SPORTİF İLKYARDIM RICE UYGULAMALARI DOÇ.DR. MİTAT KOZ

SPORTİF İLKYARDIM RICE UYGULAMALARI DOÇ.DR. MİTAT KOZ

Doku İyileşmesi

Doku İyileşmesi İnflamatuvar dönem Tamir ve yenilenme fazı Yeniden şekillenme (remodeling) fazı

Travma-doku hasarı-doku iyileşmesi ve rehabilitasyon ilişkisi

İnflamatuvar Dönem Inflamasyon bir irritana veya yaralanmaya vücut dokularının verdiği cevaptır ve yaralanmadan sonraki ilk 3-4 günde gelişen olayları kapsar. Kızarıklık ısı artışı şişme ağrı fonksiyon kaybı (bazen)

İnflamatuvar Dönem Inflamasyonda amaç koruma lokalize etme sağlam bölümleri ayırma iyileşme ve tamir süreçlerine hazırlık İnflamatuvar cevaplar iyileşme olaylarına girişte kritik rol oynar. Eğer cevap yeterince oluşmazsa ya da çok fazla oluşursa (durmazsa) normal iyileşme gerçekleşmez.

İnflamasyona Neden olan faktörler Travma Kimyasal ajanlar Isı stresleri Patojenik organizmalar

İnflamasyon cevapları (inflamasyonda gelişen olaylar) Vasküler reaksiyon-damar cevabı Vasküler spazm-vazokonstruksiyon Trombosit tıkacı oluşumu Pıhtılaşma Fibröz doku gelişimi Kimyasal mediatörlerin açığa çıkması Yaralanma sonrasındaki damar dışına sıvı kaçısının ve şişliğin sınırlandırılmasında önemli rol oynarlar Histamin, lökotaksin, nekrozin Pıhtı oluşumu

Fibroblastik Tamir ve Yenilenme Fazı İç ve dış yaraların her ikisinde de doku ölümü olur. Başlangıçta doku ölümü travmanın kendisinden kaynaklanır. Daha sonra doku ölümü dolaşımın bozulması nedeniyle oksijen yokluğundan oluşur. Üçüncü ölüm nedeni de sindirim enzimleri/fagositler nedeniyle oluşur.

Tamir ve Yenilenme Fazı Bu faz inflamasyon fazından itibaren 4-6 haftaya kadar uzanabilir ve 3 faktöre bağlıdır: artık maddelerin ortamdan uzaklaştırılması endotel hücrelerinin rejenerasyonu fibroblastların üretimi-konnektif doku yapımı için.

Tamir ve Yenilenme Fazı Tamir ve yenilenme hızı yaşla azalır ve beslenme genel sağlık durumu ve en önemlisi doku tipi ile yakın ilişkilidir.

Tamir ve Yenilenme Fazı Kemik: endosteum ve periosteumdan kolayca rejenere olur. Kıkırdak:perikondriyumdan (kıkırak yüzeyini örten zar) kısmen rejenere olur. Konnektif doku: kolayca rejenere olur. Periferal sinir hücresi: zarar gören uçlar karşı karşıya getirilirse rejenere olabilir. çizgili istemli kas: yenilenmesi sınırlıdır.

Tamir ve Yenilenme Fazı; Skar Dokusu Skar Dokusu yaralanmadan sonra yeniden oluşan dokudur. Skar dokusunun oluşumu yaralanmadan birkaç saat sonra başlayıp 4-6 hafta kadar sürebilir. Skar dokuları oluşumları esnasında iyi yönetilmezlerse adhezyonlara (yapışıklıklara) yol açarak eklem veya organda yetersizliklere neden olabilir

Yeniden Şekillenme- Remodeling- Fazı Bu fazda tamir olmuş dokunun eski direncine ulaşması sağlanır. Normalde akut yaralanmalarda ilk 3 haftada skar dokusu ve liflerinin gücünde artış ile karakterizedir. Skar dokusunun gücünün artışı 3 aydan 1 yıla kadar sürebilir.

