Kahramanmaraş İlinde Çiftçilerin Gübreleme Alışkanlıklarının Belirlenmesi

Kahramanmaraş İlinde Çiftçilerin Gübreleme Alışkanlıklarının Belirlenmesi N. Kızılaslan 1, H. Kızılaslan, S. Candemir 1 Prof.Dr., Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, TOKAT E-posta: nuray.kizilaslan@gop.edu.tr ÖZET Bu çalışmanın amacı, Kahramanmaraş ilinde bazı tarla bitkileri üreten çiftçilerin gübre kullanım alışkanlıklarının belirlenmesidir. Bu amaç doğrultusunda, Mısır, Buğday ve Şekerpancarı üreten işletmelerle yapılan yüz yüze anketler ile elde edilen veriler çalışmanın materyalini oluşturmaktadır. Bu çalışma ile üreticilerin gübreleme konusunda bilgi kaynakları, toprak analizi yaptırmanın nedenleri ve söz konusu ürünlerde kullandıkları gübre çeşit ve miktarları, çiftçilerin toprağın ve bitkinin isteklerine göre ne miktarda ve hangi çeşit gübre kullanıp kullanmadıklarını ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca çiftçilerin, toprak analizi desteği olmasına rağmen, aile büyüklerinden kalma alışkanlıklara dayanarak mı, toprak analizi sonuçlarına göre mi ya da ne kadar çok gübre atarsam o kadar fazla ürün alırım düşüncesiyle mi, gübre çeşit ve miktarını belirledikleri tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Gübre kullanım alışkanlıkları, gübreleme, toprak analizi Habits of farmers in the province of Kahramanmaraş Determination of Manure ABS TRACT The purpose of this study, in Kahramanmaras farmers producing certain arable crops is to determine the patterns of use of the fertilizer. For this purpose, corn, wheat and sugar beet-producing businesses with face to face interviews conducted with data obtained from the study constitutes the material. In this study, manufacturers fertilization information about resources, soil analysis taking the causes and the product in question used in the fertilizer types and amounts of the farmers' soil and plant according to the wishes of how much and what kind of fertilizer is using that to put forward were studied. In addition, farmers, soil analysis support, although older family of dating habits based on m, soil analysis based on the results or how much fertilizer should throw so much product do you get with the idea, fertilizer types and amounts that have been identified. Key words: Fertilizer usage habits, fertilization, soil analysis 1. GİRİŞ Tarım sektörü refah düzeyleri ne olursa olsun tüm ülkelerde nüfusu beslemesi, sanayi sektörüne ham madde sağlaması, sanayi ürünlerine talep yaratması, özellikle Türkiye gibi hala bir tarım ülkesi olarak kabul edilen ülkelerde istihdamdaki büyük payı, ulusal gelire ve ihracata olan katkılarıyla diğer tüm sektörlerden farklı ekonomik, politik ve sosyal bir öneme sahiptir. Yeni tarım alanlarının oluşturulması imkanı da sınırlı olduğundan, hatta zamanla mevcut toprakların da erozyon, aşırı tuzlanma gibi sebeplerle kaybedilmesinden dolayı topraktan elde edilen birim başına verimin arttırılması zorunludur. Tarım