RECEP TAYYİP ERDOĞAN ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT VE DOĞA BİLİMLERİ FAKÜLTESİ DOĞU KARADENİZ II. ORGANİK TARIM KONGRESİ 06-09 Ekim 2015 Pazar/RİZE BİLDİRİ KİTABI 2016 i
RECEP TAYYİP ERDOĞAN ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT VE DOĞA BİLİMLERİ FAKÜLTESİ DOĞU KARADENİZ II. ORGANİK TARIM KONGRESİ 06-09 Ekim 2015 Pazar/RİZE BİLDİRİ KİTABI Yayımlanan makalelerden kaynaklanan her türlü sorumluluk yazara aittir. Basım Yılı: 2016 ii
ÖNSÖZ Gıda güvenliği ve güvencesi, ülkelerin stratejik öneme sahip konuları arasında yer almakla beraber aynı zamanda temel insanlık hakkıdır. Bu nedenle, ana hedef, tarımsal ürünlerin ve gıdaların uygun teknik ve hijyenik şartlarda üretilmesi, tüketiciye kaliteli ve güvenli gıdaların sunulması, halkın doğru ve sağlıklı beslenmesi olmalıdır. Tüketici taleplerinde güvenilir gıdaların tercih edilmesi yönünde önemli değişikliklerin olduğunu memnuniyetle görmekteyiz. Tüketiciler günümüzde, alacağı ürünün insan sağlığına uygun ve güvenli üretildiğinden emin olmak istemekte ve bu şekilde üretilen ve üretildiğine inandığı ürünleri tercih etmektedir. Kamu oyununda yakından bildiği gibi, ekolojik dengenin korunması ve hızla artan dünya nüfusunun sürdürülebilir gelişiminin sağlanması için toprak ve su kaynaklarının rasyonel kullanılması ve geliştirilmesi de önemlidir. Ülkemizde, ekolojik dengenin korunarak, tarımda sürdürülebilirliğin sağlanması, tüketiciye güvenilir ve kaliteli ürünlerin sunulması amacıyla organik ürünlerin üretimi ve tüketiminin yaygınlaştırılarak, organik tarımsal üretim ve pazarlamanın düzenlenmesi ve geliştirilmesi ülkesel bir hedef haline gelmiştir. Bu hedeflere yönelik olarak Organik Tarım Kanunu 2004 yılında yayımlanmış ve yürürlüğe girmiştir. Söz konusu düzenlemelerle birlikte organik sektörde çok ciddi gelişmeler yaşanmış olup, 1980 li yıllarda geleneksel ürünlerin organik olarak üretilmesine sınırlı sayıda çiftçi ile başlayan organik tarım sektörü, son yıllarda yaş meyve ve sebzeden tarla bitkilerine, hayvancılıktan su ürünlerine, işlenmiş ürünlerden tekstile ve agro-eko turizme kadar birçok alanda gelişmeye ve yaygınlaşmaya başlamıştır. Organik tarım konusunda bütün paydaşları biraraya getirmek suretiyle, bilgi alışverişinde bulunmak ve bu alanda yapılan son güncel çalışmaları kamuoyu ile paylaşmak adına 2. Doğu Karadeniz Organik Tarım Kongresini 06-09 Ekim 2015 tarihleri arasında ülkemizin ve Doğu Karadeniz Bölgesinin cennet köşelerinden birisi olan Rize ilimizde düzenledik. Türkiye nin farklı bölgelerinden ve üniversitelerinden yoğun talebin olduğu bu kongreye katkı sunan başta kongre düzenleme ekibi ve üniversitem olmak üzere herkese teşekkürlerimi bir borç bilirim. Organik tarım konusunda ülkemizi ve ilgili paydaşları bilgilendirecek nice kongrelerde buluşmak üzere. Prof. Dr. Fatih SEYİS Kongre Başkanı iii
KONGRE KURULLARI KONGRE ONURSAL BAŞKANLARI Sayın Ersin YAZICI (Rize Valisi) Sayın Prof. Dr. Reşat KASAP (Rize Belediye Başkanı) Sayın Prof. Dr. Hüseyin KARAMAN (Recep Tayyip Erdoğan Üniv. Rektörü) Sayın İmdat SÜTLÜOĞLU (ÇAYKUR Genel Müdürü) Sayın İsmail KAHRAMAN (Recep Tayyip Erdoğan Üniv. Gel. Vak. Müt. Hey. Bşk.) DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Fatih SEYİS (Kongre Başkanı) Doç. Dr. Mustafa AKBULUT (Kongre Sekreteri) Yrd. Doç. Dr. Yusuf ŞAVŞATLI (Kongre Sekreter Yrd.) Yrd. Doç. Dr. Arzu KARATAŞ (Kongre Sekreter Yrd.) Yrd. Doç. Dr. Keziban YAZICI (Kongre Sekreter Yrd.) Yrd. Doç. Dr. Handan KARAOĞLU (Kongre Sekreter Yrd.) Öğr. Gör. Hüseyin BAYKAL (Kongre Sekreter Yrd.) Fak. Sekr. Zafer Yücel ÇETİN (Kongre Sekreter Yrd.) Araş. Gör. Emine YURTERİ Araş. Gör. Nalan BAKOĞLU Araş. Gör. Damla TURAN BÜYÜKDİNÇER Araş. Gör. Muhammet İkbal ÇATAL Araş. Gör. Burcu GÖKSU Araş. Gör. Aysel ÖZCAN Öğr. Gör. Seda OKUR Öğr. Gör. Ziya AYDIN iv
BİLİM KURULU Prof. Dr. Tülin AKSOY Prof. Dr. Ruhsar YANMAZ Prof. Dr. Cem ÖZKAN Prof. Dr. Dilek BAŞALMA Prof. Dr. Gökhan SÖYLEMEZOĞLU Prof. Dr. Sezai ERCİŞLİ Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ Prof. Dr. Ahmet ALTINDİŞLİ Prof. Dr. Yılmaz ŞAYAN Prof. Dr. Uygun AKSOY Prof. Dr. Resul GERÇEKÇİOĞLU Prof. Dr. Muharrem ÖZCAN Prof. Dr. Kudret KEVSEROĞLU Prof. Dr. Ali Kemal AYAN Prof. Dr. Gökhan ABAY Prof. Dr. Davut TURAN Prof. Dr. Ali BİLGİN Prof. Dr. İbrahim AK Doç. Dr. Vecihi AKSAKAL Doç. Dr. Mustafa YILDIRIM Akdeniz Üniversitesi Ankara Üniversitesi Ankara Üniversitesi Ankara Üniversitesi Ankara Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Ege Üniversitesi Ege Üniversitesi Ege Üniversitesi Gazi Osman Paşa Üniversitesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Uludağ Üniversitesi Gümüşhane Üniversitesi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi v
İÇİNDEKİLER Sayfa BİLDİRİLER YAZARLAR No ÇAĞRILI BİLDİRİLER 1 1 Türkiye de ve Doğu Karadeniz de Organik Tarım Vildan KARAARSLAN 2 2 Organik Hayvancılık Geliştirme Stratejileri: Sorunlar- Vecihi AKSAKAL, Musa KARAALP, Bahri 10 Çözüm Önerileri BAYRAM, Erkan PEHLİVAN, Ali Kemal ÖZTÜRK, Gürsel DELLAL, Sümer HAŞİMOĞLU 3 Türkiye de TAGEM Tarafından Yürütülen Organik Ayşen ALAY VURAL 20 Tarım Araştırmaları SÖZLÜ BİLDİRİLER 30 4 Organik ve Konvansiyonel Olarak Yetiştirilen Fesleğen (Ocimum basilicum L.) Bitkisinin Mikro Bitki Besin Elementi İçeriği Mahmut TEPECİK, Bihter ÇOLAK ESETLİLİ, Murat ÇİÇEKLİ, Dilek ANAÇ, Özgür ÇOBANOĞLU 5 Türkiye de Organik Pazarlar Ali Kemal AYAN, Dursun KURT, Erkan 39 GÖREN, Eyüp ŞAHİN 6 Çayda Niçin Organik Tarım? Turan KARADENİZ, Muhammet PERTEK, 47 Selvinaz ALBAYRAK, Sevilay SANDIKÇI 7 Türkiye'nin Organik Tarımda 3. Ülkeler Listesinde Yer Sevinç SAYGILI, Ruhsar YANMAZ 52 Almasının Organik Tarım İçin Avantajları 8 Konvansiyonel Çay Üretiminden Organik Çay Tarımına Turan KARADENİZ, Muhammet PERTEK, 57 Geçişlerde Karşılaşılan Zorluklar Selvinaz ALBAYRAK, Sevilay SANDIKÇI 9 Kırşehir İlinde Serbest Sistem Yumurta Atilla TAŞKIN, Ufuk KARADAVUT, Ömer 61 Tavukçuluğunun Mevcut Durumu ve Geleceği CAMCI 10 Türkiye de Organik Hayvansal Üretim; Mevcut Durum Murat KÜLEKÇİ, Adem AKSOY 66 ve Geleceği 11 Arı Polenin Kalite Kriterleri ve Organik Üretim Fehmi GÜREL, Bahar ARGUN KARSLI, Elif 76 Potansiyeli CİLAVDAROĞLU 12 Havza Planlarında Organik Tarım Alanlarının Sevda ALTUNBAŞ, Gafur GÖZÜKARA, 84 Değerlendirilmesi Mustafa SARI 13 Organik Tarımda Görüntü İşleme Tekniği Kullanılarak Hüseyin Nail AKGÜL, Tuna DOĞAN 90 Yabancı Otlarla Mücadele 14 Domates Bakteriyel Kanser Hastalığı (Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis (Smith) Davis et al.) na Karşı Antagonist Bakteriler ile Biyolojik Mücadele Ümit ÖZYILMAZ, Kemal BENLİOĞLU 96 15 Organik Nohut Yetiştiriciliği Bakımından Yanıklık Hastalığı [Ascochytarabiei (Pass.) Labr.]: Mücadele Yöntemleri, Dayanıklılık Kaynakları ve Islahı Cengiz TOKER, D. SARI, N. CHRIGUI 107 16 Organik Üretimde Aday: Piraziz Elması Turan KARADENİZ, Habip AYDIN 113 17 Organik Çay Tarımda Verim Artırıcı Uygulamalar Turan KARADENİZ, Muhammet PERTEK, 119 Selvinaz ALBAYRAK, Sevilay SANDIKÇI 18 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde Organik Badem İbrahim BAKTIR, Ahmet AKER 124 Yetiştirme Olanaklarının Araştırılması 19 Karadeniz Bölgesinde Yetişen Bazı Doğal Meyve Turan KARADENİZ 129 Türleri, Bunların Tanıtılması ve Değerlendirilmesi 20 Doğu Karadeniz Bölgesinin Organik Bahçe Bitkileri Muharrem ÖZCAN, Emine YAZICIOĞLU 140 Yetiştiriciliğine Geçişinde Çevresel Etkiler 21 Organik Tohumda Kalitenin İyileştirilmesi Ruhsar YANMAZ, Sevinç SAYGILI 147 22 Organik Tarım Alanlarının Uzaktan Algılama ve Gafur GÖZÜKARA, Sevda ALTUNBAŞ, 156 Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla İzlenmesi Mustafa SARI 23 Tarımsal Alanlarda Bryofit Çeşitliliği Üzerine Yapılan Gökhan ABAY 166 Bazı Çalışmaların Kritiği 24 Organik Süt Üretiminde Risk Oluşturan Biyolojik, Kimyasal ve Fiziksel Tehlikeler Pınar AYDINOL, Berrak DELİKANLI, Gizem OMAK, Lütfiye YILMAZ-ERSAN, Tülay 172 25 Organik Süt İşletmelerinin Uygunluğunun ve Sürdürebilirliğinin Sistemsel İspatı 26 Spline Fonksiyonların Organik Tavuklarda Canlı Ağırlığın Modellenmesinde Kullanımı ÖZCAN Serdar ERGÜL, Tülay ÖZCAN, Lütfiye YILMAZ-ERSAN Şenol ÇELİK, Hakan İNCİ, Bünyamin SÖĞÜT, Turgay ŞENGÜL 31 183 194 vi
27 Organik Olarak Yetiştirilen Bodur Elma Bahçesinin Hasan BAL 202 Bakımında İşçilik ve Makine Masraflarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma 28 Organik Hayvancılığımıza Üvey Evlat Muamelesi Yapılmamalıdır Tülin AKSOY 211 29 Organik Tarımda Bitki Paraziti Nematodlarla Biyolojik Zeliha ŞAHİN, Özkan AYDIN, Gülperi 221 Mücadele YILDIRIM, H. Didem SAĞLAM 30 Türkiye de Organik Çeltik ve Üretimi Sultan ŞAHİN ATEŞ 232 POSTER BİLDİRİLER 241 31 Organik Güven Atilla ÇAKIR, Muharrem ERGUN, Nusret 242 ÖZBAY, Abdullah OSMANOĞLU 32 Organik Zeytinyağı ve Önemi Elif YILDIZ, Gülşah OKUMUŞ, Arzu AKPINAR- 253 BAYİZİT 33 Bazı Burçak Hatlarının Farklı Sıcaklıklarda Çimlenme H. Şeyma YILMAZ, Kağan KÖKTEN, Erdal 260 ve Çıkış Performanslarının Belirlenmesi ÇAÇAN, Halit TUTAR, Ömer ŞENGÜL 34 Türkiye de Organik Elma Yetiştiriciliği Nilda ERSOY, Şadiye GÖZLEKÇİ 266 35 Tavuklarda Yaşa Göre Canlı Ağırlığın İnterpolasyon Turgay ŞENGÜL, Hakan İNCİ, Şenol ÇELİK, 272 Yöntemiyle Tahmini Bünyamin SÖĞÜT, Ahmet Yusuf ŞENGÜL 36 Bazı Bitkilerin Tıbbi Adaçayı (Salvia officinalis l.) Tohumlarının Çimlenmesi ve Fide Kalitesi Üzerine Etkisi Olcay ARABACI, Ethem YILDIRIM, Ali ÇAKIR, Yasin YETEMEN,Uğur TAN 279 37 Organik Olarak Yetiştirilen Meyve ve Sebzelerde Klor ve Klor Alternatiflerinin Hasat Sonu İşlemlerinde Kullanımı Muharrem ERGUN, Nusret ÖZBAY, Atilla ÇAKIR, Abdullah OSMANOĞLU 38 Çay Artıklarının Hayvan Beslemede Kullanılma Ali Vaiz GARİPOĞLU, Cemil UÇAR 296 İmkânları 39 Samsun İli Organik Meyveciliği Ahmet ÖZTÜRK 303 40 Serada Organik Domates Yetiştiriciliğinde Kompost ve Ahır Gübresinin Toprağın Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Üzerine Etkisi Ali Rıza ONGUN, Bülent OKUR 308 41 Karadeniz Bölgesinin Organik Tarım Alanları ve Fırsatları 42 Serada Organik Kavun Yetiştiriciliğinde Farklı Terbiye Sistemlerinin Büyüme ve Verime Etkisi 43 Açıkta ve Serada Ekim Nöbeti ve Yeşil Gübre Uygulamalarının Organik Çilek Yetiştiriciliğinde Karşılaştırılmalı Ekonomik Analizi 288 Çiğdem YİĞEN, İlknur BAKİ, Selim AYTAÇ 318 Harun ÖZER 329 Hülya SAYGI, Nurgül TÜREMİŞ 335 44 Organik Tarımda Gübreleme: Yarasa Gübresi Mahmut Reşat SOBA, Hesna ÖZCAN 345 45 Lavantanın Organik Tarımdaki Yeri Merve GÜZEL, Tuğba Hilal ÇİFTÇİGİL, Adnan 350 TÜLEK 46 Mikrobiyal Gübre (Trichoderma harzianum, KUEN 1585) Uygulamasının Marulda Çimlenme, Gelişim ve Verim Üzerine Etkileri Nusret ÖZBAY, Ali Rıza DEMİRKIRAN, Muharrem ERGUN 362 47 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde Doğal Olarak Reşat DEĞİRMENCİ, İbrahim BAKTIR, 372 Yetişen Sebze Ve Meyveler Hüseyin VAROĞLU 48 Organik Gıdaların Besin Kalitesi ve İnsan Sağlığına Selen AKAN, Ruhsar YANMAZ 378 Etkileri Yönünden Değerlendirilmesi 49 Yenileyici Organik Tarım ve Küresel İklim Değişikliği Serap DEMİREL, Fatih DEMİREL 387 50 Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Bitki Koruma Amacıyla Aysel ÖZCAN, Muhammed İkbal ÇATAL, 393 Organik Tarımda Değerlendirme İmkanları Yusuf ŞAVŞATLI, Fatih SEYİS 51 Organik Mucize:Leonardit Banu KADIOĞLU 399 52 Biogübrelerin Organik Tarımda Kullanımı Banu KADIOĞLU 405 53 Organik Tarım Banu KADIOĞLU 411 54 Organik Ürünlere Yönelik Tutumların Demografik Faktörler Bağlamında Değerlendirilmesi 55 Bazı Doğal Torf Kaynaklarının Virüsten Ari Portakal Fidan Üretiminde Kullanımı 56 Kesme Çiçek Sektöründe Organik Yetiştiriciliğin Önemi 57 Sürdürülebilir Tarım Kavramı İçinde Organik Tarımın Yeri Baran ARSLAN 416 Bora AĞSARAN, Mehmet ÖZDEMİR, Mustafa 427 SOYSAL Deniz HAZAR, Gülden TAMER, İbrahim 432 BAKTIR Emine ATALAY 443 vii
58 Organik Tarımda Tahıl Ürünleri ve Türkiye deki Durumu Fatih DEMİREL, Serap DEMİREL 450 59 Organik Çay Üretiminde Ürün Doğrulama ve Takip Burhan BAŞARAN 454 Sisteminin (Üdts) Uygulanması 60 Türkiye de Organik Gıdaların Etiketlenmesinde Burhan BAŞARAN 460 Kullanılan Sertifika ve Logolara Genel Bakış 61 Organik Ürünlerin İşlendiği İşletmelerde Ön Burhan BAŞARAN 467 Gereksinim Programları 62 Tüketicilerin Organik Ürün Satın Alma Tercihlerini Burhan BAŞARAN 474 Etkileyen Faktörler 63 Bazı Tarımsal Bryofitlerin Toprak ve Habitat Tercihleri Gökhan ABAY 482 64 Türkiye de Organik Yem Bitkileri Tarımına Genel Bir Mehmet ARSLAN, Sedat ÇITAK 488 Bakış 65 Bazı Doğal Kaynaklardan Alınan Torfların Virüsten Ari Mehmet ÖZDEMİR, Işılay YILDIRIM, Bora 492 Mandarin Fidan Üretiminde Kullanımı AĞSARAN 66 Tıbbi Bitkilerin Organik Gübre Olarak Kullanım Muhammed İkbal ÇATAL, Aysel ÖZCAN, 497 İmkânları Yusuf ŞAVŞATLI, Fatih SEYİS 67 Organik Olarak Üretilen Bazı Meyve Türlerinde Derim Nurdan Tuna GÜNEŞ, Özge ÖZÜPEK, Nalan 503 Sonrası İşlemler, Soğukta Muhafaza ve Pazarlama Zinciri BAKOĞLU 68 Uşak İli Tarla Bitkileri Yetiştiriciliği ve Organik Tarım Nurdoğan TOPAL, Bahadır DEMİREL 514 Potansiyeli 69 Farklı Kaynaklardan Temin Edilen