Paper ID Number: 239 Paper prepared for the EY International Congress on Economics I "EUROPE AND GLOBAL ECONOMIC REBALANCING" Ankara, October 24-25, 2013 Gazi University Department of Economics Gelişmekte Olan Ülkelerde Para Talebinin Belirleyicileri Ve Kararlılığı: BRICT Ülkeleri Örneği [The Determinants and the Stability Demand of Money in Emerging Economies] Çınar S. 1, Başcı Nur H. 2 1 Celal Bayar University/International Trade, School of Applied Sciences, Manisa, Turkey 2 Celal Bayar University/Economics, University Faculty of Economic and Administrative Sciences, Manisa, Turkey Corresponding author: serkan.cinar@cbu.edu.tr Copyright 2013 by Serkan Çınar, Hayriye Başcı Nur. All rights reserved. Readers may make verbatim copies of this document for non-commercial purposes by any means, provided that this copyright notice appears on all such copies.
Gelişmekte Olan Ülkelerde Para Talebinin Belirleyicileri ve Kararlılığı: BRICT Ülkeleri Örneği Çınar S., Başcı Nur H. Özet Para politikası uygulamalarında, para talebinin belirleyicileri ve kararlılığı büyük bir önem arz etmektedir. Para talebinin belirleyicileri ve kararlılığı, istikrarlı bir para politikasını oluşturmak için gerekli olan para talebi fonksiyonun tahmin edilebilmesini sağlamaktadır. Makroekonomi teorisi uyarınca, herhangi bir ülkede para talebinin, ekonomik aktivitelerin ölçülmesine yarayan gelir ve fırsat maliyetinin ölçülmesine yarayan faiz olmak üzere iki temel belirleyicisi bulunmaktadır. Mundell (1963) ise, öncü olarak, para talebini etkileyen bir diğer faktör olarak döviz kurunu da fonksiyona dahil etmiştir. Para talebinin, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde istikrarlı olup olmadığını test eden birçok çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmaların birçoğu, para talebi fonksiyonunda yer alan değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisini aramış ve olası ilişkinin uzun dönemli kararlı bir ilişkinin işareti olduğunu ifade etmişlerdir. Fakat Bahmani (2008) tarafından da belirtildiği gibi eşbütünleşme ilişkisinin varlığı para talebi fonksiyonunun kararlılığını göstermemektir. İstikrarlılığın testi için Brown vd. (1975) tarafından yazına kazandırılan CUSUM veya CUSUMSQ gibi kararlılık testlerini de yapmak gerekmektedir. Çalışmanın amacı, gelişmekte olan ülkelerde uzun dönemli para talebini etkileyen makro ekonomik değişkenlerin belirlenmesi ve istikrarlı bir para politikası için gerekli olan para talebi kararlılığının tahminlenmesidir. Bu amaçla, Bahmani (2008), Bahmani ve Kutan (2010), Bahmani-Oskooee, Kutan ve Xi (2013) çalışmalarına dayanan para talebi fonksiyonu panel veri analizleri kullanılarak incelenmektedir. Çalışmanın ekonometrik analiz kısmında, yatay kesit bağımlılığı için CD testleri, eşbütünleşme varlığını araştırmak için Westerlund (2005) testi, uzun dönem katsayılarına tahminlemek için Panel ARDL modeline dayanan Pesaran (1999) un PMG (Pooled Mean Group) ve MG (Mean Group) testleri ve son olarak para talebi fonksiyonunun kararlılığı test etmek için CUSUM ve CUSUMSQ testleri uygulanmaktadır. Çalışmada yapılan ekonometrik analizler sonucunda, modele dahil edilen panel ülkelerinde gelir ve döviz kurunun uzun dönemli para talebinin önemli birer belirleyicisi olduğu ve para talebi fonksiyonun kararlı olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.. Anahtar Kelimeler: En Para Talebi, Eşbütünleşme, Kararlılık, Panel Veri Seti JEL Sınıflaması: C23, E41, E52. 1
