Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- FARKLI İPLİK NUMARALARI İLE DEĞİŞİK ÖRGÜ TİPLERİNDE ÖRÜLMÜŞ KUMAŞLARIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ * Physical Properties of Different Type of Knitted Fabrics Produced by Using Different Yarn Numbers Banu AKKIŞ Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Prof.Dr. Osman BABAARSLAN Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı ÖZET Çalışma kapsamında yuvarlak örme makinelerinde, Open-End (OE) rotor ve penye ring iplikleri kullanılarak belirli ayarlarda süprem, interlok ve ribana örgülü kumaşlar üretilmiştir. Bu kumaşların elde edilmesinde kullanılan materyal ve örme yapısı bakımından performans özelliklerini açıklayabilmek için ilgili standartlara uygun testler yapılarak değerlendirmeler yapılmıştır. Penye iplikten elde edilen kumaşın OE Rotor iplikleriyle elde edilen kumaşa göre daha az boncuklanma eğilimi gösterdiği gözlenmiştir. Dönme analizlerine bakıldığında süprem kumaşların daha yüksek dönme eğilimi gösterdiği görülmüştür. Örme yapısının kumaşın çekme özelliğine etkisi bakımından eğilimin seyrek örgülerde daha fazla olduğu yönünde sonuçlar elde edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Penye ring ipliği, OE Rotor ipliği, örme kumaş, may dönmesi, boncuklanma, çekmezlik. ABSTRACT Over this study, rib, interlock and single jersey fabrics are produced with different adjustment by using combed ring and Open-End rotor yarns. These fabrics in terms of knitted performance characteristic related to in compliane with the standards tests in the assessment is made. That fabric was producted by using Open-End rotor yarn pilling was seen more than that fabric was producted by using combed ring yarn. In single jersey fabric, that there is high an angle of spirality. For this research, affecting the dimensional properties of knitted structures, loose knitted fabric has more dimensional effect. Key Words: Combed ring yarn, OE Rotor yarn, knitted fabric, spirality, pilling, dimensional stability. Giriş Tekstil sanayi içinde önemli bir yere sahip olan örme teknolojisi ve örme esaslı ürünlere son yıllarda dünyada ve ülkemizde oldukça fazla ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Elektronik ve bilgisayar teknolojilerindeki gelişmeler örme makinelerinin de sürekli yenilenmesine yardımcı olmuştur. Bu yenilikler sayesinde örme kumaşların çeşitliliği ve kullanım alanlarıyla birlikte üretim miktarlarında da büyük artışlar meydana gelmiştir. * Yüksek Lisans Tezi-MSc.Thesis 59
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- Örmecilik alanındaki gelişmelerin gözlemlenmesi ve etkilerinin ortaya konulması adına literatür de birçok çalışma mevcut olup, halende yapılmaya devam etmektedir. Mevcut çalışmalardan konumuzla ilgili olanların kapsamı hakkında yapılan değerlendirmeler aşağıda özetlenmiştir. Göde, T., tarafından 99 yılında yapılmış olan çalışmada, pamuk ipliğinden ribana örgüler düz makinede örülen kumaşlar kuru ve yaş olarak relaks edilmiştir. Bu relaks edilen kumaşların ağırlık, örgü genişliği, örgü boyu, kumaş kalınlığı gibi değerleri incelenmiştir. Test sonuçlarına