Organik Tohumların Sevinç SAYGILI, Ruhsar YANMAZ 520 Tohum Kalitelerinin Belirlenmesi 70 Türkiye de Organik Tohum Sertifikasyonu Sıtkı ERMİŞ, Ruhsar YANMAZ 527 71 Organik Tarımda Yeşil Gübreleme Yaşar ÖZYİĞİT 531 72 Organik Fasulye Yetiştiriciliğinde Görülen Önemli Pervin ERDOĞAN 539 Zararlılar ve Mücadele Yöntemleri 73 Türkiye de Sert Kabuklu Meyve Türlerinde Organik Başak ÖZDEMİR, Saadet Sevil YÜCEL, Yeşim 548 Tarım OKAY 74 Organik Bağcılıkta Bitki Koruma Yöntemleri Atilla ÇAKIR, Ezgi DOĞAN, Emin KAPLAN 562 75 Türkiyede Organik Kaba Yem Üretimi ve Hayvan Cahit BALABANLI, Emre BIÇAKÇI 571 Besleme Açısından Önemi 76 Uşak İli Bahçe Bitkileri Yetiştiriciliğinde Organik Burcu Begüm KENANOĞLU, Havva DİNLER 581 Tarımın Yeri 77 The Positive Effects Of Organic Agriculture On Hüseyin Nail AKGÜL, İlkay YAVAŞ 587 Climate Change 78 Doğu Karadeniz Bölgesinde Organik Sebze Tarımı Arzu KARATAŞ, İsmail GÜVENÇ, Faika 594 Potansiyeli ve Mevcut Durumu YARALI 79 Rize İli Organik Kayın Mantarı Yetiştiriciliği Arzu KARATAŞ, İsmail GÜVENÇ, Ahmet 600 Potansiyeli ve Mevcut Durum KAZANKAYA 80 Organik Tarımda Kullanılan Kimyasallar Ziya AYDIN 608 81 Doğu Karadeniz Bölgesinin Organik Tarım Metoduyla Alper GÜNGÖR, Büşra USTA 615 Bitkisel Üretim Potansiyelinin Değerlendirilmesi 82 Organik Toprak Düzenleyicilerinin Marulda (Lactuca Aslıhan ESRİNGÜ, Melek EKİNCİ, Özkan 627 sativa L.) Bitki Gelişimi Üzerine Etkisi AKSAKAL, Metin TURAN 83 Organik Süt Tozu Üretimi Filiz YILDIZ-AKGÜL, Hüseyin Nail AKGÜL, 634 Tuna DOĞAN 84 Giresun da Yetişen Karayemiş (Laurocerasus Selda KAYALAK BALIK, Hüseyin İrfan 640 officinalis Roomer.) Genotiplerinin Özelliklerinin Belirlenmesi BALIK 85 Organik Tarımın Dünyadaki Durumu Gamze ÇAKIRER, Aşiyan ÖZKÖK, Köksal 649 DEMİR 86 Günümüzde Uygulanan Bazı Tarım Sistemleri ve H. ŞEYMA YILMAZ, Kağan KÖKTEN, Halit 657 Organik Tarım İle Karşılaştırılması TUTAR 87 Erzurum İli Kırsalında Organik Tarım Kavramı Sibel KADIOĞLU 662 SÖZLÜ BİLDİRİ ÖZETLERİ 668 88 Türkiye de Üretimi Yapılan Bazı Baharat Türlerinde İsa TELCİ 669 Biyo-çeşitlilik 89 Yabani Yenilebilir Meyve Türleri ve Organik Tarımda Sezai ERCİŞLİ 669 Kullanılabilme İmkanı 90 Bingöl İli Köy Tavukçuluğunun Yapısı Recep BURAL, Hakan İNCİ, Turgay ŞENGÜL 670 viii
91 Organik Tarımsal Üretimin Mekansal Analizi Süleyman KARAMAN, Oya SAV 670 92 Çayda Florür Düzeyi ve Önemi: Genel Değerlendirme Nazmi ORUÇ 671 93 Çilekte Kurşuni Küf Hastalığı (Botrytis cinerea) na Karşı Bombus Arıları ile Biyolojik Mücadele Seher BENLİOĞLU, Ayhan YILDIZ, Ümit ÖZYILMAZ, Kemal BENLİOĞLU, Yunus 671 94 Konvansiyonel ve Organik Çayların Harman ve Nevilere Bağlı Olarak Kalite Parametrelerinin Karşılaştırılması 95 Çilek Yetiştiriciliğinde Organik Madde ve Solarizasyon Uygulamaları 96 Tatlı Su Kaynaklarına Karışan Suni Gübrelerin Kurbağa Larvaları Üzerindeki Olumsuz Etkileri 97 Balık Yemine Organik Pigment Maddesi (Kırmızı Biber) İlavesinin Alabalığın (Oncorhynchus mykiss W.,1792) Büyüme Performansına ve Et Kalitesine Etkisi 98 Organik Sütün Kla İçeriği ve İnsan Sağlığı Açısından Önemi 99 Kaba Yem Miktar ve Kalitesinin Organik Süt Sığırcılığında Verimliliğe Etkisi 100 Organik Kanatlı Beslemede Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanımı KORKOM Ayşenur MÜEZZİNOĞLU, Ahmet Levent İNANÇ 672 Ayhan YILDIZ, Seher BENLİOĞLU, Ümit 672 ÖZYILMAZ, Kemal BENLİOĞLU, Özhan BOZ Handan KARAOĞLU 673 Huriye ARIMAN KARABULUT 673 Sema YAMAN, Mustafa BOĞA, Sibel CANOĞULLARI, Aykut BURĞUT Sema YAMAN, Zafer ULUTAŞ, Sibel CANOĞULLARI, Mustafa BOĞA Sibel CANOĞULLARI, Sema YAMAN, Mikail BAYLAN, Mustafa BOĞA 101 Organik Bitkisel Üretimde Entomovektör Teknolojisi Cafer EKEN, Serdar TUNCER, Zakine KADIOĞLU 102 Rize de Organik Çay Yetiştiriciliğinin Mevcut Durumu Keziban YAZICI, Mustafa AKBULUT, Burcu Ve Gelişme Olanakları GÖKSU, Nalan BAKOĞLU 103 Doğu Karadeniz Bölgesi Organik Meyve Yetiştiricilik Mustafa AKBULUT, Keziban YAZICI, Nalan Potansiyelinin İncelenmesi BAKOĞLU, Burcu GÖKSU 104 Karadeniz Bölgesi Rize İli Organik Çay Yetiştiriciliği Metin TURAN, Ferhat İLÇİ, Nurgül KITIR, Projesi Leyla Tarhan, Şehnaz BAL, Bahar Soğutmaz ÖZDEMİR, Fikrettin ŞAHİN POSTER BİLDİRİ ÖZETLER 678 105 Yüksek Rakımda Yetiştirilen Bıldırcınlarında Kuluçkalık Yumurta ağırlığı ve Kuluçkanın Son Döneminde Oksijen Eklenmesinin Kuluçka Sonuçları ve Besi Performansına Etkileri 106 Organik Ürün Tüketimini Etkileyen Faktörler ve Tutumlar (Diyarbakır İli Örneği) Bünyamin SÖĞÜT, Hakan İNCİ, Aydın DAŞ, Turgay ŞENGÜL, Gökçe ÖZDEMIR, Mehmet Reşit TAYSİ Ersin KARAKAYA, Hakan İNCİ, Ahmet Yusuf 679 ŞENGÜL 107 Türkiye Organik Meyve Yetiştiriciliğine Genel Bakış Şadiye GÖZLEKÇİ, Nilda Ersoy 680 108 Van İl inde Organik Bitkisel Üretim Durumu Siyami KARACA, Bulut SARĞIN, Ferit 680 SÖNMEZ 109 Erzurum İli Organik Bitkisel Üretim Potansiyeli Canan KAYA, Fırat SEFAOĞLU 681 110 İnsansız Hava Aracı (Uav) İle Tarım Alanlarındaki Ekin Ulaş KARAATA, Zafer BEŞTAŞ, Ertuğrul 681 Verim Durumunun Hızlı Takip Sistemi AKSOY, Gökhan ÖZSOY 111 Organik Hayvancılıkta Alternatif Bir Üretim Modeli: Manda Yetiştiriciliği Ertuğrul KUL, Aziz ŞAHİN, Emre UĞURLUTEPE, Mustafa SOYDANER, Osman 682 ÖZLEM 112 Organik Hayvancılıkta Koyunun Yeri Koray KIRIKÇI, Mehmet Akif ÇAM 682 113 K.K.T.C. de Organik Tarım Çalışmaları ve Geleceğe Nihat YILMAZ, Serhat USANMAZ, Ibrahim 683 Bakış BAKTIR, Ahmet AKER 114 Serada Organik Sebze Fidesi Üretimi Nusret ÖZBAY, Muharrem ERGUN, Atilla 683 ÇAKIR, Abdullah OSMANOĞLU 115 Yemeklik Baklagillerin Türkiye Organik Tarımındaki Hüseyin ÇANCI 684 Payı 116 Kuluçkalık Yumurtaların Dezenfeksiyonunda Mikail BAYLAN, Ayşen BULANCAK, Gülşen 684 Kullanılan Doğal Ürünler ÇOPUR AKPINAR, Sibel CANOĞULLARI 117 Rize İlinde Tarımsal Girdilerden Kaynaklanan Yusuf ŞAVŞATLI, Fatih SEYİS, Mustafa 685 Sorunların Çözümünde Organik Tarım Sistemi AKBULUT 118 Organik Tarımın Gaziantep Koşullarında Horoz Karası 685 Üzüm Çeşidinde Verim ve Kalite Üzerine Etkisi Kürşat Alp ASLAN, Selçuk ÖZCAN, Hakan USANMAZ, Serkan KÖSETÜRKMEN, Ertuğrul İLİKÇİOĞLU, Ebru SAKAR, Gültekin ÖZDEMİR 119 Aydın İli Tarım Alanlarından İzole Edilen Trichoderma Yunus KORKOM, Çiğdem KÖROĞLU, Ayhan 686 674 674 675 675 676 676 677 679 ix
