TÜRK HİJYEN VE DENEYSEL BİYOLOJİ D E R G İ S İ

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI TÜRK HİJYEN VE DENEYSEL BİYOLOJİ D E R G İ S İ ISSN 0377-9777 RESAMENS YAYIN ORGANI CİLT 5 7 5 7 V O L U M S A Y I 3 3 N U M B E R YIL 2000 2 0 00 Y E A R TURKISH BULLETIN OF HYGIENE AND EXPERIMENTAL BIOLOGY

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI TÜRK HİJYEN VE DENEYSEL BİYOLOJİ DERGİSİ C i l t : 57 N o : 3 ( 2000 ) ISSN 0377-9777 TURKISH BULLETIN OF HYGIENE AND EXPERIMENTAL BIOLOGY TÜRK HİJ DEN BİYOL DERG V O L : 57 N o : 3 ( 2000)

TÜRK HİJYEN V E DENEYSEL BİYOLOJİ DERGİSİ Sahibi : Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı adına Başkan Uzm. Bio. Saffet ES YAYIN KURULU Uzm.Dr. H.Ekmel OLCAY (Yayın Kurulu Başkanı ) Mik.Uzm.Dr.Cahit BABÜR (Yayın Kurulu Başkan Yrd. ) Dr. Demet KURTOĞLU (Yayın Kurulu Sekreteri) Uzm.Dr.Berrin ESEN (Üye) Uzm.Dr.Tülay YALÇINKAYA (Üye ) Kimy.Dr.Tülin ÇELİK (Üye ) Dr. Salih ÇETİNKAYA (Üye) Uzm.Bio.Saffet ES (Üye ) Teknik Yönetmen : Nevzat IŞIK İngilizce Düzeltmen: Psk. Sezin Çimen Bilgisayar Dizgi : Murat DUMAN ISSUED BY REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI Yayın ve Dokümantasyon Müdürlüğü Ankara -TÜRKİYE Senede üç defa çıkar The bulletin is issued three times a year

TÜRK HİJYEN VE DENEYSEL BİYOLOJİ DERGİSİ Yazı İnceleme Kurulu TURKISH BULLETIN OF HYGIENE AND EXPERIMENTAL BIOLOGY Ed itorial Bo ard Hakan ABACIOĞLU Seval AKGÜN Yurdanur AKGÜN Levent AKIN Murat AKOVA Metin AKTAŞ Nizami AKTÜRK Ruhi ALAÇAM Gürdal ALAEDDİNOĞLU Gültekin ALTAY Kürşat ALTINTAŞ Turan AKAY Perihan ARSLAN Atilla ATALAY Sefer AYCAN Aykut AYTAÇ Selim BADUR Nurşen BAŞARAN Ahmet BAŞUSTAOĞLU Ayşe BİLGİHAN Nazan BİLGEL Seza BUDAK M.Ali BUMİN Ayşe BURGU Orhan CANBOLAT İsmail CEYHAN Ayşe ÇAKMAK Fevziye ÇETİNKAYA Cemal ÇEVİK Hasan ÇOLAK Cumhur ÇÖKMÜŞ Meltem ÇÖL Nilay ÇÖPLÜ Nazlı DALGIÇ Necati DEDEOĞLU İrfan DEĞİRMENCİ Serdar DİKER Burhan DİNÇER Şükran DİNÇER Ahmet DOĞANAY Levent DOĞANCI Sedat DÖNMEZ Sibel ERGÜVEN İrfan EROL Hamdi ERTAŞ Nuran ESEN İsmail Hakkı GÖKHUN Çağatay GÜLER Oğuz GÜÇ Deniz GÜR Turan GÜVEN Kadir HALKMAN Osman HAYRAN Aysel IŞIK Yusuf KALENDER Zafer KARAER Ahmet KART Sezai KAYA Kaya KILIÇTURGAY Suat KIYAK Nuri KİRAZ Celalettin KOÇAK Gülay KOÇOĞLU Semra KUŞTİMUR Belkıs LEVENT Işıl MARAL Ali MERT Güner ÖZAY Yeşim ÖZBAZ M.Ali ÖZCEL Erkan ÖZCENGİZ Gülay ÖZCENGİZ Murat ÖZSAN Aydın ÖZTAN Zafer ÖZTEK Ahmet ÖZTÜRK H.Serdar ÖZTÜRK Ferda ÖZYURDA Mustafa ÖZYURT Serdar ÖZYÜREK Gülden PEKCAN Yıldız PEKŞEN Seyyal ROTA Ahmet SALTIK Gül Sevim SAYDAM Erol SEZER Nedim SULTAN Zekiye SULUDERE Kadirhan SUNGUROĞLU Gönül ŞAHİN İzzet ŞAHİN Yusuf ŞANLI Mehmet TANYÜKSEL Ayhan TEMİZ Aytekin TEMİZEL Nezihe TUNAİL Ferda TUNÇKANAT Dürdal US Şemsettin USTAÇELEBİ Serhat ÜNAL Halil VURAL Ayşe WILLKE Güler YAYLI Mustafa YEL Meral YENİOVA Atilla YETİŞMEYEN Ayşe YILDIZ Işık YILMAZ Faruk YORULMAZ Doğan YÜCEL Sevinç YÜCECAN Pınar ZARAKOLU