göre gramaj ağırlığının arttığı ve kumaş genişliğinin azaldığı sonucuna varılmıştır (Göde, 998). Ahmadcanov tarafından 995 yılında yapılan çalışmada, süprem ve ribana örgü yapıları üzerinde farklı sıklık ayarlarında ki kumaş yapılarının fiziksel özellikleri incelemiş olup ilmek sıklıklarında ve en büzülmelerinde süprem örgülerin ribana örgülere göre yüksek değerlerde olduğu vurgulanmıştır. Gramajda, kumaş genişliğinde, boy uzunluğunda ve boy % büzülmelerinde ribana örgülerin daha yüksek değerlerde olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Ahmadcanov, 995). Yıldırım ın 995 yılındaki çalışmasında, süprem, lakost ve pelüşlü örgülerin fiziksel özellikleri araştırılmıştır. Pilling değerinde en iyi değerlerin mamul RL-lakost, en kötü değerlerin de ham ve mamul pelüşlü örgüde gözlemlendiği belirtilmiştir (Yıldırım, 995). Çeken in 995 yılında yapmış olduğu çalışmada, değişik karışım içeren örme iplikleri, değişik sıklıklarda düz ve ribana örgülerde örülerek kumaşların boyutsal özellikleri incelenmiştir. Yuvarlak örme makinasında örülen pamuk/elastan karışımı düz ve ribana örgülerde boyuna ve enine örgü boyu değişimlerinin negatif yönde, boyuna değişimin enine değişimden fazla gerçekleştiği savunulmuştur. % pamuklu örgülere yarı yarıya elastomer ipliklerin katılması, pamuklu örgülerde yaş işlemlerden sonra görülen deformasyonu olumlu yönde etkilediği ve mamule elastikiyet kazandırdığı da belirtilmiştir (Çeken, 7). Önal tarafından yılında yapılmış olan çalışmada, % pamuk ve %5/5 pamuk-poliester karışımı liflerden eğrilmiş ring ve OE Rotor kumaşların (lakost, süprem, iki iplik) boyutsal değişimlerine, pillinglerine ve aşınma dayanımlarına etki eden parametreler incelenmiştir. Viskon ipliklerden örülen kumaşların boncuklanma eğiliminin daha az olduğu görülmüştür. Örülen kumaşların ham ve bitmiş haldeki patlama mukavemetleri incelendiğinde, arada önemli bir fark tespit edilememiştir (Önal, ). 6 yılında Turgay tarafından yapılan çalışmada, süprem örme kumaşlardaki may dönmesine bazı iplik, örme ve terbiye parametrelerinin etkileri incelenmiştir. Pus değerinin etkisinin ölçüm metoduna göre değişebileceği ve en yüksek may dönmesi değerlerinin orta büyüklükteki çapta ( pus) ortaya çıktığı görülmektedir. S bükümlü iplik kullanılması, Z bükümlü kullanılması durumuna göre daha yüksek may dönmesi sonucunu getirmiştir. Düşük gramaj değerlerinde ilmek hareketinin serbest kalmasından dolayı may dönmesi değerlerinin daha yüksek çıktığı savunulmuştur (Turgay, 6). Kahraman ın 6 yılında yaptığı çalışmada, örme kumaşları oluşturan ipliklerinin büküm, mukavemet, tüylülük, sürtünme gibi temel özellikleri laboratuar test cihazlarıyla tespit edilmiş olup daha sonra örme kumaşların Martindale Boncuklanma Test cihazıyla boncuklanma davranışları incelenmiştir. Testler sonucunda iplik tipinin, hammaddenin, elastomerik ipliğin, 6