Yeniden Şekillenme-Remodeling- Fazı Bu fazda kollajen yenidenşekillenerek tendon ve ligamentlerin fonksiyonel kapasitesi artırılmaya çalışılır. Bu fazda uygun birşekilde yük ve stres uygulanırsa kollajen sentezi hızlanır, çok erken veya fazla stres yada yük iyileşme sürecini uzatır. Kollajenin gerilme kuvveti dışarıdan gelen uyarılara, kuvvetin yönü doğrultusunda cevap verir. Bu fazda daha önceki iyileşme fazlarında oluşan yeni kollajenin oryantasyonu ve gerilme kuvveti yani kalitesi geliştirilir.

Yeniden Şekillenme- Remodeling- Fazı Ligamentöz yapıların iyileşmesinin tam olarak yapılabilmesi, yeniden şekillenebilmesi 1 yıla kadar uzayabilir. Esnekliğini kaybetmemiş, sağlam bir skar dokusu için sentez ve sindirim arasında denge olmalıdır. Erken, aşırı germeler iyileşme sürecini geciktirir. Erken mobilizasyon önemlidir.

Doku iyileşmesini geciktiren faktörler Yaralanmanın şiddeti-boyutu Ödem oluşumu Kanama Zayıf vasküler destek Dokuların birbirinden ayrılması Kas spazmı Atrofi Kortikostreoid kullanımı Keloid ve hipertrofik skar oluşumu Enfeksiyon Sağlık durumu, yaş ve beslenme durumu

Ön tedavi Kas iskelet sistemi yaralanmalarında antrenör kanama ve bununla ilgili şişliği kontrol altına alacak uygun ilk yardımı sağlamalıdır. Başlangıçta yapılan her ilk yardım müdahalesi bir amaca yönelik olmalıdır; Bu; yaralanmadan kaynaklanan şişliğin azaltılması olmalıdır.

Eğer başlangıçta şişlik kontrol altına alınabilirse rehabilitasyon için gereken süre önemli ölçüde azalacaktır. Başlangıçta şişliği kontrol altına almak için yapılan tedaviye ön tedavi denilmektedir.

Ön Tedavi Ön tedavi döneminde şişliğin ve ezikliğin minimale indirilmesi yanında ağrının azaltılması, istemsiz kas spazmının çözülmesi ve yaralanmış kısma gelebilecek yüklenmeyi önlemek için bir derecede immobilizasyon sağlanmak ta hedeflenmelidir.

Yaralanmaya karşı organizmada gelişen refleks cevap ile organizma o bölgeye daha fazla kan göndermek ister, bu da o bölgedeki damarlarda vazodilatasyona neden olur. Bu da yaralanmanın şiddetini daha da artırır.

Bu nedenle ön tedavi döneminde vazodilatasyona yardım eden ve hızlandıran sıcak uygulama yerine, damarlarda vazokonstruksiyona neden olan soğuk uygulamanın ilk anda ve kanama devam ettiği sürece kullanılması şarttır. Soğuk uygulama ön tedavinin temel anahtarıdır

RICE Spor yaralanmalarının tedavisinde ön tedavi döneminde uygulanan yöntemler, koruma, dinlenme, buz, kompresyon ve elevasyon dan oluşur. Kısaca PRICE olarak isimlendirilir. Protection Rest: Ice: Compression: Elevation:

Restdinlenme-istirahat-immobilizasyon Dinlenme herhangi bir yaralanma sonrasında bütün tedavi programlarının son derece önemli bir komponentidir. Bir vücut parçası bir kez yaralandığında iyileşme ile ilgili olaylar hemen başlar. Eğer yaralanan vücut parçası dinlendirilmezse yada immobilize edilmezse iyileşme süreci asla tam istendiği gibi devam etmez. Sonuç olarak ta yaralanmış bölge iyileşmez ve rehabilitasyon için gerekli süre belirgin olarak artar.