sektöründe büyük öneme sahip gübrelerin verimi en uygun koşullarda iki katına kadar çıkarabilmeleri ve ürünün kalitesini arttırabilmeleri, onlara tarım girdileri arasında sulamadan sonra en önemli ikinci girdi olma özelliğini vermektedir. Bu nedenle kimyasal gübre sektörüne, dolayısıyla çiftçilerin bilinçli gübre tüketimine verilen önem, tarım sektörüne verilen önemle eşdeğer olmaktadır. Gübrelerden istenen yararı sağlamak; toprağın ve bitkinin istediği besin maddelerini içeren gübreleri, uygun dozlarda olmak üzere en uygun zaman ve şekilde toprağa uygulamakla mümkündür. Ancak, gübrelemeden önce, bitkilerin yaşam sahası ve gübrelerin uygulandığı yer olan toprakların incelenmesi gerekmektedir. Zira farklı topraklarda, aynı gübre uygulamaları farklı sonuçları vermektedir. Bu gerekçe ile toprağı ve gübre uygulanacak bitkinin besin ihtiyaçlarına uygun, bilinçli gübreleme yapmak önem kazanmaktadır. Tarım alanlarının kullanımının alansal olarak sınırına varıldığı, hatta aşıldığı günümüzde, gıda açığının bitkisel yönden giderilmesi için, bitkisel üretimin verimlilik ve kalite yönünden artırılması ve çiftçilerin gelir düzeyinin ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi gereklidir. Bu hedefin yakalanması için s u, gübre, ilaç gibi tarımsal girdilerin doğru ve yeterli kullanımının sağlanması gereklidir. Gübre çeşitleri olarak organik ve kimyasal gübrelerden bahsedilse de, en yaygın olarak kullanılan çeşitler kimyasal gübrelerdir. 1.1. Türkiye de Kimyasal Gübre Kullanım Durumu Gübre sanayinin 1999 ve 2012 yılları arasındaki üretim miktarları grafik 1.1. de verilmiştir. Grafik incelendiğinde, Türkiye de ortalama yıllık kimyasal gübre üretimi 3,23 milyon ton civarındadır. Son 5 yıllık periyot incelendiğinde 2009 yılında düşük seviyede olan gübre üretimi takip eden yıllarda artış göstermektedir. 2008 yılında ABD de başlayan ve tüm dünyaya yayılan ekonomik krizin etkilerinin azalması ile üretim artışı görülmeye başlamıştır. 1999-2012 yılları arasında gübre üretim periyodu incelendiğinde en az üretim miktarının 2001 ve 2008 yılında gerçekleştiği ve bunun sebebi olarak 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz olduğu IV. Gübre Danışma Kurulu raporunda bildirilmiştir (TZOB, 2004). 660

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Türkiye de kimyasal gübre tüketimi ortalama yıllık 5,01 milyon tondur. Gübre tüketim miktarları incelendiğinde 2001 ve 2008 yılında tüketimin azaldığı ve yine bu azalışın ekonomik krizlerden ve krizlere bağlı olarak gübre fiyatlarındaki artıştan kaynakladığı söylenebilir. Nitekim kimyasal gübre fiyatları 2009 yılında önemli düşüşler göstermiştir. 