T Ü R K H İ J Y E N V E D E N E Y S E L B İ Y O L O J İ D E R G İ S İ Y A Z I M K U R A L L A R I 1. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı yayın organıdır. 2. Dergide mikrobiyoloji, immünoloji, farmakoloji, toksikoloji, parazitoloji, ento moloji, biyokimya ve kan ürünleri, gıda güvenliği, çevre sağlığı, patoloji ve fizy opatoloji, halk sağlığı ve epidemiyoloji ile ilgili alanlardaki özgün araştırma, derleme, olgu sunumu, bilim haberleri, bilimsel kitap ve dergilerin tanıtma yazıları, uluslararası dergilerden makale özetleri ve okuyucu mektupları yayımlanır. 3. Dergi dört ayda bir çıkar ve üç sayıda bir cilt tamamlanır. 4. Dergide daha önce başka yerde yayınlanmamış ve Dergi Yayın Kurulu ve Yazı İnceleme Kurulu nca uygun görülen yazılar yayımlanır. Gönderilen yazılar konu ile ilgili üç Yazı İnceleme Kurulu üyesinden ikisinin olumlu görüşünü aldığında yayımlanmaya hak kazanır. Bu Kurulların, yazının mesajını değiştirmeyen her türlü düzeltme ve kısaltmaları yapma yetkileri vardır. 5. Yazıların bilimsel ve hukuki sorumluluğu yazarlarına aittir. 6. Dergide yayımlanan yazıların yayın hakkı Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi ne aittir. Yazarlara telif ücreti ödenmez. 7. Derginin dili Türkçe ve İngilizce dir. Türkçe yazıların Türk Dil Kurumu,Tükçe Sözlük ve Yeni Yazım Kılavuzu na uygun olması gereklidir. 8. Gönderilen yazıların Dergide yayımlanabilmesi için Uluslararası Tıbbi Dergi Editörleri Kurulu nun Biyomedikal Dergilere Teslim Edilecek Metinlerde Aranan Ortak Özellikler (British Medical Journal 1988; 296: 401-404 veya Annals of Internal Medicine 1988; 108: 258-65 veya Türkçe olarak Literatür 1989; 9 (58): 165-70) başlıklı bildirisinde tanımlanan kurallara uygun o l m a s ı gereklidir. 9. Bu kurallara uygun olmayan metinler kabul edilmez. Buna göre metinler; A4 kağıtlara yalnız bir yüzü kullanılarak, tamamı (tablolar dahil) iki satır aralıkla, kenarlardan en az 3 er cm boşluk bırakılarak, bilgisayarda yazılmalıdır. Derleme yazılarda özet ve anahtar kelimelere gerek yoktur. Kaynaksayısı mümkünse 40 ı aşmamalıdır. Olgu sunumlarında kaynak sayısı sınırlı tutul malı, giriş ve tartışma kısımları kısa ve öz olmalıdır. Araştırma ve olgu sunumu şeklindeki yazılar mutlaka aşağıda belirtilen düzene uygun olmalıdır: Başlık Sayfası: Başlık (Türkçe), Yazarlar, Kurum, Yazışma Adresi şeklinde düzenlenmelidir. Başlık; metne uygun ve anlaşılır olmalıdır. Yazar ad ve soyadları açık olarak yazılmalı, kurum(lar) belirtilmeli, yazışmalardan sorumlu yazarın adı ve adresi ayrıca belirtilmelidir. Yazı bir bilimsel toplantıda tebliğ edilmişse bu sayfada belirtilmelidir. Özet sayfası: Türkçe ve İngilizce özetler, Türkçe ve İngilizce başlık taşımalı; 150 kelimeyi aşmayan, çalışmanın amacını ve varılan sonuçları kısaca açıklar nitelikte olmalıdır. Türkçe ve İngilizce anahtar sözcükler özetlerin altında, 3-10 sözcük arasında olmalı ve Index Medicus un Medical Subject Headings de (MeSH) yer alan terimler kullanılmalıdır. Ana Metin: Özgün araştırmalarda Giriş, Gereç ve Yöntem, Bulgular,Tartışma kısımlarını içermelidir. Metin içinde geçen Latince mikroorganizma isimleri ilk kullanıldığında tam ve açık yazılmalı, daha sonraki kullanımlarında örnekteki gibi kısaltılarak yazılmalıdır. Mikroorganizmaların orijinal Latince isimlerinin altı, italik basılmalarını sağlamak amacıyla çizilmelidir. Pseudomonas aeruginosa... P.aeruginosa gibi. Yazıda sadece cins adı geçen cümlelerde stafilokok, streptokok gibi dilimize yerleşmiş cins adları Türkçe olarak yazılabilir. Yanında birim gösterilmeyen ondan küçük sayılar yazı ile yazılmalı, rakam ile yazılan sayılara takılar kesme işareti ile eklenmelidir: beşolgu..., olguların 36 sı gibi. Boyama yöntemi olan Gram büyük harfle yazılmalı, Gram (-) yerine Gram negatif, basil yerine bakteri veya çomak sözcükleri kullanılmalıdır. Yazılar bir zorunluluk olmadıkça mişli geçmiş zaman edilgen kip ile yazılmalıdır. Antibiyotik isimleri dil bütünlüğü açısındanokunduğu gibi yazılmalıdır. Kaynaklar: Kaynak numaraları parantez içinde cümle sonlarında verilmeli ve geçiş sırasına göre numaralandırılmalıdır. Metinde yazar adı kullanılıyorsa kaynak numarası yazar adının yanına yazılmalıdır. Özetlerin kaynak olarak kullanılmasından kaçınılmalıdır. Kaynakların yazılımı mutlaka aşağıdaki örneklere uygun olmalıdır: Kaynak bir dergi ise; Yazar(lar)ın Soyadı Adının başharf(ler)i (altı veya daha az yazar varsa hepsi yazılmalıdır; yazar sayısı yedi veya daha çoksa yalnız ilk üçünü yazıp et al. [ve ark.] eklenmelidir). Makalenin başlığı. Derginin Index Medicus a uygun kısaltılmış ismi Yıl; Cilt: İlk ve son sayfa numarası. I-Standart Dergi Makalesi için örnek You CH, Lee KY, Chey RY, Menguy R. Electrogastrographic study of patients with unexplained nausea, bloating and vomiting. Gastroenterology 1980; 79: 311-4. II-Yazarı verilmemiş makale için örnek Anonymous. Coffee drinking and cancer of the pancreas [Editorial]. Br Med J 1981; 283: 628. III-Dergi eki için örnek Frumin AM, Nussbaum J, Esposito M. Functional asplenia: demonstration of splenic activity by bone marrow scan [Abstract]. Blood 1979; 54 (Suppl1):26a.Kaynak bir kitap ise; Yazar(lar)ın Soyadı Adının başharf(ler)i. Kitabın Adı. Kaçıncı baskıolduğu, Basım yeri: Yayınevi, Basım yılı. Eisen HN. Immunology: An Introduction to Molecular and CellularPrinciples of the Immun Response. 5th ed. New York: Harper and Row,1974: 406. Kaynak kitabın bir bölümü ise; Bölüm yazar(lar)ının Soyadı Adının başharf(ler)i. Bölüm başlığı. In:Editör(ler)in Soyadı Adının başharf(ler)i ed/eds. Kitabın Adı. Kaçınc baskı olduğu, Basım yeri: Yayınevi, Basım yılı: Bölümün ilk ve son sayfa numarası. Weinstein L, Swartz MN. Pathogenic properties of invading microorganisms. In: Sodeman WA Jr, Sodeman WA, eds. Pathologic Physiology: Mechanism of Disease. Philadelphia: WB Saunders, 1974: 457-72. Tablo, şekil ve grafikler: Her tablo (şekil, grafik, fotoğraf) ayrı bir sayfaya basılmalı, alt ve üst çizgiler ve gerektiğinde ara sütun çizgileri içermelidir. Tablolar, Tablo 1:... şeklinde numaralanmalı ve tablo başlığı tablo üst çizgisinin üstüne yazılmalıdır. Açıklayıcı bilgiye başlıkta değil dipnotta yer verilmeli, uygun simgeler (*,,,..gibi) kullanılmalıdır. Şekil, grafik ve kimyasal formüler çini mürekkebi ile aydınger kağıdına, ya da beyaz kuşe kağıda çizilmeli, Şekil 1:..., Grafik 1:... şeklinde alt kısımda numaralandırılmalıdır. Fotoğraflar maksimum 127 x 173 mm boyutlarında, kaliteli, parlak kağıda basılmış olmalıdır. Fotoğrafların arkasına yumuşak bir kurşun kalemle makale başlığı ve şekil numarası yazılıp ayrı bir zarf içinde yazıya eklenmelidir. Kısaltmalar ve Simgeler: Yalnız standart kısaltmalar kullanılmalıdır (MIC, MBC, DNA, RNA, CDC, WHO, cfu, mm, iv, ml, gibi). Başlık ve özette kısaltma yapılmamalıdır. 10. Editöre Mektup bölümü, Dergi de daha önce yayımlanmış yazılara eleştiri getirmek, katkıda bulunmak ya da bilim haberi niteliği taşıyacak bilgilerin iletilmesi amacıyla oluşturulmuş olup kısa ve öz olmalı, kaynakları sınırlı olmalıdır. 11. Metinlerin tamamı 3.5 bir diskete kopyalanmış olarak ve basılmış üç nüsha ile bir zarf içinde gönderilmelidir. İlişikteki üst yazıda metnin tüm yazarlarca okunduğu ve onaylandığı, yazıların yayına kabul edilmesi halinde telif hakkının Dergiye devredileceği belirtilmelidir. 12. Yayımlanmış gereçleri yeniden basmak veya deney konusu olan insanların fotoğraflarını kullanmak için alınan izinler, insanlar üzerinde ilaç kullanarak yapılan klinik araştırmalarda ilgili etik kurullarının onayları ve gönüllülerden yazılı bilgilendirme ile olur alındığına dair belgeler birlikte gönderilmelidir. 13. Yazarlar teslim ettikleri yazının bir kopyasını saklamalıdır. 14. Yazılar aşağıdaki adrese gönderilmeli veya elden teslim edilmelidir. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Yayın ve Dokümantasyon Müdürlüğü 06100 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0 312) 433 70 01 Fax: (0 312) 433 70 00 E-mail: thbd @ saglik.gov.tr

TURKISH BULLETIN OF HYGIENE AND EXPERIMENTAL BIOLOGY WRITING RULES 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Turkish Bulletin of Hygiene and Experimental Biology is a publication of Refik Saydam Hygiene Center. The aim of the Bulletin is to publish original articles, reviews, case reports scientific news, introductory papers concerning a new scientific book o r journal and summary articles from international journals on microbiology, immunology, pharmacology, toxicology, parasitology, entomology, biochemistry, blood products, food safety, environmental health, pathology, physiopathology, public health and epidemiology and readers letters. The Bulletin is issued once every four month and one volume consists of three numbers of the Bulletin. All manuscripts submitted to the Bulletin must be submitted solely to this Bulletin, may not have been published elsewhere and they must have approval of the Editorial Board and the Review Board for publication. Manuscripts have right to be published when they have approval of two out of three members of the concerned Review Board and these Boards have right to make any modification in manuscripts. All statements in, or omissions from published manuscripts are the responsibility of the authors. Turkish Bulletin of Hygiene and Experimental Biology reserves copyright for published manuscripts in the Bulletin and no payment for copyright is made to authors. Languages of the Bulletin are both Turkish and English, and Turkish manu scripts should be in accordance with the rules of Turkish Dictionary and New Writing Rules issued by Turkish Language Institute (Türk Dil Kurumu). Manuscripts should be in accordance with the guidance given in the Uniform requirements for the submission of manuscripts to biomedical journals by the International Committee of Medical Journals Editors (British Medical Journal 1988; 296: 401-404 or Annals of Internal Medicine 1988; 108: 258-65 or in Turkish, Literatür 1989; 9 (58) : 165-70); otherwise manuscripts will not be approved for publishing. Accordingly; Type the manuscripts on white paper A4, use double spacing throughout, including tables with 3 cm margin in the left and right hand. Use computer. Summary and key words in reviews are not required. References if possible, should not exceed 40 in number. There should be a limit to reference numbers in case reports and sections with headings. Introduction and Discussion should have explicit explanations in brief. Research and case reports should be in accordance with below format; Title page: It should carry the title of the article (in Turkish), authors, institutions and correspondance address, respectively. Title should be concise and informative. First and last names of each author and their institutions should be clearly mentioned and name and address of author responsible for correspondance about manuscripts should be specified as well. When the manuscript was presented before at a scientific meeting this should have been mentioned in this page. Abstract: Turkish and English abstracts should carry Turkish and English headings, respectively. Abstacts should be of no more than 150 words, and state the purpose of the study, main findings and the principal conclusions. Three to ten key words (English and Turkish) should be provided below the absract and terms from the Medical Subject Headings (MeSH) list of Index Medicus should be used. Text: The text of original articles should have sections with headings Introduction, Materials and Methods, Results and Discussion. Latin names of microorganisms should be given in complete written form when using them for the first time and abbreviation should be used when repeating them. Latin names of microorganisms should be underlined in order to italicize them, e.g. Pseudomonas aeruginosa... P.aeruginosa. Genus names, such as staphylococcus, streptococcus that are commonly used in Turkish may be written in Turkish. Numerical expressions less than 10 should be given in written. When using term Gram Staining it should be written Gram negative instead of Gram (-), and bacteria or rod should be used instead of bacillus. References: Reference numbers should be given within parenthesis at the end of the sentence and references should be numbered consecutively in the order in which they are first mentioned in the text. When giving reference with author s name reference number should be written next to author s name. Try to avoid using abstracts as references. Examples of correct forms of references are given below. Journals I- Standart Journal Article (List all authors when six or less; when seven or more, list only first three and add et al.) You CH, Lee KY, Chey RY Menguy R. Electrogastrographic study of patients with unexplained nausea, bloating and vomiting. Gastroentereology 1980; 79 : 311-4. II- No Author Given Anonymous Coffee drinking and cancer of the pancreas (Editorial). Br Med J 1981; 283 : 628. III- Journal Supplement Frumin AM. Nussbaum J, Esposito M. Functional asplenia: demonstration of splenic activity by bone marrow scan (Abstract). Blood 1979; 54 (Suppl l): 26a. Books IV- Eisen HN. Immonology: An Introduction to Molecular and Cellular Principles of the Immune Response. 5th ed. New York: Harper and Row, 1974: 406. Chapter in a Book V- Weinstein L, Swartz MN. Pathogenic properties of invading microorganisms. In: Sodeman WA Jr, Sodeman WA, eds. Pathologic Physiology : Mechanism of Disease. Philadelphia: WB Saunders, 1974: 457-72. Tables, Illustrations and Graphics: Type each table (illustrations, graphics, photographs) on a separate sheet. There should be lines above and below the table. Title of table should be written over the line above the table. Place explanatory matter in footnotes, not in the headings and use appropriate abbreviations and symbols. Drawings and chemical formulas should be made with India ink on tracing paper, glossy paper. Legends should be numbered such as Figure 1 :... below the table. Photographs should be glossy prints with maximum 127 x l73 mm. Each figure should have a label posted on its back indicating the number of the figure and the little of the article. Abbreviaitons and Symbols: Use only standard abbreviations, e.g. MIC, MBC, DNA, RNA, CDC, WHO, cfu, mm, iv, ml. Avoid abbreviations in the title and abstract. 10. Letters to Editor aims to receive readers contributions and critics about articles in the Bulletin or to receive scientific news. 11. Manuscripts should be submitted in heavy-paper envelope with a covering letter including a statement that the manuscript has been read and approved by all authors and the Bulletin reserves copyright when the manuscript is accepted to publish in the Bulletin. Manuscripts should be submitted together with three printed copies and recorded in 3,5 discette. 12. Manuscripts should be sent together with licence giving permission to reproduce previously published materials or to use photographs of human subjects in additation to approvals of ethical authorities and volunteers indicating respectively that the procedures in experiments on human subjects were in accordance with ethical rules and volunteers have been informed about the experiment. 13. Authors should keep one copy of the manuscripts. 14. Manuscripts should be sent to the below adress or delivered by hand. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Yayın ve Dokümantasyon Müdürlüğü 06100 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0 312) 433 70 01 Fax: (0 312) 433 70 00 E-mail: thbd @ saglik.gov.tr

İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMALAR 1. Ali EDEMOĞLU, Ömer KOCABEYOĞLU, Gürol EMEKTAŞ, Yusuf Ziya YERGÖK, Oktay DÜZTAŞ İdrardan izole edilen mantarların türlere göre dağılımı ve antifungal duyarlılıkların araştırılması 133-138 2. Hasan AYÇİÇEK, Yusuf PEKER, Mehmet YAŞAR, Mehmet TANYÜKSEL, Nail ERSÖZ, Ali AKDENİZ, Tarık ÜNSAL Ticari ve kendi hazırladığımız Echınococcus IgG ELISA ile kist hidatikli hastalarda operasyon öncesi ve sonrası total IgG yanıtlarının değerlendirilmesi 139-146 3. Mustafa ALTINDİŞ Afyon Sultandağı ilçesi çocuklarında hepatit A ve hepatit E enfeksiyon prevalansı 147-152 4. Mustafa ALTINDİŞ Afyon ili ilköğretim çağı çocuklarında barsak parazitozları görülme sıklığının kop-color boyama yöntemiyle belirlenmesi 153-156 5. Hasan AYÇİÇEK Gülhane Askeri Tıp Akademisi Parazitoloji Laboratuvarında 1996-2000 yılları arasındaki portör sonuçlarının retrospektif değerlendirilmesi 157-160 6. Suna KALENDER, Hakkı TAŞTAN, Işıl OLCAY Sıçan aortik endotelyumunun ince yapısı üzerine sigara dumanının etkisi 161-164 7. Nihal YÜCEL, Sumru ÇITAK Dondurma örneklerinde bazı mikroorganizmaların varlığı üzerine bir araştırma 165-170 8. Sumru ÇITAK, Nihal YÜCEL, Neslihan GÜNDOĞAN Ankara da tüketilen kutu ve pastörize sütlerin mikrobiyolojik kalitesi 171-176 OLGU SUNUMU 9. Mehmet YAŞAR, Ruşen DÜNDARÖZ, Ali SIZLAN, Tahir ÖZIŞIK Koledokta tıkanma oluşturan bır distomiasis olgusu 177-180 DERLEMELER 10. Müberra IŞIKSOLUĞU Flavonoid ve çay tüketimi ile kardiyovasküler hastalıklar arasındaki ilişkiler 181-188 11 Emine BAYDAN, Sevinç YILMAZER Teflon un canlılar üzerindeki toksik etkileri 189-194 12. Semra TUNÇBİLEK Toksoplazmoz tanısında polimeraz zincir reaksiyonunun yeri 195-202 DÜNYA LİTERATÜRÜNDEN ÖZETLER 203-204

CONTENTS RESEARCH ARTICLES 1. Ali ERDEMOĞLU, Ömer KOCABEYOĞLU, Gürol EMEKDAŞ, Yusuf Ziya YERGÖK, Oktay DÜZTAŞ Distribution of fungı isolated from urine and investigation of antifungal susceptibility 133-138 2. Hasan AYÇİÇEK, Yusuf PEKER, Mehmet YAŞAR, Mehmet TANYÜKSEL, Nail ERSÖZ, Ali AKDENİZ, Tarık ÜNSAL Evaluation of pre-and postoperative total IgG responses in patients wıth cystic hydatidosis using commercial and in-house echinococcosis IgG Elisa 139-146 3. Mustafa ALTINDİŞ The prevalance of hepatitis A and hepatitis E virus infection in children in Afyon Sultandağı 147-152 4. Mustafa ALTINDİŞ Examination of intestinal parasıtes with Kop-Color staining in primary school children in Afyon 153-156 5. Hasan AYÇİÇEK Distribution of intestinal parasitosis among healty individuals investigated in parasitology laboratory of Gülhane Military Medical Academy between 1996-2000 157-160 6. Suna KALENDER, Hakkı TAŞTAN, Işıl OLCAY Effects of cigarette smoking on the ultrastructure of rat aortic endothelium 161-164 7. Nihal YÜCEL, Sumru ÇITAK A study on present of some microorganisms in ice-cream samples 165-170 8. Sumru ÇITAK, Nihal YÜCEL, Neslihan GÜNDOĞAN Research on the microbiological quality of the cartoned and bottled pasteurized milk presenting to the consumption on Ankara 171-176 CASE REPORT 9. Mehmet YAŞAR, Ruşen DÜNDARÖZ, Ali SIZLAN, Tahir ÖZIŞIK A case of distomiasis with the choledochal obstruction 177-180 REVIEWS 10. Müberra IŞIKSOLUĞU Association of flavonoids and tea intake between cardiovascular disease 181-188 11. Emine BAYDAN, Sevinç YILMAZER Toxic effects of teflon on animals 189-194 12. Semra TUNÇBİLEK The role of polymerase chain reaction in the diagnosıs of toxoplasmosis 195-202 FOREIGN ABSTRACTS 203-204