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- iplik bükümünün, inceliğin, konstrüksiyonun ve bitim işlemlerinin boncuklanma üzerinde etkili olduğu saptanmıştır (Kahraman, 6). Değirmenci tarafından 7 yılındaki çalışmasında, süprem kumaşlardaki örgü dönmesi üzerine iplik üretim teknolojilerinin, iplik büküm yönünün, kumaş ağırlığının, elastik iplik eklenmesinin ve boyamanın etkileri araştırılmıştır.iincelenen parametrelerin örgü dönmesi üzerinde etkili olduğu saptanmıştır (Değirmenci, 7). Mavruz un 8 yılında yaptığı çalışmada, Ne ve Ne numarada üretilen ring ve kompakt ipliklerden üretilen farklı konstrüksiyonlardaki örme kumaşların gramaj, patlama mukavemeti ve boncuklanma (pilling) özellikleri incelenmiştir. Özellikle Ne numaradaki ring ve kompakt ipliklerin ölçülen bütün özellikleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu tespit edilmiştir. İplik yapısındaki farklılıklar kumaş özelliklerini de etkilemiş, özellikle kompakt ipliklerden üretilen örme kumaşların patlama mukavemeti değerleri daha yüksek olarak belirlenmiştir (Mavruz, 8). Literatürde mevcut bu çalışmalara ilaveten yapılan bu çalışmada pamuk ve viskon hammaddesi kullanılarak, üç farklı ayarda örülen süprem, ribana ve interlok konstrüksiyonlarının kumaşların may dönmesi, boncuklanma ve boyutsal stabilitesi üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Materyal ve Metot Materyal Çalışmada sanayi tipi tek ve çift plakalı yuvarlak örme makineleri kullanılmıştır. Yuvarlak örme makinesinden tek plakalı olandan süprem kumaşlar, çift plakalı olandan ribana ve interlok kumaşlar örülmüştür. Çalışmada kullanılan kumaşların üretiminde kullanılan iplik numaraları, hammadde, iplik ve örgü tiplerini birlikte gösteren toplu bir değerlendirme Tablo de verilmiştir. Tablo. Çalışmada kullanılan iplik ve kumaşlar No İplik Hammadde Eğirme Şekli Örgü Ayarı Çubuk Sıklıkları (adet/ inç) İlmek Sıra Sıklıkları (adet/ inç) Ne / OE Rotor SIKI 6 Ne / OE Rotor ORTA Ne / OE Rotor GEVŞEK 9 VİSKON Ne / RİNG RİBANA SIKI 5 7 5 Ne / RİNG ORTA 6 Ne / RİNG GEVŞEK 7 Ne / OE Rotor SIKI 8 Ne / OE Rotor ORTA 9 Ne / OE Rotor GEVŞEK 9 VİSKON Ne / RİNG SIKI 5 5 Ne / RİNG ORTA Ne / RİNG GEVŞEK 6
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- Tablo in devamı Ne / RİNG SIKI 8. 6 Ne / RİNG ORTA. 5 Ne / RING GEVŞEK 7.9 9 PAMUK İNTERLOK 6 Ne / RING SIKI.8 7 Ne / RİNG ORTA 8. 9 8 Ne / RİNG GEVŞEK. 5 9 Ne / RİNG SIKI 9 Ne / RİNG ORTA 7 8 Ne / RİNG GEVŞEK 5 7 PAMUK RİBANA Ne / RİNG SIKI 5 6 Ne / RİNG ORTA Ne / RİNG GEVŞEK 5 Ne / RİNG SIKI 5 6 Ne / RİNG ORTA 7 Ne / RİNG GEVŞEK 8 PAMUK 8 Ne / RİNG SIKI 5.6 6 9 Ne / RİNG ORTA Ne / RİNG GEVŞEK Ne / OE Rotor SIKI Ne / OE Rotor ORTA Ne / OE Rotor GEVŞEK 7 8 PAMUK Ne / RİNG SIKI 7 8 5 Ne / RİNG ORTA 5 6 6 Ne / RİNG GEVŞEK Metot Kumaş numuneleri test edilmeden önce gün ±ºC sıcaklıkta ve % 65± nem değerlerine sahip laboratuar şartlarında bekletilerek kuru relaksasyon işlemine tabi tutulmuştur. Ne /, Ne / ve Ne / Ring ve OE Rotor ipliklerine iplik test sonuçları aşağıda tablo halinde verilmiştir (Tablo ). Tablo. Çalışmada kullanılan ipliklerin kalite değerleri Kalite Değerleri İplik Özellikleri Ring Pamuk Ring Pamuk Ring Pamuk Ring Viskon OE Rotor Viskon OE Rotor Pamuk Ortalama Ne / / / / / / Büküm Değeri (tur/metre) 78 87 85 86 89 76 Düzgünsüzlük Değeri (Uster) (% U) 9.8.7 9. 9.7 İnce Yer (-% 5) (adet/km) 5 9 5 7 Kalın Yer (+% 5) (adet/km) 5 8 69 9 Uzama Değeri (%) 8 9.5. 7. 8. 8. Neps (+%8) (adet/gr) 7 6 5 6 59 Mukavemet Değeri (Rkm) (kgf/nm) 9.7 7..9 7. 6. 6 Kumaş üretiminde kullanılacak ipliklerin numara tayininde Uster Autosorter-, mukavemet testlerinde Uster Tensorapid düzgünsüzlük ve hata testlerinde ise Uster Tester SX cihazları kullanılmıştır. 6
