Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Journal of Arts and Sciences Say : 6 / Aral k 2006 Türkiye Faunas çin ki Yeni Crassicheles Karg, 1963 (Acari, Eviphididae) Türü Raflit URHAN 1 Özet Bu çal flmada, Türkiye faunas için yeni olarak kaydedilen iki Crassicheles Karg, 1963 türünün [Crassicheles concentricus (Oudemans, 1904) ve C. holsaticus (Wilmann, 1937)] Denizli den toplanan örneklere göre tan m gözden geçirilmifl ve co rafi yay l fl verilmifltir. Anahtar Kelimeler: Acari, Eviphididae, Crassicheles, Sistematik, Türkiye. Abstract In this study, on the basis of the specimens collected from Denizli province, the descriptions of two species of Crassicheles Karg, 1963 [Crassicheles concentricus (Oudemans, 1904) and C. holsaticus (Wilmann, 1937)] which are new records for the Turkish fauna have been revised, and their distributions on the world have been given. Key words: Acari, Eviphididae, Crassicheles, Systematics, Türkiye. G R fi Evifididler, vücut büyüklü ü 325 850 µm aras nda de iflen, zay f olarak kitinleflmifl, sar ms kahverengi veya parlak portakal k rm z s renkli, hayat devrelerinde larva, protonimf, deutonimf ve ergin olmak üzere dört aktif safha bulunan, çürüyen bitki materyalleri, otlak, tarla, çay r, orman ve deniz k y lar nda serbest olarak yaflayan akarlard r (Bregetova 1977). Bu familya akarlar nda, özellikle scarabaeid k nkanatl lar 1 Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, K n kl Kampusu, Denizli 223
Türkiye Faunas çin ki Yeni Crassicheles Karg, 1963 (Acari, Eviphididae) Türü üzerinde forezi çok yayg nd r. Bu akarlar n büyük ço unlu u nematofag olarak düflünülür (Evans & Till 1979, Evans & Murphy 1987). fiimdiye kadar Eviphididae familyas n n 15 cinsine ait yaklafl k 80 kadar tür bilinmektedir (Krantz 2005). Crassicheles cinsi ilk defa Eviphis concentricus Oudemans, 1904 tip türü ile Karg (1963) taraf ndan tan mlanm flt r. Bu cinsin bilinen 3 tane türü [Crassicheles concentricus (Oudemans, 1904) ve C. holsaticus (Wilmann, 1937) ve C. greeni Evans, 1980] bulunmaktad r (Karg 1993, Evans 1980, Lundqvist 2005). Son zamanlara kadar bu cinsin akarlar nadir olarak bilinmektedir ve en yayg n safhas da deutonimf safhas d r (Karg 1971, Athias-Henriot 1980). Cressicheles cinsinin fertleri çay r ve orman topraklar nda (Sellnick 1958, Karg 1971, Evans 1980, Athias- Henriot 1980, Koyumdzhiyeva 1983), ma aralarda (Willmann 1937), böcekler üzerinde (Evans 1980, Samsinak 1984) ve otlak alanlardaki inek d flk lar nda (Makarova 1994) yaflamaktad r. Türkiye evifidid faunas na ve dolay s yla dünya akar faunas na katk da bulunmak amac yla yap lan bu çal flmada, Denizli den toplanan materyal esas al narak Türkiye faunas için ilk defa kay t edilen Crassicheles concentricus türüne ait 21 deotunimf ve C. holsaticus türüne ait ise 24 deutonimf örnekleri tespit edilmifl, örnekler BX50 Olympus marka fl k mikroskobunda incelenerek tan mlar gözden geçirilmifl, flekilleri çizilmifl, çeflitli vücut k s mlar na ait ölçümleri yap lm fl, dünyadaki yay l fllar verilmifl ve literatüre dayanarak tart fl lm flt r. Bu türlerin ergin bireyleri önceki çal flmalarda yay