TABLO 5.1 Z N VER LEN EN ÇOK KAT SAYISI Deprem Bölgesi En Çok Kat Say s 1 2 2,

BÖLÜM 5 YI MA B NALAR Ç N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 5.1. KAPSAM Deprem bölgelerinde yap lacak olan, hem dü ey hem yatay yükler için tüm tay c sistemi do al veya yapay malzemeli tay c duvarlar ile olu turulan yma binalar n ve bina türü yap lar n boyutland r lmas ve donat lmas bu konuda yürürlükte olan ilgili standart ve yönetmeliklerle birlikte öncelikle bu bölümde belirtilen kurallara göre yap lacakt r. Yma binalar n temellerine ili kin kurallar Bölüm 6 da verilmi tir. 5.2. GENEL KURALLAR 5.2.1 Bölüm 2 ye göre S(T 1 ) = 2.5 ve R a (T 1 ) = 2.0 al narak belirlenen deprem yüklerinin bina duvarlar nda olu turdu u kayma gerilmeleri hesaplanacak ve izin verilen s n r de erleri a mamas sa lanacakt r. Bu tür hesap kerpiç binalarda yap lmayacakt r. 5.2.2 5.6.2 de belirtilen durum d nda yma binalar için yap m na izin verilen kat say lar deprem bölgelerine göre Tablo 5.1 de verilmi tir. TABLO 5.1 Z N VER LEN EN ÇOK KAT SAYISI Deprem Bölgesi En Çok Kat Say s 1 2 2, 3 3 4 4 5.2.3 Tablo 5.1 de verilen en çok kat say lar zemin kat ile üstündeki tam katlar n toplam d r. Bu katlara ek olarak yap lacak çat kat n n alan, temeldeki bina brüt alan n n %25 inden büyük olamaz. Kat alan, bina brüt temel alan n n %25 inden büyük olan çat kat tam kat say l r. Ayr ca tek bir bodrum kat yap labilir. Birden çok bodrum kat yap lmsa Tablo 5.1 de verilen en çok kat say s bir kat azalt lacakt r. Kerpiç duvarl yma binalar bütün deprem bölgelerinde, bodrum kat say lmaks z n, en çok bir katl yap labilir. 5.2.4 Yma binalarda her bir kat n yüksekli i dö eme üstünden dö eme üstüne en çok 3.0 m olacakt r. Kerpiç duvarl yma binalarda tek kat n yüksekli i 2.70 m den, e er yap lm ise bodrum kat yüksekli i 2.40 m den daha çok olamaz 5.2.5 Yma binalar n tay c duvarlar planda olabildi ince düzenli ve ana eksenlere göre simetrik ya da simetri e yak n biçimde düzenlenecektir. K smi bodrum yap lmas ndan kaç n lacakt r. 5.2.6 Tüm tay c duvarlar planda kesinlikle üst üste gelecektir. 5.3. YI MA DUVAR GER LMELER N N HESABI Bu bölümde verilen yöntemle hesaplanacak dü ey yükler ve deprem hesap yüklerinin etkisi alt nda olu acak bas nç ve kayma gerilmelerinin, duvarda kullan lan yma duvar cinsine göre izin verilen bas nç ve kayma gerilmelerini a mad gösterilecektir. 86

Gerilmeler al rsa tay c dolu duvar alanlar art r larak yeniden hesap yap lacakt r. Kerpiç duvarl yma binalarda gerilme hesab yap lmayacakt r. 5.3.1. Dü ey Gerilmelerin Hesab 5.3.1.1 Duvarlar n kesme dayan m duvarlarda var olan dü ey gerilmelere de ba l oldu u için yma bina duvarlar n n dü ey yükler alt nda tad klar gerilmelerin hesaplanmas gereklidir. 5.3.1.2 Duvarlarda olu an bas nç gerilmelerinin yma duvar cinsine göre izin verilen gerilmelerle karla t r lmas yap lacakt r. Bu hesapta duvarlarda ve dö emelerden gelen yükler göz önüne al nacakt r. Duvardaki kap ve pencere bo luk en kesitleri kadar azalt lm duvar en kesit alan na bölünerek bulunacak gerilme, duvar cinsine göre izin verilen bas nç gerilmesinden büyük olmayacakt r. 5.3.2. Duvarlarda Bas nç Emniyet Gerilmesi Bu gerilme a ada verilen çe itli yöntemlerle hesaplanabilir: (a) Duvar yap m nda kullan lacak kargir birim ve harc n bas nç dayan m na e it dayan mda yap lm duvar parçac klar n n bas nç dayan m deneylerinden hesaplanan duvar dayan m n n 0.25 i duvar bas nç emniyet gerilmesidir. (b) Duvarlarda kullan lan harç s n f na ve duvar malzemesinin TS2510 da verilen ortalama serbest bas nç dayan m na ba l olarak, duvar emniyet gerilmesi Tablo 5.2 den al nabilir. (c) Duvar parças dayan m deneyi yap lmamsa duvarda kullan lan blo un deneysel olarak elde edilen serbest bas nç dayan m n n 0.50 si f d duvar bas nç dayan m ve bu dayan m n 0.25 i f em duvar bas nç emniyet gerilmesidir. (d) Duvarda kullan lan kargir birimin bas nç dayan m belli de ilse veya duvar dayan m deneyi yap lmam ise duvarda kullan lan kargir birim bas nç emniyet gerilmesi Tablo 5.3 den al n r: 5.3.2.1 Kargir birimlerin ve duvarda kullan lan harc n bas nç dayan mlar, ilgili standartlara göre yap lacak deneylerle belirlenecektir. 5.3.2.2 Duvar bas nç emniyet gerilmeleri duvarlar n narinlik oranlar na göre Tablo 5.4 de verilen miktarlarda azalt l r. TABLO 5.2 DUVAR MALZEMES N N SERBEST BASINÇ DAYANIMINA VE HARÇ SINIFINA BA LI DUVAR BASINÇ EMN YET GER LMELER Duvar Malzemesi Ortalama Serbest Bas nç Dayan m (MPa) Duvarda Kullan lan Harç S n f (MPa) A (15) B (11) C (5) D (2) E (0.5) 25 1.8 1.4 1.2 1.0 0.8 16 1.4 1.2 1.0 0.8 0.7 11 1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 7 0.8 0.7 0.7 0.6 0.5 5 0.6 0.5 0.5 0.4 0.4 87

