppm 0.01 Yetersiz Mangan (Mn) ppm 0.31 Çok Az *Toprak analizleri Verdalab Toprak Bitki ve Su Analiz Laboratuvarında yapılmıştır.
26 4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA Karaman ekolojik şartlarında denemeye alınan 6 adet şeker mısır çeşitlerinin verim, kalite ve bunlarla ilişkili özellikleri incelenmiş ve elde edilen sonuçlar aşağıda ayrı başlıklar altında verilmiştir. 4.1 Tane Amaçlı Üretilen ġeker Mısır i AraĢtırma Sonuçları 4.1.1 Tane verimi (kg/da) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen tane verimlerine ait değerler Çizelge 4.1 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.2 de gösterilmiştir. Çizelge 4.2 nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin tane verimleri arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 36.89 olarak bulunmuştur. En yüksek tane verimi 663,00 kg/da ile Merit çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 619,00 kg/da ile Lumina, 582.33 kg/da ile Challenger, 580.33 kg/da ile Hazar, 458.66 kg/da ile Vega çeşitleri izlemiştir. En düşük tane verimi ise 362.66 kg/da ile Jübilee çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin tane verimleri ortalaması 544.33 kg/da olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre dane verimi bakımından yapılan gruplandırmada Merit çeşidi 1.grupta (a), Challenger ve Lumina çeşidi 2. grupta (ab) yer alırken, Jübilee çeşidi en son gruba (d) dahil olmuştur (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Tane Verimi (kg/da) Jubilee 362.66 d ** Hazar 580.33 b Vega 458.66 c Challenger 582.33 ab Lumina 619,00 ab Merit 663,00 a Ortalama 544.33 LSD (%1): 82.64 (**) İşaretli F değeri işlemler arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
27 Çizelge 4.2 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Tane Veimlerine Ait Analizleri Varyans Varyasyon Kaynağı S.D Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F Değeri Genel 17 199996,00 - - Blok 2 1577.33 788.66 0.77 Çeşit 5 188215.33 37643.06 36.89 ** Hata 10 10203.33 1020.33 - C.V: % 5.87 (**) İşaretli F değeri işlemler arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. ġekil 4.1 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Tane Verimleri (kg/da) Albayrak 2011, yapmış olduğu çalışmasında en yüksek dane veriminin 913.3 kg/da ile Merit çeşidinden elde etmiş, en düşük dane verimini ise 582.7 kg/da ile SF- 201 çeşidinden elde edilmiştir. Daha önceki çalışmalarda yapılan şeker mısırında dane verimleri, çeşitler arasında farklılıklar göstermiştir. Genellikle tane verimleri adı altında yapılan araştırmalar taze dane verimleri olarak yürülülmüştür. Bu da şeker mısırınının süt olum döneminde analizlere alınması sonucu bildirilir. Bizim sonuçlarımıza göre ise Şekil 4.1 incelendiği zaman dane verimleri en yüksek 663 kg/da ile Merit, en düşük ise
28 362.66 kg/da ile Jubilee den alınmıştır. Bu da dane verimlerinin çeşitler arasında farklılık gösterdiğini destekler niteliktedir. 4.1.2 Koçan uzunluğu (cm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen koçan uzunluklarına ait değerler Çizelge 4.3 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.4 de gösterilmiştir. Çizelge 4.4 ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin koçan uzunlukları arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 10.79 olarak bulunmuştur. En yüksek koçan uzunluğu değeri 21.86 cm ile Lumina F1 çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 19.60 cm Vega, 18.26 cm ile Jübilee, 17.86 cm ile Hazar, 17.26 cm ile Challenger çeşitleri izlemiştir. En düşük koçan uzunluğu ise 17.20 cm ile Merit çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin koçan uzunlukları ortalaması 18.67 cm olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre koçan uzunluğu bakımından yapılan gruplandırmada Lumina çeşidi 1.grupta (a), Vega 2. grupta (ab) yer alırken, Jübilee, Challenger, Hazar ve Merit çeşitleri ise en son gruba (b) dahil olmuştur (Çizelge 4.3). Çizelge 4.3 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Koçan Uzunluğu (cm) Jubilee 18.26 b ** Hazar 17.86 b Vega 19.60 ab Challenger 17.26 b Lumina 21.86 a Merit 17.20 b Ortalama 18.67 LSD (%1): 2.44 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir.
29 Çizelge 4.4 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçan Uzunluğuna Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 57.13 - - Blok 2 0.16 0.08 0.09 Çeşit 5 48.06 9.61 10.79 ** Hata 10 8.90 0.89 - C.V:%5.05 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. ġekil 4.2 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçan Uzunlukları ( cm ) Koçan uzunluğu; çeşide bağlı olarak önemli ölçüde değişmektedir (Köycü ve Yanıklıoğlu, 1987; Sencar ve ark., 1992; Eşiyok ve ark., 2004). Motes ve ark. (2007), erkenci çeşitlerin daha küçük koçanlara sahip olduğunu ve geç olgunlaşanlara göre taze tüketim kalitelerinin daha zayıf olduğunu bildirmişlerdir. Eşiyok ve ark. (2004), farklı lokasyonlarda şeker mısırı çeşitleriyle yaptıkları çalışmada koçan uzunluğunun çevrelere göre önemli ölçüde değiştiğini belirlemişlerdir. Şekil 4.2 nin incelendiğinde çalışmamızda koçan uzunluğu bakımından en yüksek değer Lumina (21.86 cm), en düşük değer ise Merit (17.20 cm) çeşidinde görülmüştür.
