ŞIRKƏTIN INKIŞAFıNıN RƏQABƏT STRATEGIYALARı VƏ ONLARıN TƏSNIFLƏŞDIRILMƏSI i.e.n., doc. Hüseynova Arzu Rəqabətədavamlı təşkilatların layihələndirilməsi
Baxılan məsələlər: Strategiyaların təsnifləşdirilməsi əlamətləri Firmanın (müəssisəin) həyat tsiklinin mərhələləri üzrə davranış strategiyaları Rəqabət üstünlüklərinə nailolma strategiyaları Rəqabətli mühitdə davranış strategiyaları. Sahə strategiyaları
Strategiyaların təsnifləşdirilməsi əlamətləri Baza strategiyaları: artım strategiyaları (təmərküzləşdirici artım, inteqrallaşdırılmış artım, diversifikasiyalı artım), ixtisaretmə strategiyaları və kombinələşmiş strategiyalar; Rəqabət üstünlüklərinə nailolma strategiyaları: xərclərin minimumlaşdırılması (və ya maya dəyərində liderlik) strategiyası, fərqliləşdirmə (differensasiya) strategiyası, fokuslanma strategiyası, innovasiya strategiyası, operativ reaksiya strategiyası və sinerqizm strategiyası. Rəqabətli mühitdə davranış strategiyaları: bazar lideri strategiyası, rəqiblərinə meydan oxuyan firmanın strategiyası, davamçının rəqabət davranışı strategiyası, bazarda öz yerini bilən firmanın rəqabət davranışı strategiyası, fraqmentar firmaların rəqabətli davranış strategiyaları Sahə strategiyaları: sahənin yaranması mərhələsinin strategiyaları, sahənin yetkinlik mərhələsi üçün strategiyalar, sahənin tənəzzülü mərhələsi üzrə strategiyalar. Firmanın həyat tsiklinin mərhələləri üzrə davranış strategiyaları: kommutant, patient, eksplerent və violent firmaların bazar davranışı strategiyaları. Portfel staregiyalar: Boston məsləhət qrupunun matrisası, Boston məsləhət qrupunun şəkli dəyişdirilmiş matrisası, McKinceyin portfel analizi matrisası, Artur D Little firmasının matrisası, İgor Ansoff matrisası və s. Funksional strategiyalar firmanın funksional bölmələri və xidmətləri tərəfindən işlənən və reallaşdırılan strategiyalar: marketinq strategiyası, heyətin idarə edilməsi strategiyası, xarici iqtisadi fəaliyyət strategiyası, elmi-texniki inkişaf və innovasiya strategiyası.
Firmanın həyat tsiklinin mərhələləri üzrə davranış strategiyaları Bir qayda olaraq, firmalar həyat tsikli aşağıdakı mərhələlərdən ibarət olur: a) yaranma mərhələsi; b) böyümə və inkişaf mərhələsi; c) yetkinlik mərhələsi; d) tənəzzül mərhələsi. Firmanın həyat tsiklinin müxtəlif mərhələlərinə uyğun bazar davranışı tiplərinə aiddir: a) kommutant müəssisələr - bazara ənənəvi məhsul və xidmətlərlə yeni daxil olan müəssisələrdir. b) patient müəssisələr - bazarın müəyyən segmentini tutan və bazar payını böyütməyə cəhd göstərən dərin ixtisaslaşmış müəssisələrdir. c) eksplerent müəssisələr - innovativ məhsul və xidmətlərlə bazara yeni daxil olan müəssisələrdir. d) violent müəssisələr - bazar rəqabətindən çəkinməyən, rəqabətə dözümlü və kütləvi istehsalla məşğul olan dərin ixtisaslaşmaya malik fimalardır.
Rəqabət üstünlüklərinə nailolma strategiyaları Xərclərin minimumlaşdırılması (və ya maya dəyərində liderlik) strategiyası Fərqliləşdirmə (differensasiya) strategiyası Fokuslanma strategiyası İnnovasiya strategiyası Operativ reaksiya strategiyası Sinerqizm strategiyası
Xərclərin minimumlaşdırılması (və ya maya dəyərində liderlik) strategiyası rəqiblərlə müqayisədə əmtəənin sistemli xərclərinnin daha aşağı səviyyəsinin təmin edilməsinə yönəlir. Bu halda əmtəə ya rəqiblərlə müqayisədə daha aşağı qiymətə, ya da müqayisəli qiymətlərlə satıla bilər. Aşağı xərclərin üstünlüyü M.Porterin 5 rəqabət qüvvəsinə qarşı nisbi effektiv müdafiə yaradır. Bu strategiyanın tətbiqi firmanın bütün xərclərinin ortalama bir rəqibin bütün xərclərindən daha az olması halında özünü doğruldur. Fərqliləşdirmə (differensasiya) strategiyası məhsulun, heyətin, servisin (xidmətin) yaxud imicin fərqliləşdirilməsindən asılı olaraq bu strategiyanın müxtəlif növləri var. Bütün hallarda bu strategiyanın məqsədi ya məhsula (əmtəəyə) alıcı üçün zəruri olan və onu rəqiblərin təkliflərindən daha keyfiyyətli edən fərqli xüsusiyyətlər vermək, ya satılan malları müşayiət edən müxtəlif və rəqiblərlə müqayisədə daha yüksək səviyyəli xidmətlər təqdim etmək, ya rəqiblərlə müqayisədə müştərilərlə daha səmərəli işləyən heyətə malik olmaq, ya da firmanın daha sərfəli imicinin, reklam markasının yaradılmasıdır. Fərqliləşdirmə strategiyasının uğuru aşağıdakılardan asılıdır: müştərinin faydası müştəri hiss etməlidir ki, təklif edilən fərqlilik özünün əlavə xərcləri baxımından səmərəlidir; bənzərsizlik - müştərilər təklif edilən mal və ya xidmətin rəqiblərin təklif etdiklərindən nə qədər fərqli olduğunu başa düşməli, qavramalıdırlar; mənfəətlilik firma fərqli məhsulu (xidməti) mənfəət təmin edə biləcək miqdarı, qiyməti və xərcləri (maya dəyərini) nəzərə almaqla istehsal edə bilməlidir; davamlılıq - fərqlilik rəqiblər tərəfindən təqlid edilə bilməməli və davamlı olaraq təkmilləşdiriməlidir.