TABLO 5.3 SERBEST BASINÇ DAYANIMI B L NMEYEN DUVARLARIN BASINÇ EMN YET GER LMELER Duvarda Kullan lan Kargir Birim Cinsi ve Harç Duvar Bas nç Emniyet Gerilmesi f em (MPa ) Dü ey delikli blok tu la (delik oran %35 den az, çimento takviyeli kireç harc ile) 1.0 Dü ey delikli blok tu la (delik oran %35 45 aras nda, çimento takviyeli kireç harc ile) 0.8 Dü ey delikli blok tu la (delik oran %45 den fazla, çimento takviyeli kireç harc ile) 0.5 Dolu blok tu la veya harman tu las (çimento takviyeli kireç harc ile) 0.8 Ta duvar (çimento takviyeli kireç harc ile) 0.3 Gazbeton (tutkal ile) 0.6 Dolu beton briket (çimento harc ile) 0.8 TABLO 5.4 NAR NL K ORANINA GÖRE EMN YET GER LMELER Ç N AZALTMA KATSAYILARI Narinlik oran 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 Azaltma 1.0 0.95 0.89 0.84 0.78 0.73 0.67 0.62 0.56 0.51 katsay s 5.3.3. Kayma Gerilmesinin Hesab Deprem hesap yükünün duvarlar n yatay derzlerine paralel olarak olu turdu u kayma gerilmelerinin hesab bu bölümde anlat ld gibi yap lacakt r. 5.3.3.1 Yma binan n her duvar eksenindeki kap veya pencere bo luklar aras nda kalan dolu duvar parçalar n n göreli kayma rijitli i k A h ifadesinden hesaplanacakt r. Burada A dolu duvar parças n n yatay en kesit alan, h dolu duvar parças n n her iki yan ndaki bo luklar n yüksekli inin en küçük olan d r. Duvar n en kesiti dikdörtgen ise k =1.0, duvar n uç eleman varsa veya duvar n ucunda duvara dik do rultuda bir di ya da payanda duvar varsa k =1.2 al nacakt r. 5.3.3.2 Bir duvar ekseninin kayma rijitli i, o eksendeki duvar parçalar n n kayma rijitliklerinin toplam d r. Duvar eksenlerinin kayma rijitli inden gidilerek binan n kayma rijitlik merkezi hesaplanacakt r. 5.3.3.3 Duvarlara gelen kesme kuvveti, kat kesme kuvveti yan nda kat burulma momenti de göz önüne al narak binan n birbirine dik her iki ekseni do rultusunda hesaplanacakt r. 5.3.3.4 Duvara gelen deprem kuvveti duvar yatay en kesit alan na bölünerek duvarda olu an kayma gerilmesi hesaplanacak ve Denk.(5.1) den bulunacak duvar kayma emniyet gerilmesi em ile karla t r lacakt r. em o + (5.1) 88

Bu denklemde em = duvar kayma emniyet gerilmesi (MPa), o = duvar çatlama emniyet gerilmesi (MPa), = sürtünme katsay s (0.5 olarak al nabilir), ise 5.3.1 uyar nca hesaplanm duvar dü ey gerilmesidir (MPa). Duvarda kullan lan kargir birim cinsine göre duvar çatlama emniyet gerilmesi o de eri Tablo 5.5 den al nacakt r. TABLO 5.5 DUVARLARIN ÇATLAMA EMN YET GER LMES ( o ) Duvarda Kullan lan Kargir Birim Cinsi ve Harç Duvar Çatlama Emniyet Gerilmesi o (MPa ) Dü ey delikli blok tu la (delik oran %35 den az, çimento takviyeli kireç harc ile) 0.25 Dü ey delikli blok tu la (delik oran %35 den fazla, çimento takviyeli kireç harc ile 0.12 Dolu blok tu la veya harman tu las (çimento takviyeli kireç harc ile) 0.15 Ta duvar (çimento takviyeli kireç harc ile) 0.10 Gazbeton (tutkal ile) 0.15 Dolu beton briket (çimento harc ile) 0.20 5.3.4. Elastisite Modülü Duvar yap m nda kullan lan kargir birimlerin Elastisite Modülü (E d ) Denk.(5.2) ile hesaplanacakt r. 5.4. TA IYICI DUVARLAR 5.4.1. Tay c Duvar Malzemesi E d 200 f (5.2) 5.4.1.1 Tay c duvarda yma malzemesi olarak Türk Standartlar na uygun do al ta, dolu tu la, TS2510 ve TS EN 7711 de tay c duvar malzemesi olarak izin verilen en büyük bo luk oranlar n a mayan bo luk oranlar olan tu lalar ve blok tu lalar, gazbeton yap malzeme ve elemanlar, kireç kumta, dolu beton briket, kerpiç ya da benzeri kargir birimler kullan labilir. 5.4.1.2 Bo luklu beton briket, hafif agregal beton kargir birimler, TS2510 ve TS 705 (TS EN 7711) de tay c duvar malzemesi olarak izin verilen en büyük bo luk oranlar n n üzerinde bo luk oranlar olan tu lalar ve blok tu lalar, TS 4377 (TS EN 7711) e göre dolgu duvarlar için üretilmi di er tu lalar ve benzeri biçim verilmi bloklar hiçbir zaman tay c duvar malzemesi olarak kullan lamaz. 5.4.1.3 Do al ta tay c duvarlar, yma binalar n yaln zca bodrum ve zemin katlar nda yap labilir. 5.4.1.4 Beton tay c duvarlar yma binalar n yaln zca bodrum katlar nda yap labilir. 5.4.2. Duvar Malzemesi Dayan mlar 5.4.2.1 Duvar yap m nda kullan lan do al ve yapay kargir birimlerin ve bunlar ba layan harçlar n dayan m ve di er özellikleri a adaki gibi olacakt r. Bu ko ullar kerpiç için geçerli de ildir. Kerpiç sadece kerpiç binalarda kullan labilir. 89 d