30 4.1.3 Koçan çapı (mm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen koçan çaplarına ait değerler Çizelge 4.5 te ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.6 da gösterilmiştir. Çizelge 4.5 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Koçan Çapı (mm) Jubilee 43.63 b ** Hazar 45.87 ab Vega 44.65 b Challenger 44.43 b Lumina 48.09 a Merit 43.49 b Ortalama 45.03 LSD (%1): 2.89 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. Çizelge 4.6 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçan Çapına Ait Analizleri Varyans Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 74.82 - - Blok 2 17.69 8.84 7.06 Çeşit 5 44.61 8.92 7.12 ** Hata 10 12.52 1.25 - C.V:%2.48 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. Çizelge 4.6 nın incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin koçan çapları arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 7.12 olarak bulunmuştur. En yüksek koçan çapı değeri 48.09 mm ile Lumina çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 45.87 mm Hazar, 44.65 mm ile Vega, 44.43 mm ile Challenger, 43.63 mm ile Jübilee çeşitleri izlemiştir. En düşük koçan çapı ise 43.49 mm ile Merit çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin koçan çapları
31 ortalaması 45.03 mm olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre koçan çapı bakımından yapılan gruplandırmada Lumina çeşidi 1.grupta (a), Hazar çeşidi 2. grupta (ab) yer alırken, Challenger, Jübilee, Merit ve Vega çeşitleri ise en son gruba (b) dahil olmuştur (Çizelge 4.5). 49 48 47 46 45 44 43 42 ġekil 4.3 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçan Çapları ( mm ) 41 Koçan çapı, taze tüketimde çeşidin tercih edilmesinde etkili olan koçan iriliğini Şeker Mısır Çeşitleri belirlemektedir (Köycü ve Yanıkoğlu, 1987; Sencar ve ark., 1992). Bununla birlikte başka bir çalışmada, koçan çapından düşük kalıtım derecesi elde edilmiştir (Saleh ve ark., 2002), çevre faktörlerinin etkisi koçan çapında daha fazladır. Şeker mısırı çeşitlerinin ortalama koçan çapı 45.03 mm dir. Tane dolumu sırasında çevre faktörlerinin uygun olması koçan çapında olumlu yönde bir etki meydana getirmektedir (Aldrich ve ark., 1982; Sencar ve ark., 1997). Şekil 4.3 ün incelendiğinde koçan çapı bakımından en yüksek değer Lumina (48.09 mm), en düşük değer ise Merit (43.49 mm) çeşidinde görülmüştür. 4.1.4 Bitki boyu (cm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen bitki boylarına ait değerler Çizelge 4.7 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.8 de gösterilmiştir.
32 Çizelge 4.8 in incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin bitki boyları arasındaki farklılık %5 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 4.62 olarak bulunmuştur. En yüksek bitki boyu 217.66 cm ile Hazar çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 208.33 ile Lumina, 203.33 cm ile Jubilee, 198,00 cm ile Merit, 185.33 cm ile Challenger çeşitleri izlemiştir. En düşük bitki boyu ise 182.33 cm ile Vega çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin bitki boyları ortalaması 199.16 cm olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre bitki boyu bakımından yapılan gruplandırmada Lumina ve Hazar çeşitleri 1.grupta (a), Jübilee çeşiti 2.grupta (ab) yer alırken, Vega çeşidi en son gruba (c) dahil olmuştur (Çizelge 4.7). Çizelge 4.7 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Bitki Boyları (cm) Jubilee 203.33 ab * Hazar 217.66 a Vega 182.33 c Challenger 185.33 bc Lumina 208.33 a Merit 198.00 abc Ortalama 199.16 LSD (%5): 19.86 (*)İşareti aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %5 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. Çizelge 4.8 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Bitki Boylarına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 4296.50 - - Blok 2 345.33 551.83 1.44 Çeşit 5 2759.16 172.66 4.62 * Hata 10 1192.00 119.20 - C.V:%5.48 ( * )İşareti F değerli işlemler arasındaki farklılığın %5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
33 ġekil 4.4 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Bitki Boyları ( cm ) Bitki boyları bakımından çeşitler arasında ortaya çıkan fark çeşitlerin genetik yapısından kaynaklanmaktadır. Turgut ve ark.(1997) mısırda bitki boyunun çeşidin genetik yapısıyla yakından ilgili olduğunu bildirmişlerdir. Akman ve Sencar (1991), yaptıkları çalışmalarında erken ekimde bitki boyunun azaldığını saptamışlardır. Tokat koşullarında bir şeker mısırı denemesinde ekim zamanı geciktikçe bitki boyunun arttığı tespit edilmiştir (Sencar ve ark., 1997). Lushsinger ve Camilo (2008) bitki boyu yönünden çeşitler arasında önemli farklılıklar belirlerken, Deng ve ark. (2009), bitki boyunun en az etkilenen karakter olduğunu belirtmiştir. Ayrıca geçci çeşitlerin bitki boyunun erkencilere göre daha uzun olduğu da başka çalışmalarda da belirlenmiştir (Beech ve Basink, 1978; Okutan, 1992). Şekil 4.4 ün incelendiğinde araştırmamızda bitki boyu olarak en yüksek değer Hazar (217,00 cm) ve en düşük değer ise Vega (182,00 cm) çeşidinden elde edilmiştir. 4.1.5 Ġlk koçan yüksekliği (cm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen ilk koçan yüksekliklerine ait değerler Çizelge 4.9 da ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.10 da gösterilmiştir.