İstirahat süresi yaralanmanın ciddiyetine göre değişir. İstirahat yaralanan kısmın kullanılmaması esasına dayanır. En basit yöntem olarak üst ekstremite yaralanmalarında üçgen askı, alt ekstremite yaralanmalarında koltuk değneği verilerek yaralanan bölgeye yük verilmediğinden emin olunmalıdır.

Ice buz-soğuk uygulama Soğuk uygulama enflamasyon gelişen dokuda ısı artışının azaltılması, yani dokunun soğutulması işidir. Bilinen en eski ve en etkili ön tedavi yöntemidir. Soğuk uygulaması burkulma, zorlanma ve kontüzyonu içine alan çoğu durumda kullanılır.

Soğuğun yaralanmadan hemen sonra en yaygın kullanım amacı; Ağrıyı azaltmak, Damarların lokal daralmasını (vazokonstruksiyon) kolaylaştırmak, Böylece kanama ve şişliği (enflamasyonu) kontrol altına almaktır. Kas spazmını azaltmak Metabolik faaliyetlerin yavaşlatılması,

Soğuk uygulamada neler olur? Soğuk uygulamaya doku tepkisi 4 devrede gelişir; 1.devre; 0-3 dakika içinde rahatsız edici soğukluk hissi 2.devre; 2-7 dakika içinde yanma, ısınma hissi ve sonra ağrı ve acı hissi 3.devre;5-12 dakika içinde uyuşmayla birlikte hissizlik 4.devre; 12-15 dakika içinde hücre faaliyetinde artma olmadan derin dokuda vazodilatasyon

Derin dokuların soğutulması şu faktörlere bağlıdır: Deri altı yağ dokusu soğuğu geç ilettiği için kısa süreli uygulama derin dokuların soğutulması için yeterli değildir. Bu nedenle daha uzun süreli, en azından 20 dakika süreli uygulamalar gereklidir. Derin dokuların soğutulması; Soğuk uygulamanın türüne, Uygulamanın süresine, Deri altı yağ dokusunun kalınlığına, Uygulanan bölgeye göre değişir.

Soğuk uygulamanın etkileri; Ağrının azaltılması Soğuk uygulamanın ağrıyı azaltıcı etkisi onun en büyük yararıdır. Soğuk uygulamada ilk cevap derin bir ağrıdır, Bu uygulamadan sonraki 5-60 saniye içinde derin bir ağrının hissedilip bunun çevre dokulara yayılması şeklinde hissedilir.

Soğuk uygulamanın etkileri; Ağrının azaltılması Isı düştükçe ağrı artışı hızlanıp ilk dakika içinde en yüksek değerine ulaşır. Ancak bir müddet sonra ağrı doğrusal bir şekilde azalmaya başlar. Ağrı azaldıkça onun yerini önce iğnelenme daha sonra uyuşma hissi alır.

Soğuk uygulamanın etkileri; Ağrının azaltılması Soğuğun ağrıyı azaltması ile ilgili olarak; 1-soğuğun sinir ileti hızını düşürmesi ve böylece de ağrı duyusunun azaldığı, 2-soğuğun ağrı reseptörlerini soğukluk hissi ile bombardımana tuttuğunu ve böylece ağrı uyaranlarının kaybolduğu yada maskelendiği, Şeklinde açıklanmaya çalışılmaktadır.

Soğuk uygulamanın etkileri; Enflamasyonunşişliğin azaltılması Soğuk uygulama enflamatuvar cevabın gelişiminde bir gecikmeye sebep olur fakat cevabın seyrini değiştirmez. Yaralanan bölgedeki damar ve doku bütünlüğünün bozulmasıyla lokal kan volümünde artış olur. Bu durum bölgesel şişlik olarak gözlenir.

