İçindekiler Önsöz...ix Giriş...1 1. BÖLÜM: ÇEVRE İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1.1. Alan....5 1.2. Atık...6 1.3. Çevre...7 1.4. Çevre Bilinci...9 1.5. Çevre-Bilim...10 1.6. Çevre Türleri ve Çevrenin Çeşitli Yönleri...13 1.7. Çevre ile İlgili Diğer Kavramlar...14 1.8. Kirlilik...16 1.9. Sağlık...17 1.10. Sistem...17 1.11. Çevre Eğitiminde Genel Olarak Hangi Konular Yer Almalıdır?...18 1.12. Bilim, Teknoloji, Toplum ve Çevre...19 2. BÖLÜM: ÇEVRE İLE İLGİLİ DEĞİŞKENLER 2.1. Çevre ve Sağlık...21 2.2. Çevre ve Eğitim...25 2.1.1. Çevre Eğitiminin Genel ve Özel Amaçları...28 2.2.2. Çevre Eğitimi Hangi İhtiyaçlardan Doğmuştur?...28 2.2.3. Genel Olarak Çevre İçin Eğitim Kavramları ve İlkeleri...29 2.2.4. Çevre Eğitiminde Hedefler Nasıl Olmalıdır?...30 2.2.5. Çevre Eğitimi ve Etik...33 2.2.6. Eğitsel Çevrenin Sosyal Boyutu...33 2.2.7. Ev Ziyaretleri...49 2.2.8. Çevre Eğitiminde Yöntem...52 iii
iv Çevre Eğitimi 2.2.9. Dünya da ve Türkiye de Çevre Eğitimi Konusunda Temel Girişimler...54 2.2.10. Türkiye de Öğretmen, Öğrenci ve Velilerin Karşılaştıkları Çevre Sorunları...57 2.2.11. Türkiye de Çevre Eğitimi ve Sürdürülebilir Kalkınma İçin Görüş ve Öneriler...57 2.2.12. Çevre Eğitiminde Görev Alabilecek Öğretmenlerin Yetiştirilmesi...59 2.3. Gelişim Dönemleri ve Çevre...59 2.3.1. Doğum Öncesi Dönemde Çevre...60 2.3.2. Doğum Sonrası Dönemde Çevre...61 2.4. Çevrenin Alan Yansımaları...62 2.4.1. Konut, Kentleşme ve Çevre...62 2.4.2. Toprak ve Çevre Kirliliği...64 2.4.3. Hava ve Çevre Kirliliği...65 2.4.4. Gürültü ve Çevre Kirliliği...67 2.5. Kitle İletişim Araçları ve Eğitim...68 2.5.1. Medya...68 2.5.2. Basında Çevre...68 2.6. Okul ve Sosyal Çevre...71 2.6.1. Çevre ve Okul Servisleri...71 2.6.2. Okul Binaları ve Sürdürülebilir Fiziki Durum...72 2.6.3. Yeşil Okul Projesi...74 2.6.4. Eko Okullar Programı/Projesi...75 2.7. Toplum ve Çevre...85 2.8. Din ve Çevre...86 2.9. Spor ve Çevre...88 3. BÖLÜM: EĞİTİM TÜRÜ VE BASAMAKLARINA GÖRE ÇEVRE EĞİTİMİ 3.1. Çevre Bilincini Kazandırmak İçin Eğitim...91 3.1.1. Çevre Eğitiminde Dikkat Edilecek İlkeler ve Uygulama Örnekleri...91 3.1.2. Çevre Eğitim Programı...93 3.2. Çevre Eğitiminin Kademeleri, Örgün ve Yaygın Eğitimde Çevre...94 3.2.1. Okul Öncesinde Çevre Eğitimi...96 3.2.2. İlkokulda (İlköğretimde) Çevre Eğitimi...98 3.2.3. Çevre Programı Uygulamalarına Örnek...98 3.2.4. Liselerde Çevre Eğitimi...105 3.2.5. Yükseköğretimde Çevre Eğitimi...107 3.2.6. Çevre ve Yaygın Eğitim...110 3.3. Çevre Konusunda Yapılan Makale ve Lisansüstü Tezlerden Örnekler...114 3.3.1 Araştırma Modelleri ve Yöntemleri...114 3.3.2. Çevre Konusunda Yapılan Makale ve Tezlerden Örnek Özetler...116
İçindekiler v 4. BÖLÜM: DERS KİTAPLARINDA ÇEVRE EĞİTİMİ 4.1. İlkokul Ders Kitaplarının Çevre Konuları Açısından İncelenmesi...133 4.2. İlkokul Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Fen Bilimleri Kitaplarında Çevre Konusunun İşleyişi...134 4.2.1. İlkokuldaki Hayat Bilgisi Ders Kitaplarında Çevre Konularının İncelenmesi...134 4.2.2. İlkokul Hayat Bilgisi 1. Sınıf Ders Kitabı (1. Kitap)...136 4.2.3. İlkokul Hayat Bilgisi 1. Sınıf Ders Kitabı (2. Kitap)...139 4.2.4. İlkokul Hayat Bilgisi 2. Sınıf Ders Kitabı (1. Kitap)...143 4.2.5. İlkokul Hayat Bilgisi 2. Sınıf Ders Kitabı (2. Kitap)...145 4.2.6. İlkokul Hayat Bilgisi 3. Sınıf Ders Kitabı (1. Kitap)...147 4.2.7. İlkokul Hayat Bilgisi 3. Sınıf Ders Kitabı (2. Kitap)...149 4.3. Hayat Bilgisi Ders Kitaplarının Genel Değerlendirmesi...152 4.4. Sosyal Bilgiler Ders Programı...153 4.4.1. Sosyal Bilgiler Öğretim Programı nın Vizyonu...153 4.4.2. Sosyal Bilgiler Programının Temel Yaklaşımı...153 4.5. İlkokul Sosyal Bilgiler Kitaplarında Çevre Eğitimi...156 4.5.1. İlkokul Sosyal Bilgiler 4. Sınıf Ders Kitabı (1. Kitap)...156 4.5.2. İlkokul 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Kitabı (2. Kitap)...159 4.6. Ortaokul Sosyal Bilgiler Kitaplarında Çevre Eğitimi...162 4.6.1. Sosyal Bilgiler 5. Sınıf Ders Kitabı...162 4.6.2. Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabı...165 4.6.3. Sosyal Bilgiler 7. Sınıf Ders Kitabı...168 4.7. İlköğretim Kurumları (İlk ve Ortaokullarda 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflarda Okutulan Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programının Sınıf Düzeyinde Sosyal ve Fiziki Çevreyle Bağlantılı Olarak İncelenmesi...169 4.7.1. Fen Bilimleri Dersi Bilgi Öğrenme Alanı...171 4.7.2. Fen Bilimleri Dersi Beceri Öğrenme Alanı...171 4.7.3. Fen Bilimleri Dersi Duyuş Öğrenme Alanı...172 4.7.4. Fen Bilimleri Dersi Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Öğrenme Alanı...172 4.8. İlkokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarında Çevre Eğitimi...176 4.8.1. İlkokul 3. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı...176 4.8.2. İlkokul 4. Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabı (2. Kitap)...177 4.8.3. İlkokul 4. Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabı (3. Kitap)...178 4.9. Ortaokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarında Çevre Eğitimi...180 4.9.1. Ortaokul 5. sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı...180 4.9.2. Ortaokul Fen Bilimleri 7. Sınıf Ders Kitabı...181 4.9.3. Ortaokul Fen Bilimleri 8. Sınıf Ders Kitabı...183 4.10. Genel Değerlendirme...184 4.11. Okul Öncesi İlk ve Ortaöğretim Öğretmen Adaylarının Çevre Konusundaki Eğitimleri...190
vi Çevre Eğitimi 5. BÖLÜM: ÇEVRE İLE İLGİLİ YASAL TEMELLER 5.1. Çevre ile İlgili Kanun Tüzük ve Yönetmelikler...193 5.2. Uluslararası Anlaşmalarda Çevre...193 5.3. Çevreyle İlgili Yasal Düzenlemeler...199 5.4. Anayasa da Çevre...199 5.4.1. Çevre Kanunu...200 5.4.2. Çevre Hukuku...201 5.5. Milli Eğitim Şuralarında Çevre Konusunun İşlenmesi...205 5.6. Çevre ile İlgili Yönetmelikler...206 6. BÖLÜM: ÇEVRE İLE İLGİLİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 6.1. Çevre Sorunları ve Fiziki Çevre Koruma ile İlgili Tarihsel Uygulamalar...211 6.2. Çevreyi Kirletmeyen (temiz) Üretim...217 6.3. Aşırı Tüketim ve Tüketimin Oluşturduğu Atıklar...218 6.4. Çevre Sorunlarının Gruplandırılması...218 6.5. Fiziki Çevre Sorunlarının Bazı Temel Nedenleri...219 6.6. Çevre Sorunlarına Yönelik Çözüm Önerileri...219 7. BÖLÜM: ÇEVRE İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR 7.1. Türkiye de Çevre ile İlgili Ulusal Kuruluşlar...223 7.2. Yerel Yönetimler ve Çevre...231 7.3. Sivil Toplum Kuruluşları (STK)...236 7.4. STK Proje Örnekleri (Tezcan Eralp Albay ın Sivil Toplumda Proje Öyküleriyle İlgili Kitabından)...242 7.5. Uluslararası Çevre Kuruluşları...245 8. BÖLÜM: ÇEVRE İLE İLGİLİ ÇESİTLİ PROJE VE ETKİNLİKLER 8.1. Ulusal Projeler...249 8.1.1. Çevre Eğitim Projesi...249 8.1.2. Temiz Deniz (ALİPOT) Projesi...249 8.1.3. Temel Afet Bilinci Eğitimi Projesi...249 8.1.4. Yatılı ve Pansiyonlu İlköğretim Okullarında Seracılık Eğitimi Projesi...250 8.1.5. Yeşil Kutu Projesi...250 8.2. Uluslararası Projeler...254
İçindekiler vii 8.3. Çevreyi Korumaya Yönelik Araçlar...256 8.4. Yerel Yönetimler İçin Çevre Yönetimi Eğitimleri/ÇEKAP Nedir? (8-9 Eylül 2015)...257 8.5. Türkiye de Çevreyi Korumaya Yönelik Ekonomik ve Sosyal Etkinlikler...258 8.5.1. İç Anadolu Çevre Platformunun Çevresel Sorunların Çözümüne Aktif Katılımı Projesi Eylem Planı (İÇAÇEP) (2015-2017)...259 8.5.2. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Dünya Çevre Etkinliği...263 8.5.3. İstanbul dan ÇAD a Trafik ve Çevre Sistemleri Desteği...265 9. BÖLÜM: ÇEVRE İLE İLGİLİ ÖZEL/ÖNEMLİ GÜNLER 9.1. Uluslararası Çevre Günleri...270 9.2. Çevre Ödülleri...275 9.2.1. Avrupa Birliği Çevre Ödülleri...275 9.2.2. Whitley Altın Çevre Ödülü...277 9.2.3. Sabri Ülker Çevre Ödülü...277 9.3. Sonuç: Fiziksel Çevre...278 KAYNAKLAR... 279