ARAŞTIRMA Cilt 57, No 3, S : 133-138 Türk Hij Den Biyol Derg 2000 İDRARDAN İZOLE EDİLEN MANTARLARIN TÜRLERE GÖRE DAĞILIMI VE ANTİFUNGAL DUYARLILIKLARININ ARAŞTIRILMASI * Ali ERDEMOĞLU 1 Ömer KOCABEYOĞLU 1 Gürol EMEKDAŞ 1 Yusuf Ziya YERGÖK 2 Oktay DÜZTAŞ 1 ÖZET Bu çalışmada 2121 idrar örneğinden izole edilen 95 adet mantarın (% 4.5) dağılımı ve bunların antibiyotik duyarlılıkları API ID 32C ve ATB fungus kitleri (biomérieux) kullanılarak araştırıldı ve sonuçlar API (biomérieux) sistemiyle tespit edildi. 58 kandida türünün (%61.1) dağılımı şöyle olmuştur: Candida tropicalis (%13.7), Candida albicans (%10.6), Candida intermedia (%9.5), Candida krusei (%7.4), Candida catenulata (%5.3), Candida inconspicua (4.2), Candida parapsilosis (%4.2), Candida sake (%3.2), Candida humicole (%3.2). Diğer 37 fungus (%38.9) ise şöyle dağılmıştır: Tricophyton cutaneum (%15.8), Debaryomyces merome (%16.3), Pichia farinosa (%6.3), Cryptococus albidus (%3.2), Cryptococcus laurentii (%3.2), Saccharomyces cerevisiae ( % 3. 2 ), Saccharomyces kluyverii (%1.1). 5-flusitosin, amfoterisin B, nistatin, mikonazol, ketakonazol ve ekonazol arasında en etkili antibiyotik %2 direnç oranıyla 5-flusitosin dir. Bununla birlikte direnç oranı diğer antifungallere karşı %17-%29 arasında bulundu. Kandida hariç diğer türler bu çalışmada kullanılan antifungallere karşı %14-%30 arasında dirençli bulunmuştur. Anahtar kelimeler: Kandida türleri, antifungal duyarlılık, API DISTRIBUTION OF FUNGI ISOLATED FROM URINE AND INVESTIGATION OF ANTIFUNGAL SUSCEPTIBILITY SUMMARY In this study, distrubution of 95 fungi (4.5%) isolated from 2121 urine specimens and their antibiotic susceptibility were investigated by using API ID-32- C and ATB fungus kits (biomérieux) and results were determined by API system (biomérieux). Distribution of 58 (611 %) candida species are as: Candida tropicalis (37.7%), Candida albicans (10.6%), Candida intermedia (9.5%), Candida krusei, (7.4%), Candida catenulata (5.3%), Candida inconspicua and Candida parapsilosis (4.2%) species, Candida sake and Candida humicola (3.2%) other 37 fungu (38.9%) are as: Trichopyton cutaneum (15.8%) Debaryomyces marome and Pichia farinosa (16.3%), Cryptococcus albidus, Cryptococcus lauranti-sacchoromyces cerevisiae (3.2 %) and Sacchoromyces kluyverii (1.1%). The most effective antibiotic among 5-flucytosine, amphotericine B, nystatine, miconazole, ketoconazole and econazole is 5 flucytosine with 2 % resistance rate. However resistance rate was detected between 17%-29% against other antibiotics. Other species except candida have been found resistant between 14% and 30% against antibiotics used in this study. Key words: Candida species, antifungal susceptibility, API *13 üncü Antibiyotik ve Kemoterapi Kongresi nde sunulmuştur. (1-5 Haziran 1998, Manavgat-Antalya). 1 GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi, İstanbul 2 GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Servisi, İstanbul Geliş tarihi: 03.01.2000 Kabul ediliş tarihi: 08.08.2000 Yazışma adresi: Ali ERDEMOĞLU, GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi, 81327 Kadıköy, İstanbul VOL 57, NO 3, 2000 133

ERDEMOĞLU, KOCABEYOĞLU, EMEKDAŞ, YERGÖK, DÜZTAŞ. İDRARDAN İZOLE EDİLEN MANTARLARIN TÜRLERE GÖRE DAĞILIMI GİRİŞ Sağlıklı bireylerin vücut florasında potansiyel patojen olarak bulunan mayalar vücut direncini azaltan (uzun süreli geniş spektrumlu antibiyotik kullanımı, kanser ve transplantasyon hastalarının sayısındaki artış, kontraseptifler, gebelik, spiral takılması, tedavi amacıyla sonda ve katater kullanımı gibi) faktörlerin varlığında lokal, yüzeyel veya sistemik infeksiyonlara neden olmaktadır (1, 2). İnsanlarda infeksiyon yapabilme özelliğine sahip olan bir kısım mantarlar yüzeyel ve genel bir kısmı ise çeşitli organları tutarak sistemik infeksiyonlara neden olmaktadır. Mantar infeksiyonlarının tedavisinde klinik bulgular göz önüne alınarak antifungal ajanlardan yararlanılmaktadır (2-4). Etkenin küf veya maya oluşuna bağlı olarak tedavide kullanılan antimikotik maddelerin sayısı giderek artmakta ve tedavide yeni seçeneklerle birlikte zamanla kullanılmakta olan antimikotik maddelere karşı direnç gelişmektedir (5-8). Tedavide başarıyı arttırmak, tür düzeyinde identifikasyon ve antifungal duyarlılık testlerinin yapılması ile mümkündür (2, 9). Bu nedenle bu çalışmada idrar örneklerinden izole edilen mantarların tür düzeyinde identifikasyonu ve antifungal duyarlılıklarının saptanması amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi Laboratuvarlarına üriner sistem infeksiyonu düşünülen klinik ve poliklinik hastalarından kültür antibiyogram istemi ile gönderilen 2121 idrar örneği %5-7 defibrine koyun kanlı Müller Hinton Agar (Oxoid) ve Sabouraud Dekstroz Agar a (SDA) ekildi ve 28-30 C' de 24-48 saat inkübe edildi. İnkübasyondan sonra 10 5 cfu/ml üreme saptanan olgular üriner sistem infeksiyonu olarak değerlendirildi. 2121 adet idrar örneğinden izole edilen ve klasik yöntemlerle (SDA da krem rengi, belirgin maya kokusu, Gram boyama vb.) ön tanısı konulan 95 (%4.5) mantar suşunun tür düzeyinde identifikasyonu; üretici firmanın önerileri doğrultusunda kullanılan ve sorbitol, D-ksiloz, riboz, gliserol, ramnoz, palatinoz, eritrol, melibioz, glukoronat, melezitoz, glukonat, levulinat, glikoz, sorboz, glikozamin, eskülin, galaktoz, aktidin-siklohekzimid, sükroz-sakkaroz, N-asetil-glikozamin, DL-laktat, L-arabinoz, sellobioz, rafinoz, maltoz, trehaloz, 2-keto-glukonat, α- m e t i l - D - g l u k o z i d, mannitol, laktoz, inositol testlerini içeren API ID 32 C (biomérieux) panelleri ile, 5-flositosine (0.25-128 mg/l), amfoterisin B (1-8 mg/l), nistatine (4-8 mg/l), mikonazole (1-8 mg/l), ekonazole (1-8 mg/l) ve ketokonazole (1-8 mg/l) duyarlılıkları ise ATB F fungus (biomérieux) stripleri kullanılarak araştırıldı ve sonuçlar API (biomerieux) sisteminde değerlendirildi. BULGULAR İzolasyonu yapılan 95 mantarın 58 i (%61.1) Candida spp. olup bunların türlere göre dağılımı şöyledir; C.tropicalis (%13.7), C.albicans (%10.6), C.intermedia (%9.5), C.krusei (%7.4), C.catenulata (%5.3), C.inconspicua (%4.2), C.parapsilosis (%4.2), C.sake (%3.2), C.humicola (%3.2). Çalışmada idrardan izole edilen diğer 37 (%38.9) mantar şuşunun dağılımı ise şöyledir; T.cutaneum (%15.8), D.marama (%6.3), P.fari - nosa (%6.3), C.albidus (%3.2), C.laurentii (%3.2), S. c e r e v i s i a e (%3.2) ve S.kluyverii ( % 1. 1 ). Suşların antifungal duyarlılık oranları Tablo 1 de gösterildi. Tablo 1. İdrardan izole edilen mantarların antifungal duyarlılık oranları 5-Flusitozin Amfoterisin B Nistatin Mikonazol Ketokonazol Ekonazol Candida 57 (98) 44 (76) 41 (71) 46 (79) 48 (83) 42 (72) (s=58) Diğerleri 26 (70) 31 (84) 28 (76) 31 (84) 32 (86) 31 (84) (s=37) Genel 83 (87) 75 (79) 69 (73) 77 (81) 80 (84) 73 (77) (s=95) ( ) : Yüzde oranlarını ifade eder. Kandida suşları için çalışmada kullanılan antibiyotiklerden 5-flusitozine % 2 oranında direnç saptanırken diğerlerine % 17-29 arasında değişen 134 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