spp. nin Pamukta Çökertene (Rhizoctonia solani kühn.) YILDIZ Etkisinin İn- Vitro ve İn- Vivo Koşullarda Saptanması 120 Çilekte Macrophomina phaseolina (Tassi) Goid İle Luman Barış VARDAR, Ayhan YILDIZ 686 Biyolojik Mücadele 121 Organik ve Organik Olmayan Tarım Sistemlerinde İnci TOLAY, Şule ORMAN, Mustafa KAPLAN 687 Yetiştirilen Bitkisel Ürünlerin Nitrat İçeriklerinin Karşılaştırılması 122 Gemlik Zeytin Çeşidinde Nanofiber Bariyer Yaprak Ebru SAKAR, Barış ÜNALAN, Gültekin 687 Gübresi Uygulamasının Verim ve Kalite Üzerine Etkileri ÖZDEMİR, Bekir Erol AK, Akgül TAŞ, Hakan YILDIRIM 123 Şanlıurfa Koşullarında Organik Zeytin Yetiştiriciliği Ebru SAKAR, Gültekin ÖZDEMİR, Mehmet 688 Murat CANDEMİR Nusret MUTLU, Akgül TAŞ 124 Sudak Balığı (Stizostedion lucioperca, Linnaeus Emre ÇAĞLAK, Barış KARSLI 688 1758) nın Kas Dokularındaki Yağ Asidi ve Amino Asit Miktarlarının Mevsimsel Değişimi 125 Organik Tarımda Yeni Bitki Islahı Tekniklerinin Fatih SEYİS 689 Uygulanabilirliği 126 Organik Tarımda Bitki Islahı Fatih SEYİS Yusuf ŞAVŞATLI, Emine 689 YURTERİ, Aysel ÖZCAN, Muhammet İkbal ÇATAL 127 Doğu Karadeniz Bölgesi nde Organik Maviyemiş Mustafa AKBULUT, Nalan BAKOĞLU, Yusuf 690 Yetiştiriciliğinin Durumu ŞAVŞATLI, Hüseyin BAYKAL, Burcu GÖKSU, Keziban YAZICI 128 Organik Tarımda Nematodlarla Mücadele Halil TOKTAY, Atilla ÖCAL 690 129 Kurbağa Larvaları Üzerinde Ölümcül Etki Gösteren Handan KARAOĞLU 691 Suni Gübre Konsantrasyonları 130 Bitkisel Ekstraktların Etlik Piliç Rasyonlarında Ahmet Yusuf ŞENGÜL, Turgay ŞENGÜL, 691 Kullanılma İmkânları 131 Antalya Serik Koşullarında Organik Star Ruby Altıntop Yetiştiriciliğinde Yeşil Gübreleme ve Zeytin Keki Kullanım İmkanlarının Araştırılması Hakan İNCİ Zeynep ERYILMAZ, Cevdet Fehmi ÖZKAN, Elif IŞIL DEMİRTAŞ, Nejla ÇELİK, Ş. Bilge GÖLÜKÇÜ 132 Rize İlinde Unutulmaya Yüz Tutmuş Tarım Teknikleri Keziban YAZICI, Burcu GÖKSU, Nalan BAKAĞLU, Mustafa AKBULUT, Hamdiye UZUN 692 692 x
ÇAĞRILI BİLDİRİLER 1
ORGANİK GÜVEN Atilla ÇAKIR* 1 Muharrem ERGUN 1 Nusret ÖZBAY 1 Abdullah OSMANOĞLU 1 1 Bingöl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, 12000/Bingöl, Türkiye. *e-posta= cakiratilla@gmail.com Özet Son yıllarda yaşanan kuraklık, kentlilerin sağlıklı ve doğal gıdaya ulaşmadaki sıkıntısı, artan hastalıklar, kötü beslenme biçimleri, küresel iklim değişikliği gibi birçok sorun, aslında doğaya saygılı bir yaşam biçimi belirleyemeyişimizden kaynaklanmaktadır. Kapital sistemin tüketme hırsı, büyük şirketlerin daha fazla kazanma hedefi; gıda politikalarını da bu sistemin bir parçası haline getirmiştir. Son yıllarda adından söz ettiren bir kavram organik gıda/organik tarım insan ve çevre sağlığını koruma yönünden atılan ilk adımlardan biri olmuştur. Ülkemizde de %100 Ekolojik Pazar ve ardından gelen diğer pazarlar sayesinde organik üretim hem artmış, hem çeşitlenmiştir. Bunlara paralel olarak Türkiye'nin Ulusal Organik Tarım Eylem Planı'nı hazırlanmış; halen de sürmekte olan çalışmalar ile organik üretimin kurumsal ve mevzuat altyapısı güçlendirilmeye çalışılmaktadır. Sürekli güncellenme ve yenilenme ihtiyacı hissettiren organik tarım planının olması ve söz konusu mevzuata dayalı bir üretim ve kontrol sisteminden dolayı tüketicinin aklına hemen şu soru gelebilir: Organik ürünler gerçekte ne kadar organik? Bu konuda organik üretim sertifikasının olmasının söz konusu ürüne olan güveni için yeterli olduğunu bildiren tüketicilerin olmasının yanı sıra gerek sistemin daha iyi işlemesi ve gerekse karşılıklı güvenin tam sağlanması için, üreticiden son tüketiciye dek farkındalığı yüksek, iletişimi güçlü, bilgili ve hakkını arayan pozisyonda olmak koşulunun olması gerektiğine inanan kişilerin sayısı da az değildir. Anahtar Kelimeler: Organik tarım, Üretici, Tüketici, Güven ORGANIC SAFETY Abstract Many problems like recent drought, the difficulty of receiving healthy and natural food by towndwellers, increasing illnesses, poor eating habits, global climate change actually stem from the fact that we do not have an eco-friendly lifestyle. Consumption greed of capitalist system, and the desire of big companies to earn more have made food policies a part of this system. A recent term organic food/organic agriculture is one of the first steps to protect human and environmental health. In our country too organic production has increased and varied thanks to 100% Ecologic Bazaar and other bazaars. In parallel with this, Turkish National Organic Agriculture Action Plan has been prepared and institutional and legislative basis of organic production is attempted to be strengthened. Because of the fact that there is organic agriculture action plan which requires continuous updating and renewal and also because of a production and control system based on aforementioned legislation, a consumer may end up with the question: To what extent organic are organic foods in reality? In this context while there are consumers who regard organic production certificate as an adequate requirement for food safety, there are also people who, for the better process of the system and complete mutual trust, believe that both producers and consumers must be conscious, well-informed, in the position of seeking their rights and have effective communication. Key Words: Organic agriculture, Producer, Consumer, Safety 1. GİRİŞ Gıda güvenliği ve güvencesi, temel insanlık hakkı olup, aynı zamanda ülkelerin stratejik öneme sahip konuları arasında yer almaktadır. Bu kapsamda ana hedef, tarımsal ürünlerin ve gıdaların uygun teknik ve hijyenik şartlarda üretilmesi, tüketiciye kaliteli ve güvenli gıdaların sunulması, halkın doğru ve sağlıklı beslenmesi olmuştur. Son yıllarda tüketici taleplerinde güvenilir gıdaların tercih edilmesi yönünde önemli değişiklikler görülmektedir. Tüketici artık, alacağı ürünün insan sağlığına uygun ve güvenli üretildiğinden emin olmak istemekte ve bu şekilde üretilen ürünleri tercih etmektedir. 242