Dönme (%) Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- İplik numarası tayininde her bobin için yardalık 5 er test, iplik mukavemeti tayininde her bobin için ar test, iplik düzgünsüzlüğü, iplik hataları ve iplik tüylülüğü testlerinde her bir bobinden 5 er adet m lik iplikler üzerinden testler yapılmıştır. Belirtilen numaralarda ring ve OE Rotor iplikleri kullanılarak elde edilen viskon ve pamuklu örme kumaşlar için TS EN ISO 97- standardına göre Martindale Pilling Testi, AATCC 79 standardına göre May Dönmesi Testi ve TS 9 standardına göre de Boyutsal Stabilite Tayini çalışmaları yürütülmüştür. Yapılan bu çalışmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve bunların değerlendirmesi bir sonraki bölümde verilmiştir. Bulgular ve Tartışma May Dönmesi Testi Sonuçları İki farklı hammadde ile üç farklı numarada ring ve OE Rotor ipliklerinden farklı örgü ayarlarında örülmüş kumaş numunelerinin may dönmesi eğilimlerini belirleyebilmek için laboratuar şartlarında 8 saat kondüsyonlanan kumaşlar gerekli dönme ve çekmezlik işaretlemeleri yapılarak C de dk 8 devir hızla yıkama işlemine tabi tutulmuştur. Yıkanan kumaşlar atmosfer şartlarında sererek kurumaya bırakılmıştır. Aynı numarada farklı sistemlerle eğrilen ipliklerin kumaşların may dönmesi eğilimi üzerindeki etkisini gözlemlemek için çalışmalar yapılmıştır. Şekil de Ne / pamuk ipliğinden elde edilmiş süprem kumaşların üç farklı örgü ayarında % may dönmesi ilişkisi verilmiştir. Şekilden OE Rotor ipliklerinin aynı numarada ring ipliklerine göre daha düşük büküm değerinde eğrilmiş olması ve eğrilen iplik yapısından dolayı (etrafında sargı etkisi yapan kayış liflerinin bulunduğu çekirdek bükümlü iplik yapısı) may dönmesi eğiliminin her üç örgü ayarında da daha az olduğu görülmektedir. Şekilden gevşek örgü ayarlarında elde edilen kumaşlarda may dönmesi eğilimleri arasındaki oransal farkın azalmakta olduğu, ancak sıkı ayarlardan gevşek ayarlara geçildikçe may dönmesi eğiliminin arttığı gözlemlenmektedir. 5,5,5,5,5,5 / ring süprem / OE süprem SIK ORTA GEVŞEK Örgü ayarı Şekil. Pamuk ipliğinden örülen süprem kumaşların may dönmesi eğilimleri Üç farklı iplik numarasında aynı örgü yapısı ile farklı örgü ayarları kullanılarak üretilmiş kumaş numunelerinin may dönmesi eğilimlerini gösteren 6
Dönme (%) Dönme (%) Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- grafik Şekil de verilmiştir. Bu şekilden de örgü ayarı sıktan gevşeğe doğru değiştikçe may dönmesi eğilimin arttığı ve en fazla eğilimin ise ince ipliklerden elde edilmiş numunede olduğu görülmektedir. Bunun nedeni hem ipliğin inceliği hem de kumaşın örülmesi esnasında verilen ayarın gevşek olması ve bu gevşek yapı sayesinde ince ipliğin kumaş içerisinde geniş alan bulduğu için daha fazla dönme eğilimi göstereceği şeklinde yorumlanabilir. 