Soğuk uygulamanın etkileri; Enflamasyonunşişliğin azaltılması Soğuk uygulama ile sağlanan sempatik refleks etki damar duvarındaki düz kasların kasılmasına ve böylece de damar çapının daralmasına (vazokonstruksiyona) yol açarak kanamayı kontrol etme imkanı sağlar. Kanamanın bu şekilde kontrol altına alınması şişliğin daha erken ortadan kalkmasını sağlar.

Soğuk uygulamanın etkileri; Kas spazmının azaltılması Yaralanmalara karşı kaslarda refleks olarak koruyucu spazmlar oluşur. Kas spazmı ağrı-spazm-ağrı siklusu ile ağrı ve dolaşım bozuklukları gibi sorunların gelişmesine yol açar. Bu nedenle spazmın giderilmesi gereklidir.

Soğuk uygulamanın etkileri; Kas spazmının azaltılması Kas ısısının soğuk uygulama ile düşürülmesiyle genel bir dokusal sertlik oluşur. Bu da motor hareketleri (kasılma olaylarını yavaşlatarak) engelleyerek kas aktivitelerinin yavaşlamasına neden olur. Yine soğuk uygulama nedeniyle kas spazmının oluşmasında görev alan refleks mekanizmadaki sinir liflerinin ileti hızları da yavaşlar. Böylece ağrıya yol açan kas spazmı giderilir.

Soğuk uygulamanın etkileri; Metabolik faaliyetin azalması Yaralanma ile doku ve damar bütünlüğünün bozulması sağlam dokuların beslenmesini de etkileyebilir. Soğuk uygulama yaralanmış bölgenin metabolik ihtiyaçlarını azaltır. Bu da dokuların daha az besin ve oksijenle yetinebilmesini sağlar. Hücresel metabolizmanın ve oksijen tüketiminin azalması canlı hücrelerin yaşamasına imkan tanırken, onarılması gereken hasarlı doku miktarını da azaltır.

Soğuk Uygulamanın Süresi ve Sıklığı Soğuk paketleriyle doğrudan deri üzerine yapılmayan uygulamalarda süre her bir seansta en az 12-15 dakikadır. Yaralanmanın derinliği ve kişinin şişmanlığı gibi faktörler göz önünde tutularak bu süre 20-30 dakikaya kadar çıkarılabilir.

Soğuk Uygulamanın Süresi ve Sıklığı Soğuk uygulama yaralanmadan sonraki 24-72 saat süreyle yapılır. Bir gün içinde bir çok soğuk uygulama seansı yapılabilir. İlk gün ağrı ve şişliğin derecesine göre her 1-2 saatte 15 dakika, daha sonra 4-6 saatte bir ile devam edilir. Soğuk tedavisi gerektiğinde 7-10 güne kadar tedavi amaçlı olarak devam edebilir.

Uygulama şekli ve dikkat edilecek noktalar Soğuk uygulama direkt olarak deriye asla uygulanmamalıdır. Uygulanan madde ile deri arasında mutlaka bir şey bulunmalı, ayrıca en iyi sonuç için araya konan materyal (havlu, bandaj vs.) soğuk su ile ıslatılmalıdır. Özellikle donmuş jel paketleri doğrudan deriye uygulanmamalıdır, çünkü bu paketler buzdan daha düşük ısı değerlerine ulaşır.

Uygulama şekli ve dikkat edilecek noktalar Buzun ısısına aşırı hassasiyet gösterenlerde veya bulantı hissi şeklinde tepki gösterenlerde buz yerine soğuk su tercih edilmelidir. Buz torbası açık yara üzerine ve hassas deri bölgelerine uygulanmamalıdır. Soğuk allerjisi olan kişilere asla uygulanmalıdır

Soğuk uygulama yöntemleri Soğuk paketler, Soğuk suya daldırma, Buz masajı, Kimyasal buz torbaları, Soğuk havlular, Soğutucu spreyler, Soğutucu kompresyon makineleri, basınç splintleri

