Fen Bilimleri 5
Bir Bakışta Akılda kalıcı özet bilgi alanları... Önemli noktalar... Alınacak notlar için boş alanlar... Tudem Yönlendirme sınavlarında çıkmış sorular... 2
Boşluk doldurma alanları... Konuyu pekiştiren farklı soru tipleri içeren alıştırma sayfaları... Her konuya uygun tekrar çalışmaları... 3
İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE: GÜNEŞ, DÜNYA VE AY Güneş in Yapısı ve Özellikleri...6 Tekrar Çalışması... 10 Ay ın Yapısı ve Özellikleri... 11 Tekrar Çalışması... 14 Ay ın Hareketleri ve Evreleri... 15 Tekrar Çalışması... 20 Güneş, Dünya ve Ay... 22 Tekrar Çalışması... 24 Yıkıcı Doğa Olayları... 26 5. ÜNİTE: IŞIĞIN YAYILMASI Işığın Yayılması... 84 Tekrar Çalışması... 85 Işığın Yansıması... 86 Tekrar Çalışması... 91 Işığın Maddeyle Karşılaşması... 92 Tekrar Çalışması... 94 Tam Gölge... 95 Tekrar Çalışması...100 6. ÜNİTE: İNSAN VE ÇEVRE 2. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASI Canlıları Tanıyalım... 30 Tekrar Çalışması... 41 Biyoçeşitlilik...104 Tekrar Çalışması...108 İnsan ve Çevre İlişkisi...109 Tekrar Çalışması...116 3. ÜNİTE: KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ VE SÜRTÜNME Kuvvetin Ölçülmesi... 46 Tekrar Çalışması... 51 Sürtünme Kuvveti... 53 Tekrar Çalışması... 57 4. ÜNİTE: MADDE VE DEĞİŞİM Maddenin Hâl Değişimi... 62 Tekrar Çalışması... 66 Maddenin Ayırt Edici Özellikleri... 68 Tekrar Çalışması... 71 7. ÜNİTE: ELEKTRİK DEVRE ELEMANLARI Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve Devre Şemaları...120 Tekrar Çalışması... 125 Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen Değişkenler... 126 Tekrar Çalışması...134 8. ÜNİTE: UYGULAMALI BİLİM Uygulamalı Bilim... 138 Tekrar Çalışması...142 4
1. ÜNİTE GÜNEŞ, DÜNYA VE AY F.5.1.1. GÜNEŞ İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ F.5.1.1.1. Güneş in özelliklerini açıklar. F.5.1.1.2. Güneş in büyüklüğünü Dünya nın büyüklüğüyle karşılaştıracak şekilde model hazırlar. F.5.1.2. AY IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ F.5.1.2.1. Ay ın özelliklerini açıklar. F.5.1.2.2. Ay da canlıların yaşayabileceğine yönelik ürettiği fikirleri tartışır. F.5.1.3. AY IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ F.5.1.3.1. Ay ın dönme ve dolanma hareketlerini açıklar. F.5.1.3.2. Ay ın evreleri ile Ay ın Dünya etrafındaki dolanma hareketi arasındaki ilişkiyi açıklar. F.5.1.4. GÜNEŞ, DÜNYA VE AY F.5.1.3.1. Güneş, Dünya ve Ay ın birbirlerine göre hareketlerini temsil eden bir model hazırlar. F.5.1.5. YIKICI DOĞA OLAYLARI F.5.1.5.1. Doğal süreçlerin neden olduğu yıkıcı doğa olaylarını açıklar. F.5.1.5.2. Yıkıcı doğa olaylarından korunma yollarını ifade eder.