Ekolojik dengenin korunması ve hızla artan dünya nüfusunun sürdürülebilir gelişiminin sağlanması için toprak ve su kaynaklarının rasyonel kullanılması ve geliştirilmesi de önem kazanmıştır. Ülkemizde, ekolojik dengenin korunarak, tarımda sürdürülebilirliğin sağlanması, tüketiciye güvenilir ve kaliteli ürünlerin sunulması amacıyla organik ürünlerin üretimi ve tüketiminin yaygınlaştırılarak, organik tarımsal üretim ve pazarlamanın düzenlenmesi ve geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bu hedefler doğrultusunda, Bakanlığımız ve tüm paydaşların katkılarıyla hazırlanan Organik Tarım Kanunu 2004 yılında yayımlanmıştır. Önceki yıllarda organik tarıma ilişkin yönetmelik kapsamında yürütülen organik tarım faaliyetleri yasal dayanağa kavuşturularak ekolojik dengenin korunması, organik tarımsal faaliyetlerin yürütülmesi, organik tarımsal üretim ve pazarlamanın düzenlenmesi, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasına ilişkin faaliyetler yeniden düzenlenmiştir. Ülkemiz aynı zamanda Avrupa Birliği ülkelerinden sonra organik tarıma ilişkin mevzuatını ilk hazırlayan ülkeler arasında yer almaktadır. Söz konusu düzenlemelerle birlikte organik sektörde çok ciddi gelişmeler yaşanmıştır.1980 li yıllarda geleneksel ürünlerin organik üretilmesine yurtdışından gelen talepler doğrultusunda sınırlı sayıda çiftçi ile başlayan organik tarım, son yıllarda yaş meyve ve sebzeden tarla bitkilerine, hayvancılıktan su ürünlerine, işlenmiş ürünlerden tekstile ve agro-eko turizme kadar birçok alanda gelişmeye ve yaygınlaşmaya başlamıştır. Organik tarım faaliyetlerinin kontrol ve sertifikasyon işlemleri, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yetki verilen, kontrol ve sertifikasyon kuruluşları tarafından yapılmaktadır. Organik ürün kalitesi ve standartlarının dış pazarlarda kabul görecek şekilde belirlenmesi ve bu doğrultuda üretim yapılmasını sağlayacak güvenli, etkin bir kontrol ve sertifikasyon sisteminin tesis edilmesi ve geliştirilmesi, önceliklerimiz arasında yer almaktadır. Organik tarımda güven, organik ürün konusunda tüketici bilincini ile organik ürüne olan talebi arttıracak, bu da kontrol ve denetime yönelik hizmetlerin etkinleştirilmesi, kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi ve organik tarımın diğer sektörler ile entegrasyonu ile oluşabilecektir. Ayrıca, bu durum kurumlar arası koordinasyon ile kamu kaynaklarının etkin ve yerinde kullanılması sağlayabilecektir. Organik tarım ürünlerinin ne kadar güvenli olabileceği konusunda bilgi sahibi olabilmek için organik üretimin ne olduğu ve uygulanması gereken prosedürlerine birlikte göz atmakta fayda vardır. 2. Organik Tarım Sistemi Geçen yüzyıl içerisinde büyük bir hızla gerçeklesen teknolojik gelişmeler, etkilerini tarımsal sistemler üzerinde göstermiş, en az girdi ile en fazla ürün alabilmek için her türlü teknolojik gelişme tarımsal sistemlere uyarlanmıştır. Ancak bu süreç içerisinde, tarımsal sistemlerin sürdürülebilirliği, ürün kalitesi, istihdam sorunları ve doğanın kendi iç dinamikleri göz önüne alınmamıştır (Özaslan, 2006). 1970 lerde Yeşil Devrim olarak nitelendirilen yoğun tarım hareketi tarımsal üretimde artış sağlamış; ancak dünyada yaşanan açlık problemine bir çözüm getirememiştir. Yoğun tarım hareketi, doğal kaynakların tahrip olmasına sebep olmuştur. Yirminci yüzyılın özellikle son çeyreğinde kendini göstermeye 243
başlayan çevre kirliliği, ekolojik dengenin ve yasayan her türlü canlının sağlığını tehdit eder hale gelmiş, ekolojik ortamın sürdürülebilirliği tehlikeye girmiştir. Uzun dönemde doğal kaynakların korunmasının yanı sıra, çevreye zarar vermeyen tarımsal teknolojilerin kullanıldığı; tarımda sürdürülebilirlik kavramını karşılayan bir tarımsal yapının oluşturulması gerekliliği gündeme gelmiştir. Konvansiyonel tarım uygulamalarının olumsuz etkilerini ortadan kaldırmaya yönelik alternatif sistemler aranmış; sürdürülebilir, çevre dostu ve doğaya duyarlı bir yöntem olan organik tarım uygulamaları bir çıkıs noktası olarak ortaya konmuştur. İlaç, sentetik gübre gibi doğal olmayan girdilerin kullanılmasından kaçınan; kalite, sağlık ve çevresel standartlarla buluşan bir tarım tekniği olan organik tarım, sürdürülebilir tarımın pratiğe yansıması açısından önem taşımaktadır (Turhan, 2005). 2.1. Dünyada Organik Tarım Organik tarımın tüm dünyada önem kazanması ile birlikte zaman içerisinde tüm ülkeler kendilerine özgü koşullarda organik tarım faaliyetlerini geliştirmeye ve yaygınlaştırmaya başlamışlardır. Bu gelişmeler ışığında, dünyadaki organik tarım hareketini bir çatı altında toplamak ve düzenlemek amacıyla, 1972 yılında Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (International Federation of Organic Agriculture Movements- IFOAM) kurulmuştur. IFOAM tarafından geliştirilmiş olan Temel İlkeler,1998 yılında Temel Standartlar olarak revize edilmiştir (www.ifoam.org).bu organizasyon aracılığıyla organik tarımdaki tüm gelişmeler üyeler tarafından izlenmekte ve çiftçilere aktarılmaktadır. Organik tarım ile ilgili araştırma çalışmaları yapmak amacıyla da, 1973 yılında İsviçre de Organik Tarım Araştırma Enstitüsü ((Research Institute of Organic Agriculture -FİBL) kurulmuştur. Dünya da organik tarım hızla gelişme göstermektedir. Son 20 yılda Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya da organik ürüne talep artmıştır. Organik tarımın gelişimine 2010 yılı sonu itibariyle bakıldığında dünya da organik tarım alanı 37.04milyon hektardır. Bu alanın dağılımına bakıldığında %33 Okyanusya da, %27 siavrupa, %23 ü Latin Amerika, %7 siasya, %7 si Kuzey Amerika ve %3 ü Afrika da bulunmaktadır. AB ülkeleri içerisinde en fazla ekolojik ürün ekiliş alanına sahip ülkeler 1.5milyon hektar ile İspanya ilk sırada yer almakta olup, sırasıyla İtalya ve Almanya izlemektedir. 2008-2009 döneminde tüm dünyada organik tarım alanını en fazla artıran ülkeler Arjantin ve Türkiye dir (Willer ve Kilcher, 2011). Ayrıca, tüm dünyada organik gıda ve içecek piyasası gelişmeye devam etmektedir. 2010 yılı başı itibariyle dünya organik tarım ticaretine ve iç pazar tüketimine konu olan değer 59 milyar dolardır. Bu değerin % 45 i Amerika Birleşik Devletleri tarafından gerçekleştirilirken, bunu Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Kanada, İtalya izlemektedir. Dünyada kişi başına en çok ürün tüketen ülkeler arasında İsviçre, Danimarka, Lüksenburg, İsveç, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Fransa gelmektedir. Organik tarıma yönelik desteklerin Avrupa da 1960 larda başladığı görülmektedir. Bugün tüm Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerde, Tarım-Çevre Programı kapsamında (EC Regulation 2078/92) ekolojik ürün üreten çiftçilere, devlet tarafından doğrudan destek verilmektedir. 244