5.4.2.2 Tay c duvarlarda kullan lacak do al ve yapay kargir birimlerin en dü ük bas nç dayan m, brüt bas nç alan na göre, en az 5.0 MPa olacakt r. Bodrum katlarda kullan lacak do al ta lar n bas nç dayan m en az 10.0 MPa olacakt r. Bodrum katlarda beton duvar yap lmas durumunda, kullan lacak en dü ük beton kalitesi C16 olacakt r. 5.4.2.3 Tay c duvarlarda çimento takviyeli kireç harc (çimento/kireç/kum hac msal oran = 1/2/9) ya da çimento harc (çimento/kum hac msal oran = 1/4) kullan lacakt r. 5.4.2.4 Duvarlar n bas nç emniyet gerilmesi (f em ) 5.3.2 de verilen yöntemlerden biri kullan larak hesaplanacakt r. 5.4.2.5 Duvarlar n kayma emniyet gerilmesi Denk.(5.1) e göre hesaplanacakt r. 5.4.3. zin Verilen En Küçük Tay c Duvar Kal nl klar Tay c duvarlar n, s va kal nl say lmaks z n, en küçük kal nl klar yma binan n kat say s na ba l olarak Tablo 5.6 da verilmektedir. Bodrum kat yap lmam ise zemin kat ve üstündeki katlar için Tablo 5.6 da verilen en küçük duvar kal nl klar geçerlidir. 5.2.3 e göre izin verilen ek çat kat nda bir alttaki kat için verilen duvar kal nl geçerlidir. TABLO 5.6 TA IYICI DUVARLARIN EN KÜÇÜK KALINLIKLARI Deprem Bölgesi zin Verilen Katlar 1, 2, 3 ve 4 Bodrum kat Zemin kat Bodrum kat 1, 2, 3 ve 4 Zemin kat Birinci kat 2, 3 ve 4 4 Bodrum kat Zemin kat Birinci kat kinci kat Bodrum kat Zemin kat Birinci kat kinci kat Üçüncü kat Do al Ta (mm) 500 500 500 500 500 500 500 500 Beton (mm) Tu la ve Gazbeton 1 1 1.5 1 1 1.5 1.5 1 1 1.5 1.5 1.5 1 1 Di erleri (mm) 200 200 300 200 200 300 300 200 200 300 300 300 200 200 5.4.3.1 Kerpiç duvarl binalarda tay c d duvarlar en az 1.5, tay c iç duvarlar en az 1 kerpiç boyu kal nl nda olacakt r. Tay c duvarlarda kullan lacak kerpiç boyutlar, mm olarak, 120 300 400 (ana) ve 120 190 400 (kuzu), ya da 120 300 (ana) ve 120 180 300 (kuzu) olacakt r. 5.4.4. Tay c Duvarlarda Toplam Uzunluk S n r Planda birbirine dik do rultular n her biri boyunca uzanan tay c duvarlar n, pencere ve kap bo luklar say lmaks z n toplam uzunlu unun brüt kat alan na ( konsol dö eme 90

alanlar d ndaki alan) oran (0.2 I) m/m 2 den daha az olmayacakt r. ( ekil 5.1). Burada I, Bölüm 2 de tan mlanan Bina Önem Katsay s d r. d / A 0.2 I m/m 2 Deprem do rultusu d : Taral alan uzunlu u (m) A : Brüt kat alan (m 2 ) I : Bina önem katsay s (Bölüm 2) ekil 5.1 5.4.5. Tay c Duvarlar n En Büyük Desteklenmemi Uzunlu u 5.4.5.1 Herhangi bir tay c duvar n planda kendisine dik olarak saplanan tay c duvar eksenleri aras nda kalan desteklenmemi uzunlu u birinci derece deprem bölgesinde en çok 5.5 m, di er deprem bölgelerinde en çok 7.5 m olacakt r. Kerpiç duvarl yma binalarda desteklenmemi duvar uzunlu u en fazla 4.5 m olacakt r. 5.4.5.2 5.4.5.1 de belirtilen en büyük desteklenmemi duvar boyu ko ulunun sa lanamamas durumunda bina kö elerinde ve söz konusu duvarda planda eksenden eksene aral klar 4.0 m. yi geçmeyen betonarme dü ey hat llar yap lacakt r. Ancak bu tür dü ey hat llarla desteklenen duvarlar n toplam uzunlu u 16.0 m yi geçemez. ( ekil 5.2) 91