6 5 4 5,58 5,29 4,26 4,53 5,09 5,17 5,19 5,36 5,15 4,13 5,28 4,97 4,77 5,33 3 2 3,30 1,98 3,16 2,40 3,47 2,62 1,77 1,74 3,32 2,12 3,19 3,15 3,13 3,11 2,70 2,66 2,47 2,37 2,96 3,01 2,88 2,08 3,75 3,66 3,45 2,28 2,24 2,09 1 0,50 0,54 0,36 0,19 0,03 0,03 0,12 0,19 0,15 0,17 0,27 0,20 0,22 0 0,32 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tüketim Üretim İthalat İhracat Grafik 1.1. Türkiye de kimyasal gübre kullanım durumu (Milyon Ton) (Gübretaş, 2013) 100,00 50,00 0,00 0 2 4 6 8 10 12 14-50,00-100,00-150,00-200,00 %21 A.S %26 CAN %33 A.N. ÜRE DAP 20.20.0 Grafik 1.2. Kimyevi gübre fiyatlarındaki değişim (BÜGEM, 2014) 1.2. Kimyevi Gübreler ve Kullanımları Kimyevi gübreleri azotlu, fosforlu ve potasyumlu ve kompoze gübreler olarak 4 e ayırmak mümkündür (www.bahce.biz). Azotlu gübreler amonyum sülfat, amonyum nitrat ve üre olarak üç grupta toplanmaktadır. Amonyum sülfat gübresinin içinde % 21 oranında azot bitki besin maddesi vardır. Eğer bu gübre asit reaksiyonlu topraklarda uzun süre ve çok kullanılırsa, toprakların daha fazla asitleşmesine neden olacağından toprak verimsizleşir. Amonyum nitrat gübresinden % 26 saf azot besin maddesi içeren kireçli, %33 saf azot besin maddesi içeren ise saf olan amonyum nitrat gübresidir. Amonyum nitrat gübresi ekim zamanında kullanılabildiği gibi bitkinin büyüyüp geliştiği dönemlerde de başarı ile uygulanabilir. Üre gübresinin içinde ise ağırlığının yarısına yakın % 46 saf azot besin maddesi bulunmaktadır. Üre gübresi sonbahar gübrelemesinde kullanıldığı gibi, bitkilerin belirli gelişme dönemlerinde ilkbaharda veya daha sonra da kullanılabilir. Üre toprağa verildikten sonra derhal toprağa karıştırılmazsa, toprak yüzeyinde kalan gübreden azot kaybı olabilmektedir. Azotlu gübreler toprakta çok hareketli gübreler oldukları için fazla yağışlarla ve sulama suyu ile yıkanarak veya gaz halinde uçarak kaybolabileceği için, hepsinin bir defada ekim veya dikimde verilmeyip, bitkinin çeşitli büyüme devrelerinde olmak üzere birkaç kısma bölünerek verilmesi daha uygun olmaktadır. 661

Fosforlu gübrelerden, triplesüperfosfat gübresi taban gübresi olarak da bilinmektedir. Triple süperfosfat (TSP) gübresinin kullanılmasında dikkat edilmesi gereken konu, gübrenin ekim veya dikimden önce verilmesini ve mümkün olduğu kadar tohum ve kök derinliğine gömülmesini sağlamaktır. Fosforlu gübreler ekimden veya dikimden hemen önce veya ekim sırasında verilmelidir. Potasyumlu gübreler, potasyum sülfat ve potasyum klorür olarak ikiye ayrılmaktadır. Potasyum sülfat gübresinin ağırlığının yarısı oranında (% 50), potasyum klorür gübresinin ise ağırlığının yarısından biraz fazla % 60 oranında potasyum besin maddesi bulunmaktadır. Azot ve fosfor bakımından fakir potasyum besin maddes i bakımından ise yeterli olan topraklarımızda potasyumlu gübre kullanımı azot ve fosforlu gübre kullanımına göre daha az olmaktadır. Toprak analizleri yaptırılarak potasyum eksikliği tespit edilen yerlere verilecek olan potasyumlu gübrelerde ekim ve dikim zamanında verilmelidir. Kompoze gübreler ise, birden fazla bitki besin maddesini bir arada bulunduran gübredir. Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Diamonyum fosfat gübresi de kompoze bir gübre olup, 100 kg. diamonyum fosfat gübresinde 18 kg. azot ve 46 kg. fosfor bulunmaktadır. Diamonyum fosfat gübresi hububat ve benzeri bitkilere sonbaharda ekim esnasında verilmelidir. 