2.2. Türkiye de Organik Tarım Türkiye de organik üretimi başlatan önemli nedenlerden birisi geleneksel ürünlerin Avrupa organik pazarında talep edilmesi olmuştur. Organik olarak yetiştirilen ilk ürünler kuru incir ve üzümdür. Ürün yelpazesi daha sonraki yıllarda kuru kayısı, fındık ve pamukla genişlemiştir. İlk resmi organik tarım hareketi 1992 yılında Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği nin kurulmasıyla başlamıştır. Başta ithalatçı ülkelerin bu konudaki mevzuatlarına uygun olarak yapılan üretim, 1991 yılından sonra bitkisel üretimde, 1999 yılından sonrada hayvansal üretimde2092/91 sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü esas alınarak yapılmıştır. 1990 lı yıllarda organik ürünlerin ticari olarak tüm dünyada önem kazanması ile birlikte, üretimden pazarlamaya kadar organik tarım faaliyetlerinin tüm aşamalarını düzenleyen ulusal bir mevzuatın oluşturulması zorunluluk haline gelmiştir. Organik tarımın artan önemi göz önüne alınarak, tarafların görev ve sorumluluklarına hukuki dayanak oluşturmak üzere organik ürünlerin üretimi, tüketimi ve denetlenmesine dair bir kanun tasarısı Hükümetin Acil Eylem planı içerisinde yer almış, 03 Aralık 2004 tarihli ve 25659 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun ile; organik tarımsal faaliyetler, kontrol ve sertifikasyon hizmetleri yasal dayanağa kavuşturulmuş, kuralları ihlal edenlere cezai hükümler getirilmiş, ulusal, bölgesel, yerel radyo ve televizyonların organik tarımla ilgili yayın yapmaları sağlanmıştır. Bu Kanuna dayalı olarak hazırlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik ise,2005 yılında yürürlüğe girmiştir (Anonim 2012). İhracata yönelik talepler doğrultusunda kuru üzüm ve kuru incir gibi geleneksel ürünler ile başlayan organik tarım, yıllar itibariyle önemli gelişmeler göstermiştir. Sekiz ürün ile başlayan organik tarım faaliyeti son yıllarda 200 ürünü geçmiştir. 2011 yılı itibariyle ortalama 42 bin üretici tarafından, 442 bin ha kültüre alınan alan ve 172 bin ha doğadan toplama alanı olmak üzere toplam 614 bin ha alanda, 1milyon 659bin ton civarında organik üretim yapılmaktadır. Benzer gelişme organik tarımda üretim yapan, ürün işleyen, pazarlayan firma sayılarında da görülmektedir. Bu kapsamda, organik tarımsal üretim verileri Tablo 1,2,3 te verilmiştir. Tablo 1. Yıllar itibariyle organik tarımsal üretim göstergeleri (Geçiş süreci dâhil) (GTHB, OTBİS 2012) Yıllar Ürün Sayısı Üretici Sayısı Üretim Alanı (ha) Üretim Miktarı (ton) 2003 179 14.798 113.621 323.981 2004 174 12.806 209.573 378.803 2005 207 14.401 203.811 421.934 2006 203 14.256 192.789 458.095 2007 201 16.276 174.283 568.128 2008 247 14.926 166.883 530.225 2009 212 35.565 501.641 983.715 2010 216 42.097 510.033 1.343.737 2011 225 42.460 614.618 1.659.543 245
Tablo 2. Yıllar itibariyle organik ve geçiş sürecinde yer alan hayvancılık göstergeleri (GTHB, OTBİS 2012) Yıllar Üretici Sayısı Büyük Baş (baş) Küçük Baş (adet) Kanatlı Sayısı (adet) 2005 6 1953 10.066 890 2006 12 2400 11.002 5.894 2007 27 4497 16.711 22.247 2008 37 4578 12.180 22.428 2009 150 7207 16.374 111.760 2010 174 37.432 21.454 342.329 2011 225 12.162 33.818 431.754 Tablo 3. Yıllar itibariyle organik ve geçiş sürecindeki arıcılık göstergeleri (GTHB, OTBİS 2012) Yıllar Üretici Sayısı Arılı Kovan Sayısı (Adet) Üretim Miktarı (ton) 2006 188 33.278 640,32 2007 241 31.183 497,38 2008 281 27.380 181,21 2009 465 25.531 206,50 2010 403 27.607 208,14 2011 754 72.659 221,31 Fındık ve fındık ürünleri, kuru üzüm, kayısı ve ürünleri, incir ve incir ürünleri, mercimek ve çeşitleri ile pamuk ve tekstil ürünleri, başlıca ihraç edilen ürünler arasında yer almaktadır. İhracat yapılan ülke sayısı yaklaşık 13 civarında olup, Avrupa Birliği ülkeleri ilk sırada yer almaktadır. ABD, Birleşik Arap Emirlikleri, Irak ve Rusya Federasyonu diğer önemli ihraç pazarlarını oluşturmaktadır. Türkiye nin dünya organik ürün ticaretindeki payı oldukça düşüktür. Yıllara göre değişmekle birlikte, 2011 yılı itibariyle Türkiye nin organik ürün ihracat değeri Ege İhracatçı Birlikleri tarafından 15.5 milyon dolar olarak bildirilmektedir. Gerçekte bu değerin daha yüksek olduğu ancak, organik ürünlere özgü bir Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTĠP) numarası bulunmaması ve bazı organik ürünlerin organik olarak kayda girmeden ihraç edilmesi nedeniyle, ihracat verilerine yansımadığı düşünülmektedir. Türkiye organik tarım ürünü ithalatı da yapmaktadır. Muhtelif reçel, marmelat, ayçiçeği yağı, balmumu, çikolata, kahve, soya unu ve zencefilli kurabiye olmak üzere 2011 yılında 18 ülkeden organik ürün ithal edilmiştir. 3. ORGANİK TARIM İLE İLGİLİ ULUSLARARASI KURULUŞLAR 3.1 Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (IFOAM) Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (IFOAM), tüm dünyada organik tarım faaliyetlerinin liderliğini yürütmektedir. 1972 yılında Paris yakınlarındaki Versailles da kurulmuş olup, 108 ülkeden 700 dolayında kurulusun üyeliği bulunmaktadır (Eşiyok vd., 2003). 246
3.2 Birleşmiş Milletler Gıda-Tarım Örgütü (FAO) Birlesmis Milletler Gıda-Tarım Örgütü (FAO) ile Dünya Sağlık Örgütü (WHO) nun birlikte olusturdukları Codex Alimentarius bünyesinde yer alan Gıda Etiketleme Komitesi, organik olarak üretilen ve etiketlenen gıda maddelerine ait standartları hazırlamaktadır. 3.3 Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC), gelişmekte olan ülkelerde organik gıda ve içecek pazarına ilişkin pazar araştırması ve kalkınma projesi uygulama faaliyetlerini yürütmektedir. Proje ile amaçlanan, az gelişmiş ülkeler ve diğer düşük gelirli ülkeler basta olmak üzere tarımsal ürünlerin ihracat performansının geliştirilmesine destek olmaktır (Çağdaş, 2003). 3.4 Organik Ticaret Birliği (OTA) 1985 yılında organik ürünlerin standartlarını korumak ve pazar payını artırmak amacıyla Kuzey Amerika da kurulmuştur. Kanada, Kuzey Amerika ve Meksika da bulunan organik üretici, taşıyıcı, işleyici, çiftçi birlikleri, komisyoncu, kontrolör, dağıtımcı ve perakendecileri kapsayan üyelerden oluşmaktadır (Türköz, 2002). 4. ORGANİK TARIM ÜRÜNÜNÜN ÖZELLİKLERİ Dünyada organik tarımsal üretim, ister bitkisel, ister hayvansal, isterse su ürünleri alanında olsun tarımsal üretim fazlalığı nedeniyle ortaya çıkan arz talep dengesi bozukluğunun giderilmesi ve dengenin sağlanması, çevrenin ve her türlü doğal kaynağın korunması ile organik dengenin tesisi gibi hedeflere ulaşmak açısından önemli bir araç olarak kullanılmaktadır (Er, 2002). Tarımsal üretim, depolama, isleme ve paketleme aşamalarında hiçbir katkı maddesi ya da kimyasal madde kullanılmayan ve tüm bu aşamalarda, bağımsız kontrol firmaları tarafından denetlenerek, sertifikalandırılmış tüm ürünler Organik Ürün olarak değerlendirilmektedir (Elmaz vd.,2004). İç ve dış piyasalarda bir ürünün organik olarak satılabilmesi için Organik Ürün Sertifikasına sahip olması gerekmektedir. Kontrol ve sertifikasyon, organik tarım sisteminin önemli aşamalarından biridir. Sertifika sistemi, ürünlerin organik standartlara göre üretildiğini, islendiğini ve paketlendiğini garanti etmektedir. Sertifikalı ürün, ekimden hasada kadar geçen süre içinde, sertifika vermeye yetkili bağımsız bir kuruluş tarafından, önceden sıkı bir şekilde tespit edilmiş standartlara göre kontrol altında üretimi gerçekleştirilmiş ürünü ifade etmektedir. Sertifikalandırma işlemi, eğitilmiş personel tarafından belirli aralıklarla yapılan kontrollerle gerek çiftçi ve gerekse daha sonraki aşamalarda ürünü isleyen kişilerin belli standartlara uyması sonucunda yapılmaktadır. Bu tarzda yetişmiş ve etiketlenmiş ürün, gerçek organik ürün olarak nitelendirilmektedir. Organik tarımsal ürün veya organik tarımsal madde üreten ve pazara sunanlar, ürün ambalajlarında logo kullanmak mecburiyetindedirler. Bu logoları üzerinde bulundurmayan ürünler organik ürün olarak iç ve dış pazara sunulamamakta, reklâm ve tanıtımları yapılamamakta ve bu kelimeler veya kısaltmalarıyla patent için başvuruda bulunulamamaktadır (Bilgin ve Yıldız, 2005). 247