8 7 / ring süprem 6 5 / ring süprem / ring süprem SIK ORTA GEVŞEK Örgü Ayarı Şekil. Farklı numaradaki pamuk ipliğinden örülen süprem kumaşların may dönmesi eğilimleri Şekil de Ne / viskon ring ve OE Rotor iplikleri ile (üç farklı örgü ayarında) örülmüş kumaş numunelerinin may dönmesi eğilimlerini gösterir ilişki verilmiştir. Şekilden, Şekil de pamuk ipliğinden elde edilmiş numunelerdeki davranışa benzer bir eğilimin olduğu görülmektedir. Her iki şekilde iplik tipi, örgü ayarı ve lif cinsinin may dönmesi eğilimi üzerindeki etkisini yansıtmaktadır. Yüzde (%) dönme değerleri arasındaki farkın lif cinsinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. 6 / ring viskon süprem 5 /OE viskon süprem SIK ORTA GEVŞEK Örgü ayarı Şekil. Viskon iplikten örülen süprem kumaşların may dönmesi eğilimleri Süprem kumaşların yapısı gereği ilmekler aynı iğne yatağında yan yana aynı yönde dizileceğinden aynı yöne doğru kayma eğilimi göstermesi beklenmektedir. Genel olarak ring ve OE Rotor ipliklerinden örülen gevşek ayardaki kumaşların may dönmeleri sıkı ayarda örülen kumaşlar daha yüksek çıkmıştır. Bunun nedeni gevşek yapılı kumaşlarda, ilmeklerin dönmek için daha fazla alan bulacağı ve bunun sonucu olarak da daha fazla dönme eğilimi göstereceği şeklinde açıklanabilir. 6
Pilling Değeri Pilling Değeri Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- Martindale Pilling (Boncuklanma) Pilling örme kumaş yüzeyindeki liflerin birbirine dolaşarak boncuk olarak adlandırılan küçük top şeklinde lif kümeleri oluşturması olarak bilinmektedir. Boncuklar genellikle aşınmadan ve yıpranmadan dolayı lif uçlarının kumaş yüzeyine çıkması nedeniyle oluşmaktadır. Boncuklanma testleri sonucu elde edilen veriler değerlendirilirken, değerlendirme e yaklaştığında iyi, 5 e yaklaştığında ise boncuklanma eğilimi kötü olarak yapılmaktadır. Şekil de, Ne / viskon ring ve OE Rotor ipliklerinden farklı örgü ayarlarıyla elde edilmiş ribana kumaşların boncuklanma davranışları verilmiştir. Şekilden ring iplikten örülen kumaşların daha düşük boncuklanma değerleri verdiği görülmektedir. Bu iplik yapısı, sürtünmenin etkisiyle de çıkan lif uçlarının birikerek tüylenmeye neden olmaktadır. Sonuç olarak ring ipliklerden yapılan örme kumaşların daha düşük pilling değerleri olduğu gözlenmektedir.,5,5,5,5 SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK OPEN-END RİNG,5,5,5,5,5 SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK OPEN-END RİNG RİBANA RİBANA Ne Ne Ne Ne (a) (b) Şekil. Viskon iplikten örülen süprem (a) ve ribana (b)kumaşların pilling sonuçları Şekil 5 de, Ne / ve / pamuk ring ve OE Rotor ipliklerinden farklı örgü ayarlarıyla elde edilmiş interlok ve ribana kumaşların boncuklanma davranışları verilmiştir. Şekilde kumaşların boncuklanmaları gözlemlendiğinde; / ring pamuktan örülen kumaşların / ring pamuktan örülene göre daha düşük boncuklanma olduğu görülmektedir. Bu durum; ipliğin incelmesiyle ipliğe verilen bükümün artması sonucu liflerin iplik bünyesine daha sıkı tutunarak yüzeye çıkma eğiliminin azalması ile açıklanabilir. Ayrıca kalın ipliklerde iplik yüzey alanı artacağından sürtünme sonucu boncuklanma eğiliminin daha fazla olması beklenmektedir. Gevşek ayarda örülen kumaşlarda, orta ve sıkı ayarda örülen kumaşlara göre lifler daha rahat alan bulup iplik bünyesinden ayrılarak daha fazla boncuklanmaya neden olurlar. 65