The Determinants and the Stability Demand of Money in Emerging Economies Abstract In monetary policy applications, the determinants and the stability of money demand has a significant importance. The determinants and the stability of money demand assists in predicting the function of money demand in order to establish a stable monetary policy. In accordance with the macroeconomic theory, there are two indicators of money demand in a country; income for measuring economic activities and interest for measuring alternative cost. Mundell (1963), as an initiator, added the foreign exchange rate as another factor that determines the money demand to the function. There is a lot of research that examines if the money demand is stable both in developed and developing countires. Most of these studies, searched for the cointegration between the variables of the money demand function and stated that a potential connection indicates a long-term stable relationship. But as stated by Bahmani (2008), the existence of the cointegration doesn t indicates the stability of money demand function. In order to examine/test the stability, it s needed to use the stability tests such as CUSUM or CUSUMSQ that were added to the literature by Brown et. al. (1975). The purpose of the research, is to determine the macro economic variables that affects the long-term money demand in developing countries and to guess/anticipate the stability of the money demand in order to establish a stable monetary policy. For this purpose, the money demand function based on the studies of Bahmani (2008), Bahmani and Kutan (2010) Bahmani-Oskooee, Kutan and Xi (2013) is being examined with panel data analysis. In the part of the econometric analysis, CD tests for examining horizontal section dependence, Westerlund test for searching for the existence of cointegration, Pesaran s PMG (Pooled Mean Group) and MG (Mean Group) tests based on Panel ARDL model for estimating the long-term coefficients, and finally CUSUM and CUSUMSQ tests for examinig the stability of the money demand function will be performed. In consequence of the econometric analysis in this research, it s concluded that income and foreign exchange rate are one of the significant determiners of the money function and the money demand function is stable in the panel countires that were included in the model. Keywords: Money Demand, Cointegration, Stability, Panel Data Set JEL classification: C23, E41, E52. 1. GİRİŞ Para talebi, bir ulusal ekonomide belli bir anda tüm bireylerin ve kurumların yanlarında, kasalarında ya da bankalarındaki hesaplarında hemen harcanabilir durumda bulundurmak istedikleri para stoku olarak tanımlanabilir (Pekin,1986:33) Para talebi teorisi ise gerek bireylerin gerek kurumların gelirlerinin bir kısmını ellerinde bulundurmak istemelerinin nedenleri ile ne miktar para tutmak istediklerini ve bunların ekonomiye yansımalarını araştırmaktadır. 2