ERDEMOĞLU, KOCABEYOĞLU, EMEKDAŞ, YERGÖK, DÜZTAŞ. İDRARDAN İZOLE EDİLEN MANTARLARIN TÜRLERE GÖRE DAĞILIMI oranlarda direnç saptandı. İdentifiye edilen diğer türler (37 suş) için dirençlilik oranları %14-30 arasında saptandı. TARTIŞMA VE SONUÇ Farklı klinik örneklerle yapılan benzer çalışmalarda (Tablo 2) kandida türleri içerisinde en sık izole edilen tür olarak C.albicans bildirilmiştir. Bu çalışmada ise C.tropicalis %13.7 lik izolasyon oranıyla çoğunluğu oluşturmuştur. C.albicans ise %10.6 lik oranla ikinci sırada yer almıştır. Konu ile ilgili değişik çalışmalardaki C.albicans izolasyon oranları Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 2. Çeşitli çalışmalarda saptanan C.albicans izolasyon oranları KAYNAK ÖRNEK % İZOLASYON ORANI Perera ve Clayton (4) Vajen 76.0 Demirel (10) Çeşitli 76.7 Erol (11) Vajen 58.0 Bahukova ve Dobredeeva (12) Farengeal Svap 80.7 Fan-Havard ve arkadaşları (13) Solunum sistemi 93.4 Gürer ve arkadaşları (14) Çeşitli 48.1 Kaya ve Kiraz (15) Vajen 65.0 Kunzelmann ve arkadaşları (16) Vajen 53.0 BU ÇALIŞMA İDRAR 10.6 Tablo 2 de görüldüğü gibi kandida türleri içerisinde C.albicans izolasyon oranı, çalışılan örneklere göre %53.0-%93.4 arasında değişmektedir. Demirel çalışmasında bakteriyolojik inceleme için gelen 1772 adet klinik örnekten %4.1 oranında Candida spp. izole ettiğini ve kandida suşlarının türlere göre dağılımını C. a l b i c a n s %76.7, C.tropicalis %10.9, C.stellatoidea %8.2, C.krusei %4.1 oranlarında bildirmiştir (10). Bizim çalışmamızın sonuçları ile diğer araştırmacıların sonuçları arasındaki benzersizliğin deney koşullarından, klinik örneklerin farklılığından ve bize başvuran hasta popülasyonundaki sosyokültürel farklılıktan kaynaklanabileceği görüşündeyiz (4,11-16). Etkenin küf veya mantar oluşuna bağlı olarak türlere göre tedavide farklı antifungal maddelerin kullanılması gerekmektedir (5,7,8). Tür düzeyinde identifikasyon ve antifungal duyarlılığı yapılmamış bir tedavi sonucunda başarılı sonuç alınamadığı gibi hastalıkta ilerlemektedir. Son yıllarda yapılan in-vitro duyarlılık çalışmalarında mantar suşlarında antifungal ilaçlara karşı direnç saptanmaktadır (6,9,17). Konu ile ilgili benzer çalışmalarda bildirilen antifungal etkinlik oranları Tablo 3 te görülmektedir. Tablo 3. Çeşitli çalışmalarda kandida türleri için bidirilen antifungal duyarlılık oranları KAYNAKLAR 5-FLS AMF-B NYS MKZ KTZ EKZ Perera ve Clayton (4) - 92.0 92.0 57.2 87.4 74.0 Bahukova ve - - 91.8 - - 73.2 Dobrodeeva(12) Gürer ve ark.(14) - - 80.9 100.0 - - Kaya ve Kiraz(15) - - 88.6 98.5 - - Favel ve ark.(18) 92 58.0 - - - 57 Arıkan ve arkadaşları - 73.7 - - - - (19) Azimi ve ark.(20) - - 95.8 66.7-70.8 Carillo-Munoz ve ark. - - - 71.8 63.7 75.5 (21) BU ÇALIŞMA 98 76 71 79 83 72 5-FLS: 5-flusitozin, AMF-B: Amfoterisin-B, NYS: Nistatin, MKZ : Mikonazol, KTZ: Ketokonazol, EKZ: Ekonazol Tablo 3 te görüldüğü gibi kandida türleri (58 suş) için bizim çalışmada in-vitro test edilen antifungallerden; 5-flusitozine %2 oranında direnç saptanırken diğerlerine %17-29 arasında değişen oranlarda direnç saptanmıştır. Bu çalışmada kandida türleri için test edilen antifungallerden; 5-flusitosin için saptanan duyarlılık oranı Favel ve arkadaşlarının sonuçları ile benzerdir. Amfoterisin-B için saptanan duyarlılık oranı Arıkan ve arkadaşlarının sonuçları ile benzer, Perera ve Clayton nın oranlarından küçük, Favel ve arkadaşlarının oranlarından ise yüksektir (4,18,19). Çalışmamızda nistatine karşı saptadığımız duyarlılık oranının diğer araş- VOL 57, NO 3, 2000 135

ERDEMOĞLU, KOCABEYOĞLU, EMEKDAŞ, YERGÖK, DÜZTAŞ. İDRARDAN İZOLE EDİLEN MANTARLARIN TÜRLERE GÖRE DAĞILIMI tırmacıların (4,12,14,15,20) sonuçlarından daha düşük olduğu görüldü. Mikonazol için saptadığımız duyarlılık oranı ise; Carillo-Munoz ve arkadaşlarının bulguları ile benzer, Azimi ve arkadaşları ile Perera ve Clayton ın bulgularından yüksek, Kaya ve Kiraz ile Gürer ve arkadaşlarının duyarlılık oranlarından düşüktür (4,14,15,20,21). Perera ve Clayton ın bildirmiş olduğu oran ile uyumlu olan ketokonazol duyarlılık oranı Carillo- Munoz ve arkadaşlarının bildirdiği orandan daha yüksektir (4,21). Ekonazol için saptamış olduğumuz duyarlılık oranının, Favell ve arkadaşlarının saptadığı değerlerden yüksek olmasına rağmen diğer araştırma (4,12,18, 20,21) sonuçları ile benzer olduğu görülmüştür. İzole edilen diğer maya mantarlarında (37 suş) 5-flusitozine %30 oranında direnç saptanırken bu gurup maya türlerine en etkili antifungallerin sırasıyla ketokonazol (%86) olduğu bunu %84 etkinlikle ekonazol, mikonazol ve amfoterisin B izlemiştir (Tablo 1). Tür düzeyinde identifikasyon göz önüne alınmadan elde edilen sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde (Tablo 1) idrardan izole edilen mantarlara en etkili antifungallerin sırayla 5-flusitosin, ketokonazol, mikonazol ve amfoterisin B, en dirençli antifungallerin ise nistatin ve ekonazol olduğu saptanmıştır. Gerek tür düzeyindeki identifikasyon ve gerekse antifungal duyarlılık oranlarında saptamış olduğumuz bulgularımız ile kaynaklar arasındaki farklılıkların; çalışma yöntemlerinin, çalışılan klinik örneklerin, seçilen hasta gruplarının ve çalışma bölgelerinin farklılığından kaynaklanmış olabileceğini düşünmekteyiz. Maya infeksiyonlarının tedavisinde kullanılan antimikotik maddelerin sayısı giderek artmakta ve tedavide yeni seçenekler ortaya çıkmaktadır. Maya suşlarının uzun yıllardır kullanılan bazı antimikotik maddelere zaman içerisinde direnç kazandığı bildirilmektedir (2,4,6,7). Bu ajanların gelişi güzel kullanılmaması ve izole edilen maya suşunun tür düzeyinde tayini ile antimikotik maddelere duyarlılık deneylerinin mutlaka yapılması gereklidir (1,5,8,17). Bu nedenle mantar enfeksiyonlarının tedavisinde özel durumlar dışında genellikle ya doğrudan veya izolasyonu takiben amprik olarak antifungal uygulamasına geçilmeden eğer mümkün ise çalışmada belirlenen dirençlilik oranları dikkate alınarak antifungal seçiminin yapılmasının daha yararlı olacağına inanıyoruz. KAYNAKLAR 1. Horowitz BJ. Antifungal therapy in the management of chronic candidiasis. Am J Obstet Gynecol, 1988;158: 986-992. 2. Simor AE, Goswell G, Louie L, Lee M and Louie M. Antifungal susceptibility testing of yeast isolates from blood cultures by Microbroth dilution and the E test. Eur J Clin Microbiol Infect Dis, 1997; 16: 693-699. 3. Kwon C, Chung KJ and Bennet JE. Medical Mycology. Lea-Febiger. Philadelphia-London 1992. 4. Perera J and Clayton Y. Incidence, species distribution and antifungal sensitivity pattern of vaginal yeasts in Sri Lankan women. Mycoses, 1994; 37 (9-10): 357-362. 5. Arias A, Arevalo MP, Andreu A, Rodriguez C, Sierra A. Candida glabrata: in vitro susceptibility of 84 isolates to eight antifungal agents. Chemotherapy, 1996; 42 (2): 107-11. 6. Denning DW, Baily GG and Hood SW. Azole resistance in Candida. Eur J Clin Microbiol Infect Dis, 1997; 16: 261-280 7. Espinel A, Kerkering TM, Goldson PR and Shadomy S. Comparison study of broth macrodilution and mikrodilution antifungal susceptibility tests. J Clin Microbiol, 1991; 29: 189-197. 8. Odds F C. Commensalism and Pathogenicity of Yeasts on Skin. J Med Microbiol, 1984; 17: 8. 136 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