Pilling Değeri Pilling Değeri Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:-,5,5,5,5 SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK Ne Ne Ne Ne İNTERLOK RİBANA Şekil 5. Pamuklu Ne / ve / ring iplikleriyle elde edilmiş interlok ve ribana kumaşların boncuklanma sonuçları Şekil 6 da Ne /, / ve / ring iplikleri kullanılarak örülmüş süprem kumaşların boncuklanma testi sonuçlarının aynı yapıda farklı numarada kıyaslaması görülmektedir. Şekilden / ring pamuk ipliğinden örülen süprem kumaşların boncuklanmanın / ve / ring pamuk ipliklerinden örülene göre en düşük olduğu görülmektedir. Şekil 5 e benzer bir davranışla / ring pamuktan örülen süprem kumaşlar, / ring pamuktan daha az boncuklanma göstermektedir. Yine şekilden farklı numarada örülen kumaşların her üç örgü ayarında da en fazla boncuklanmanın gevşek ayarlarda olduğu görülmektedir.,5,5,5,5,5 SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK Ne Ne Ne Şekil 6. Farklı Numarada iplikler ile örülen pamuklu ring süprem kumaşların boncuklanma sonuçları Boyutsal Stabilite Uzun yaş prosesler ve mekanik kuvvetlerin etkisiyle örme kumaşların çekme potansiyeli artabilir (Munden, 959). Yaş terbiye işlemleri sırasında örme kumaş dinlenip iç gerilimlerden kurtulması gerekirken, boydan gerilimlere maruz bırakılarak terbiye işlemi yapılır. Örme kumaşların yapılarının gevşek olması, birim alandaki bağlantı sayısının az olması nedeniyle ıslandıklarında daha fazla boyut değişimi meydana gelmektedir (Demirhan ve Meriç, ). Şekil 7 de aynı numarada örülen ribana ve süprem kumaşların boyutsal değişim durumuna göre kıyaslaması yapılmıştır. Sonuçta ribana kumaşların endeki ve boydaki değişimlerine bakıldığında, gevşek ayarda OE Rotor iplikten örülen kumaşlarda çekmenin daha fazla olduğu görülür. OE Rotor iplikten örülen kumaşın boydaki değişimine bakıldığında, en fazla çekmenin gevşek ayarda yapılmış 66
Boyutsal Değişim (%) Boyutsal Değişim (%) Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- numunede olduğu görülmektedir. / OE Rotor viskon iplikten örülen süprem kumaşların en ve boydaki çekmezlik değerleri en yüksek gevşek ayarda görülmektedir. / ring viskon iplikten örülen kumaşlarda endeki en yüksek çekmezlik değerleri orta ve gevşek ayarda görülmektedir. Boydaki çekmezlik değeri ise en fazla gevşek ayardadır. 5 5 5 SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK OPEN-END RİNG OPEN-END RİNG RİBANA Endeki Değişim Boydaki Değişim Şekil 7. / Viskon ipliğinden örülen ribana ve süprem kumaşların boyutsal değişimi Şekil 8 de / ve / pamuktan örülen interlok ve ribana kumaşların en ve boydaki çekmezlik değerleri en yüksek gevşek ayarda görülmektedir. / Penye iplikten örülen kumaşların enden ve boydan çekmezlik değerleri / penye iplikten örülen kumaşlardan daha yüksek çıkmıştır. 