1 2 3 Mesnetlenmemi duvar boyu : 1, 2 ve 3 (Bkz. 5.4.5.1) 5.5 m (1. derece deprem bölgesi) 7.5 m (2,3 ve 4. derece deprem bölgesi) 4.0 m 4.0 m Dü ey Hat l 5.4.6. Tay c Duvar Bo luklar Dü ey Hat l 16.0 m ekil 5.2 Dü ey Hat l Tay c duvarlarda b rak lacak kap ve pencere bo luklar nda a adaki kurallara uyulacakt r. ( ekil 5.3) 5.4.6.1 Bina kö esine en yak n pencere ya da kap ile bina kö esi aras nda b rak lacak dolu duvar parças n n plandaki uzunlu u birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde 1.50 m den, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde 1.0 m den az olamaz. Kerpiç duvarl binalarda bütün deprem bölgelerinde bu miktar en az 1.0 m dir. 5.4.6.2 Bina kö eleri d nda pencere ve kap bo luklar aras nda kalan dolu duvar parçalar n n plandaki uzunlu u birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde 1.0 m den, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde 0.80 m den az olamaz. Kerpiç duvarl binalarda bütün deprem bölgelerinde bu miktar en az 1.0 m dir. 5.4.6.3 Pencere ve kap bo luklar n n her iki kenar nda 5.5.3 e göre betonarme dü ey hat llar yap l rsa 5.4.6.1 ve 5.4.6.2 de verilen en az dolu duvar parças uzunlu u ko ullar %20 azalt labilir. Kerpiç duvarl binalarda pencere ve kap bo luklar n n her iki kenar na iki er adet 0.10m 0.10m kesitinde ah ap dikmeler konulmu ise iki bo luk aras ndaki dolu duvar parças 0.80 m olabilir. Bu ah ap dikmeler pencere alt ve üst ah ap hat llar na ba lanacakt r. 5.4.6.4 Bina kö eleri d nda, birbirini dik olarak kesen duvarlar n arakesitine en yak n pencere yada kap bo lu u ile duvarlar n arakesiti aras nda b rak lacak dolu duvar parças n n plandaki uzunlu u, tüm deprem bölgelerinde 0.50 m den az olamaz. Bo luklar n her iki kenar nda 5.5.3 e göre kat yüksekli ince betonarme dü ey hat l varsa dolu duvar parças 0.50 m den az olabilir. 5.4.6.5 Her bir kap ve pencere bo lu unun plandaki uzunlu u 3.0 m den daha büyük olamaz. Kerpiç duvarl binalarda kap bo luklar yatayda 1.0 m den, dü eyde 1.90 m den; pencere bo luklar yatayda 0.90 m den, dü eyde 1.20 m den daha büyük olamaz. 92

5.4.6.6 Herhangi bir duvar n 5.4.5 de tan mlanm desteklenmemi uzunlu u boyunca kap ve pencere bo luklar n n plandaki uzunluklar n n toplam desteklenmemi duvar uzunlu unun %40 ndan fazla olmayacakt r. 5.4.6.7 Pencere ya da kap bo luklar n n her iki kenar nda 5.5.3 e göre kat yüksekli ince betonarme dü ey hat llar yap l rsa 5.4.6.5 te tan mlanan en büyük bo luk uzunlu u ve 5.4.6.6 da tan mlanan en büyük bo luk oran %20 art r labilir. Bu ko ul kerpiç duvarl binalar için geçerli de ildir. 1.5 m 1. ve 2. Deprem Bölgesi 1.0 m 1.0 m 3. ve 4. Deprem Bölgesi 0.8 m 0.5 m b1 b2 b1 ve b2 3.0 m ( b1 + b2 ) 0.40 n n (Mesnetlenmemi duvar boyu) 5.5. LENTOLAR VE HATILLAR 5.5.1. Lentolar ekil 5.3 5.5.1.1 Pencere ve kap lentolar n n duvarlara oturan uçlar n n her birinin uzunlu u serbest lento aç kl n n %15 inden ve 200 mm den az olmayacakt r. 5.5.1.2 Lento en kesit boyutlar ile boyuna ve enine donat lar yatay hat llar için 5.5.2.1 de verilen de erlerden az olmayacakt r. 5.5.1.3 Kerpiç duvarl binalarda kap üst ve pencere üst ve altlar na ah ap lento yap labilir. Ah ap lentolar iki er adet 100 mm 100 mm kesitinde ah ap kadronla yap lacakt r. Ah ap lentolar n duvarlara oturan k s mlar n n her birinin uzunlu u 200 mm den az olmayacakt r. 5.5.2. Yatay Hat llar 5.5.2.1 Merdiven sahanl klar da dahil olmak üzere her bir dö emenin tay c duvarlara oturdu u yerde betonarme dö eme ile birlikte (monolitik olarak) dökülmü a adaki ko ullar sa layan betonarme yatay hat llar yap lacakt r. (a) Yatay hat llar tay c duvar geni li ine e it geni likte ve en az 200 mm yükseklikte olacakt r. (b) Hat llarda beton kalitesi en az C16 olacak, içlerine ta duvarlarda en az üçü altta,üçü üstte 6Ø10, di er malzemeden tay c duvarlarda ise en az 4Ø10 boyuna donat ile 93

birlikte en çok mm ara ile Ø8 lik etriye konulacakt r. Boyuna donat lar kö elerde ve kesi me noktalar nda süreklili i sa layacak biçimde bindirilecektir ( ekil 5.4). 5.5.2.2 Moloz ta duvarlarda dö eme ve merdiven sahanl klar d nda dü eyde eksenden eksene aral klar 1.5 m. yi geçmeyen ve 5.5.2.1 deki kurallara uyan betonarme hat l yap lacakt r. 5.5.2.3 Kerpiç yma duvarlarda ah ap hat l yap labilir. Ah ap hat l için, 100 mm 100 mm kesitindeki iki adet kadron, d yüzleri duvar iç ve d yüzeyleri ile çakacak aral kta konulacakt r. Bu kadronlar boylamas na do rultuda 500 mm de bir 50 mm 100 mm kesitinde dikine kadronlarla çivili olarak birle tirilecek ve aralar ta k r nt lar ile doldurulacakt r. mm Ø8 40Ø mm 40Ø min Ø10 mm Ø8 40Ø mm min Ø10 ekil 5.4 94