ERDEMOĞLU, KOCABEYOĞLU, EMEKDAŞ, YERGÖK, DÜZTAŞ. İDRARDAN İZOLE EDİLEN MANTARLARIN TÜRLERE GÖRE DAĞILIMI 9. Odds FC, Milne LJR, Getles JC and Ball EH. The activity in-vitro and in-vivo of a new imidazole antifungal, ketoconazole. J Antimicrob Chemother, 1980; 6: 97-105. 10. Demirel AH. Enstitümüzde İzole Edilen Candida' lar Üzerinde Bir Çalışma, Uzmanlık Tezi, GATA, 1976. 11. Erol N. Vagen Florasındaki Candida Türlerinin Dağılımı ve Antifungallere Duyarlılığı. Uzmanlık Tezi, Ankara, 1985. 12. Bahukova TA, Dobrodeeva LK. Role of fungi belonging to the genus Candida in the etiology of nonspecific pulmonary diseases. Antibiot Chemother, 1996; 41 (6):44-8. 13. Fan-Havard P, Capano D, Smith SM, Mangia A and Eng RH. Development of resistance in candida isolates from patients receiving prolonged antifungal therapy. Antimicrob Agents Chemother, 1991; 35 (11): 2302-2305. 14. Gürer SÜ, Çevikbaş A, İmamoğlu Ç, Daşdelen N, Yıldırım A, Derici K. Vajinitli hastalardan izole edilen maya türlerinin antifungallere duyarlılıkları. ANKEM Derg, 1997; 11 (4): 482-486. 15. Kaya D ve Kiraz N. Vajinal örneklerden izole edilen maya türlerinin bazı antifungal maddelere duyarlılıkları. Mikrobiyol Bült, 1994; 28: 352-358. 16. Kunzelmann V, Tietz HJ, Rossner D, Czaika V, Hopp M, Schmalreck A and Sterry W. Prerequisites for effective therapy of chronic recurrent vaginal candidiasis Mycoses, 1996; 39 (1): 65-72. 17. Billie J, Glauser MP and the Fluconazole Global Susceptibility Study Group. Evaluation of the susceptibility of pathogenic Candida species to Fluconasole Eur J Clin Microbiol Infect Dis, 1997; 16 : 924-928. 18. Favel A, Michel-Nguyen A, Chastin C, Trousson F, Penaud A and Regli P. In-vitro susceptibility pattern of Candida lusitaniae and evaluation of the E test method. J. Antimicrob Chemother, 1997; 39 (5): 591-596. 19. Arıkan S, Gür D ve Akova M. Klinik önem taşıyan Candida türlerinin antifungal ajanlara in-vitro duyarlılıkları. ANKEM Derg, 1995; 9 (2) : 139. 20. Azimi J, Aktan G ve Uzun M. Tırnak infeksiyonu olan mayalar ve antifungal maddelere duyarlılıkları. ANKEM Derg, 1995; 9 (1): 63-69. 21. Carrilo-Munoz AJ, Tur C and Torres J. In-vitro antifungal activity of sertaconazole, bifonazole, ketoconazole, and miconazole against yeasts of the Candida genus. J Antimicrob Chemother, 1996; 37 (4): 815-819. VOL 57, NO 3, 2000 137

ERDEMOĞLU, KOCABEYOĞLU, EMEKDAŞ, YERGÖK, DÜZTAŞ. İDRARDAN İZOLE EDİLEN MANTARLARIN TÜRLERE GÖRE DAĞILIMI 138 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

ARAŞTIRMA Cilt 57, No 3, S : 139-146 Türk Hij Den Biyol Derg 2000 TİCARİ VE KENDİ HAZIRLADIĞIMIZ ECHINOCOCCUS IgG ELISA İLE KİST HİDATİKLİ HASTALARDA OPERASYON ÖNCESİ VE SONRASI TOTAL IgG YANITLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Hasan AYÇİÇEK 1 Yusuf PEKER 2 Mehmet YAŞAR 2 Mehmet TANYÜKSEL 1 Nail ERSÖZ 2 Ali AKDENİZ 2 Tarık ÜNSAL 2 ÖZET Bu çalışmada insan kistik ekinokokkozis'inin (CE) serodi agnozu amacıyla radyolojik ve klinik olarak kesin tanısı konulmuş CE'li 18, diğer helmintler (Trichuris trichiura, Enterobius vermicularis, Toxocara canis (visceral larva migrans), Taenia saginata, Schistosoma haematobium ve Ascaris lumbricoides) ile infekte toplam 60 ve kontrol grubu olarak sağlıklı 100 kişiden toplanan serumlarda, ticari E.granulosus ELISA ve koyun karaciğer kist sıvı antijeni ile hazırladığımız ELISA protokolü ile total IgG antikorları aranmıştır. Çalışmada esas olarak kendi hazırladığımız E. g r a n u l o s u s ELISA kitinin standardize edilerek rutin uygulamaya konulması hedeflenmiştir. Ameliyatı takip eden birinci ve üçüncü aylarda IgG değerlerinde yükselme görülmüşken, onikinci ve ondokuzuncu aylarda bu değerlerin operasyon öncesi değerlerinin de altına indiği belirlenmiştir. Ticari ve kendi hazırladığımız ELISA kitlerine ait sonuçların yapılan istatistiksel analizinde (Mann-Whitney U testi) anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (p>0.05). Elde edilen sonuçlar, koyun karaciğer kist sıvısı kullanılarak standardize edilen ELISA kitinin rutin olarak CE'nin serodiagnozunda kullanılabileceğini ortaya koymaktadır. Anahtar kelimeler: Kistik ekinokokkozis, ELISA, koyun kist sıvı antijeni EVALUATION OF PRE-AND POSTOPERATIVE TOTAL IgG RESPONSES IN PATIENTS WITH CYSTIC HYDATIDOSIS USING COMMERCIAL AND IN-HOUSE ECHINOCOCCOSIS IgG ELISA SUMMARY In this study for the serodiagnosis of human Cystic echinococcosis (CE) 18 sera from radiological-clinical diagnosed patients with CE, 60 patients infected with various helminths (Trichuris trichiura Enterobius vermicularis, Toxocara canis, Taenia saginata, Shistosoma haematobium, and Ascaris lumbricoides), and 100 sera from healthy persons were investigated for existence of total IgG antibodies, by commercial and in-house E.granulosus ELISA kits from sheep. The aim of present study was to standardize in-house E.granulosus ELISA kit for routine laboratory tests. Pre-and postoperative IgG values evaluated with both tests. In 1 st -3 rd months following the operation increase in IgG values was observed whereas, the decrease was observed in 12 th and 19 th months, which were below the preoperative IgG values. There was no significant difference (Mann-Whitney U test) between commercial and in-house ELISA kits (p>0.05). These data revealed that the in-house ELISA kit which were prepared by using sheep liver cyst fluid antigens could be used in serodiagnosis of CE. Key words: Cystic echinococcosis, ELISA, sheep cyst fluid antigen 1 GATA, Mikrobiyoloji ve Kl. Mik. A.D. Parazitoloji B.D., Etlik, Ankara 2 GATA, Genel Cerrahi A.D. Etlik, Ankara Geliş tarihi: 22.05.2000 Kabul ediliş tarihi: 26.10.2000 Yazışma Adresi: Dr. Hasan AYÇİÇEK, GATA, Mikrobiyoloji ve KI. Mik. A.D. Parazitoloji B.D., Etlik, Ankara VOL 57, NO 3, 2000 139

AYÇİÇEK, PEKER, YAŞAR, TANYÜKSEL, ERSÖZ, AKDENİZ, ÜNSAL. TİCARİ VE KENDİ HAZIRLADIĞIMIZ ECHINOCOCCUS GİRİŞ Hidaditozis, E. granulosus'un larvalarından ileri gelen dünyada yaygın olan önemli zoonozlardan biridir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde sağlık ve iş gücü kaybı ile birlikte ekonomik sorunlarla güncelliğini korumaktadır. Hastalık etkeni E. granulosus un olgunları köpek, kurt, çakal gibi karnivorların ince bağırsaklarında, larvası olan hidatik kist ise insan, koyun, keçi, sığır, domuz gibi memelilerin sıklıkla karaciğer ve akciğer olmak üzere çeşitli organ ve dokularında bulunmaktadır (1,2). Türkiye'de kist hidatiğin yaygınlığı devam etmekte, daha önce yaygın bulunduğu belirtilen Kıbrıs, İzlanda ve Avustralya gibi ülkelerde ise başarılı kontrol programları ile hastalığın önüne geçilebilmektedir (3). Son yıllarda bilgisayarlı tomografi, magnetik rezonans ve ultrasound görüntüleme yöntemleri ile hastalığın tanısına yönelik girişimlerin önemine dikkat çekilmekte ise de ön tanının desteklenmesi, sonuçların doğrulanması, komplike olguların içinden çıkılması ve operasyon sonrası nükslerin takibi için serolojik tanı yöntemlerinin uygulanması gerekmektedir. Bazı kişilerde kistin büyüklüğüne, lokalizasyonuna, yapısına, canlılığına ve kişinin immün sistem aktivitesine bağlı olarak antikor oluşmadığı, bu nedenle negatif serolojik test sonuçlarına bakılarak hidaditoz tanısından uzaklaşılmasının uygun olmayacağı vurgulanmaktadır (4,5). Hidaditozun laboratuvar tanısına yönelik uygulanan serolojik testlerde, uygun antijenik yapıların ayrıştırılıp saflaştırılması ile özgüllük ve duyarlılıklarının arttırılması hedeflenmektedir. Bu amaçla son yıllarda yoğun çabalar sarfedilmiştir (6-12). Çalışmada kist hidatikli hastaların operasyon öncesi ve sonrası total-igg yanıtlarının takip edilmesinin yanısıra ülkemizdeki E. granulosus'la infekte koyun kist sıvısı antijenleri ile hazırladığımız ELISA kitinin, ticari ELISA kiti ile karşılaştırılıp standardize edildikten sonra rutin uygulamaya kazandırılması amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Gülhane Askeri Tıp Akademisi (G.A.T.A.) Genel Cerrahi Anabilim Dalı nda 1996-1999 yılları arasında karaciğer kist hidatik tanısı ile laparoskopik ve perkütan kist hidatik tedavisi uygulanan 18 olgu, postoperatif dönemde ultrasonografı (US), Bilgisayarlı Tomografı (BT) ve serolojik testler (İndirekt-ELISA) ile bir yıl süreyle izlenmiştir. Olguların preoperatif değerlendirmeleri; 1-Anamnez ve fiziksel muayene bulguları 2-Radyolojik tetkikler: Akciğer grafısi, US, BT 3-Laboratuvar tetkikleri: Tam kan sayımı, karaciğer fonksiyon testleri, serolojik testler (ticari ve kendi hazırladığımız E.granulosus IgG ELISA) şeklinde yapılmıştır. Olgular, yapılan preoperatif çalışmalar ile laparoskopik tedavi veya perkütan tedavi için ayrı ayrı değerlendirilip endikasyon klinik konseyin görüşüne dayandırılmıştır. Tüm olgulara preoperatif 10. gün 10 mg/kg/gün dozunda oral albendazol tedavisi başlanılmış ve bu tedavi postoperatif 35. güne kadar devam etmiştir. Perkütan tedavi grubunda tüm tanı, girişim, izleme ve kontrollerde, laparoskopik tedavigrubunda ise tanı, izleme ve kontrollerinde US (Acuson loxp), floroskopi (Siemens Angiotron Digitron II) ve BT (Siemens Somatom DR) görüntüleme tekniklerinden biri veya kombinasyonları kullanılmıştır. Çapraz reaksiyonları değerlendirmek amacıyla T.trichiura, E.vermicularis, T.canis (visceral larva migrans), T.saginata, S.haematobium ve A.lumbricoides'li hastalara ait serumlar kullanılmıştır. Toxocarosis (VLM) ve shistosomosis referans serumları Bern Universitesi Parazitoloji Enstitüsü'nden temin edilmiştir. Herhangi bir sistemik şikayeti olmayan, sağlıklı durumdaki G.A.T.A. Astsubay Hazırlama Okulu birinci sınıf öğrencilerinden kontrol grubu oluşturulmuştur. Öğrencilerin dışkılarının parazitolojik incelemelerinde çapraz reaksiyona sebep olabilecek helmint türlerine rastlanmamıştır. Antijen Hazırlanması: Koyun karaciğerinden elde edilen kist hidatik sıvısı 10.000 g'de 30 dakika santrifüj edilerek protoskoleksler çöktürülmüş ve toplanan süpernatant 140 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