Fokuslanma strategiyası - bu, firmanın bütün səylərini spesifik bir bazar segmenti (alıcı qrupu), məhsul çeşidi və ya coğrafi bazar üzərində cəmləyərək ixtisaslaşmasıdır. Bu strategiyanın hədəfi bazarın seçilmiş segmentində daha dərin ixtisaslaşaraq istehkakçıların ehtiyaclarını rəqiblərlə müqayisədə daha dolğun təmin etməkdir. Bu strategiya əslində maya dəyərində liderlik strategiyasının və ya fərqliləşdirmə strategiyasının daha dar bir bazar segmenti timsalında tətbiqidir. Firmalar bu strategiyanı o zaman seçməyə məcbur olurlar ki, onlar ya resursların çatışmazlığı ilə, yaxud da bazara və ya sahəyə giriş maneələrinin sərtləşməsi ilə üzləşmiş olsunlar. İnnovasiya strategiyası - bu strategiya prinsipcə yeni məhsulların və ya texnologiyanın yaradılması, yaxud mövcud dərk edilmiş və ya edilməmiş tələbatların yeni üsullarla ödənilməsi yolu ilə firmanın rəqabət üstünlükləri əldə etməsini nəzərdə tutur. Bir çox hallarda firmalar belə bir dilemma ilə üzləşirlər: yenilik tətbiq etmək və ya etməmək. Əgər yenilik təbiq edilməzsə firma məhv ola bilər, lakin innovasiyanın tətbiq edilməsi də hələ o demək deyil ki, şirkət qurtulacaq, çünki uğursuz tətbiq olunan innovasiyalar firmanı iflasa aparıb çıxara bilər. Ən vacib məsələ qarşıya qoyulan məqsədlərə rəqiblərdən daha yaxşı nail olmaq, yeniliyin texnoloji potensialı ilə onun iqtisadi potensialının optimal uzlaşdırılımasının təmin edilməsidir.
Operativ reaksiya strategiyası xarici mühitdə baş verən dəyişikliklərə (texnoloji, istehlak və s.) firmanın çevik reaksiya verməklə uğur əldə edilməsini nəzərdə tutur. Bu strategiyanı seçən firma baş verən dəyişikliklərə ən qısa müddətdə uyğunlaşmaq üçün bütün səylərini səfərbər edir. Əgər o bunu rəqiblərindən daha tez etməyə nail olarsa, rəqiblər bazara daxil olanadək əlavə mənfəət əldə etmək imkanı qazanmış olur. Sinerqizm strategiyası - bu, iki və daha çox biznes-vahidin (təsərrüfat bölmələrinin) bir əldə birləşdirilməsi hesabına rəqabət üstünlüyünə nail olma strategiyasıdır. Sinergetik effektin mövcudluğu və belə effektin idarə edilməsi bacarığı xüsusi rəqabət üstünlüyü yaradır. Bu üstünlük firma səviyyəsində reallaşdırılır, son nəticə isə firmada məhsuldarlığın yüksəldilməsi, xərclərin azaldılması (məhsulun qiymtinin aşağı düşməsi) və ya məhsulun yeni unikal xassələr alması formasında əks olunur.
Rəqabətli mühitdə davranış strategiyaları: bazar lideri strategiyası, rəqiblərinə meydan oxuyan firmaların strategiyası, davamçının rəqabət davranışı strategiyası, bazarda öz yerini bilən firmanın rəqabət davranışı strategiyası, fraqmentar firmaların rəqabətli davranış strategiyaları Sahə strategiyaları: sahənin yaranması mərhələsinin strategiyaları, sahənin yetkinlik mərhələsi üçün strategiyalar, sahənin tənəzzülü mərhələsi üzrə strategiyalar. Sahə strategiyalarının işlənilməsi zamanı nəzərə alınmalı amillər: sahənin növü, həyat tsikli, miqyasları, orta xərclər, başlıca uğur amilləri. Müxtəlif sahələr üçün başlıca uğur amillərinin rolu və əhəmiyyəti.