Compression-Kompresyon Lokal basınç uygulaması Çoğu durumda akut bir yaralanmaya hemen lokal basınç uygulaması soğuk ve elevasyonun önemli bir tamamlayıcısı, bazı durumlarda da onlardan daha öndedir. Yaralanma bölgesine dışarıdan basınç uygulaması kompresyon uygulanması kanamanın azaltılmasına ve şişlik oluşumunun önlenmesine yardımcı olur. Bu sıvı birikmesi için gerekli olan boşluğun mekanik olarak azaltılması aracılığıyla oluşur.

Kompresyon uygulama yöntemleri-1 Pek çok kompresyon yöntemi vardır. Eğer saha büyük ve yaralanma yaygınsa genel kompresyon elastik bandajla sağlanabilir Suya batırılmış ve soğutucuda dondurulmuş bir elastik bandaj yeni oluşmuş bir yaralanmaya uygulanmasıyla hem kompresyon hem de soğuk uygulama yapılmış olur.

Kompresyon uygulama yöntemleri-2 Kompresyon uygulamanın zor olduğu vücut bölgelerine keçe veya süngerden kesilmiş pedler konulabilir. At nalı ve halka şeklinde kopmpresyon pedleri mevcuttur. Örneğin at nalı şeklindeki pedlerin elastik bandaj ve bantla birlikte malleol çevresine yerleştirilmesi ayak bileği ödemini önlemek veya azaltmak için mükemmel bir yoldur.

Kompresyon uygulama yöntemleri-3 Soğuk uygulama ara ara yapılmasın karşın kompresyon gün boyunca ve eğer mümkünse de gece boyunca da uygulanmalıdır. Kompresyon bandajı uzun süre uygulandığında dokularda oluşan basınç ağrıya yol açabilir, ancak ağrı olsa bile kompresyon bandajı uygulanmaya devam edilmelidir, çünkü şişliğin kontrol altına alınmasında kompresyon çok önemlidir.

Kompresyon uygulama yöntemleri-4 Kompresyon bandajı akut bir yaralanma sonrasında en azından 72 saat süreyle uygulanmalıdır. Tendinit, tenosinovit ve özellikle de bursit gibi pek çok overuse problemlerinde kompresyon bandajı şişlik tam orak geçene kadar uygulanmalıdır. Kompresyon bandajı ekstremiteler elevasyon durumunda iken yapılmalıdır. Kompresyon bandajı uçtan yukarıya doğru sarılmalı, yönü kalbe doğru olmalıdır

Elevasyon Elevasyon yaralanmış bölgenin kalp seviyesinin üzerinde tutulmasıdır. Soğuk ve kompresyon ile birlikte uygulanan elevasyon dokudaki iç kanamayı azaltır. Kanın ekstremitelerde göllenmesinde yerçekiminin etkisini ortadan kaldırmak için yaralanmış vücut bölümleri, özellikle de ekstremiteler mutlaka eleve edilmelidir.

Elevasyon Elevasyon yaralanmış bölgedeki kan ve diğer sıvının alınıp merkezi dolaşım sistemine dönüşünde venlere yardımcı olur. Böylece şişliklerin giderilmesinde dolaşım sistemine yardımcı olunur.

Elevasyon Elevasyon yaralanmadan sonra kompresyon bandajı ve soğuk uygulamayla birlikte 2-3 gün süreyle yapılır. Başlangıçta 2 saate bir 20 dakika yukarıda tutmak gerekir Alt ekstremite yaralanmalarında elevasyon için yatar pozisyonda 45 derce yükseltmek yeterlidir. Kol yaralanmalarında oturma pozisyonunda omuz seviyesinden 45 derece yukarıda desteklemek yeterlidir. Oturma pozisyonunda ayaktaki bir yaralanma için ayağın omuz seviyesine kaldırılması gereklidir.