nlanm fl (Evans 1980), bu çal flmam zda ergin bireylere rastlan lmam flt r. MATERYAL ve METOD Araflt rma materyalini Denizli nin ormanl k bölgelerindeki otlak alanlardan toplanan döküntü, toprak, yosun, ve inek d flk s örneklerinden ay klanan evifidid akarlar oluflturmaktad r. Naylon torbalara konularak etiketlenip laboratuara getirilen örnekler, birlefltirilmifl Berlese hunilerinden oluflan ay klama cihaz na yerlefltirilerek ay kland. Örneklerin a art lmas nda ve temizlenmesinde % 60 l k laktik asit kullan ld. Mikroskobik incelemeler genellikle gliserinli ortamda yap ld. Ancak farkl konumlarda incelenmesi gerekti inde Hoyer ortam nda geçici preparatlar haz rland. ncelenmesi tamamlanarak tan mlar yap lan örneklerin mikroskopta flekilleri çizildi ve çeflitli vücut k s mlar n n ölçümleri yap ld. Daha sonra incelenen örnekler, içinde % 70 lik alkol ve 1 3 damla gliserin bulunan saklama fliflelerine konulup etiketlendi. 224
Raflit URHAN BULGULAR Familya: Eviphididae Berlese, 1913 Cins: Crassicheles Karg, 1963 Tip Türü: Eviphis concentricus Oudemans, 1904 Tür: Crassicheles concentricus (Oudemans, 1904) DEUTON MF (fiekil 1 A-E) Vücut 370 (360 380) / 265 (260 270) µm büyüklü ündedir. Oval ve k rm z kahverengi renktedir. Dorsal plak üzerinde r1 k l k sa, di er k llar uzun 30 çift k l bulunmaktad r. r1 dorsal pla n ön ventral kenar ndad r. Dorsal pla n ortas a s desenli, yan kenarlar ise çizgili desenlidir (fiekil 1 A). Peritrem plaklar dorsal plak ile kaynaflmam flt r. Peritrem koksa III ün yan ndad r. Sternal pla n arka kenar sivri bir ç k nt fleklindedir ve üzeri a s bir desenle kapl d r. Sternal plak üzerinde k sa ve düz 4 çift k l vard r. Koksa I ve II aras ndaki endopodal plak sternal plak ile kaynaflm fl, koksa II ve III ile koksa II ve IV aras ndaki endopodal plaklar ise sternal plaktan ayr geliflmifltir. Anal plak baklava dilimi biçimindedir ve kenarlar yuvarlak köflelidir. Opistogastrik bölgede 7 çift k l vard r (fiekil 1 B). Hipostomda 6 tane diflli enine merdiven fleklinde yap vard r. Her bir s rada 4 8 diflçik bulunur ve proksimaldeki 2 tanesi diflsizdir. Gnatozoman n ventralinde dört çift k l bulunur (fiekil 1 C). Keliser çok k sa ve kaba flekilli ve hareketli parças oldukça güçlüdür. Hareketli parçada 2 tane büyük difl, 2 tane de küçük çatal difl vard r (fiekil 1 D). Tektumun genifl ve hafifçe kubbe fleklinde bir taban, bunun üzerinde bulunan orta k sm n ise kuvvetli flekillenmifl ve dallara ayr lm fl bir ucu vard r. Bunlar n her birinin kenar nda iki tane ç k nt fleklinde uçlar bulunur. Orta uç, yan uçlar n iki kat ndan biraz daha uzundur (fiekil 1 E). ncelenen Materyal: Akköy ilçesi (Denizli), inek alt na serilen saman örne i, 300m, 20.04.2001; 9 Deutonimf. Babada ilçesi (Denizli), ormanl k alan, kaya üzeri yosun örne i, 600m, 18.03.2001; 5 Deutonimf. Tavas ilçesi (Denizli), inek d flk s ve alt na serilen saman örne i, 950m, 01.05.2001; 7 Deutonimf. Yay l fl : Avrupa (Karg 1971, 1993), Rusya (Bregetova 1977), Kazakistan, Tacikistan ve Yakutistan (Makarova 1994). 225