2. MATERYAL ve METOT 2.1. Materyal Araştırmanın birincil verilerini çiftçilerle yüz yüze yapılan anketler sonucu elde edilen veriler oluşturmaktadır. İkincil veriler ise konu ile ilgili yapılmış akademik çalışmalar ve istatistikî kaynaklardan derlenen veriler oluşturmaktadır. 2.2. Metot 2.2.1. Örneklemede kullanılan yöntem Kahramanmaraş ilinde araştırmaya konu olan, pamuk, mısır ve şekerpancarı üretiminin yoğun olduğu ilçeler, Kahramanmaraş İl Gıda Tarım ve Hayvancılık müdürlüğü ve ilçe müdürlüğü elemanları ile görüşülerek yoğun ekim alanına sahip ilçe ve köyler belirlenerek, tüm tarım işletmeleri ile anket yapmanın gerek zaman ve gerekse maddi imkânların sınırlılığı nedeniyle, gayeli olarak köyleri temsil edecek köyler seçilmiştir. Toplam işletme sayıları belirlendikten sonra, işlenen alan ile getiri arasında doğrudan ve sıkı bir ilişki olduğu düşüncesinden hareketle işletmeler arazi büyüklüğüne göre sıraya sokulmuş ve populasyon tespit çizelgesi oluşturulmuştur. Populasyon tespit çizelgesi incelendiğinde, populasyonu oluşturan işletmelerin sahip oldukları işletme arazileri geniş sınırlar içerisinde değiştiğinden, değişim katsayısı hesaplanmıştır. Değişim katsayısının %75 in üstünde hesaplanmasından dolayı tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. İşletmeler, işletme büyüklüklerine göre 3 tabakaya ayrılmıştır. Tabaka sınırları 1-50 da, 51-100 da ve 101- + da olarak belirlenmişt ir. Örnek hacminin belirlenmesinde tabakalı örnekleme yöntemlerinden Neyman tarafından önerilen istatistikî formül kullanılmıştır (Kızılaslan ve Kızılaslan, 2005). n Nh Sh Sh 2 N d t n 2 Nh * Sh 2 2 2 D N * D N h * Sh 2 = (d / t ) 2 = Örnek hacmi = h ıncı tabakaya ait örnekleme çerçevesindeki işletme sayısı = h ıncı tabakadaki verilerin standart sapması = h ıncı tabakadaki verilerin varyansı = Örnekleme çerçevesindeki işletme sayısı = Ortalamadan belli bir % sapmayı, = Belli bir güven aralığı için t tablo değerini ifade etmektedir. Araştırmada örnek hacminin belirlenmesinde, % 5 hata ve % 95 güven (t = 1,96) sınırları içerisinde çalışılmıştır. Çizelge 2.1. Örneğe giren işletme sayıları Tabaka No Tabaka Genişliği Örnek İşletme Sayısı (% 95 Güven Seviyesi) 1. Grup 1-50 da 34 %27 2. Grup 51-100 da 25 %20 3. Grup 101+ da 67 %53 Toplam 126 %100 662

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1. Demografik Özellikler Ankete katılanların yaş ortalaması 46,8 olarak hesaplanmış, %23,0 ı 40 yaş altı, %42,9 u 41-50 ve %34,1 i 51 yaş ve üstünde bulunan bireylerden oluşmaktadır. Çiftçilerin %80 gibi büyük bir kısmı ilkokul mezunu çiftçilerden oluşurken üniversite mezunu ve üstü eğitim seviyesine rastlanamamıştır. Araştırmaya katılan bireylerin ortalama gelirleri 17.353 TL olarak hesaplanırken yapılan ki kare analizi sonucunda arazi genişliği ile gelir arasında istatistiki açıdan önemli (p<0,05) ilişki