AYÇİÇEK, PEKER, YAŞAR, TANYÜKSEL, ERSÖZ, AKDENİZ, ÜNSAL. TİCARİ VE KENDİ HAZIRLADIĞIMIZ E C H I N O C O C C U S 0.45 µm'lik membran filtreden geçirildikten sonra 4 C'de distile suya karşı 36 saat süreyle diyaliz edilmiştir. Uygulanan Serolojik Testler: a. Ticari E.granulosus ELISA IgG Testi: Kit içerisideki (Echinococcosis Parasitic Line, EIA IgG, Cypress Diagnostics, Belçika) protokole göre 1/64 oranında sulandırılan serum örneklerinden ve yüksek pozitif, düşük pozitif, negatif kontrollerden çukurlara 100' er µl konularak 10 dakika oda sıcaklığında inkube edilmiştir. Yıkama işlemini takiben 100 er µl konjugat konulmuş ve beş dakika inkubasyondan sonra tekrar yıkanmış ve 50' şer µl substrat A ve substrat B solusyonundan konulmuştur. Karanlık ortamda 10 dakika süreyle inkubasyondan sonra stop solusyonu konularak 450 nm'de okutulmuştur. c. Hazırladığımız ELISA E.granulosus IgG Testi: Dr.Clement Bordier (İsviçre) tarafından gönderilen E. g r a n u l o s u s yönünden pozitif ve negatif serum örnekleri kontrol serum olarak kullanılmıştır. Chekerboard titrasyonu ile uygun antijen oranı 0.88 µg/ml, konjugat dilüsyonu ise 1:3000 olarak belirlenmiştir. ELISA plakları (Biohit, Katolog no: 781041, Finlandiya) kuyucuklarına 0.88 µg/ml olacak şekilde sulandırılan, 100 µl koyun kist sıvısı konulmuş ve bir gece +4 C'de coating işlemi uygulanmıştır. %0.5 Tween 20'li Phosphate Buffer Saline (PBS) ile beşkez yıkandıktan sonra %2 Bovine Serum Albumin (BSA) ile bloklama işlemi yapılmıştır. Yıkama işlemini takiben çukurlara 1:100 oranında sulandırılmış serum örnekleri konulmuştur. 37 C'de bir saat inkubasyonu takiben çukurlar yıkanmış, daha sonra 1:3000 oranında sulandırılmış alkalen fosfataz işaretli anti-human IgG (Sigma Katolog no: A 3150) konularak tekrar 37 C'de bir saat inkubasyona bırakılmıştır. Yıkama işlemindan sonra çukurlara 100 µl (Sigma, Katolog no: P 9187) dnpp substrat (Sigma katalog no: N-1891 ) konularak oda sıcaklığında ve karanlık ortamda 30 dakika bekletilmiştir. Daha sonra çukurlara 2.5 M NaOH stop solusyonundan 100'er µl konulduktan sonra ELISA okuyucusunda 450 nm'de okutulmuştur. BULGULAR Karaciğer kist hidatiği nedeniyle laparoskopik ve perkütan tedavi uygulanan 12'si erkek, altısı bayan toplam 18 olgu operasyon öncesinde ve sonrasındaki birinci, üçüncü, altıncı, 12. ve 19. aylarda US, BT ve serolojik testlerle izlenmiştir. Kendi hazırladığımız ELISA'da eşik değerini (cut-off) belirlemek amacıyla sistemik bir şikayeti olmayan sağlıklı 100 kişinin serumları test edilmiştir. Bu kişilere ait serumların 450 nm'deki absorbans değerlerinin aritmetik ortalaması 0.423, standart sapması (SD)=0.101 olarak saptanmıştır. Eşik değeri, negatif serumlara ait absorbans değerlerinin aritmetik ortalamasına 3 SD eklenerek, 0.726 olarak belirlenmiştir. Buna göre gerek ticari gerekse kendi hazırladığımız E.granulosus ELISA IgG kiti ile kontrol ve deney grubunda elde edilen verilerin Mann-Whitney U testi ile yapılan istatistiksel analizinde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0.05). Tablo 1. Parazitozlu hastalara ait serum örneklerinin ELISA sonuçları Parazitoz Ticari E.granulosus ELISA Hazırlanan E.granulosus ELISA Pozitif Negatif Pozitif Negatif Trichuriosis 2 8 2 8 Enterobiosis - 10-10 Schistosomiasis 5 5 5 5 Toxocariasis 6 4 6 4 Taneiasis 7 3 8 2 Ascariasis 2 8 2 8 Toplam 22 38 23 37 Tablo 1'de sunulduğu üzere, çapraz reaksiyonları değerlendirmek amacıyla parazitozlu hastalara ait serum örnekleri de her iki test ile çalışılmış ve alınan sonuçlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık belirlenememiştir (p>0.05). Her iki testte taeniosis, schistosomosis ve toxocarosis'li serumlar ile yüksek oranda çapraz reaksiyonlar tespit edilmiştir. Hastaların operasyon öncesi ve sonrası her iki teste ait ELISA sonuçlarının uyumlu olduğu belirlenmiştir. Operasyon öncesine ait sonuçlar VOL 57, NO 3, 2000 141

AYÇİÇEK, PEKER, YAŞAR, TANYÜKSEL, ERSÖZ, AKDENİZ, ÜNSAL. TİCARİ VE KENDİ HAZIRLADIĞIMIZ ECHINOCOCCUS değerlendirildiğinde her iki testte de yalnız bir hastada seronegatiflik belirlenirken, 17 hastada seropozitiflik tespit edilmiştir. Operasyon öncesi seronegatif olarak belirlenen söz konusu hastada cerrahi müdahaleyi takiben serokonversiyon belirlenmiştir. Bütün olguların operasyondan sonraki ilk ayında IgG seviyeleri değerlendirildiğinde; absorbans değerlerinde yükselme tespit edilmiş, ancak sonraki aylarda yükselmiş olan absorbans değerlerinin düştüğü hatta operasyon öncesi değerlerinin de altına indiği belirlenmiştir (Şekil 1, 2). u preop n postop.1.ay s postop.3.ay X postop.6.ay T postop.12.ay l postop.19.ay Eşik değeri (0.726) HASTALAR Şekil 1. Kist hidatikli hastalara ait serumların in-house Echinococcus IgG ELISA sonuçları u preop n postop.1.ay s postop.3.ay X postop.6.ay T postop.12.ay l postop.19.ay Eşik değeri (0.197) HASTALAR Şekil 2. Kist hidatikli hastalara ait serumların ticari Echinococcus IgG ELISA sonuçları 142 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