34 Çizelge 4.10 un incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin ilk koçan yükseklikleri arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 8.49 olarak bulunmuştur. En yüksek ilk koçan yüksekliği 81 cm ile Merit çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 79 cm Hazar, 78 cm ile Jübilee, 69 cm ile Lumina, 63.66 cm ile Vega çeşitleri izlemiştir. En düşük ilk koçan yüksekliği ise 60 cm ile Challenger çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin ilk koçan yükseklikleri ortalaması 71.77 cm olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre ilk koçan yüksekliği bakımından yapılan gruplandırmada Jübile, Hazar ve Merit çeşitleri 1.grupta (a), Lumina çeşidi 2. grupta (ab) yer alırken, Vega ve Challenger çeşitleri en son gruba (b) dahil olmuştur (Çizelge 4.9). Çizelge 4.9 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen İlk Koçan Yüksekliği (cm) Jubilee 78,00 a ** Hazar 79,00 a Vega 63.66 b Challenger 60,00 b Lumina 69,00 ab Merit 81,00 a Ortalama 71.77 LSD (%1): 13.55 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. Çizelge 4.10 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 1807.11 - - Blok 2 368.44 184.22 6.71 Çeşit 5 1164.44 232.88 8.49** Hata 10 274.22 27.42 - C.V: %7.30 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir.
35 ġekil 4.5 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen İlk Koçan Yükseklikleri ( cm ) İlk koçan yükseklikleri ile bitki boyları arasında sıkı bir ilişki olup, çeşitler arasındaki ilk koçan yükseklikleri bakımından farklılık bitki boyları ile genelde paralellik göstermiştir. Makineli hasat için ilk koçan bağlama yüksekliği önemli bir özellik olup, şeker mısırda kardeşlerin koparılmasıyla ilk koçan yüksekliğinin düştüğü ve bu düşüşün bitki boyunda oluşan kısalmadan kaynaklandığı bildirilmiştir (Cummins ve Dobson, 1973;Kara ve Akman, 2004). Bilgen ve Çakmakçı (1999), tepe püskülü ile birlikte koçan üstü aksamının alındığı bir çalışmada ilk koçan yüksekliğinin etkilenmediğini bildirmişlerdir (Kara ve Akman, 2004) Bu sonuçlar bitki boyunda olduğu gibi ilk koçan yüksekliklerinde çeşitlerin genetik yapısı ve ekolojik faktörlerin etkisi altında oluşan morfolojik bir özellik olduğunu göstermektedir. Şekil 4.5 in incelendiğinde ilk koçan yüksekliği en fazla olan çeşit Merit (81 cm) ve en düşük olan çeşit ise Challenger (60 cm) olduğu görülmektedir. 4.1.6 Bitkide koçan sayısı Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen bitkide koçan sayılarına ait değerler Çizelge 4.11 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.12 de gösterilmiştir.
36 Çizelge 4.12 nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin bitkide koçan sayıları arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 3.92 olarak bulunmuştur. En yüksek bitkide koçan sayısı değeri 1.46 adet ile Lumina çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 1.40 adet ile Jübilee, 1.26 adet ile Challenger, 1.20 adet ile Vega, 1.13 adet ile Merit çeşitleri izlemiştir. En düşük bitkide koçan sayısı 1.06 ile Hazar çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin bitkide koçan sayıları sayıları ortalaması 1.25 adet olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre bitkide koçan sayısı bakımından yapılan gruplandırmada Lumina çeşidi 1.grupta (a), Jübilee çeşidi 2. grupta (ab) yer alırken, Hazar ve Merit çeşitleri en son gruba (c) dahil olmuştur (Çizelge 4.11). Çizelge 4.11 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Bitkide Koçan Sayısı (adet) Jubilee 1.40 ab * Hazar 1.06 c Vega 1.20 bc Challenger 1.26 abc Lumina 1.46 a Merit 1.13 c Ortalama 1.25 LSD (%5): 0.24 ( * )İşareti F değerli işlemler arasındaki farklılığın %5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Çizelge 4.12 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Bitkide Koçan Sayısına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 0.54 - - Blok 2 0,00 0,00 0.12 Çeşit 5 0.35 0.07 3.92 * Hata 10 0.18 0.01 - C.V: % 10.75 ( * )İşareti F değerli işlemler arasındaki farklılığın %5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
37 ġekil 4.6 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Bitkide Koçan Sayıları (adet) Şeker mısırında günümüzde kullanılan hibrit çeşitler genellikle dane verimi yüksek tek koçanlı çeşitlerdir (Kün, 1994). Araştırmada da, çeşitlerin ortalama bitki başına koçan sayısı 1.25 adet olarak belirlenmiştir. Eşiyok ve ark. (2004), bitki başına koçan sayısı bakımından çeşitler arasındaki farkı önemsiz bulmuş, bitki başına koçan sayısını yaklaşık 1 adet olarak belirlemiştir. Şekil 4.6 nın incelenmesiyle bitkide koçan sayısı bakımından en yüksek değer Lumına (1.46 adet ) ve en düşük değer ise Hazar (1.06 adet) çeşidinde görülmüştür. 4.1.7 Çiçeklenme gün sayısı (gün) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen çiçeklenme sürelerine ait değerler Çizelge 4.13 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.14 de gösterilmiştir. Çizelge 4.14 ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin çiçeklenme süreleri arasındaki farklılık önemsiz olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 0.58 olarak bulunmuştur. En yüksek çiçeklenme süresi değerleri 55.66 gün ile Vega ve Hazar çeşitlerinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 55 gün ile Merit, 54.66 gün ile Jübilee çeşitleri izlemiştir. En düşük