5.5.3. Dü ey Hat llar 5.5.3.1 Yma binalar n deprem dayan mlar n n art r lmas için bina kö elerinde, tay c duvarlar n dü ey ara kesitlerinde, kap ve pencere bo luklar n n her iki yan nda kat yüksekli ince uzanan betonarme dü ey hat llar yap lmas uygundur. 5.5.3.2 Dü ey hat llar, her iki yandan gelen tay c duvarlar n örülmesinden sonra duvarlara paralel olarak konulacak kal plar n aras ndaki bölümün donat larak betonlanmas ile yap lacakt r ( ekil 5.5). 5.5.3.3 Bina kö elerinde ve tay c duvarlar n ara kesitlerinde dü ey hat llar n en kesit boyutlar kesi en duvarlar n kal nl klar na e it olacakt r. Pencere ve kap bo luklar n n her iki yan na yap lacak dü ey hat llarda ise hat l n duvara dik en kesit boyutu duvar kal nl ndan, di er en kesit boyutu ise 200 mm den az olmayacakt r. 5.5.3.4 Dü ey hat llarda beton kalitesi en az C16 olacak, içlerine ta duvarlarda her iki duvar yüzüne paralel olarak en az üç adet olmak üzere 6Ø12, di er tür malzemelerden tay c duvarlarda ise en az 4Ø12 boyuna donat ile birlikte en çok 200 mm ara ile Ø8 lik etriye konulacakt r. Boyuna donat lar için temelde ve katlar aras nda filiz b rak lacakt r ( ekil 5.5). 200 mm 200 mm 5.6. DÖ EMELER 200 mm ekil 5.5 5.6.1 Yma binalar n kat dö emeleri TS500 deki kurallara göre tasarlanm boyut ve donat lar olan betonarme plak ya da di li dö emeler olacakt r. 95

5.6.2 Dö emeleri 5.6.1 e uymayan yma binalar bütün deprem bölgelerinde, varsa bodrum kat say lmaks z n en çok iki katl yap lacakt r Bu tür binalarda da dö emelerin oturdu u yatay hat llar 5.5.2 ye göre yap lacakt r. Kerpiç duvarl binalar ise bodrum kat say lmaks z n en çok bir katl yap lacakt r. 5.6.3 Konsol eklindeki balkonlar, korni ler ve çat saçaklar yaln zca kat dö emelerinin uzant s olarak yap lacak ve serbest konsol uzunlu u 1.5 m den çok olmayacakt r. Konsol eklindeki merdivenlerin konsol uzunlu u ise en çok 1.0 m olacakt r. Bu madde kerpiç duvarl binalar için geçerli de ildir. 5.7. ÇATILAR 5.7.1 Yma binalar n çat lar, betonarme teras çat, ah ap ya da çelik oturtma çat olarak yap labilir. 5.7.2 Ah ap çat donan m n n dö eme ve tay c duvarlar n üstündeki yatay hat llarla ba lant lar TS2510 da verilen kurallara göre yap lacakt r. 5.7.3 En üst kattaki yatay hat la oturan çat kalkan duvar n n yüksekli i 2.0 m den büyük ise dü ey ve e ik hat llar yap lacakt r ( ekil 5.6). 5.7.4 Kerpiç yma binalar n çat lar, d duvarlar en çok 500 mm a acak biçimde saçakl olarak ve olabildi ince hafif yap lacakt r. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde toprak dam yap lmayacakt r. Üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ise toprak dam n toprak örtü kal nl 150 mm den daha büyük olamaz. Kerpiç binalar n çat lar ah ap makas, veya betonarme plak olarak yap labilir. Betonarme Hat l ekil 5.6 5.8. TA IYICI OLMAYAN DUVARLAR 5.8.1 Tay c olmayan bölme duvarlar n n kal nl en az 100 mm olacakt r. Bu duvarlar her iki uçta tay c duvarlara dü ey arakesit boyunca ba lanarak örülecektir. Tay c olmayan duvarlar n üstü ile tavan dö emesinin alt aras nda en az 10 mm bo luk b rak lacak, ancak düzlemine dik deprem yüklerinin etkisi ile duvar n düzlemi 96

d na devrilmemesi için gerekli önlemler al nacakt r. Bu madde kerpiç duvarl binalar için geçerli de ildir. 5.8.2 Teraslarda yma duvar malzemesi ile yap lan korkuluklar n yüksekli i 600 mm yi geçmeyecektir. Bu tür korkuluklar n deprem yükleri alt nda devrilmesinin önlenmesi için gereken tedbirler al nmal d r. 5.8.3 Yma duvar malzemesi ile yap lan bahçe duvarlar n n yüksekli i, kald r m düzeyinden ba layarak en çok 1.0 m olacakt r. 97