8 7 6 5 SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK Ne Ne Ne Ne İNTERLOK RİBANA Endeki Değişim Boydaki Değişim Şekil 8. Pamuk ipliklerinden örülen interlok ve ribana kumaşların boyutsal değişimleri Şekil 9 a bakıldığında / penye ipliğinden örülen kumaşlarda enden ve boydan çekmezlik değerlerin en yüksek gevşek ayarda örülen kumaşlarda görülmüştür. Sırayla /, / ve / penye şeklinde enden ve boydan çekmezlik değerleri büyükten küçüğe sıralanabilir. Seyrek örgülerdeki çekmenin daha fazla olduğu görülmüştür. Aynı makinede ve aynı ayar değerleri ile ince ve kalın iplik kullanılarak yapılan örme kumaşlardan, ince iplik kullanılanın seyrek olması dolayısıyla daha fazla çektiği görülmüştür. 67
Boyutsal Değişim (%) Boyutsal Değişim (%) Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- 8 6 SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK Ne Ne Ne Endeki Değişim Boydaki Değişim Şekil 9. Farklı numaradaki pamuk ipliklerinden örülen süprem kumaşların boyutsal değişimleri Şekil da; aynı numarada OE Rotor ve ring iplikten örülen süprem kumaşların enden ve boydan çekmezlik değerlerine bakıldığında en yüksek değerler OE Rotor iplikten örülen gevşek ayardaki kumaşlarda görülmüştür. 9 8 7 6 5 SIKI ORTA GEVŞEK SIKI ORTA GEVŞEK OPEN-END RİNG Endeki Değişim Boydaki Değişim Şekil. Ne / Pamuk ipliklerinden örülen süprem kumaşların boyutsal değişimleri Genel Değerlendirme ve Sonuçlar Süprem kumaşların yapısı gereği ilmekler aynı iğne yatağına yan yana aynı yönde dizileceğinden aynı yöne doğru kayma eğilimi gösterecektir. Genel olarak ring ve OE Rotor ipliklerinden örülen gevşek ayardaki kumaşların may dönmeleri sıkı ayarda örülen kumaşların değerlerinden daha yüksek çıkmıştır. Bunun nedeni gevşek yapılı kumaşlarda, ilmekler dönmek için daha fazla alan bulacağı ve bunun sonucu olarak da daha fazla dönme eğilimi göstereceği şeklinde açıklanabilir. Ribana ve interlok gibi dengeli yapılarda dönme problemi süprem kumaşlarda ki kadar önemli sorun teşkil etmediği sonucuna ulaşılabilir. Çünkü ribana örgü yapısında ilmekler bir ön bir arka yatakta farklı yönlerde oluştuğundan zıt yönlerde oluşan dönme momentleri birbirini dengelemektedir. Boncuklanma hazır giyim endüstrisi için oldukça ciddi bir problemdir. Kumaş yüzeyinde boncuk oluşumu, yüzeyin çirkin görünmesine ek olarak, giysinin 68
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- yıpranmasına da sebep olmaktadır. Aynı zamanda boncuklanma tekstil yüzeyine hoş olmayan bir görünüm veren kumaş yüzey hatasıdır. Ne / viskon ring ve OE Rotor ipliklerinden farklı örgü ayarlarıyla elde edilmiş ribana kumaşların ring iplikten örülen kumaşlarda daha yüksek boncuklanma değerleri verdiği görülmektedir. Bu iplik yapısı, sürtünmenin etkisiyle de çıkan lif uçlarının birikerek tüylenmeye neden olmaktadır. Sonuç olarak ring ipliklerden yapılan örme kumaşların daha düşük pilling değerleri olduğu gözlenmektedir. Ne / ve / pamuk ring ve OE Rotor ipliklerinden farklı örgü ayarlarıyla elde edilmiş interlok ve ribana kumaşların boncuklanma davranışları gözlemlendiğinde / ring pamuktan örülen kumaşların / ring pamuktan örülene göre daha düşük boncuklanma eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu sonuç; ipliğin incelmesiyle ipliğe verilen bükümün artması sonucunda