38 çiçeklenme gün sayıları 53.66 gün ile Challenger ve Lumina çeşitlerinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin çiçeklenme gün sayıları ortalaması 54.72 gün olarak bulunmuştur. Çizelge 4.13 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Çiçeklenme Süresi (gün) Jubilee 54.66 Hazar 55.66 Vega 55.66 Challenger 53.66 Lumina 53.66 Merit 55.00 Ortalama 54.72 Çizelge 4.14 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Çiçeklenme Süresine Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 79.61 - - Blok 2 25.44 12.72 3.03 Çeşit 5 12.27 2.45 0.58 Hata 10 41.88 4.18 - C.V: % 3.74
39 ġekil 4.7 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Çiçeklenme Gün Süreleri (gün) Denemede kullanılan çeşitlerin farklı biyolojik karakterlere sahip olmaları, tepe püskülü sürelerindeki değişkenliğin en önemli nedenidir (Kün ve Emeklier, 1987; Sencar, 1988; Ocakdan, 1997). Denemede ortalama tepe püskülü çıkarma süresi 54.72 gün olarak belirlenmiştir. Mısırda çiçeklenme süresinin uzun veya kısa olması havanın nemli ve serin veya sıcak olmasına göre değişmektedir. Çiçeklenme süresinin çeşide bağlı olarak değişmekle birlikte çevre şartlarının da bundan etkili olduğu bildirilmiştir (Kün ve Emeklier, 1987). Khan ve ark (2009), % 50 püsküllenme gün sayısının ekim zamanının gecikmesi ile azaldığını bildiren bulguları ile hibritler ve ekim zamanı arasındaki farklılıkların püskül oluşumu yönünden önemli olduğunu bildiren Lushsinger ve Camilo (2008), Cesurer (1995), Sencar ve ark. (1997) nın bulguları çalışmamızı destekler niteliktedir. Şekil 4.7 nin incelenmesiyle çiçeklenme gün süreleri bakımından en yüksek değer Hazar ve Vega (55.66 gün), en düşük değer ise Lumina (53.66) çeşidinde görülmüştür.
40 4.1.8 Koçanda dane sayısı (adet) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen koçanda dane sayısına ait değerler Çizelge 4.15 te ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.16 da gösterilmiştir. Çizelge 4.16 nın incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin koçanda dane sayıları arasındaki farklılık %5 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli bulunmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 4.69 olarak bulunmuştur. En yüksek koçanda dane sayısı değeri 745.66 adet ile Lumina çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 651 adet ile Vega, 643.33 adet ile Hazar, 590.33 adet ile Merit, 585 adet ile Challenger çeşitleri izlemiştir. En düşük koçanda dane sayısı ise 535.66 adet ile Jubilee çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin koçanda dane sayısı ortalaması 625.16 adet olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre koçanda dane sayısı bakımından yapılan gruplandırmada Lumina çeşidi 1.grupta (a), Vega ve Hazar çeşitleri 2. grupta (ab) yer alırken, Jubilee çeşidi en son gruba (c) dahil olmuştur (Çizelge 4.15). Çizelge 4.15 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Koçanda Dane Sayısı (adet) Jubilee 535.66 c ** Hazar 643.33 ab Vega 651.00 ab Challenger 585.00 bc Lumina 745.66 a Merit 590.33 bc Ortalama 625.16 LSD (%5): 105.6 ( ** )İşareti F değerli işlemler arasındaki farklılığın %5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. Ocakdan (1997) da, hibrit çeşitlerde tane sayısının kompozitlere göre daha fazla olduğunu belirlemiştir. Koçanda tane sayısı çeşitlere göre önemli ölçüde değişiklik göstermiştir (Sencar ve ark., 1992; Ocakdan, 1997; Eşiyok ve ark., 2004). Koçanı uzun olan Lumina çeşidi, sıra sayısı düşük ve uç boşluğu fazla olmasına rağmen en fazla koçanda tane sayısına sahip olmuştur.
41 Çizelge 4.16 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçanda Dane Sayısına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 130424.50 - - Blok 2 17647.00 8823.50 2.61 Çeşit 5 79063.83 15812.76 4.69 ** Hata 10 33713.66 3371.36 - C.V: % 9.29 ( ** )İşareti F değerli işlemler arasındaki farklılığın %5 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir. ġekil 4.8 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçanda Dane Sayıları ( adet ) Okutan (1992), koçanda tane sayısının koçandaki sıra sayısı ve sıradaki dane sayısıyla direk ilgili olduğu için koçan uzunluğu fazla olan çeşitlerde daha yüksek olduğunu bildirmiştir. Tane sayısı çeşit özelliği yanında özellikle kuraklık ve besin elementi stresi gibi çevre faktörlerinden olumsuz yönde etkilenmektedir (Aldric ve ark., 1982; Kleinhenz, 2001; Eşiyok ve ark., 2004). Şekil 4.8 in incelenmesiyle koçanda dane sayıları bakımından en yüksek değer Lumına (745.66 adet) ve en düşük değer ise Jubilee (535.66 adet) çeşidinde görülmüştür.