BÖLÜM 6 TEMEL ZEM N VE TEMELLER Ç N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 6.0. S MGELER A o C h C v = Bölüm 2 de tan mlanan Etkin Yer vmesi Katsay s = Toprak bas nc n n hesab nda kullan lan yatay e de er deprem katsay s = Toprak bas nc n n hesab nda kullan lan dü ey e de er deprem katsay s H = Üniform zeminin toplam yüksekli i veya tabakal zemin durumunda tabaka kal nl klar n n toplam h 1 = Zeminin en üst tabakas n n kal nl I = Bölüm 2 de tan mlanan Bina Önem Katsay s i = Aktif veya pasif bas nç taraf ndaki zemin yüzeyinin yatayla yukar ya do ru yapt ev aç s K as = Statik aktif bas nç katsay s K ad = Dinamik aktif bas nç katsay s K at = Toplam aktif bas nç katsay s K ps = Statik pasif bas nç katsay s K pd = Dinamik pasif bas nç katsay s K pt = Toplam pasif bas nç katsay s P ad = Zemin kütlesinden olu an dinamik aktif bas nç kuvvetinin bile kesi P pd = Zemin kütlesinden olu an dinamik pasif bas nç kuvvetinin bile kesi p ad (z) = Zemin kütlesinden olu an dinamik aktif bas nc n derinli e göre de i im fonksiyonu p pd (z) = Zemin kütlesinden olu an dinamik pasif bas nc n derinli e göre de i im fonksiyonu p v (z) = Dü ey toprak bas nc n n derinli e göre de i im fonksiyonu Q ad Q pd = Düzgün yay l d yükten olu an dinamik aktif bas nç kuvvetinin bile kesi = Düzgün yay l d yükten olu an dinamik pasif bas nç kuvvetinin bile kesi q ad (z) = Düzgün yay l d yükten olu an dinamik aktif bas nc n derinli e göre de i im fonksiyonu q pd (z) = Düzgün yay l d yükten olu an dinamik pasif bas nc n derinli e göre de i im fonksiyonu q o R za z z cd b s = Düzgün yay l d yükün genli i = Zemin dayanma (istinat) duvarlar nda kesit hesab na esas dinamik iç kuvvetlerin elde edilmesi için kullan lan azaltma katsay s = Zemin serbest yüzeyinden itibaren a aya do ru ölçülen derinlik = Aktif veya pasif bas nç kuvvetinin bile kesinin zemin üst yüzeyinden itibaren a aya do ru ölçülen derinli i = Duvarzemin arakesitinin dü eyle aktif veya pasif bas nç taraf na do ru yapt aç = Zeminle duvar aras ndaki sürtünme aç s = Zeminin içsel sürtünme aç s = Donat çap = Zeminin kuru birim hac m arl = Zeminin su alt ndaki birim hac m arl = Zeminin suya doygun birim hac m arl = Toplam aktif ve pasif bas nç katsay lar n n hesab nda e de er deprem katsay lar na ba l olarak hesaplanan aç 98

6.1. KAPSAM Deprem bölgelerinde yap lacak yeni binalar ile deprem performans de erlendirilecek veya güçlendirilecek mevcut binalarda zemin ko ullar n n belirlenmesi; betonarme, çelik, ve yma bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yap lar n n tasar m, bu konulardaki yönetmelik ve standartlarla birlikte öncelikle bu bölümde verilen kural ve ko ullara uyularak yap lacakt r. 6.2. ZEM N KO ULLARININ BEL RLENMES 6.2.1. Zemin Gruplar ve Yerel Zemin S n flar 6.2.1.1 Bu Yönetmelikte yerel zemin ko ullar n n tan mlanmas için esas al nan zemin gruplar Tablo 6.1 de, yerel zemin s n flar ise Tablo 6.2 de verilmi tir. Tablo 6.1 deki zemin parametrelerine ili kin de erler, zemin gruplar n n belirlenmesinde yol göstermek üzere verilen standart de erlerdir. 6.2.1.2 A ada belirtilen binalarda, gerekli saha ve laboratuar deneylerine dayanan zemin ara t rmalar n n yap lmas, ilgili raporlar n düzenlenmesi ve proje dökümanlar na eklenmesi zorunludur. Raporlarda Tablo 6.1 ve Tablo 6.2 ye göre tan mlanan zemin gruplar ve yerel zemin s n flar aç k olarak belirtilecektir. (a) Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde toplam yüksekli i 60 m den fazla olan tüm binalar, (b) Bütün deprem bölgelerinde, bina yüksekli inden bams z olarak, Bölüm 2 de Tablo 2.3 ile tan mlanan Bina Önem Katsay s n n I =1.5 ve I =1.4 oldu u binalar. 6.2.1.3 Yukar daki 6.2.1.2 nin kapsam d nda kalan di er binalar için ise, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, zemin gruplar n n ve yerel zemin s n flar n n Tablo 6.1 ve Tablo 6.2 deki tan mlara göre belirlenmesini sa layacak yerel bilgilerin ya da gözlem sonuçlar n n deprem hesap raporlar nda belirtilmesi veya bu konuda yay nlanm kaynaklara referans verilmesi zorunludur. 6.2.1.4 Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, Tablo 6.1 de (C) ve (D) gruplar na giren zeminlerde, deprem yükleri alt nda kaz klar n yatay yataklanma parametreleri ile yatay ve eksenel yük tama güçlerinin belirlenmesi, saha ve laboratuar deneylerini içeren zemin ara t rmalar na göre yap lacakt r. 6.2.2. S v la ma Potansiyelinin rdelenmesi Bütün deprem bölgelerinde, yeralt su seviyesinin zemin yüzeyinden itibaren 10 m içinde oldu u durumlarda, Tablo 6.1 de (D) grubuna giren zeminlerde S v la ma Potansiyeli nin bulunup bulunmad n n, saha ve laboratuar deneylerine dayanan uygun analiz yöntemleri ile incelenmesi ve sonuçlar n belgelenmesi zorunludur. 99