AYÇİÇEK, PEKER, YAŞAR, TANYÜKSEL, ERSÖZ, AKDENİZ, ÜNSAL. TİCARİ VE KENDİ HAZIRLADIĞIMIZ ECHINOCOCCUS TARTIŞMA VE SONUÇ E c h i n o c o c c o s i s'in immünolojik tanısında çeşitli hayvan kökenli hidatik kist sıvılarının antijenik profilleri karşılaştırıldığında koyun hidatik sıvı antijenlerinin en az çapraz reaktif determinantlara sahip antijen olduğu tespit edilmiştir (13, 14). Kanwar ve ark., koyun, keçi,domuz ve insan kökenli hidatik kist sıvılarında molekül ağırlıkları 8-116 kda arasında değişen en az 15 adet protein fraksiyonu bulunduğunu, hidati-dozlu hastalarda koyun kist hidatik sıvı fraksiyonlarından en az 12'sine karşı antikor yanıtı geliştiğini belirtmişlerdir (15). Günümüzde hidatidozun serolojik tanısına yönelik olarak yapılan çalışmalarda spesifikliği yüksek kist hidatikli koyun karaciğer kist sıvısı antijenleri elde edilerek serolojik testlerin duyarlılık ve özgüllükleri arttırılmaya çalışılmaktadır (6-8). Gerek kistik, gerekse alveolar Echinococcosis'li vakalar üzerinde uygulanan serolojik testlerde ELISA'nın maliyetinin ucuzluğu, çabuk ve kolay uygulanabilirliği, duyarlılık-özgüllük oranlarının yüksekliği ile diğer testler arasında öne çıktığı bildirilmekte, sonuçların güvenilirliğinin Western blotting tekniği ile daha da arttırılabileceği vurgulanmaktadır (16-26). Raveja ve ark. insan hidatidozunda ELISA testinin önemini vurgulayarak, insan kist sıvısı antijeni ile uygulanan ELISA testleri ile alınan sonuçların gerçeği yansıtmadığını bu nedenle ELISA testinde kist hidatikli koyun karaciğer kist sıvısı antijenlerinin kullanılması gerektiğini bildirmişlerdir (27). Helmint infeksiyonlarının immünodiagnozuna yönelik serolojik testlerde çapraz reaksiyonlarasıkça rastlanmaktadır. Koyun karaciğer kist sıvısı antijeni ile uyguladığımız indirekt-elisa'da özellikle taeniosis, toxocarosis ve schistosomosis'li hasta serumlarıyla yüksek oranda çapraz reaksiyonlar alınmıştır. Onchocercosis, cystiscercosis, toxocarosis ve strongyloidosis infeksiyonlarında immunoblotting tekniğinde 68 ile 58 kda bantlarıyla çapraz reaksiyona rastlanıldığı ancak 30 kda bantlarıyla hiçbirinde çapraz reaksiyon ortaya çıkmadığı bildirilmektedir (28,29). El-On ve ark., total kist sıvısı antijeni ile uyguladıkları ELISA ile schistosomosis ve ancylostomosis'li hastalara ait serumlar ile çapraz reaksiyonlar tespit etmişlerdir (29). Yine Zarzosa ve ark. CE'nin ELISA ile serodiagnozunda ortaya çıkan çapraz reaksiyonların en fazla T. s a g i n a t a v e T. s o l i u m ile infekte hastalarda olduğunu bildirmektedir (18). Yazar ve Altıntaş CE'nin serolojik tanısında ELISA ile IHA ve IFA'ya göre daha düşük oranda çapraz reaksiyonlar elde edilebileceğini bildirmektedir (30). Hidatidozisli vakalarda operasyon sonrası serum IgG antikor yanıtlarının izlendiği bir çalışmada, Wen ve ark., kistik ve alveolar Echinococcosis'li hastalardaki IgG antikor yanıtında, IgG 1 ve IgG 4 alt gruplarının ELISA'da en duyarlı sonuç verdiğini, başarılı tedavi sonucunda bir yıl içinde özellikle IgG 4 düzeyinin negatif seviyeye indiğini, bunun yanında spesifik IgG, antikorlarının tekrar görülmesinin güçlü rekürrens kanıtı olduğunu bildirmektedirler (31). Aynı araştırmacılar, echinococcosis'in takibinde ve serodiagnozunda total IgG, IgG 1 ve IgG, antikorlarının kombine olarak değerlendirilmesinin önemini vurgulamaktadırlar (31). Yine Shambesh ve ark., IgG 4 yanıtının klinik olarak ortaya konulmuş CE'li hastalarda önemli bir diagnostik parametre olduğunu vurgulamaktadırlar (32). Türkiye'de insanlarda hidatidoz konusunda gerek ticari, gerekse özgün olarak hazırlanan test kitleri ile yapılan çalışmalar sınırlıdır (14,24, 33-36). Alkan ve Özcel, Adana ilinin kırsal bir bölgesini pilot bölge seçerek hidatidoza yönelik yaptıkları seroepidemiyolojik çalışmada, hidatikli kist sıvısı ve skoleks antijenleri ile ELISA, IHA ve IFA testlerini uygulamışlardır (24). Çalışmada ELISA testi ile 684 serum örneğinden 10'unu pozitif olarak tespit etmişlerdir. Bu testler arasında ELISA'nın kullanılan maddeler ve iş gücü tasarrufu avantajları ile en uygun test olduğunu bildirmişler, ancak duyarlılık ve özgüllük oranlarını arttırmak için spesifik antijen fraksiyonlarının elde edilmesi ve sonuçların doğrulanması için ileri metodların uygulanması gerektiğini vurgulamışlardır (24). Sonuç olarak kist hidatikli hastaların operas- VOL 57, NO 3, 2000 143

AYÇİÇEK, PEKER, YAŞAR, TANYÜKSEL, ERSÖZ, AKDENİZ, ÜNSAL. TİCARİ VE KENDİ HAZIRLADIĞIMIZ ECHINOCOCCUS yon öncesi IgG seviyelerinin operasyondan sonraki ilk aylarda yükselme göstermesine rağmen bir yıl sonra ilk seviyesinin de altına inmesi, oral albendazol tedavisi ve operasyon kombinasyonun başarılı sonuç verdiğine işaret etmektedir. Dikkati çeken husus operasyondan sonraki ilk aylarda absorbans değerlerinin artmasıdır ki, bu da infektif özelliği olmayan ancak kuvvetli antijenik yanıta yol açabilecek kist sıvısının operasyon sırasında az da olsa sızdırılması ile açıklanabilir. Gerek ticari gerekse kendi hazırladığımız Echinococcus ELISA IgG testleri ile alınan birebir uyumlu sonuçlar, kendi hazırladığımız E. granulosus IgG ELISA kitinin rutin uygulamaya konulabileceğini göstermektedir. Ancak testin duyarlılık ve özgüllüğü arttırmak için E. granulosus a ait spesifik antijen fraksiyonlarının elde edilmesi ve özellikle pozitif sonuçları doğrulayacak metodların uygulanması gerektiği unutulmamalıdır. KAYNAKLAR 1. Güralp N. Helmintoloji. A Ü Vet Fak Yay No 368, İkinci baskı,1981. 2. Morris DL, Richards KS. Hydatid Disease. Butterworth-Heinemann. Liancre House, Jordan Hill, Oxford,1992. 3. Eckert J, Gemmel MA, Matyas Z, Soulsby EJH Guidelines for surveillance, Prevention and Control of Echinococcosis. WHO Pub VPH/81.28,1984. 4. Coltorti EA, Fernandez EA, Guarnera E, Lago J, Iriarte J. Field evaluation of enzyme immunoassay for detection of asymptomatik patients in a hydatid control program. Am J Trop Med Hyg 1988; 38 (3): 603-607. 5. Varela-Diaz VM, Coltorti EA, de Zavelatta O, Perez-Caviglia, H, Zabert EL, Guarnera EA. Immunodiagnosis of human hydatid disease: Applications and contributions to a controlprogram an Argentina. Am J Trop Med Hyg 1983; 32 (5): 1079-1087. 6. Altıntaş N, Joshi DD, Lightowlars MW, Pawlowski ZS. Differential serodiagnosis for cysticand alveolar echinococcosis using fractions of Echinococcosus granulosus cyst fluid (antigen B) and E.multilocularis protoscolex (EM 18). Am J Trop Med Hyg 1999; 60 (2): 188-192. 7.Bitkowska F, Golab F, Plonka W, Dzbanski TH. Use of Western blot method for diagnosis of hydatidosis in Poland. Med Dows Mikrobiol 1997; 49 (3-4): 215-223. 8. Poretti D, Gottstein B. Differential immunodiagnosis between cystic hydatid disease and other cross-reactive pathologies. Am J Trop Med Hyg 1999; 60 (2): 19-198. 9. Pauol M, Stefaniak J. Detection of specific Echinococcosus granulosus antigen B in liver cystbioptata from human patients. Acta Trop 1997; 64 (1-2): 65-77. 10. Ioppolo S, Notargiacomo S, Profumo F. Immunological responses to antigen B from Echinococcosus granulosus cyst fluid in hydatid patients. Parasite Immunol 1996; 18 (11): 571-578. 11. Sbihi Y, Janssen D, Osuna A. Serologic recognition of hydatid cyst antigens using different purification methods. Diag Microbiol Infect Dis 1996; 24 (4): 205-211. 12. Sarımehmetoğlu HO, Kubar A, Tanyüksel M, Gün H. Koyun karaciğer kist sıvısından 8kDa'luk antijenin purifikasyonu. T Parazitol Derg 1998; 22 (2): 137-141. 13. Leggatt GR, Yong W, McManus DP. Serological evaluation of the 12 kda subunit of antigen B in E. granulosis cyst fluid by immunoblot analysis. Trans R Soc Trop Med Hyg 1992; 86(2): 189-192. 14. Genç S. İnsan hidatidozu tanısında pasif hemaglütinasyon ve Weinberg reaksiyonların değeri. Mikrobiyol Bült, 1976;10: 215-231. I5. Kanwar JR, Kushik SP. Specific antibodies in serum of patients with hydatidosis recognised by immunoblotting. J Med Microbiol 1992; 36: 46-51. 16. Arienti HM, Guignard SI, Rinaldi DE, Elbarcha OC. Comparision of 2 serologic methods for the diagnosis of hydatidosis. Bol Offcina Sanit Panam 1996;121 (3): 221-227. 144 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