42 4.1.9 Koçanda dane ağırlığı (g) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen koçanda dane ağırlığına ait değerler Çizelge 4.17 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.18 de gösterilmiştir. Çizelge 4.18 in incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin koçanda dane ağırlıkları arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 14.48 olarak bulunmuştur. En yüksek koçanda dane ağırlığı değeri 145.93 g ile Lumina çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 127.73 g ile Vega, 122.73 g ile Hazar, 118.20 g ile Merit, 114.06 g ile Challenger çeşitleri izlemiştir. En düşük koçanda dane ağırlığı ise 88.30 g ile Jubilee çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin koçanda dane ağırlıkları ortalaması 119.49 adet olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre koçandan dane ağırlığı bakımından yapılan gruplandırmada Lumina çeşidi 1.grupta (a), Vega 2. grupta (ab) yer alırken, Jubilee çeşidi en son gruba (c), dahil olmuştur (Çizelge 4.17). Çizelge 4.17 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Koçanda Dane Ağırlığı (g) Jubilee 88.30 c * Hazar 122.73 b Vega 127.73 ab Challenger 114.06 b Lumina 145.93 a Merit 118.20 b Ortalama 119.49 LSD (%1): 22.23 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. Şeker mısırı tane olarak konserve veya dondurulmuş gıda yapımında kullanılacaksa koçanda tane ağırlığı önemli olacak bir özelliktir. Yüksek değerde olduğunda elde edilecek toplam verim ve sağlanacak kazanç da yükselecektir. Koçanda tane ağırlığını koçan ağırlığı, koçan uzunluğu, koçanda sıra ve tane sayısı değerlerinin etkilemesi beklenen bir durumdur.
43 Çizelge 4.18 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçanda Dane Ağırlığına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 6182.08 - - Blok 2 99.10 49.55 0.67 Çeşit 5 5344.84 1068.96 14.48 ** Hata 10 738.14 73.81 - C.V: % 7.19 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. ġekil 4.9 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçanda Dane Ağırlıkları (g) Koçanda tane ağırlığını Çetiner (1998) 104.3 g ; Tuncay ve ark., (2005), 75.5 g ile 173.3 g arasında bulmuşlardır. Şekil 4.9 un incelenmesiyle koçanda dane ağırlıkları bakımından en yüksek değer Lumına (145.93 g) ve en düşük değer ise Jubilee (88.30 g) çeşidinde görülmüştür.
44 4.1.10 Tane koçan oranı Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen tane koçan oranların ait değerler Çizelge 4.19 da ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.20 de gösterilmiştir. Çizelge 4.20 nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin tane koçan oranları arasındaki farklılık önemsiz olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 2.11 olarak bulunmuştur. En yüksek tane koçan oranı % 93.34 ile Merit çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile % 88.07 ile Challenger, % 86.16 ile Vega, % 85.99 ile Lumina, 584.68 ile Hazar çeşitleri izlemiştir. En düşük tane koçan oranı ise % 82.62 ile Jübilee çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin tane koçan oranları ortalaması % 86.81 olarak bulunmuştur. Çizelge 4.19 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Tane Koçan Oranı (%) Jubilee 82.62 Hazar 84.68 Vega 86.16 Challenger 88.07 Lumina 85.99 Merit 93.34 Ortalama 86.81 Çizelge 4.20 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Tane Koçan Oranına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 467.87 - - Blok 2 73.96 36.98 1.93 Çeşit 5 202.35 40.47 2.11 Hata 10 191.55 19.15 - C.V: % 5.04
45 ġekil 4.10 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Tane Koçan Oranları (%) Şekil 4.10 un incelenmesiyle tane koçan oranları bakımından en yüksek değer Merit (% 93.34) ve en düşük değer ise Jubilee (% 82.62) çeşidinde görülmüştür. 4.1.11 Bin tane ağırlığı Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen bin dane ağırlıklarına ait değerler Çizelge 4.21 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.22 de gösterilmiştir. Çizelge 4.22 nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin bin dane ağırlıkları arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 30.43 olarak bulunmuştur. En yüksek bin dane ağırlığı 245.27 g ile Lumina çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 212.03 g ile Hazar, 197.66 g ile Challenger, 184.94 g ile Merit, 172.88 g ile Vega çeşitleri izlemiştir. En düşük bin dane ağırlığı ise 126.54 g ile Jübilee çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin bin dane ağırlıkları ortalaması 189.89 g olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre bin tane ağırlığı bakımından yapılan gruplandırmada Lumina çeşidi 1.grupta (a), Hazar çeşidi 2. grupta (b) yer alırken, Jübilee çeşidi en son gruba (d) dahil olmuştur (Çizelge 4.21).
46 Çizelge 4.21 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Bin Tane Ağırlığı (1000 adet) Jubilee 126.54 d ** Hazar 212.03 b Vega 172.88 c Challenger 197.66 bc Lumina 245.27 a Merit 184.94 bc Ortalama 189.89 LSD (%1): 32.39 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. Çizelge 4.22 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Bin Tane Ağırlığına Varyans Analizleri Ait Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 26189.64 - - Blok 2 789.08 394.54 2.518 Çeşit 5 23834.18 4766.83 30.43 ** Hata 10 1566.37 156.63 - C.V: % 6.59 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir.
47 ġekil 4.11 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Bin Dane Ağırlıkları (g) Bin dane ağırlığı yönünden çeşitler arasıdan farklılık olduğu belirlenmiştir. Albayrak (2013), yaptığı araştırmada bizimde kullandığımız çeşitler olan Merit, Lumina, Vega, Jubilee çeşitlerinin bin dane ağırlıklarını bildirmiştir. Bunlar; Merit 180.2 g, Vega 157.8 g, Lumina 153.2 g, Jubile 148.9 g dır. Merit, Vega ve Lumina şeker mısırı bizim araştırmamızda, Albayrak (2013) ın yaptığı araştırmaya göre yüksek çıkarken diğer çeşit olan Jubilee şeker mısırı Albayrak (2013) ın araştırmasında yüksek sonuç vermiştir. Şekil 4.11 in incelenmesiyle bin dane ağırlıkları bakımından en yüksek değer Lumına (245.27 g) ve en düşük değer ise Jubilee (126.54 g) çeşidinde görülmüştür. 4.1.12. Tane nemi (%) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen tane nemlerine ait değerler Çizelge 4.23 te ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.24 de gösterilmiştir. Çizelge 4.24 ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin tane verimleri arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 25.86 olarak bulunmuştur. En yüksek tane nemi % 19.53 ile Vega çeşidinden elde edilmiştir.