Türkiye Faunas çin ki Yeni Crassicheles Karg, 1963 (Acari, Eviphididae) Türü Türkiye faunas için ilk kay tt r. fiekil 1. Crassicheles concentricus (Deutonimf): A) Vücut üstten, B) Vücut alttan, C) Gnatozoma alttan, D) Keliser d fltan, E) Tektum. 226
Raflit URHAN Tür: Crassicheles holsaticus (Wilmann, 1937) DEUTON MF (fiekil 2 A-E) Vücut 450 (440 470)/310 (300 325) µm büyüklü ündedir. Oval ve aç k kahverengidir. Dorsal pla n yan kenarlar çizgili desenli, orta k s mlar ise düzdür. Dorsal plak üzerinde r1 k l k sa, di erleri uzun ve düz yap da 30 çift k l bulunur (fiekil 2 A). Peritrem plaklar dorsal plak ile kaynaflmam flt r. Peritrem koksa IV den I e kadar uzanmakta ve koksa III ün yan k sm nda da dalgal iç kenara sahiptir. Sternal pla n arka kenar dar ve yuvarlak, kal n kitinli ve a s bir desene sahiptir. Bu plak üzerinde üç çift gözenek, k sa ve düz 4 çift k l bulunur. Koksa I ve II aras ndaki endopodal plaklar sternal plak ile kaynaflm flt r. Koksa II ve III ile III ve IV aras ndaki endopodal plaklar ise sternal plaktan ayr d r. Anal pla n uzunlu u yaklafl k olarak enine eflittir. Opisthogastrik bölgede 15 çift k l vard r (fiekil 2 B). Hipostomda 7 tane ufak diflli e ri merdiven yap s vard r. Kornikuli boynuz gibidir. Gnatozoman n ventralinde dört çift k l bulunur. Pedipalpin koksal parças ndaki k llar diken gibidir (fiekil 2 C). Keliserin hareketli parças nda bir tane büyük difl bulunur (fiekil 2 D). Tektum ince, uzun ve üzeri dikenli bir yap dad r (fiekil 2 E). ncelenen Materyal: Karc mevkii (Denizli), ormanl k alan, ç nar (Platanus orientalis) alt ndan al nan döküntü ve toprak örne i, 500m, 28.03.2001; 9 Deutonimf. Akhan Mevkii (Denizli), bahçelik alan, kavak a ac (Populus alba) alt ndan al nan döküntü ve toprak örne i, 350m, 27.10.2000; 5 Deutonimf. Babada ilçesi (Denizli), bahçelik alan, kavak a ac (Populus alba) alt ndan al nan döküntü ve toprak örne i, 700m, 18.03.2001; 8 Deutonimf. Sarayköy ilçesi (Denizli), bahçelik alan, fleftali a ac (Persica vulgaris) alt ndan döküntü ve toprak örne i, 170m, 09.03.2001; 2 Deutonimf. Yay l fl : Avrupa (Karg 1971, 1993), Rusya (Bregetova 1977), Azerbaycan, Kazakistan (Makarova 1994), rlanda ve ngiltere (Evans 1980). 227
Türkiye Faunas çin ki Yeni Crassicheles Karg, 1963 (Acari, Eviphididae) Türü Türkiye faunas için ilk kay tt r. fiekil 2. Crassicheles holsaticus (Deutonimf): A) Vücut üstten, B) Vücut alttan, C) Gnatozoma alttan, D) Keliser d fltan, E) Tektum. 228
Raflit URHAN TARTIfiMA VE SONUÇ Palearktik bölgede genifl yay l fl gösteren bu türler, ülkemizden ilk defa tespit edilmifltir. Crassicheles concentricus: Oudemans (1904) taraf ndan Eviphis concentricus olarak verilen bu tür, daha sonra Karg (1963) taraf ndan Crassicheles cinsi içerisinde de erlendirilmifl ve bu cinsin tip türü olarak tayin edilmifltir. Karg (1963) taraf ndan tan m yeniden verilen bu türle bizim örneklerimiz uygunluk göstermektedir. Karg (1963) örneklerinin vücut büyüklü ü 350 / 260 µm olarak vermifltir. Örneklerimizin vücut büyüklü ü ise 370 (360 380) / 265 (260 270) µm olarak tespit edilmifltir. Buna göre örneklerimizin biraz büyük oldu u anlafl lmaktad r. Örneklerimizin di er yap sal özellikleri ise tip örne i ile genelde benzerlik