bulunmuştur. Çizelge 3.1. İşletme Büyüklüğüne Göre Ankete Katılanların Demografik Özellikleri Yaş Grupları -40 41-50 51+ Toplam 1. Grup 5 14,7 15 44,1 14 41,2 34 100,0 2. Grup 6 24,0 14 56,0 5 20,0 25 100,0 3. Grup 18 26,9 25 37,3 24 35,8 67 100,0 Genel 29 23,0 54 42,9 43 34,1 126 100,0 Eğitim Düzeyleri Okuryazar değil Okuryazar İlkokul Ortaokul Lise Toplam n % n % 1. Grup 1 2,9 0 0,0 32 94,1 1 2,9 0 0,0 34 100,0 2. Grup 0 0,0 0 0,0 22 88,0 1 4,0 2 8,0 25 100,0 3. Grup 0 0,0 0 0,0 48 71,6 5 7,5 12 17,9 67 100,0 Genel 1 0,8 2 1,6 102 81,0 7 5,5 14 11,1 126 100,0 Gelir Grupları 1-10000 10001-20000 20001+ Toplam Ortalama Gelir 1. Grup 15 93,8 0 0,0 1 6,3 16 100,0 9250,0 2. Grup 4 33,3 8 66,7 0 0,0 12 100,0 12916,7 3. Grup 11 20,4 25 46,3 18 33,3 54 100,0 20740,7 Genel 30 36,6 33 40,2 19 23,2 82 100,0 17353,7 Kikare=34,383, p=0,000 3.1. Kimyasal Gübrelemeye İlişkin Bulgular Araştırmaya katılan çiftçilerin gübreleme konusunda bilgi kaynakları araştırılmış ve sonuçlar çizelge 3.2. de verilmiştir. Çiftçilerin %60 gibi büyük bir kısmı ilk bilgi kaynağı olarak aile büyüklerini gösterirken, %25 i Gıd a Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı elemanlarını göstermişlerdir. Aile büyüklerini gübreleme konusunda bilgi kaynağı göre çiftçilerin geleneklerine fazla bağlı olduğunu ve devam ettirme eğiliminde olduğunu göstermektedir. Çizelge 3.2. Çiftçilerin Gübreleme Konusundaki Bilgi Kaynakları Bilgi Kaynakları Gıda Tarım ve Aile büyükleri Gübre bayileri Hayvancılık Bakanlığı Elemanları Diğer Toplam n % 1. Grup 18 52,9 6 17,6 8 23,5 2 5,9 34 100,0 2. Grup 16 64,0 2 8,0 7 28,0 0 0,0 25 100,0 3. Grup 42 62,7 7 10,4 16 23,9 2 3,0 67 100,0 Genel 76 60,3 15 11,9 31 24,6 4 3,2 126 100,0 Araştırmada çiftçilerin gübreyi ne kadar bilinçli kullandıkları araştırılmıştır. Çizelge 3.3. de çiftçilerin kullandıkları gübreleri her yıl aynı miktarda uygulayıp uygulamadıkları incelenmiştir. 663

Çizelge 3.3. Çiftçilerin Her Yıl Aynı Miktarda Gübre Uygulama Durumu Uyguluyor Uygulamıyor Toplam n % n % n % 1. Grup 24 70,6 10 29,4 34 100,0 2. Grup 12 48,0 13 52,0 25 100,0 3. Grup 33 49,3 34 50,7 67 100,0 Genel 69 54,8 57 45,2 126 100,0 Ki-kare=4,720, p=0,094 Araştırmaya katılan çiftçilerin yaklaşık %55 i her yıl aynı miktarda gübre uyguladıklarını belirtirken, her yıl aynı miktarda gübre uygulayan çiftçilerin %70,6 sı 1. grupta yer alan küçük ölçekli işletmelerdir. Bunu yanı sıra 2. grup işletmelerin %52 si ve üçüncü grup işletmelerin %50,7 si her yıl aynı miktarda gübre uygulamadıklarını belirtmişlerdir. Yapılan ki-kare analizi sonucunda çiftçilerin her yıl aynı miktarda gübre kullanma durumu ile arazi genişliği arasında istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki bulunamamış ve bu sonuç her yıl aynı miktarda gübre kullanma durumunun işletme büyüklüğüne bağlı olmadığını ortaya koymaktadır. Çizelge 3.4. Çiftçilerin Gübreleme Miktarı Hakkındaki Düşünceleri Düşünceler Az Çok Normal Toplam 1. Grup 8 23,5 3 