48 Bunu azalan sıra ile % 16.16 ile Jübilee, % 15.10 ile Lumina, % 12.43 ile Challenger, % 12,00 ile Hazar çeşitleri izlemiştir. En düşük tane nemi ise % 11.03 ile Merit çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin tane nemleri ortalaması % 14.37 olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre dane nemi bakımından yapılan gruplandırmada Vega çeşidi 1.grupta (a), Jübilee çeşidi 2. grupta (b) yer alırken, Hazar ve Merit çeşitleri en son gruba (d) dahil olmuştur (Çizelge 4.23). Çizelge 4.23 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Nem Değerleri (%) Jubilee 16.16 b ** Hazar 12,00 d Vega 19.53 a Challenger 12.43 cd Lumina 15.10 bc Merit 11.03 d Ortalama 14.37 LSD (%1): 2.81 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. Çizelge 4.24 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Nem Değerlerine Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 167.51 - - Blok 2 2.93 1.46 1.24 Çeşit 5 152.76 30.55 25.86 ** Hata 10 11.81 1.18 - C.V: % 7.56 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir.
49 ġekil 4.12 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Nem Oranları (%) Şekil 4.12 nin incelenmesiyle nem oranları bakımından en yüksek değer Vega (% 19.53) ve en düşük değer ise Merit (% 11.03) çeşidinde görülmüştür. 4.1.13 Yaprak sayısı Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen yaprak sayılarına ait değerler Çizelge 4.25 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.26 de gösterilmiştir. Çizelge 4.26 nın incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin yaprak sayıları arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 7.18 olarak bulunmuştur. En yüksek yaprak sayısı 11.13 adet ile Hazar çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 10.86 adet ile Merit, 10.66 adet ile Jübile, 10.60 ile Lumina, çeşitleri izlemiştir. En düşük yaprak sayısı ise 9.46 adet ile Merit ve Vega çeştlerinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin yaprak sayıları ortalaması 10.36 adet olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre yaprak sayısı bakımından yapılan gruplandırmada Hazar F1 ve Merit F1 çeşitleri 1.grupta (a), Lumina ve Jübilee çeşitleri 2. grupta (ab) yer alırken, Vega ve Challenger çeşitleri en son gruba (b) dahil olmuştur (Çizelge 4.25).
50 Çizelge 4.25 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Yaprak Sayısı (adet) Jubilee 10.66 ab ** Hazar 11.13 a Vega 9.46 b Challenger 9.46 b Lumina 10.60 ab Merit 10.86 a Ortalama 10.36 LSD (%1): 1.20 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. Çizelge 4.26 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belilenen Yaprak Sayısına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 11.54 - - Blok 2 1.56 0.78 3.58 Çeşit 5 7.80 1.56 7.18 ** Hata 10 2.17 0.21 - C.V: % 11.54 ġekil 4.13 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Yaprak Sayıları (adet)
51 Şekil 4.13 ün incelenmesiyle yaprak sayıları bakımından en yüksek değer Hazar (11.13 adet) olup, en düşük değer ise Vega ve Challaenger (9.46 adet) çeşitleride görülmüştür. 4.1.14 Hektolitre ağırlığı (kg) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen hektolitre ağırlıklarına ait değerler Çizelge 4.27 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.28 de gösterilmiştir. Çizelge 4.28 in incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin hektolitre ağırlıkları arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 29.31 olarak bulunmuştur. En yüksek hektolitre ağırlığı 59.24 g/lt ile Hazar çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 57.62 g/lt ile Lumina, 55.84 g/lt ile Merit, 38,65 g/lt ile Challenger, 37.03 g/lt ile Vega çeşitleri izlemiştir. En düşük hektolitre ağırlığı ise 36.17 g/lt ile Jübilee çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin hektolitre ağırlıkları ortalaması 47.43 g/lt olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre hektolitre ağırlığı bakımından yapılan gruplandırmada Lumina, Merit ve Hazar çeşitleri 1.gruptayken (a), Vega, Challenger ve Jübile çeşitleri 2. gruba (b) dahil olmuştur (Çizelge 4.27). Çizelge 4.27 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Hektolitre Ağırlığı (gr/lt) Jubilee 36.17 b ** Hazar 59.24 a Vega 37.03 b Challenger 38.65 b Lumina 57.62 a Merit 55.84 a Ortalama 47.43 LSD (%1): 9.26 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir.
52 Çizelge 4.28 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Hektolitre Ağırlığına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 2014.21 - - Blok 2 8.44 4.22 0.32 Çeşit 5 1877.64 375.52 29.31 ** Hata 10 128.12 12.81 - C.V: % 7.55 ( ** )İşaretli aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olmadığını göstermektedir. ġekil 4.14 Tane Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Hektolitre Ağırlıkları (g/lt) Şekil 4.14 ün incelenmesiyle hektolitre ağırlıkları bakımından en yüksek değer Hazar (59.24 g/lt) ve en düşük değer ise Jubilee (36.17 g/lt) çeşidinde görülmüştür.