4.1. Organik Tarım Ürünlerinin Sertifikasyonu Sertifikasyon, organik tarım standartları tarafından belirlenen bütün kontrol yöntemlerinin uygulanması sonucunda işletmenin, ürünün ve girdinin mevzuata uygunluğunun değerlendirilerek belgelendirilmesi işlemidir. Organik tarım ürünlerinin uluslararası ticarette önemi arttıkça değişik ulusal ve uluslararası yasal düzenlemeler yapılarak, Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşlarının çalışma şekilleri belirlenmiştir (Subaşı, 2008). Türkiye ve Avrupa Birliği ni organik tarım ürünleri standartlarının genel hükümleri açısından karşılaştırdığımızda, bu standartların sertifikasyon koşullarını belirlediği ürünler şöyledir; Türkiye: 10.06.2005 tarihli ve 25841 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmış Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik uyarınca, işlenmemiş zirai ürünler veya doğal alanlardan toplanan bitkisel ürünler, kültür mantarı, beslenen hayvanlar (tavşan, deve kuşu hariç), su ürünleri, arıcılık ürünleri, şarap hariç gıda amaçlı islenen bitkisel ürünler, hayvan yemi. Avrupa Birliği: 2092/91 Sayılı Organik Tarım Mevzuatı uyarınca, işlenmemiş zirai ürünler veya doğal alanlardan toplanan bitkisel ürünler, kültür mantarı, beslenen hayvanlar (balık, tavsan, deve kuşu hariç), arıcılık ürünleri, şarap hariç gıda amaçlı islenen bitkisel ürünler, hayvan yemi. Su ürünleri Avrupa Birliği de dâhil olmak üzere NOP (ABD Ulusal Organik Programı) ve JAS (Japonya Organik Tarım Standardında) standartlarında yer almamaktadır (Avcı, 2007). 4.2. Organik Tarım Ürünlerinin islenmesi ve Ambalajlanması 4.2.1. Türkiye Organik ürünün islenmesi esnasında, organik ürünün bu Yönetmeliğe uygun olmayan ürünlerle karışma ya da bulaşmasını önleyecek ve ürünün organik niteliğini koruyacak gerekli tedbirler alınır. Konvansiyonel üretimde kullanılan binalar, alet ve ekipmanlar temizlenip dezenfekte edildikten sonra organik üretimde kullanılır. Yeni hasadı yapılmış bir ürün, isleme sonrası depoda veya tüketiciler için raflarda yerini almadan önce mutlaka ambalajlama işleminden geçmek zorundadır. Muz gibi son derece nazik ürünlerin okyanusları asarak tüketici pazarlarına ulaşıncaya kadar, %3-5 gibi düşük fire oranlarında tutulabilmesindeki en büyük etkenin ambalaj olduğu unutulmamalıdır. Organik tarım ürünlerinin ambalajlama süreci, bu ürünlerin yapısıyla uyum göstermelidir. Organik tarım metoduyla üretilen bitkisel, hayvansal ve su ürünleriyle ilgili organik girdiler hammadde, yarı ve /veya mamul madde biçiminde ambalajlanırken organik ürün niteliğinin bozulmamasına dikkat edilmelidir (Türk, 2006). Gerek toptancılara yönelik büyük ambalajlarda, gerekse nihai tüketicilere yönelik küçük ambalajlarda, içinde bulunan ürünün organik ürün olduğunu ifade eden yazı ve işaretler bulunmalıdır. 4.2.2 Avrupa Birliği Koruyucu önlemlere ilişkin açık bir gereksinim yoktur. Rodentisitler bina dışında kullanılabilir ancak içinde kullanılamaz. Listelenmemiş ürün kullanılması durumunda bu durumla ilgili bir prosedür yoktur. Eğer ünitede konvansiyonel ürünlerde işleniyorsa, organik 248
isleme öncesi tesisin temizlendiği dökümante edilmelidir. Temizlik işlemlerinin etkinliği kontrol edilir ve kayıt altına alınır (Avcı, 2007). 4.3 Organik Tarım Ürünlerinin Etiketlenmesi 4.3.1 Türkiye Organik ürün etiketinde ürünün adı ve açıkça ürünün organik ürün olduğu, ürünün hasat yılı ve hangi firmaya ait olduğu, bu yönetmelik ve eklerine uygun olarak üretilmiş ve satın alınmış olduğu belirtilmelidir. Etikette organik ürün logosu, kontrol ve sertifikasyon kurulusunun adı, logosu ve sertifika numarası ile kontrol ve sertifikasyon kurulusunun komite tarafından verilmiş kod numarası bulunmalıdır. Ayrıca organik ürün içeriği tam liste halinde etikette yer almalı, ürününün üretim yeri, üretim ve son kullanma tarihi belirtilmelidir (Türk, 2006). 4.3.2 Avrupa Birliği Organik ibaresinin, bir ürünün satısı ile ilgili belgelerde yer alabilmesi için o ürün en az %95 oranında zirai kaynaklı ve organik olan girdi ihtiva etmelidir (5.3. madde). AB Yönetmeliğine göre etikette bulunması gereken diğer bilgiler: Ürün adı, üretici/son işleyici/perakendeci, kontrol organının kod numarası veya üçüncü ülkelerdeki kontrol organıdır (ithal ürünler). Bunun yanında tüm ürünler gıda ürünlerinin etiketlenmesine ilişkin tüm ulusal kurallara da uygun olmalıdır. Organik, eco- veya bio ifadeleri kullanılabilir (Avcı, 2007). 4.4 Organik Tarım Ürünlerinin Depolanması 4.4.1 Türkiye Organik tarım metodunda hasat ve depolama işlemlerine kendine özgü yöntemler ile yapılmaktadır. Organik tarım ürünlerinin, konvansiyonel olan ürünlerle aynı depoda saklanmaması ve bir arada taşınmaması gerekir. Aynı tezgâhta organik tarım ürünleri ile diğer ürünlerin bir arada bulunmaması gerekir, çünkü organik olmayan ürünlerden kimyasalların bulaşma riski bulunmaktadır. Organik tarım ürünlerinin depolandığı alanlarda kullanılan yalıtım malzemeleri ve soğutma ile ilgili ekipmanlar da bulaşma riski göz önünde bulundurularak seçilmelidir. Organik tarım ürünleri depolanırken, ürünün organik özelliğini kaybettirecek hiçbir ilaç ya da sentetik kimyasal kullanılamaz (Marangoz, 2008). 4.4.2 Avrupa Birliği Eğer bir müteşebbis organik ve konvansiyonel ürünleri aynı birimde isliyorsa depolama alanlarını kesin olarak ayrılmalıdır. Ayrı depolar kullanılmasına imkân olmayan durumlarda karışma ve bulaşmayı önleyecek ve net tanımlanabilecek şekilde depolama yapılmalıdır. Bu konuda her iki standardın hükümleri temelde aynıdır. Ülkemiz standardı koşulları daha net açıklamaktadır (Avcı, 2007). 5. ORGANİK TARIM MEVZUATINA BAKIŞ 5.1. Türkiye de Organik Tarım Mevzuatı Türkiye de organik bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretimi, islenmesi ve pazarlanması 18 Aralık 1994 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin 249