Para talebi fonksiyonu para politikası uygulamalarında ve birbirinden farklı görüşleri temsil eden okulların makroekonomik modellerinde önemli yer tutmaktadır. Para talebi fonksiyonu, çeşitli güdülerle yapılan para talebi ile para talebinin belirleyicileri arasındaki ilişki olarak tanımlanabilir. İstikrar kavramı ise, istikrarlı olup olmadığı araştırılan fonksiyonun açıklanan değişkeni ile açıklayıcı değişkenleri arasındaki ilişkinin içeriği açısından ele alınmaktadır (Keyder,1996:267). Bu bağlamda para talebi fonksiyonunun istikrarı, para piyasası dengesi durumunda para talebine eşit olan para arzı ve belirleyicileri arasında uzun dönemli bir ilişki olup olmadığının belirlenmesini ifade etmektedir. Para talebi ve belirleyicileri arasındaki ilişki, uzun dönem para talebi fonksiyonu ile ifade edilmektedir. İstikrarlı bir para talebi fonksiyonu ise, para talebi denklemini oluşturan unsurlardaki değişmelerin tahminlenebileceğini ifade etmektedir. Para talebi fonksiyonunun istikrarlı olması halinde ülkeler iktisadi durgunluğu ortadan kaldırmak ya da enflasyonla mücadele edebilmek için para arzları üzerinde değişiklik yapabilirler (Yılancı,2012:67). Para talebi fonksiyonunun istikrarlılığı aynı zamanda Merkez Bankasının (MB) faiz oranları ya da para arzı hedeflemesi gibi para politikası araçları arasında seçim yapabilmesi konusunda yardımcı olmaktadır. Gelir, faiz oranı, enflasyon beklentisi gibi değişkenler ile açıklanan istikrarlı bir para talebi denkleminin elde edilmesi durumunda, MB tarafından gerçekleştirilen bir para arzı artışının, söz konusu değişkenleri beklenen yönde etkilemesi ve bu yolla, para talebinin yeni para arzı düzeyine çıkması ve para piyasasının yeniden dengeye ulaşması mümkün olabilecektir (Balaylar,Duygulu,2004:11). İstikrarsız bir para talebi fonksiyonunda ise MB nın parasal büyüklük hedefine yönelik politika uygulamaları zorlaşmakta ve para piyasasındaki dengesizliğin önlenmesinde sorunlarla karşılaşabilmektedir. Para talebinin istikrarlı olmaması veya sürekli dalgalanma göstermesi, para politikasının aktarım mekanizmasını oldukça karmaşık hale getirecek ve MB nın parasal kontrolü kaybetmesiyle enflasyona neden olabilecektir (Altıntaş,2008:16). Çalışmanın ana amacı, uzun dönemli para talebi fonksiyonun incelenmesi ve para talebinin kararlı (istikrarlı olup olmadığının araştırılmasıdır. 2. İLGİLİ LİTERATÜR Para talebinin belirleyicileri ve istikrarı, politika yapıcıların, piyasaya yönelik etkili para politikalarının oluşturulmasında birincil öneme sahiptir. Etkili para politikası uygulamaları, istikrarlı ve tahmin edilebilir para talebi yardımıyla oluşturulabilir. İstikrarlı bir para talebi, ekonomideki temel değişkenlerden olan para arzı, enflasyon, faiz oranları, ulusal gelir vb. gibi makroekonomik değişkenlerin tahminlenmesinde büyük bir öneme sahiptir. İlgili literatürdeki gelişmiş ülke örneklerine ilişkin günümüze kadar yapılan çalışmaların büyük bir kısmı, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ve Japonya üzerindeki çalışmalardan oluşmaktadır. Gelişmekte olan ülkelere yönelik çalışmalar ise, genellikle Doğu Avrupa, Orta Doğu ve yeni AB üyelerine ilişkin çalışmalarda yoğunlaşmıştır. Para talebinin belirleyicileri ve kararlılığına ilişkin Arongo ve Nadiri (1981), Bekx ve Tullio (1989) ve Kremers ve Lane (1990) öncü olarak literatüre katkı sağlamışlardır. Gelişmekte olan ülkelere yönelik literatürdeki 3