Zemin Grubu (A) (B) (C) (D) Zemin Grubu Tan m 1. Masif volkanik kayaçlar ve ayrmam sa lam metamorfik kayaçlar, sert çimentolu tortul kayaçlar... 2. Çok s k kum, çak l... 3. Sert kil ve siltli kil... 1. Tüf ve aglomera gibi gev ek volkanik kayaçlar, süreksizlik düzlemleri bulunan ayrm çimentolu tortul kayaçlar... 2. S k kum, çak l... 3. Çok kat kil ve siltli kil... 1.Yumu ak süreksizlik düzlemleri bulunan çok ayrm metamorfik kayaçlar ve çimentolu tortul kayaçlar..... 2. Orta s k kum, çak l... 3. Kat kil ve siltli kil... 1.Yeralt su seviyesinin yüksek oldu u yumu ak, kal n alüvyon tabakalar... 2. Gev ek kum... 3. Yumu ak kil, siltli kil... TABLO 6.1 ZEM N GRUPLARI Stand. Penetr. (N/30) > 50 > 32 30 50 16 32 10 30 8 16 < 10 < 8 Relatif S k l k (%) 85 100 65 85 35 65 < 35 Serbest Bas nç Direnci (kpa) > 1000 > 400 500 1000 200 400 < 500 100 200 < 100 Kayma Dalgas H z (m/s) > 1000 > 700 > 700 700 1000 400 700 300 700 400 700 200 400 200 300 < 200 < 200 < 200 Yerel Zemin S n f Z1 Z2 Z3 Z4 TABLO 6.2 YEREL ZEM N SINIFLARI Tablo 6.1 e Göre Zemin Grubu ve En Üst Zemin Tabakas Kal nl (h 1 ) (A) grubu zeminler h 1 15 m olan (B) grubu zeminler h 1 > 15 m olan (B) grubu zeminler h 1 15 m olan (C) grubu zeminler 15 m < h 1 50 m olan (C) grubu zeminler h 1 10 m olan (D) grubu zeminler h 1 > 50 m olan (C) grubu zeminler h 1 > 10 m olan (D) grubu zeminler 100

TABLO 6.2 YE LK N NOTLAR : (a) Temel taban alt ndaki en üst zemin tabakas kal nl n n 3 metreden az olmas durumunda, bir alttaki tabaka, Tablo 6.2 de belirtilen en üst zemin tabakas olarak gözönüne al nabilir. (b) Temel sisteminin dü ey ya da dü eye göre e imi 1/6 ya e it veya daha az e ik kaz klardan olu mas durumunda, Tablo 6.2 de belirtilen en üst zemin tabakas, en k sa kaz n alt ucundaki tabaka olarak yorumlanabilir. Ancak bu durumda Bölüm 2 ye göre yap lacak deprem hesab nda kaz klar n, bina tay c sisteminin elemanlar olarak üstyap ile birlikte gözönüne al nmas veya yatay ve dü ey kaz k rijitliklerinin kaz k ba l klar n n alt nda e de er yaylarla idealle tirilmesi zorunludur. Hesaplarda, grup etkisi de dikkate al narak kaz klar n zemine yatay ve dü ey do rultulardaki yataklanmalar (kaz kzemin etkile imi) ile birlikte, kaz k ba l klar n n ve ba kiri lerinin rijitlik ve eylemsizlik özellikleri mutlaka gözönüne al nacakt r. (c) Yukar daki (b) paragraf nda belirtilen ko ullar n uygulanmamas veya 6.3.3.1 e göre üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde kaz k e iminin dü eye göre 1/6 dan daha fazla yap lmas durumlar nda, Tablo 6.2 de belirtilen en üst zemin tabakas, kaz k ba l klar n n alt ndaki ilk tabaka olarak al nacakt r. 6.3. TEMELLERE LK N KURAL VE KO ULLAR 6.3.1. Genel Kurallar Bina temelleri, deprem s ras nda oturma veya farkl oturmalardan ötürü üstyap da hasara neden olmayacak biçimde, oturduklar zeminin özellikleri gözönüne al narak, zemin mekani i ve temel in aat ilkelerine göre yap lacakt r. Bu bölümde temellerle ilgili olarak verilen kurallar; betonarme, çelik, ve yma binalar n temelleri için geçerlidir. 6.3.2. Zemin Emniyet Gerilmeleri ve Kaz klar n Emniyetli Tama Yükleri 6.3.2.1 Temel zemini olarak Tablo 6.1 de (A), (B) ve (C) gruplar na giren zeminlerde, statik yüklere göre tan mlanan zemin emniyet gerilmesi ve kaz kl temellerde kaz n yatay ve eksenel yükler için emniyetli tama yükü, deprem durumunda en fazla %50 artt r labilir. 6.3.2.2 Temel zemini olarak Tablo 6.1 de (D) grubuna giren zeminlerde, deprem durumunda zemin emniyet gerilmesi ve kaz klar n emniyetli tama yükü artt r lamaz. 6.3.3. Kaz kl Temellere li kin Ko ullar 6.3.3.1 Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, dü eye göre e imleri 1/6 dan daha fazla olan e ik kaz klar kullan lmayacakt r. 6.3.3.2 Kaz kl temeller, eksenel yüklere ek olarak depremden olu an yatay yüklere ve etkilere göre de hesaplanacakt r. 6.3.3.3 Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, k l fl ya da k l fs z yerinde dökme fore kaz klarda, 3 metreden az olmamak üzere, kaz k ba l n n alt ndaki kaz k boyunun üstten 1/3 ünde boyuna donat oran 0.008 den az olamaz. Bu bölgeye 101