53 4.2 Taze Tüketim Amaçlı ġeker Mısır i ÇalıĢma Sonucu 4.2.1 Bitki boyu (cm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen bitki boylarına ait değerler Çizelge 4.29 da ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.30 da gösterilmiştir. Çizelge 4.30 un incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin bitki boyları arasındaki farklılıklar istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 2.76 olarak bulunmuştur. En yüksek bitki boyu 243.33 cm ile Hazar çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 232.66 cm ile Merit, 229.66 cm ile Lumina, 222.33 cm ile Jübilee, 201,00 cm ile Challenger çeşitleri izlemiştir. En düşük bitki boyu ise 194.66 cm ile Vega çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin bitki boyları ortalaması 220.61 cm olarak bulunmuştur. Çizelge 4.29 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Bitki Boyu (cm) Jubilee 222.33 Hazar 243.33 Vega 194.66 Challenger 201.00 Lumina 229.66 Merit 232.66 Ortalama 220.61 Çizelge 4.30 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Bitki Boyuna Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 10272.27 - - Blok 2 940.11 470.05 1.19 Çeşit 5 5412.94 1082.58 2.76 Hata 10 3919.22 391.92 - C.V: % 8.97
54 ġekil 4.15 Taze Tüketim Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Bitki Boyları (cm) Deng ve ark. (2009), Çin deki çalışmalarında; farklı ekim zamanlarının Jitian 6 ve Yuetian 3 şeker mısır çeşitlerinde; büyüme ve gelişme faktörlerini önemli ölçüde etkilediğini, bitki boyu ve yaprak sayısının en az etkilenen, koçan boyunun ise en fazla değişkenlik gösteren özellik olduğunu bildirmektedirler. Vijay ve ark. (2009), Hindistan da şeker mısırı üzerinde dört farklı ekim zamanı (7 Haziran, 21 Haziran, 7 Temmuz ve 21 Temmuz) çalışmasında; maksimum yaprak alanı (44 cm 2 ) ile en yüksek bitki boyu değerinin (127.10 cm) 21 Temmuz ekiminden elde edildiğini, 21 Temmuz ve 7 Haziran ekimlerinin bitki ağırlığı yönünden benzer değerler gösterdiğini (127.20 ve 127.96 g/bitki), 21 Haziran ekiminde minimum 76.78 gün, 7 Temmuz ekiminde maksimum 82.67 günde koçan olgunluğuna ulaşıldığını, koçan ve yeşil yem veriminin 21 Temmuz ekiminde (1089,00 ve 2021,00 kg/da) en yüksek değerleri verdiğini bildirmişlerdir. Şekil 4.15 in incelenmesiyle bitki boyları bakımından en yüksek değer Hazar (243.33 cm) ve en düşük değer ise Vega (194,66 cm) çeşidinde görülmüştür. 4.2.2 Ġlk koçan yüksekliği (cm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen ilk koçan yüksekliklerine ait değerler Çizelge 4.31 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.32 de gösterilmiştir.
55 Çizelge 4.32 nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin ilk koçan yükseklikleri arasındaki farklılık %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 14.53 olarak bulunmuştur. En yüksek ilk koçan yüksekliği 103.33 cm ile Hazar çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 84.33 cm ile Merit, 73.33 cm ile Lumina, 71.66 cm ile Jübilee, 62,00 cm ile Vega çeşitleri izlemiştir. En düşük ilk koçan yüksekliği ise 59,00 cm ile Challenger çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin ilk koçan yükseklikleri ortalaması 75.61 cm olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre ilk koçan yüksekliği bakımından yapılan gruplandırmada Hazar çeşidi 1.grupta (a), Merit çeşidi 2. grupta (ab) yer alırken, Vega ve Challenger çeşitleri en son gruba (c) dahil olmuştur (Çizelge 4.31). Çizelge 4.31 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen İlk Koçan Yüksekliği (cm) Jubilee 71.66 bc ** Hazar 103.33 a Vega 62,00 c Challenger 59,00 c Lumina 73.33 bc Merit 84.33 ab Ortalama 75.61 LSD (%1): 19.15 ( ** )İşaretli F değeri işlemler arasındaki farklılığın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir Çizelge 4.32 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 4954.27 - - Blok 2 427.11 213.55 3.90 Çeşit 5 3979.61 795.92 14.53 ** Hata 10 547,55 54,75 - C.V: % 9.79 ( ** )İşaretli F değeri işlemler arasındaki farklılığın%1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
56 ġekil 4.16 Taze Tüketim Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen İlk Koçan Yükseklikleri (cm) Şekil 4.16 nin incelenmesiyle ilk koçan yükseklikleri bakımından en yüksek değer Hazar (103.33 cm) ve en düşük değer ise Challenger (59,00 cm) çeşidinde görülmüştür. 4.2.3 Sap kalınlığı (mm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen sap çapına ait değerler Çizelge 4.33 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.34 de gösterilmiştir. Çizelge 4.34 ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin sap çapları arasındaki farklılıklar istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 1.04 olarak bulunmuştur. En yüksek sap çapı değeri 27.47 mm ile Vega çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 26.84 mm ile Challenger, 25.92 mm ile Jübilee, 25.03 mm ile Merit, 24.31 mm ile Lumina çeşitleri izlemiştir. En düşük sap çapı değeri ise 23.44 mm ile Hazar çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin ilk koçan yükseklikleri ortalaması 25,50 mm olarak bulunmuştur.