Güneş in Yapısı ve Özellikleri GÜNEŞ İN ÖZELLİKLERİ Evrendeki sayısız yıldızdan biri olan Güneş, kendi adını taşıyan sistemin, yani Güneş Sistemi nin merkezinde yer alır. Tüm diğer yıldızlar gibi ısı ve ışık kaynağıdır. 4,6 milyar yaşında, yetişkin bir yıldızdır. Orta sıcaklıkta (sarı renkli) bir gaz küresi biçimindedir. Güneş Evrenin Neresindedir? Güneş, Gök Adası'nın, birinde bulunur. Kütlesi oldukça büyük olan bu yıldız, diğer gök cisimlerinin üzerinde yarattığı etkisi ile kendine ait bir sistem oluşturmuştur. Güneş Sistemi nde bulunan gök cisimleri: Güneş he r gün Dü nya nın etr afında do la nıyormuş g ibi görünü r. B u yanılgıyı o luşturan D ü nya nın ken di etrafınd a batıdan doğu ya dönmes idir. Çapı milyon km olan biçimindeki bu yıldız, büyüklüktedir. Bu miktar, katına eşittir. Basit bir hesap ile Güneş in içi boş olsaydı, Dünya nın çapının yaklaşık tane Dünya yı sığdırabilirdiniz. yaklaşık de yükayrıca Güneş in yoğunluğu ve büyüklüğü fazla olduğu için kat daha ağır gelir. sektir. Belirli bir cisim Güneş te, Dünya da olduğundan 6
Güneş in Yapısı ve Özellikleri Güneş in Hareketleri Gezegenler, gezegenlerin, yıldızlar vb. gök cisimleri Güneş in etrahareketi yaparlar. Ancak Güneş de hareketli bir dır. fında Güneş in iki türlü hareketi bulunmaktadır. Güneş in bu hareketlerini yazın. 1. 2. Güneş in Yapısı Güneş çok büyük ve ışıldayan bir küresidir. Güneş ten yayılan enerjisi Dünya ya ulaşarak canlılığın temel kaynağını oluşturur. Güneş in yapısında: oranında oranında oranında diğer gazlar bulunur. ve Güneş'in çekirdeğindeki kütle çekimi o kadar fazladır ki atomları sıkışarak atomuna dötepkimeler, nüşürler. Çekirdekte gerçekleşen bu büyük patlamalarla yüksek enerjilerin açığa çıkmasına yol açar. Güneş in Katmanları Güneş, sahip olduğu kütlesiyle, bulunduğu sistemin %99,8 ini oluşturur. Bu büyük kütleli gök cismini, içte bir çekirdek ve dışa doğru üç katlı atmosferiyle inceleyebiliriz. Güneş en C'u bulur. yeri merkezidir. Buraya adı verilir. Buradaki sıcaklık Güneş hacimce Dünya nın katı büyüklüğündedir. Ancak her iki gök cisminin arasındaki mesafe çok uzak olduğu için Güneş, Dünya dan bakıldığında olduğundan çok görünür. 7
Güneş in Yapısı ve Özellikleri Alıştırmalar 1. Aşağıdaki Güneş in kimliğinde, boş kısımları doldurun. Güneş in Kimliği Yaşı: Kütlesi: Tipi: Çekirdeki sıcaklığı: Yüzey sıcaklığı: Bulunduğu gök ada: Dünya ya uzaklığı: Yapısında en fazla miktarda bulunan gazlar: 2. Güneş le ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayın. Güneş kendi ekseni etrafındaki dönüşünü ekvatorda 25 günde, kutuplarda 34 günde tamamlar. Bunun nedeni nedir? Güneş e bakıldığında, neden ışığı titrek bir şekilde görünür? 3. Güneş Sistemi nin bir modeli hazırlanmak istendiğinde, Güneş yerine aşağıdaki cisimlerden kullanılabilecek olanlara " ", kullanılamayacak olanlara "x" işareti koyun. Basketbol topu 8 Kavun Muz Yumurta
Güneş in Yapısı ve Özellikleri 4. Bulmacayı aşağıdaki soruları yanıtlayarak çözün. 4 6 2 1 5 8 7 3 9 1. Dünyaya en yakın yıldız hangisidir? 2. Güneş'in, merkezinde bulunduğu sistemin adı nedir? 3. Güneş'in en sıcak bölgesine ne ad verilir? 4. Güneş'in çekirdeğinde meydana gelen patlamaların türü nedir? 5. Güneş, hangi gök adanın içinde bulunur? 6. Güneş'in yapısında %71 oranında bulunan gaz hangisidir? 7. Orta sıcaklıkta olan Güneş'in rengi nedir? 8. Güneş hangi şekil ile tanımlanabilir? 9. Güneş'in çekirdeğinde meydana gelen tepkimeler sonucunda hangi gaz açığa çıkar? 9
Güneş in Yapısı ve Özellikleri TEKRAR ÇALIŞMASI 1. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanları takip ederek kaç numaralı çıkışa ulaşılır? Doğru ğru Do Güneş, Samanyolu Galaksisi'nin merkezinde bulunur. Güneş'ten çıkan ışınların Dünya'ya ulaşması yaklaşık 8 dk sürer. Yanlış Güneş'in kendi etrafında dönme yönü batıdan doğuya doğrudur. Güneş'te en fazla oranda bulunan gaz helyumdur. u Doğru lış Güneş katmanlı bir yapıya sahiptir. Yanlış Güneş, Dünya'dan 109 kat büyüktür. Güneş'te üretilen ısı enerjisinin çok azı Dünya'ya ulaşır. 2. Güneş'in Dünya'dan 109 kat daha büyük olmasına rağmen Ay'la aynı boyuttaymış gibi görünmesinin nedeni nedir? 3. Güneş'e neden doğrudan bakılmamalıdır? Ne gibi sonuçları olabilir? 1 ış Yanl Doğr u 2 ış Yanl 4 Doğr Ya n 10 Doğr u ış Yanl Doğr u ış Yanl 3 5 6 7 8