konulacak spiral donat çap 8 mm den az ve spiral ad m 200 mm den fazla olmayacak, ayr ca üstten en az iki kaz k çap kadar yükseklikte spiral donat ad m 100 mm ye indirilecektir. 6.3.3.4 Betonarme prefabrike çakma kaz klarda boyuna donat oran 0.01 den az olamaz. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kaz k ba l n n alt ndaki kaz k boyunun üstten 1/3 ünde enine donat n n çap 8 mm den az olmayacakt r. Bu bölgede, etriye aral veya spiral donat ad m 200 mm den fazla olmayacak, ayr ca üstten en az iki kaz k çap (dikdörtgen kesitli kaz klarda en büyük boyutun iki kat ) kadar yükseklikte etriye aral ya da spiral donat ad m 100 mm ye indirilecektir. Enine donat ko ullar, öngerilmeli prefabrike çakma kaz klarda da aynen uygulanacakt r. 6.3.4. Temel Ba Kiri leri 6.3.4.1 Betonarme ve çelik binalarda tekil temelleri veya kaz k ba l klar n her iki do rultuda, sürekli temelleri ise kolon veya perde hizalar nda birbirlerine ba layan ba kiri leri düzenlenecektir. Temel zemini Tablo 6.1 deki (A) grubuna giren zeminlerde ba kiri leri yap lmayabilir veya say s azalt labilir. 6.3.4.2 Ba kiri leri, temel kaz s na uygun olarak, temel alt ndan kolon taban na kadar olan yükseklikteki herhangi bir seviyede yap labilir. 6.3.4.3 Binan n bulundu u deprem bölgesine ve Tablo 6.1 de tan mlanan zemin gruplar na ba l olarak, ba kiri lerinin sa lamas gereken minimum ko ullar Tablo 6.3 te verilmi tir. (*) TABLO 6.3 BA K RLER NE LK N M N MUM KO ULLAR KO ULUN TANIMI Deprem Bölgesi 1, 2 1, 2 1. Ba kiri inin minimum eksenel kuvveti (*) 3, 4 2. Minimum enkesit boyutu (mm) (**) 3, 4 3. Minimum enkesit 1, 2 alan (mm 2 ) 3, 4 4. Minimum boyuna 1, 2 donat 3, 4 Zemin Grubu (A) %6 %4 60 60 4 14 4 14 Zemin Grubu (B) %8 %6 75000 60 4 16 4 14 Zemin Grubu (C) %10 %8 300 90000 75000 4 16 4 16 Zemin Grubu (D) %12 %10 300 90000 75000 4 18 4 16 Ba kiri inin ba land kolon veya perdelerdeki en büyük eksenel kuvvetin yüzdesi olarak (**) Minimum enkesit boyutu, ba kiri inin serbest aç kl n n 1/30 undan az olamaz. 6.3.4.4 Kesit hesab nda ba kiri lerinin hem bas nç, hem de çekme kuvvetlerine çalaca gözönünde tutulacakt r. Zemin ya da taban betonu taraf ndan sar lan ba kiri lerinin bas nca çalmas durumunda, burkulma etkisi gözönüne al nmayabilir. Çekme durumunda ise, çekme kuvvetinin sadece donat taraf ndan tand varsay lacakt r. Ba kiri lerinin etriye çap 8 mm den az ve etriye aral 200 mm den fazla olmayacakt r. 102

6.3.4.5 Ba kiri leri yerine betonarme dö emeler de kullan labilir. Bu durumda, dö eme kal nl 150 mm den az olmayacakt r. Dö emenin ve içine konulan donat n n, Tablo 6.3 te ba kiri leri için verilen yatay yüklere e it yükleri güvenli biçimde aktarabildi i hesapla gösterilecektir. 6.3.5. Yma Binalarda Duvar Alt Temelleri 6.3.5.1 Yma bina temelleri, tay c duvarlar n alt nda betonarme duvaralt temel olarak yap lacakt r. Duvar alt temelinin derinli i; zemin özellikleri, yeralt su düzeyi ve yerel don derinli i gözönüne al narak saptanacakt r. Bodrumsuz binalarda temellerin üzerine yap lacak ta veya beton duvarlar n üst kotu, kald r m kotundan en az 0.50 m yukar da olacakt r. 6.3.5.2 Duvar alt temellerinin beton kalitesi en az C16 olacakt r. Tablo 6.1 de tan mlanan zemin gruplar na göre, duvar alt temellerinin boyutlar na ve donat lar na ili kin ko ullar Tablo 6.4 te verilmi tir. 6.3.5.3 Tablo 6.1 de (A), (B) veya (C) gruplar na giren zeminlerin bulundu u e imli arazide temeller basamakl olarak yap labilir. Basamakl temellere ili kin ko ullar da Tablo 6.4 te verilmi tir. 6.3.5.4 Duvar alt temellerine konulacak boyuna donat lar n hem üstte ve hem altta yatay aral klar 0.30 m yi geçmeyecek; kö elerde, kesi me noktalar nda ve basamakl temel durumlar nda süreklili i sa layacak biçimde bindirme yap lacakt r. TABLO 6.4 DUVAR ALTI TEMELLER NE LK N KO ULLAR KO ULUN TANIMI Zemin Grubu (A),(B) 500 Zemin Grubu (C) 600 Zemin Grubu (D) Minimum temel geni li i (mm) Duvar kal nl na ek (iki yandan) pabuç geni li i(mm) 2 150 2 200 700 2 Minimum temel yüksekli i (mm) 300 400 400 Altta ve üstte minimum temel boyuna donat s 3 12 3 14 4 14 Temelde minimum etriye 8/30 8/30 8/30 Minimum basamak yatay aral (mm) 1000 1500 Minimum basamak bindirme uzunlu u (mm) 300 400 Maksimum basamak yüksekli i (mm) 300 300 6.4. DEPREMDE TOPRAK BASINCI VE ZEM N DAYANMA ( ST NAT) YAPILARI 6.4.1. Toplam Aktif ve Pasif Bas nç Katsay lar 6.4.1.1 Statik toprak bas nc ile depremden olu an ek dinamik toprak bas nc n n toplam n hesaplamak için kullan lacak Toplam Aktif Bas nç Katsay s, K at ve Toplam Pasif Bas nç Katsay s, K pt, emniyetli yönde kalmak üzere zeminin kohezyonu ihmal edilerek, Denk.(6.1) ile verilmi tir. 103