57 Çizelge 4.33 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Sap Çapı (mm) Jubilee 25.92 Hazar 23.44 Vega 27.47 Challenger 26.84 Lumina 24.31 Merit 25.03 Ortalama 25.50 Çizelge 4.34 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Sap Çapına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 102.52 - - Blok 2 0.06 0.03 0,00 Çeşit 5 35.14 7.03 1.04 Hata 10 67.32 6.73 - C.V: % 10.17 ġekil 4.17 Taze Tüketim Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Sap Çapı Değerleri (mm)
58 Şekil 4.17 nin incelenmesiyle sap çapı değerleri bakımından en yüksek değer Vega (27.47 mm) ve en düşük değer ise Hazar (23.44 mm) çeşidinde görülmüştür. 4.2.4 Koçan uzunluğu (cm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen koçan uzunluğuna ait değerler Çizelge 4.35 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.36 de gösterilmiştir. Çizelge 4.36 ın incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin koçan uzunlukları arasındaki farklılıklar istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 1.46 olarak bulunmuştur. En yüksek koçan uzunluğu değeri 20.81 cm ile Jübilee çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 20.73 cm ile Lumina, 20.56 cm ile Vega ve Hazar, 19.80 cm ile Challenger çeşitleri izlemiştir. En düşük koçan uzunluğu değeri ise 19.49 cm ile Merit çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin koçan uzunlukları ortalaması 20.32 cm olarak bulunmuştur. Çizelge 4.35 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Koçan Uzunluğu (cm) Jubilee 20.81 Hazar 20.56 Vega 20.56 Challenger 19.80 Lumina 20.73 Merit 19.46 Ortalama 20.32 Koçan uzunluğu, bir koçanda bulunan tane sayısını ve dolaysıyla koçan ağırlığını etkileyen önemli bir verim öğesidir. Günümüzde şeker mısırında pazarlanabilir olmanın önemli bir ölçüsü de koçan uzunluğudur (Küçükyağcı, 2010). Şeker mısırında koçan boyunun önemli olduğunu bildiren Rogers ve Lohman (1988), tüketicilerin 12,00 cm den daha uzun koçanları tercih ettiğini belirtmişlerdir. White (1986), sıra arası mesafeler arttıkça koçan uzunluğunun arttığını, Turgut (2000), ise şeker mısırda sıklık arttıkça koçan boyunda bir azalma olduğunu bildirmiştir.
59 Çizelge 4.36 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçan Uzunluğuna Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 11.06 - - Blok 2 0.15 0.07 0.11 Çeşit 5 4.61 0.92 1.46 Hata 10 6.29 0.63 - C.V: % 3.90 ġekil 4.18 Taze Tüketim Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçan Uzunlukları Değerleri (cm) Şekil 4.18 in incelenmesiyle koçan uzunlukları bakımından en yüksek değer Jubilee (20.81 cm) ve en düşük değer ise Merit (19.46 cm) çeşidinde görülmüştür. 4.2.5 Koçan çapı (mm) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen koçan çaplarına ait değerler Çizelge 4.37 de ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.38 de gösterilmiştir.
60 Çizelge 4.38 in incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin koçan çapları arasındaki farklılıklar istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 2.50 olarak bulunmuştur. En yüksek koçan çapı değeri 51.53 mm ile Hazar çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 50.91 mm ile Merit, 50.22 mm ile Vega, 49.13 mm ile Jübilee, 48.52 mm ile Challenger çeşitleri izlemiştir. En düşük koçan çapı değeri ise 48.50 mm ile Lumina çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin koçan çapları ortalaması 49.81 mm olarak bulunmuştur. Çizelge 4.37 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Tespit Edilen Koçan Çapı (mm) Jubilee 49.13 Hazar 51.53 Vega 50.27 Challenger 48.52 Lumina 48.50 Merit 50.91 Ortalama 49.81 Çizelge 4.38 Taze Tüketim Amaçlı Yetiştirilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçan Çapına Ait Varyans Analizleri Varyasyon S.D Kareler Kareler F Değeri Kaynağı Toplamı Ortalaması Genel 17 48.89 - - Blok 2 4.57 2.28 1.16 Çeşit 5 24.62 4.92 2.50 Hata 10 19.69 1.96 - C.V: % 2.82
61 ġekil 4.19 Taze Tüketim Amaçlı Üretilen Şeker Mısırı Çeşitlerinde Belirlenen Koçan Çapı Değerleri (mm) Şekil 4.19 nin incelenmesiyle koçan çapıları bakımından en yüksek değer Hazar (51.53 mm) ve en düşük değer ise Lumina (48.50 mm) çeşidinde görülmüştür. 4.2.6 Koçanda tane sayısı (adet/koçan) Karaman ekolojik şartlarında 6 adet şeker mısır çeşidi denenmeye alınmış, elde edilen koçanda dane sayılarına ait değerler Çizelge 4.39 da ve bu değerlere ait varyans analiz sonuçları da Çizelge 4.40 da gösterilmiştir. Çizelge 4.40 ın incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, denemeye alınan şeker mısırı çeşitlerinin koçanda dane sayısı arasındaki farklılık %5 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımından önemli olmuştur. Bu maksatla hesaplanan F değeri 3.36 olarak bulunmuştur. En yüksek koçanda dane sayısı değeri 758,00 adet ile Jübilee çeşidinden elde edilmiştir. Bunu azalan sıra ile 672,00 adet ile Lumina, 644,00 adet ile Hazar, 639,00 adet ile Vega, 623,00 adet ile Merit çeşitleri izlemiştir. En düşük koçanda dane sayısı değeri ise 593,00 adet ile Challenger çeşidinden elde edilmiştir. Şeker mısır çeşitlerinin koçanda dane sayısı ortalaması 654,83 adet olarak bulunmuştur. LSD önem testine göre koçanda dane sayısı bakımından yapılan gruplandırmada Jübilee çeşidi 1.grupta (a), Lumina çeşidi 2. grupta (ab) yer alırken, Vega, Challenger, Hazar ve Merit çeşitleri en son gruba (b), dahil olmuştur (Çizelge 4.39).