çalışmaların bazıları aşağıda verilmiştir. Para talebinin kararlılığını test eden çalışmalar yapan yazarlar: Polonya için Lane (1992), Arnavutluk için Kalra (1998), 12 az gelişmiş ülke için Arize vd. (1999), Kore için Bahmani-Oskooee ve Shin (2002), Hong-Kong için Bahmani- Oskooee ve Ng (2002), 7 gelişmekte olan ülke için Bahmani ve Kutan (2010) vb. yazarların çalışmaları sıralanabilir. Türkiye nin para talebi istikrarlılığını test eden çalışmalardan bazıları ise şunlardır: Yılancı (2012), 1989:01-2011:02 dönemleri arasındaki üçer aylık verilere, sınır testi ve kayan pencerelerde sınır testi yöntemlerini uygulayarak, Türkiye için para talebi fonksiyonunun istikrarlı olup olmadığını araştırmıştır. Elde edilen sonuçlar, para talebinin 2007 yılının birinci çeyreğinden sonra tamamen istikrarsız olduğuna işaret etmektedir. Altıntaş (2008) 1985:04-2006:04 arası üçer aylık verileri kullanarak sınır testi yaklaşımıyla para talebi ile reel gelir, faiz oranı ve döviz kuru arasında uzun dönemli bir ilişki var olduğunu, uygulamış olduğu CUSUM ve CUSUMSQ testleri ile ise bu ilişkinin kararlı olduğunu ifade etmiştir. Çatık (2007) serilerde ve seriler arasındaki ilişkide yapısal değişmeleri dikkate alan birim kök ve eşbütünleşme analizlerinden faydalanarak, 1988:01-2005:04 arası üçer aylık verilerle reel para talebi ile reel gelir ve faiz oranları arasında uzun dönemli bir ilişki olmadığı sonucunu elde etmiştir. Alıcı (2007) standart birim kök ve eşbütünleşme testleriyle 1987-2005 dönemi için üçer aylık verilerle para talebi ve belirleyicileri arasında uzun dönemli bir ilişki olmadığını ifade etmiştir. Bahmani-Oskooee ve Karacal (2006) 1987:01 2004:06 arası aylık verileri kullanarak sınır testinin yanı sıra CUSUM ve CUSUMSQ testleri ile Türkiye de para talebinin kararlı olduğu sonucunu elde etmişlerdir. Balaylar ve Duygulu (2004) 1987-2000 dönemini inceledikleri çalışmalarında, fonksiyonunu oluşturan değişkenler arasında bir koentegrasyon ilişkisi bulunmadığını ortaya koymuşlardır. Dolayısıyla, söz konusu dönem için para talebi fonksiyonunun öngörülebilir olmadığını belirtmişlerdir. 3. EKONOMETRİK MODEL Dışa açık bir ekonomide reel para talebi, üç temel değişkenden etkilenmektedir. Herhangi bir ülkedeki reel para talebini belirleyen, bu üç temel makroekonomik değişken: gelir, faiz oranları ve döviz kurudur. Mundell (1963) tarafından oluşturulan ve üç temel makroekonomik değişken ve para talebi arasındaki ilişki çalışmada araştırılacaktır. Mundell (1963) tarafından ortaya atılan modelde, para talebinin uzun dönemli ilişkisini araştırmak için Bahmani (2008), Bahmani ve Kutan (2010) ve Bahmani-Oskooee, Kutan ve Xi (2013) çalışmalarında kullanılan model temel alınmıştır. Model aşağıdaki şekilde gösterilebilir. Yukarıdaki para talebi fonksiyonu, aşağıda karakterize edilerek tekrar gösterilmiştir. 4
Yukarıdaki eşitlikte, M, paranın reel toplam talep edilen miktarını (M2) göstermektedir. Y, reel GSYİh yı göstermektedir. R, yurtiçi faiz oranlarını, EX ise nominal efektif döviz kurunu göstermektedir. Modele dahil edilen tüm değişkenlerin logaritmaları alınmıştır. Para talebi fonksiyonunda uzun dönemli bir ilişkinin olup olmadığını araştırmak için 10 gelişmekte olan ülke verisinden oluşan panel veri seti 1989-2012 yıllarını kapsamaktadır. Ekonometrik analizde kullanılan veriler yıllık olarak, IMF in International Financial Statistics (IFS) ve Dünya Bankası nın World Development Indicators (WDI) veri bankalarından alınmıştır. 