göstermektedir. Crassicheles holsaticus: Örneklerimiz, Karg (1963) ve Evans (1980) taraf ndan verilen örneklerle genelde uygunluk göstermektedir. Örneklerimizin vücut büyüklü ü 450 (440 470) / 310 (300 325) µm olarak tespit edilmifltir. Bu de erler Karg (1963) n toplad örneklerde 470 500 / 300 335 µm, Evans (1980) n örneklerinde ise 425 µm den daha büyük olarak belirtilmifltir. Buna göre örneklerimizin vücut büyüklü ü daha önce verilen örneklerin vücut büyüklü ünün de iflim aral içindedir. Örneklerimizin di er yap sal özellikleri daha önce verilen örneklerle benzerlik göstermektedir. KAYNAKLAR Athias-Henriot, C., Terrestrial Parasitiformes Gamasida. I. The families Phytoseiidae, Pergamasidae, Eviphididae and Zerconidae. In: The Zoology of Iceland, III 57 (1980), pp. 1 38. Bregetova, N. G., Family Eviphididae Berlese, 1913. In: Gilyarov, M. S. (Ed.) A Key to the Soil-inhabiting Mites. Mesostigmata. Nauka, Leningrad, (1977), pp. 554 569. Evans, G. O. & W. M. Till, Mesostigmatic mites of Britain and Ireland (Chelicerata: Acari-Parasitiformes). An introduction to their external morphology and classification, Trans. Zool. Soc. Lond. 35 (1979), pp. 139 270. Evans, G. O., Adults of the genus Crassicheles Karg (Acari: Mesostigmata) Internat. J. Acarol. 6 (1980), pp. 33 38. Evans, G. O. & P. W. Murphy, The Acari. A pratical Manual. Vol.I. Morphology, Systematics of the Subclass and Classification of the Mesostigmata Sutton Bonington. University of Nottingham School of Agriculture, (1987), p.153 Karg, W. Systematische Untersuchung der Eviphididae Berlese, 1913 (Acarina, Parasitiformes) mit einer neuen Art aus Ackerböden Zool. Anz. 168 (1963). pp. 269 281. Karg, W. Acari (Acarina) Milben. Unterordnung Anactinotrichida (Parasitiformes). Die Freilebenden Gamasina (Gamasides), Raubmilben, Die Tierwelt Deutschlands, Jena Teil. 59 (1971), pp. 114 126. 229
Türkiye Faunas çin ki Yeni Crassicheles Karg, 1963 (Acari, Eviphididae) Türü Karg, W. Acari (Acarina), Milben, Parasitiformes (Anactinochaeta) Cohors Gamasina Leach, Raubmilben, Die Tierwelt Deutschlands, 59 (1993), pp. 84 96. Koyumdzhiyeva, M.I. Free-living and insect-borne mites (Mesostigmata) from Radopite. (In Bulgarian), Acta Zool. Bulg. 23 (1983), pp. 19 24. Krantz, G. W., Synopsis of the described Mesostigmata of the world, family Eviphididae. In: Halan, J. (Ed.), Synopsis of the described Arachnida of the world, (2005), http://insects.tamu.edu/research/collection/hallan/ acari/actinedida1.htm Lundqvist, L. Fauna Europaea: Eviphididae. In: Magowski, W. (Ed.), Fauna Europaea: Acariformes. Fauna Europaea version 1.2 (2005) Makarova, O.L. Gamasid Mites of the genus Crassicheles (Mesostigmata, Eviphididae) in Russia and Ontogenesis of Crassicheles greeni, Entomological Review, 73 (1994), pp. 107 117. Samsinak, K. Mites of flies of the family Sphaeroceridae, Vest. Czechosl. Spolec. Zool., 48 (1984), pp. 45 63. Sellnick, M. Milben aus landwirtschaftlichen Betreiben Nordschwedens Med. St. Vaxtsk Asnt. 11 (1958), pp. 9 59. Willmann, C. Die Milbenfauna der Segeberger Hohle Schr. D. Naturw. Ver. F. Schleswig-Holstein, 22 (1937), pp. 179 190. 230