8,8 23 67,6 34 100,0 2. Grup 9 36,0 8 32,0 8 32,0 25 100,0 3. Grup 18 26,9 19 28,4 30 44,8 67 100,0 Genel 35 27,8 30 23,8 61 48,4 126 100,0 Çizelge 3.4. incelediğinde çiftçilerin uyguladıkları gübre miktarını %48,4 ü normal bulurken, %27,8 i az bulmaktadır. Uyguladıkları gübre miktarını az bulan çiftçilerin çoğunluğu 2. grup işletmeler iken uyguladıkları gübre miktarını normal olarak değerlendiren çiftçiler genel olarak 1. grup işletmelerden oluşmaktadır. Uyguladıkları gübrenin miktarını çok bulan çiftçilerin oranı %23,8 dir. Çiftçilerin kendilerini gübreleme konusunda bilgili bulup bulmadıkları konusunda yeterli bilgiye sahip olup olmama durumu incelenmiştir. Çiftçilerin gübreleme konusunda bilgi düzeylerini ölçen sorular sorulmamış yalnızca çiftçilerin gübreleme konusundaki düşünceleri incelenmiştir. Çizelge 3.5. Gübreleme Konusunda Yeterli Bilgiye Sahip olma Durumu Gübreleme Konusunda Yeterli Bilgiye Sahip Olma Evet Hayır Biraz Toplam 1. Grup 16 47,1 16 47,1 2 5,9 34 100,0 2. Grup 10 40,0 14 56,0 1 4,0 25 100,0 3. Grup 34 50,7 32 47,8 1 1,5 67 100,0 Genel 60 47,6 62 49,2 4 3,2 126 100,0 Araştırmaya katılan çiftçilerin yarıya yakını gübreleme konusunda bilgiye sahip olmadıklarını ifade etmişlerdir. Gübreleme konusunda yeterli bilgiye sahip olmayanların %56 sı 2. grup işletmelerden oluşmaktadır. Çiftçilerin %47,6 sı ise kendini gübreleme konusunda yeterli bilgiye sahip görmektedir. Yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünen çiftçilerin büyük bir çoğunluğu (%50,7) 3. grup işletmelerden oluşmaktadır. Genel olarak sonuçlar değerlendirildiğinde çiftçilerin gübreleme konusunda bilgilendirilmeye ihtiyaç duymaktadırlar. Toprak analizi, toprağın bitki besin elementi ihtiyacının belirlenmesi ve buna bağlı olarak kullanılacak gübre miktarı ve çeşidinin belirlenmesi açısından yaptırılması gereken bir analizdir. Çizelge 3.6. Toprak Analizi Hakkında Yeterli Bilgiye Sahip olma Durumu Toprak Analizi Hakkında Yeterli Bilgi Evet Hayır Toplam n % n % n % 1. Grup 19 55,9 15 44,1 34 100,0 2. Grup 18 72,0 7 28,0 25 100,0 3. Grup 53 79,1 14 20,9 67 100,0 Genel 90 71,4 36 28,6 126 100,0 664

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Toprak analizi hakkında çiftçilerin %71 i yeterli bilgiye sahip olduklarını belirtirken, yeterli bilgiye sahip çiftçiler 2. ve 3. grup işletmelerde yoğunlaşırken, yeterli bilgiye sahip olmadıklarını ifade eden çiftçilerin ise büyük bir çoğunluğu (%44,1) 1.grup işletmelerde yoğunlaşmıştır. Çizelge 3.7. Çiftçilerin Toprak Analizi Yaptırma Durumu Toprak Analizi Yaptırma Durumu Evet Hayır Toplam n % n % n % 1. Grup 17 51,5 16 48,5 33 100,0 2. Grup 9 36,0 16 64,0 25 100,0 3. Grup 31 47,0 35 53,0 66 100,0 Genel 57 46,0 67 54,0 124 100,0 Ki-kare=1,436, p=0,488 Çiftçilerin toprak analizi yaptırma durumları incelendiğinde %54 ü yaptırmadığını belirtirken, toprak analizi yaptırmayanların %64 ü 2.grup işletmelerden oluşmaktadır. Bunun yanı sıra toprak analizi yaptıranların ise %51,5 i 1.grup işletmelerden oluşmaktadır. Yapılan Ki-kare testi de işletme büyüklüğü ile toprak analizi yaptırma arasında istatistikî açıdan anlamlı bir ilişki olmadığını göstermektedir. Çizelge 3.8. Çiftçilerin Toprak Analizi Yaptırmama Nedenleri Toprak Analizi Yaptırmama Nedeni Kendi Toplam Yararına Toprak Örneği Tecrübelerim İnanmıyorum Almayı Bilmiyorum Yeterli 1. Grup 10 58,8 7 41,2 0 0,0 17 100,0 2. Grup 8 88,9 1 11,1 0 0,0 9 100,0 3. Grup 11 35,5 19 61,3 1 3,2 31 100,0 Genel 29 50,9 27 47,4 1 1,8 57 100,0 Toprak analizi yaptırmayan çiftçilerin nedenleri incelenmiş ve sonuçlar çizelge 3.8 de verilmiştir. Çiftçilerin büyük bir kısmı (%50,9) toprak analizinin yararına inanmadığını belirtirken özellikle 2.grup işletmelerin %89 u toprak analizinin yararına inanmadıklarını ifade etmişlerdir. Toprak analizi yararına inanmayan çiftçiler, sağlıklı toprak analizinin yapılmadığını bölgeye göre analiz sonuçlarının çiftçilere dağıtıldığını gerekçe göstermektedirler. Analiz yaptırmayanların %47 si ise kendi tecrübelerinin yeterli olduğunu ifade ederken, kendi tecrübelerinin yeterli görenlerin %61,3 3.grup işletmelerden oluşmaktadır. Çizelge 3.9. Çiftçilerin Toprak Analizi Yaptırma Amaçları Toprak Analizi Yaptırma Amacı Gübre Miktarını Desteklemeden Belirlemek Faydalanmak Her İkisi de Toplam 1. Grup 10 58,8 7 41,2 0 0,0 17 100,0 2. Grup 4 44,4 5 55,6 0 0,0 9 100,0 3. Grup 17 54,8 13 41,9 1 3,2 31 100,0 Genel 31 54,4 25 43,9 1 1,8 57 100,0 Toprak analizi yaptıran çiftçilerin toprak analizi yaptırma amaçları incelenmiştir. Araştırmaya katılan çiftçilerin %54,4 ü gübre miktarını belirlemek amacıyla analiz yaptırdıklarını, %43,9 u ise desteklemeden faydalanmak için analiz yaptırdığını belirtmiştir. Desteklemeden faydalanmak amacıyla analiz yaptıranların %55,6 sı 2. grup işletmelerde, gübre miktarını belirlemek için analiz yaptıran işletmeler ise 1. ve 3. grup işletmelerde yoğunlaşmışlardır. Çizelge 3.10. İncelenen Tarla Bitkilerinde Uygulanan Gübre Çeşitleri Birinci Gübreleme İkinci Gübreleme Üçüncü Gübreleme Buğday DAP Amonyum Nitrat Amonyum Nitrat Mısır DAP Üre DAP Ş.Pancarı DAP Üre Üre 665

Çalışma kapsamında Kahramanmaraş ilinde buğday, mısır ve şeker pancarı üreten işletmelerin uyguladıkları gübre çeşitleri araştırılmış ve yoğun olarak kullanılan gübre çeşitleri çizelgede verilmiştir. Üç üründe de birinci gübrelemede DAP (Diamonyumfosfat) kullanılmaktadır. Mısır ve şeker pancarında ikinci gübrelemede Üre kullanılırken, buğdayda Amonyum nitrat kullanılmaktadır. Üçüncü gübreleme buğdayda çoğunlukla yapılmamakla birlikte, üçüncü gübreleme uygulayanlar amonyum nitrat, mısırda DAP ve şeker pancarında ise Üre gübresini kullanmaktadırlar. Çizelge 3.11. İncelenen Tarla Bitkilerinde Uygulanan Gübre Miktarları Birinci Gübreleme İkinci Gübreleme Üçüncü Gübreleme Buğday Mısır Ş.Pan Buğday Mısır Ş.Pan Buğday Mısır Ş.Pan 1. Grup 20,2 43,5 36,9 18,9 35,8 27,1 24,4 38,3 49,4 2. Grup 20,8 40,2 51,7 20,6 38,2 53,3 20,0 