4. ANALİZ SONUÇLARI Çalışmanın uygulama bölümünde, BRİCT ülkelerinden oluşturulan panel veri seti için kısa ve uzun dönemli panel ARDL (otoregresif gecikmeleri dağıtılmış model) modeline dayanan katsayılar tahmin edilmektedir. Bu amaçla, ilk olarak, panel veri setinde yatay kesit bağımlığı varlığının sınanması gerekmektedir. Panel veri setlerinde yatay kesit bağımlılığını test etmek için kullanılan testler Pesaran (2004) CD LM testi, Breusch-Pagan (1980) CD LM1 testi ve Pesaran (2004) CD LM2 testleridir. CD LM1 ve CD LM2 testleri T>N durumunda yatay kesit bağımlılığı olup olmadığını test eden tahmincilerdir. CD LM testi ise N>T durumunda yatay kesit bağımlılığı olup olmadığını test eden bir tahmincidir. Breusch-Pagan (1980) CD LM1 ve Pesaran (2004) CD LM2 yatay kesit bağımlılığını testleri T>N durumunda kullanılan testlerdir. Çalışmadaki 1989-2012 dönemini kapsayan 24 yıl (T) ve 5 ülke (N) bu koşulun gerçekleşmesini sağlamıştır. CD LM1 ve CD LM2 testlerinde, her ülkenin bireysel zaman etkisinden ayrı şekilde etkilenebildiği varsayımı altında tahminleme yapılmaktadır. Yatay kesit bağımlılığına ilişkin test sonuçları aşağıda verilmiştir. Tablo 1: Yatay Kesit Bağımlılığı Test Sonuçları M Y R EX CD LM1 44.820 21.930 15.801 41.989 CD LM2 5.023 2.909 3.902 4.729 Notlar: *, yatay kesit bağımlılığını göstermektedir CD LM1 ve CD LM2 testlerinin sonucu, ülke panel veri setlerinde boş hipotez istatistiki olarak anlamlı şekilde reddedilmekte ve yatay kesit bağımlılığının varlığı kanıtlanmaktadır. Panel veri setinde yatay kesit bağımlılığı (croos-section dependence) varlığı reddedilirse 1. nesil birim kök testleri kullanılabilir. Bununla birlikte, panel verilerinde yatay kesit bağımlılığı varsa, 2. nesil birim kök testlerini kullanmak daha tutarlı, etkin ve güçlü tahminleme yapılmasını sağlayabilmektedir. Yatay kesit bağımlılığı testlerinden sonra, 1. nesil birim kök testlerinden Levin-Lin ve Chu (LLC), Im-Pesaran ve Shin (IPS), 2. nesil birim kök testlerinden Cross-Sectionally 5
Augumented IPS (CIPS) birim kök tahmincileri kullanılmıştır. Uygulamada, 1. nesil birim kök testlerinden olan LLC ve IPS, sırasıyla Levin vd. (2002) ve Im vd. (2003) tarafından geliştirilmiştir. 2. nesil birim kök testlerinden ise, panel ülkelerinin durağanlıklarını bütün olarak sınayan CIPS tahmincisi kullanılmaktadır. Pesaran (2006) nın bireysel CADF birim kök testinin ortalamalarını alarak tahminlemede bulunan Im vd. (2003) ün testine bağlı CIPS istatistiği çalışmada uygulanmaktadır. CIPS tahmincisinin uygulanması sonucu ulaşılan test istatistiği değerleri, Pesaran (2006) daki kritik tablo değerleriyle karşılaştırılarak panel verilerin bütün olarak durağan olup olmadığı test edilebilmektedir. Tablo 2: Panel Birim Kök Test Sonuçları LLC t-stat IPS W-stat CIPS stat M Y R EX düzey -3.24* -3.53* -9.46* -9.27* 1.farklar -7.26* -7.83* -7.37* -4.84* düzey -10.6* 3.63* -7.4** -6.92* 1.farklar -14.76* -6.31* -4.66* -11.52* düzey -5.55* -1.83-1.09-5.94 1.farklar -9.39* -6.4** -5.51* -4.64* Notlar: *, ** ve *** sırasıyla 1%, 5% ve 10% anlamlılık seviyelerinde boş hipotezin reddedildiğini göstermektedir. LLC ve IPS testleri için gecikme uzunlukları AIC kullanılarak hesaplanmıştır. CIPS testi için kritik değerler Pesaran (2006) dan elde edilmiştir, Tablo 2c (Durum III: Sabit ve trend). Tablo 2 de görüleceği üzere, panel veri setinde modele dahil edilen tüm değişkenler 1. farklarda durağan süreç karakteristiğine sahiptir. Ekonometrik analizler sonucunda panel veri setinde, yatay kesit bağımlığı olduğu ve mixed serilerden oluştuğu sonucuna ulaşılmaktadır. Bu nedenle, modelde eşbütünleşik bir ilişkinin olup olmadığını test etmek için Westerlund (2007) testi uygulanmaktadır. Westerlund (2007) eşbütünleşme testi, bir LM istatistiği testidir, yapısal kırılmayı, yatay kesit bağımlılığını dikkate alan ve doğrusal olmayan serilerde de uygulanabilen bir testtir. Testin uygulamasında Case=4 (bireysel sabit ve trend varken yapısal kırılmayı dikkate alır) varsayımı tahminlenmiştir. Max. gecikme sayısının 3 ve döngü sayısının 1.000 olarak alınması sonucu ulaşılan sonuçlar, aşağıda tablolaştırılmıştır. Tablo 3: Eşbütünleşme Testi Sonuçları Test Kırılmasız Değer 7.909 Olasılık 1 0.008 Olasılık 2 0.779* Kırılmalı Değer 9.984 Olasılık 1 0.000 Olasılık 2 0.995* Eşbütünleşme Testi Notlar: Olasılık 1 asimtotik normal dağılımına bağlı olarak tahminleme yapmaktadır. Olasılık 2 özçıkarım (bootstrapped) dağılımına bağlı olarak tahminleme yapmaktadır. *, istatistiki olarak anlamlı eşbütünleşme varlığını göstermektedir. 6
Westerlund (2007) eşbütünleşme testinde, yatay kesit bağımlılığının dikkate alındığı Olasılık 2 sonucuna göre, modelde gelişmekte olan ülke panel veri setinde boş hipotez olan eşbütünleşme vardır, istatistiki olarak anlamlı şekilde kabul edilmektedir. BRİCT ülkelerine uygulanan modelde, eşbütünleşmenin varlığı kabul edildikten sonra uzun dönem denklemi tahmin edilebilir. Uzun dönem eşbütünleşme katsayılarına ulaşmak için Panel ARDL (Autoregressive Distributed Lag) yöntemi uygulanmaktadır. Modeli tahmin etmek için Pesaran vd. (2004) tarafından geliştirilen, PMGE (Pooled Mean Group Estimation) ve MGE (Mean group Estimation) tahmincileri kullanılmaktadır. Model tahmin edilirken PMG veya MG tahmincilerinin tutarlılığını test etmek için, Hausman testi uygulanmıştır. Tablo 4: PMG ve MG Testi Sonuçları PMG MG Hausman Test Uzun dönem Katsayıları Y 1.54* 1.02** 4.45* R -0.32** -0.67** 8.24* EX 0.71** 0.97 3.17*** Hata düzeltme katsayısı Ø 0.889* 0.795* Kısa dönem katsayıları Y 0.75*** 0.52** R -0.11 0.08* EX 0.41** 0.77** Tanısal Testler Log-likelihood 223.89 201.31 χ 2 SC 8.28 6.23 χ 2 HE 0.78 0.69 Notlar: Optimal gecikme uzunluğunun belirlenmesinde Akaike bilgi kriteri (AIC) kullanılmıştır. χ 2 SC, χ 2 HE Breusch- Godfrey serisel korelasyon testi ve White heteroscedasticity testi için ki-kare istatistiğini göstermektedir. *, **, ve *** sırasıyla %1, %5 ve %10 anlamlılık seviyelerini göstermektedir. Hausman testi sonucunda, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde boş hipotez ve hem PMG hem de MG tahmincisinin tutarlılığı kabul edilmektedir, fakat sadece PMG etkin tahmincidir (Baltagi, 2008; 72). Negatif işaretli ve istatistiksel olarak anlamlı hata düzeltme katsayısı (Ø), para talebi fonksiyonundaki değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişkinin olduğunu ve dengeden sapılsa bile tekrar dengeye yakınsandığını göstermektedir. Bu katsayıyla, para talebindeki değişikliklerin gelir, faiz oranı ve döviz kurundan kaynaklandığı kanıtlanmış ve para talebinin kararlı olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Tablo 4 deki tanısal testlerden elde edilen sonuçlara göre, modelde herhangi bir otokorelasyon ve heteroscedasticity problemi bulunmamaktadır. Panel ARDL modelinde ulaşılan uzun dönem katsayılarının tümü istatistiksel olarak anlamlıdır. Modelin değerlendirilmesinde para talebi fonksiyonunun uzun dönemli ilişkisi doğrusal olmayan panel veri setlerinde de anlamlı ve etkin tahminlemede bulunabilen tahmincilerle araştırılmıştır. Uygulama sonucunda, uzun dönemli bir ilişki ve para talebi ve bağımsız 7