Organik Metotlarla Üretilmesine ilişkin Yönetmelik kapsamında belirlenmiş olup, söz konusu yönetmelik, 11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ilişkin Yönetmelik ile yeniden düzenlenmistir. Bahse konu yönetmelik 22.08.2003 tarih ve 25207 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ilişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile revize edilmiştir. Organik Tarım Kanunu 2004 yılı Aralık ayında yürürlüğe girmiştir (Koç, 2007). Türkiye de organik tarımın gelişimini üç ayrı dönemde incelemek mümkündür. Birinci döneme ilişkin (1984 1993) herhangi bir ulusal hukuki düzenleme bulunmamaktadır. Yönetmelik düzeyinde bir takım yasal düzenlemeler ikinci dönemde (1994 2002) gerçekleştirilmiş ve organik tarım faaliyetleri bir takım komiteler vasıtasıyla yürütülmüştür. Üçüncü dönemde ise (2003), organik tarım sektöründeki faaliyetlerinin tam bir yasal dayanağa kavuşturulması amacıyla 03 Aralık 2004 de Organik Tarım Kanunu yayımlanmış ve ardından 2092/91 sayılı Organik Tarım AB Konsey Tüzüğü ile büyük oranda uyumlu olan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ilişkin Yönetmelik 10 Haziran 2005 de yürürlüğe girmiştir. 6. DAĞITIM KANALLARI Ürünler, üretimlerinden itibaren son tüketiciye ulaşıncaya kadar isleme, depolama, paketleme, elden ele geçme gibi değişik işlemlerden geçmektedir. Ürünlerimizin geçmiş olduğu bu yollar ve yerler toplu olarak dağıtım kanalları olarak adlandırılmaktadır. Pazarlama karması elemanlarından dağıtım kanalları, organik tarım ürünleri için bir diğer önemli unsur olarak yerini almaktadır. Özellikle perakende zincirleri Dünya da organik tarım ürünlerin pazarlamasında büyük öneme sahiptir. Organik tarım ürünlerine yönelik talep artısı, alternatif dağıtım kanalları arayışını beraberinde getirmiştir. Süper/hiper marketler, özelleşmiş dükkânlar, doğal ürün satıcısı süper marketler ve doğrudan üretici bahçesinde satış işlemleri organik tarım ürünleri için dağıtım kanallarını ifade etmektedir. Ayrıca son dönemlerde organik tarım ürünlerinin dağıtım kanalları arasına elektronik ticaretin de katıldığını söylemek yerinde olacaktır. 7. TÜKETİCİ TERCİHLERİ Uzun yıllardır Almanya pazarında yer edinmiş organik ürünlere yönelik tüketici tercihlerine ilişkin birçok çalışma ortaya konmuştur. 1995 te Sinus Enstitüsünde yapılan araştırmaya göre tüketicilerin % 77 sinin orta ve üst sosyal gruplardan geldiğini ortaya çıkarmıştır. BNN (Bundesverband Naturkost Naturwaren) tarafından 1996 da yapılan bir başka araştırmada ise organik gıda tüketicilerinin ortalamadan yüksek bir eğitim seviyesine sahip oldukları, ancak gelir seviyelerinin ortalamanın altında olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca yapılan araştırmalar sonucu, Euro ya geçisin pahalılığa neden olduğu, gıda güvenliği ile ilgili sorunlar ile ekonomik durgunluğun organik gıda pazarını da etkilemiş olduğu belirlenmiştir. 8. SONUÇ Artan dünya nüfusuna karsın doğal kaynakların hızla kirlenip, tükenmesi, dikkatleri ekosistemin özelliklerini ortadan kaldıran, genetik çeşitliliği azaltan geleneksel tarımdan, 250
doğal dengeyi koruyan, toprak verimliliğinde devamlılığı ve doğadaki canlıların sürekliliğini sağlayan, bununla birlikte doğal kaynakların ve enerjinin etkin kullanımına dayanan organik tarım sistemine yöneltmektedir. Dünya genelinde, özellikle gelişmiş toplumlarda her geçen gün daha fazla kabul gören organik tarım ürünleri, hayatımızın her alanında yerini almaya başlamıştır. Önümüzdeki dönemde tüketici bilincinin artışına paralel olarak organik tarım ürünlerin kullanımı, dolayısıyla üretim ve ticaretinin daha da artacağı düşünülmektedir. Organik tarımda, yetiştirilecek ürünlerin yerli çeşit olması, bulunduğu bölgenin iklim ve toprağı ile uyum göstermesi son derece önemlidir. Türkiye zengin florasıyla çok sayıda tarımsal üründe yerel ırklarıyla yetiştiricilik faaliyetini sürdürmektedir. Türkiye bu özelliği ile organik tarım üretiminde yüksek rekabet gücünü ortaya koymaktadır. Tüm bu yukarıda saydığımız nedenlerden dolayı organik tarım ürünlerinin güvenilirliğinin önemini bir derece daha da ileriye götürmektedir. Organik tarım ile ilgili gerekli temel mevzuatların bilinmesi ve uygulanması hem üretici hem de tüketici bazında ürün satışı ve gıda güvenliği sorununu büyük ölçüde ortadan kaldırabilen bir durum olmakla birlikte ister istemez aklımıza şu soruyu da getirebilmektedir. En güçlü savunduklarımız en az bildiklerimiz mi yoksa bilgi kuşkuyu mu besler? sorularıdır. Bunun yanında Denetimin en doğrusu bilinçli tüketici tarafından gerçekleştirilenlerdir şeklinde ifadeler de söz konusudur. Bu ve bunlara benzer konular uzadıkça uzayabilmektedir. Sonuçta bir mevzuat var, kendine özgü yöntemleri, girdileri, kuralları, kurumları var. Yani üretiminizi bu çerçevede yapıp belgelendiriyorsanız (Ürün Sertifikası), ürününüz Organik statüsündedir. Yani bir ürün organik olabilir. Hatta diyelim ki üretici ve tüketici arasında güven ilişkisi var ya da bu güveni sağlayacak sivil mekanizmalar kooperatifler, dernekler arası bir iradi mekanizma ortaya çıkmış. Bu tür güvene veya örgütsel denetim mekanizmalarının dayanan üretime Sosyal Sertifikasyon denmektedir. Üreticiden son tüketiciye dek farkındalığı yüksek, iletişimi güçlü, bilgili ve hakkını arayan pozisyonda olmak koşulunun olması gerektiğine inanan kişilerin sayısı da az değildir. Sosyal sertifikasyon ile üretim yapılabilir ancak bu ürünler ticari olarak genel organik ürün pazarına giremez ve organik ürün etiketi ile satılamaz kanaati oluşturmaktadır. 9. KAYNAKLAR Avcı, M. 2007. Organik Tarımda Sertifikasyon Sistemi ve Belli Başlı Sertifikasyon Standartlarının Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi, 94 s., İzmir. Bilgin, N., Yıldız, N. 2005. Organik Tarımın Gelişimi ve Bitki Besleme Açısından Önemi. Gap 4. Tarım Surası, 743-750., Sanlıurfa. Çağdaş, E. 2003 Türkiye de Ekolojik Tarım Ürünlerinin Pazarlanması ve Rapunzel LTD ST de Yapılan Uygulama. Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi, 128 s., Eskisehir. Elmaz, Ö., Demir, H., Avanus, K. 2004 Dünyada Organik Tarım Alanları, Temel İlkeleri ve Pazar Durumu. Dünya Gıda Dergisi, Er, C. 2002. Organik Tarım Bir Lüks Müdür?. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Türktarım Dergisi, s.145, 16-20 s. 251