lif bünyesinden dışa çıkan kısa liflerinde ipliğe dahil edilmesiyle açıklanabilir. Ne /, / ve / ring iplikleri kullanılarak örülmüş süprem kumaşların / ring pamuk ipliğinden örülen süprem kumaşların boncuklanma eğilimlerinin / ve / ring pamuk ipliklerinden örülene göre en düşük olduğu görülmektedir. Tekstil mamulleri için boyutsal stabilite önemli bir kullanım özelliğidir. Kumaşların yıkanınca çekmelerinin nedeni kumaşta bulunan iç gerilimler ve ıslanma sonucu liflerde dolayısıyla ipliklerde ortaya çıkan kesit şişmesidir. Mamul kumaş haline geldikten sonra da terbiye de yaş işlemler sırasında gerilim altında çalışması veya yapısında oluşan iç gerilimlerin giderilmemesidir. Gevşek örme ayarında örülen kumaşlarda çekme değerlerinin daha fazla olduğu sonucuna varılmıştır. Aynı makinede ve aynı ayar değerleri ile ince ve kalın iplik kullanılarak yapılan örme kumaşlardan, ince iplik kullanılanın seyrek olması dolayısıyla da daha fazla çektiği gözlemlenmiştir. KAYNAKLAR AATCC Test Method 79-, Skewness Change in Fabric and Garment Twist Resulting from Automatic Home Laundering AHMADCANOV, H., 995. Düz Örme Kumaşlarda Sıklık Değişimlerinin Kumaş Yapısı ve Özellikleri Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa, 86 s. ÇEKEN, F., 7, Süprem Kumaşlarda Görülen May Dönmesi Nedenleri ve Önleme Metodları, Dokuz Eylül Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü, Örme Dünyası Dergisi,, 5-6. DEĞİRMENCİ, Z., 7. Investigation of Spirality on Single Jersey Fabrics. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği, 8s. DEMİRHAN, F., Meriç, B.,, Örme Kumaş ve Giysilerde Yıkama ve Kurutma Sonrası Boyut Değişimlerinin İncelenmesi, Mühendislik Bilimleri Dergisi, Uludağ Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği, Bursa. GÖDE, T., 998, * Pamuklu Rib Örgü Kumaşın Geometrik Açıdan 69
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl: Cilt:- Göstermiş Olduğu Karakteristik Özellikler, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. KAHRAMAN, B., 6, Örme Kumaşlarda Pilling Nedenlerinin İncelenmesi Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Marmara Üniversitesi, Tekstil Eğitimi Anabilimdalı, Fen Bilimleri Enstitüsü, 9s. MAVRUZ, S., OĞULATA, T., 8. Ring ve Kompakt İplik Özellikleri ile Bu İpliklerden Üretilen Örme Kumaş Özelliklerinin İstatiksel Olarak İncelenmesi, Örme Dünyası Dergisi, Yıl: Eylül-Ekim 7,s: 6-65. MUNDEN, D. L. 959, The Geometry and Dimensional Properties of Plain Knit Fabrics, Journal of the Textile Institute, s: 8 7. ÖNAL, L.,, Örme Kumaşlarda Pillinge Etki Eden Parametreler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul,s TS EN ISO 97-/AC; 6, Tekstil - Martindale Metoduyla Kumaşların Aşınmaya Karşı Dayanımının Tayini- Bölüm : Kütle Kaybının Tayini. TS EN ISO 577:9; Tekstil Mamulleri-Yıkama ve Kurutmadan Sonra Boyut Değişmesinin Tayini. TURGAY, A., 6. Örme Kumaşlarda May Dönmesine Etki Eden Faktörlerin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 67s. YILDIRIM, K., 995, Pamuklu RL - Single Jersey Yuvarlak Örme Kumaşların Fiziksel ve Mekaniksel Özelliklerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa, s. 7