değişkenler arasından dengeye ulaşan (istikrarlı) bir uzun dönem ilişkisi olduğu ortaya çıkmıştır. Modelin uygulama kısmında son olarak ise, Brown, Durbin ve Evans (1975) tarafından ortaya atılan CUSUM ve CUSUMKARE testleri yapılmaktadır. Parametrik olmayan bu testleri uygulamak için, uzun dönem denkleminden bulunan kalıntılar yerine ardışık kalıntılar daha anlamlı ve etkin sonuçlara ulaşmamızı sağlamaktadır. ardışık kalıntılar veri setinde, serisel korelasyon ve değişen varyans problemi bulunmamaktadır. CUSUM ve CUSUMKARE istatistiği grafiği %5 anlamlılık düzeyinin içerisinde kalırsa tahmin edilen model katsayılarının kararlı olduğu iddia edilebilmektedir. Para talebi için uzun dönemli kararlılık testlerinin sonucu aşağıda verilmiştir. Figür 1. CUSUM Kararlılık Testi Sonuçları 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 CUSUM 5% Significance Kaynak: E-Views 6 çıktısı 8
Figür 2. CUSUMKARE Kararlılık Testi Sonuçları 1.2 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 0.0-0.2 CUSUM of Squares 5% Significance Kaynak: E-Views 6 çıktısı Yukarıdaki CUSUM ve CUSUMKARE sonuçlara göre, BRICT ülkelerinde para talebi fonksiyonu değişkenlerinin kararlı olduğunu göstermektedir. Çalışmada uygulanan ekonometrik analizler sonucunda modele dâhil edilen ülkelerin para talebi fonksiyonu hem eşbütünleşik hem de kararlıdır. 5. SONUÇ Çalışmada, 1989-2012 dönemini kapsayan yıllık verilerle BRICT ülkeleri için para talebi fonksiyonunun uzun dönemli katsayıları tahminlenmiş ve fonksiyonun ilgili dönemdeki kararlılığı test edilmiştir. Uygulanan ekonometrik analizler sonucunda, para talebi ve gelir, faiz oranı ve döviz kuru bağımsız değişkenleri arasında uzun dönemli bir eş bütünleşik ilişkinin varlığı ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, para talebi fonksiyonunun kararlılığını test etmek için yapılan CUSUM ve CUSUMKARE istatistiği sonuçlarına göre, ilgili dönemde panel ülkeleri için modelin kararlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Para talebi, temelde, ekonomi aktivitelerin ve fırsat maliyetinin bir fonksiyonu olarak hesaplanmaktadır. Mundell (1963) bu modele gelir ve faiz oranına ek olarak döviz kurunu da eklemiştir. Literatürde pek çok yazar, hem gelişmekte hem de gelişmiş ülkeler için bireysel ve panel veri setleri kullanarak para talebinin bileşenlerini ve kararlılığını belirli dönemler için test etmişlerdir. Çalışmanın uygulama kısmında ulaşılan sonuçlarla, ilgili literatürdeki sonuçlar 9
benzerlik göstermektedir (Bahmani-Oskooee ve Karacal 2006, Bahmani 2008, Bahmani ve Kutan 2010 vb.). Ekonometrik analiz sonuçlarına göre, para talebi gelir, faiz oranı ve döviz kurundaki değişimlerden etkilenmektedir. Gelir ve faiz oranındaki artışlar para talebinde artışa ve faiz oranındaki artışlar ise para talebini azaltıcı bir etki yaratmaktadır. Bunun yanında, para talebi fonksiyonunu oluşturan para talebi ve gelir faiz ve döviz kuru arasında bir yakınsama ve dengeden ulaşan bir trend gözlenmektedir. Son olarak ise, modeldeki artıkları kullanarak yapılan kararlılık testlerinde, % 5 anlamlılık düzeyinde para talebi BRICT ülkleri için ilgili dönemde kararlı olduğu ortaya çıkmaktadır. REFERANSLAR Alıcı, A. (2007). Para Talebi Para Politikasi İlişkisi: Türkiye için Eş-Bütünleme Analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1), 75-87. Altıntaş, H. (2008). Türkiye de Para Talebinin İstikrarı Ve Sınır Testi Yaklaşımıyla Öngörülmesi: 1985 2006. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(1), 15-46 Arango, S., & Nadiri, M. I. (1981). Demand for Money in Open Economies. Journal of Monetary Economics, 7, 69 83. Arize, A., Malindretos, C.J., & Shwiff, S.S. (1999). Structural Breaks,Cointegration And Speed Of Adjustment: Evidence From 12 LDCs Money Demand., International Review of Economics and Finance, 8(4), 399-420. Bahmani, S., & Kutan, A. M. (2010). How Stable is The Demand For Money in Emerging Economies?. Applied Economics, 42, 3307 3318. Bahmani, S. (2008). Stability of the demand for money in the Middle East, Emerging Markets Finance and Trade, 44, 62 83. Bahmani, S., & Kutan, A. M. (2010): How stable is the demand for money in emerging economies?. Applied Economics, 42(26), 3307-3318 Bahmani-Oskooee, M., & Karacal, M. (2006). The demand for Money in Turkey and Currency Substitution. Applied Economics Letters, 13(10), 635-642. Bahmani-Oskooee, M., & Kutan A. M., & Xi D. (2013). The İmpact Of Economic And Monetary Uncertainty On The Demand For Money İn Emerging Economies. Applied Economics, 45(23), 3278-3287 Bahmani-Oskooee, M. & Ng, R. C. W. (2002). Long-run Demand for Money in Hong Kong: An Application of the ARDL Model. International Journal of Business and Economics, 1, 147-155. Bahmani-Oskooee, M. and Shin, S. (2002).Stability of the demand for money in Korea., International Economic Journal, Vol.16, No.2, pp.85-95. 10
Balaylar, N. A., & Duygulu, A. A. (2004). Türkiye de Para İkamesi Olgusu ve Para Talebinin İstikrarı. İktisat Bölümü 04(03), 1-24 http://www.deu.edu.tr/userweb/nevzat.simsek/dosyalar/tb04-03.pdf Bekx, P., & Tullio, G. (1989). A Note on the European Monetary System and the Determination of the DM-Dollar Exchange Rate. Cahiers Économiques de Bruxelles, 123, 329-343. Breusch, T. S., & Pagan A. R. (1980). The Lagrange Multiplier Test and Its Applications to Model Specification in Econometrics. Review of Economic Studies 47 (1), 239-253. Çatık, A. N. (2007). Yapısal Kırılma Altında Para Talebinin İstikrarı: Türkiye Örneği, İktisat İşletme ve Finans, 22(251),s.103-113. Kalra, S. (1998). Inflation and Money Demand in Albania, IMF Working Paper, 98(101). Keyder, N. (1996). Para, Teori, Politika, Uygulama. Ankara, Bizim Büro Basımevi. Kremers, J. J. M., & Lane, T. D. (1990). Economic and Monetary Integration and the Aggregate Demand for Money in the EMS. IMF Staff Papers, 37, 777-805. Hausman, J. A. (1978). Specification tests in econometrics, Econometrica 46, 1251-1271. Lane, T. D. (1992). Household Demand for Money in Poland: Theory and Evidence, IMF Staff Paper, 39. Pekin, T. (1986). Makro Ekonomi Para Milli Gelir İstihdam. İstiklal matbaası, İzmir. Pesaran, M. H. (2006). A simple panel unit root test in the presence of cross section dependence. Cambridge Working Papers in Economics Working Paper, 346. Pesaran, M. H., & Shin, Y., & Smith R. J. (1999). Pooled Mean Group Estimation of Dynamic Heterogeneous Panels. Journal of the American Statistical Association, 94, 621 634. Yılancı, V. (2012). Türkiye de Para Talebi İstikrarlılığının Testi: Kayan Pencerelerde Sınır Testi Yaklaşımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 67-74 Westerlund, J. (2005). Testing for panel cointegration with multiple structural breaks. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 68, 101 132. 11