45,0 64,0 3. Grup 21,3 41,0 55,6 19,7 36,2 40,6 19,2 28,3 49,3 Ortalama 20,9 41,5 49,4 19,7 36,5 38,6 20,3 35,0 52,0 İncelenen tarla bitkilerine ilişkin uygulanan gübre miktarları incelenmiş ve sonuçlar çizelge 3.11 de verilmiştir. İnceleme sonucuna göre ortalama olarak buğdayda birinci gübrelemede 20,9, ikinci gübrelemede 19,7 ve üçüncü gübreleme ise 20,3 olmak üzere 60 kilo gübre kullanılmaktadır. Gübre firmalarının önerileri * ile karşılaştırıldığınd a (60-62 kg/da) sonuçları öneriler ile paralellik göstermektedir. Mısır üretiminde uygulanan toplam 113 kg/da gübre miktarı önerilen gübre miktarları ile örtüşmektedir. Şekerpancarında ortalama olarak üç gübrelemede toplam 140 kg/da gübre uygulaması yapılmaktadır. Önerilen (70-80 kg/da) gübre miktarlarına göre şeker pancarında uygulanan gübre miktarı ciddi farklar göstermektedir. Özellikle şekerpancarı üreticisinde anket aşamasında ne kadar gübre o kadar mahsul anlayışının hâkim olduğu görülmüştür. 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmanın sonuçlarına göre çiftçilerimizin çok büyük bir çoğunluğunun ilkokul mezunu olduğunu, bu kişilerinde bilgi kaynaklarının genellikle aile büyüklerinin olduğu ve tarımsal faaliyetlerini de buna göre yaptıkları görülmektedir. Toprak analizleri sonuçlarına inanmayan çiftçi sayısının fazla olması bu konudaki bilgilerinin yeterli olmadığından kaynaklanmaktadır. Uygulanan gübrelere bakıldığında özellikle şekerpancarında fazla miktarda gübre verildiğini görülmektedir. Ayrıca 2. ve 3. gübre olarak verilen ürenin, yüksek sıcaklık ve ph da amonyak (NH3) gazına dönüşüp, volatilizasyonla (buharlaşma) uçtuğu yapılan araştırmalarla belirlenmiştir. Bu nedenle toprağa uygulandıktan hemen sonra sulama yapılması gerekmektedir. Yine 3. gübre olarak verilen DAP (Diamonyum Fosfat) ın içerdiği fosfordan dolayı hem 3. gübre açısından gereksiz ve hem de ekonomik açıdan gereksiz maliyetli olacağını bilinmektedir. Bilinçli çiftçi ne cins gübreyi, ne zaman, ne kadar ve nasıl uygulayacağını toprak analizlerini yaptırarak öğrenebilir. Bunun için toprak analizlerinin ve gübrelemenin ne kadar önemli olduğu çiftçi topraklarında toprak analizleri yapılarak, analiz sonuçlarına göre demonstrasyon gübrelemesi uygulayıp çiftçilerin yeterli bilgiye ulaşmaları sağlanabilir. Aynı zamanda demonstrasyon çalışmaları ile birlikte sürekli eğitimlerin verilmesi çiftçileri bu konuda bilinçlendirebilir. 5. KAYNAKLAR BÜGEM, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü İstatistikleri, 2013. GÜBRETAŞ, 2014, Gübretaş istatistikleri, 2014 Kızılaslan, N., Kısılaslan, H., 2005, Türkiye de Kimyasal Gübre Kullanımı ve Tokat İli Artova İlçesinde Kimyasal Gübredeki Uygulamalar, Gübreleme Çevre İlişkileri, Yayın No:129, ISBN:975-407-175-6 Tokat Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB), 2004, V. Gübre Danışma Kurulu raporu www.bahce.biz * Önerilen gübre miktarı toprak özelliğine göre değişmektedir, verilen değerler ortalama değerlerdir 666