KOP VE KONYA TARIMI EYLEM PLANI RAPORU KONYA İLİ KOP ve KONYA TARIM EYLEM PLANI ÇALIŞMA GRUBU KONYA MİLLETVEKİLLERİ KONYA VALİLİĞİ DSİ IV. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ İL TARIM MÜDÜRLÜĞÜ İL ÖZEL İDARESİ SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TARIM REFORMU BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ Görüşleri alınanlar: KONYA TİCARET BORSASI KONYA MERAM MERKEZ ZİRAAT ODASI BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KOSKİ GENEL MÜD. KONYA ŞEKER A.Ş. ve PANCAR EKİCİLERİ KOOPERATİFİ KONYA METEOROLOJİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KONYA BÖLGESİ SULAMA KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ BAHRİ DAĞDAŞ ULUSLAR ARASI TARIMSAL ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ KONYA TOPRAK VE SU KAYNAKLARI ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI TARIM KREDİ KOOPERATİFLERİ BÖLGE BİRLİĞİ MÜDÜRLÜĞÜ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KONYA SULAMA BİRLİKLERİ TARIMSAL ÜRETİCİ BİRLİKLERİ
Giriş DSİ IV. Bölge Müdürlüğü görev alanı içinde Niğde, Aksaray, Karaman ve Konya illeri ne ait toplam 6,2 Milyon ha alanda 2,75 milyon ha tarıma elverişli arazi bulunmaktadır. Fakat tarıma çok uygun olmayan arazilerde de tarım yapıldığı bilindiğinden aslında bu miktar yaklaşık 3,3 milyon ha ı bulmaktadır. Mevcut raporda 6,2 milyon ha lık bu alan Bölge olarak adlandırılmıştır. Konya Kapalı Havzası (KKH) ise bu Bölge alanının yaklaşık 4,5 milyon ha ını oluşturmakta, Niğde ve Aksaray dan bir miktar araziyi de içermesine rağmen ağırlıklı olarak Konya ve Karaman illerini kapsamaktadır. KOP (Konya Ovaları Projeleri) sadece KKH na değil yukarıda Bölge olarak zikredilen DSİ IV. Bölge Müdürlüğü nün 6,2 milyon ha ı kapsayan tüm sorumluluk alanına hitap etmektedir. O nedenle mevcut raporda KOP la ilgili bilgiler ve Eylem Planı önerisinde talep edilen ödenek sadece KKH nı değil tüm Bölge yi kapsamaktadır. Halen uygulamasına devam edilen KOP bünyesindeki projelerin tamamlanması için DSİ ye düzenli ödenek sağlanmasının kamuoyunda aslında GAP Eylem Planı na benzer bir eylem planı gibi algılandığı görülmektedir. KOP un başarılı ve bir dış havzalardan su getirme projesi olan Mavi Tünel ve Göksu Derivasyonu nun sağlayacağı yılda yaklaşık 414 milyon m 3 suyun tüm bölgeyi sulamaya yeteceği gibi kanaatin olduğu da görülmektedir. Sadece Konya İli nde tarımsal üretimde yılda en az 3,5 milyar m 3 su kullanıldığı tahmin edilmektedir. Mevcut durumda %90 ı tarımda kullanılan suyun tek başına tarım alanlarına temini sorunu çözmeyecek gözükmektedir. Su temini yanında tarımın rehabilitasyonu için de köklü adımlar mutlaka atılmalıdır. Çünkü parçalanmış küçük arazilerin çokluğu, toprak organik maddesinin düşüklüğü, modern sulama alt yapısının ve üretim planlamasının olmaması ile bilinçsizce aşırı su kullanımı ekonomik olmayan tarımsal üretime neden olmaktadır. Kaldı ki Eylem Planı na başlanılan GAP alanının su potansiyeli yüksek, arazileri daha genç ve daha büyük olduğu halde, KOP Bölgesi nde uzun yıllar boyunca tarım yapılan parçalı araziler mevcut olup, yer altı ve yerüstü su potansiyeli tarih boyunca kısıtlı olmuştur. Konya-Karaman TR52 Bölgesel Kalkınma Ajansı nın 2009 yılında kurulması tarımsal açıdan Konya Kapalı Havzası nın gelişimine çok önemli katkılar yapacaktır. Fakat bu Ajans ancak alt yapısı önceden oluşturulmuş tarım ve kırsal kesimlerin güçlendirilmesinde daha etkin rol oynayacaktır. Ajansın 2010 yılı bütçesinin en fazla 70-80 milyon TL olacağı ve hepsinin tarım ve kırsal kesime ayrılmayacağı düşünüldüğünde bu bütçeyle 2 ilin sadece kısmi olarak üst yapısı desteklenebilecektir. Bu nedenle konuyu tüm yünleriyle kapsayan ve GAP Eylem Planı na benzer bir KOP Eylem Planı kaçınılmaz gözükmektedir. Bu Rapor bu amaca hizmet etmesi niyetiyle Konya İli nde tarım ve su ile ilgili hizmet sunan ve faydalanıcı kesimlerin işbirliği sonucu hazırlanmıştır. Rapor Bölge ve KKH ile ilgili genel bilgiler yanında özel olarak Konya İli nde tarım ve suya ait verileri, durum tespitleri ve önerileri içermekte, KOP ve Konya Tarımı Eylem Planı önerisini getirmektedir. Karaman İli nde tarımın rehabilitasyonu ile ilgili önerilerin de alınması ve bu raporla birlikte düşünülmesi gerekmektedir. Bu yolla KOP ve Kapalı Havza Tarım Eylem Planı oluşturulmuş olacaktır. Bakanlar Kurulu Kararı ve İlgili Yönetmeliğe göre Konya Kuraklık İl Kriz Merkezi ve Konya Kuraklık Eylem Planı 2008 yılı içinde oluşturulmuş, Tarım Bakanlığı nın onayını almıştır. Karaman İli nin de yakında benzer bir planı oluşturması beklenmektedir. İl kuraklık eylem planlarının yerel yasal yetkilerle donatılması hem bu Eylem Planı nın uygulanması hem de suyun kontrolü açısından ilgili kurumlara önemli destekler sağlayacaktır. Çünkü halen hiçbir kurum tek başına yetki kullanabilecek durumda değildir. [2]
Akılcı üretime dönüştürülemeyen tarımsal desteklemelerin tarımı ne kadar geliştirdiği tartışılmalıdır. Devletin sürekli yaraları saran, üreticileri de sürekli geçici yardım bekleyen konumdan kurtararak ekonomik, rekabetçi, sürdürülebilir tarım ve tarımsal sanayiler e kavuşturulacak Kapalı Havza Türkiye de gıda temini ve güvenliğinin sigortası olacaktır. Alt yapısı oluşturulmuş, parçalanmamış azarilere sahip, yağışı genelde yeterli olan AB ülkelerinde tarım kesimine yapılan desteklemelerin bizim şartlarımıza uymadığı, öncelikle tarımın temel sorunlarının çözülmesi ve ondan sonra üst yapıyı güçlendirmeye yönelik desteklemelerin yapılması gerektiği artık görülmelidir. Alt yapının da ancak radikal çözümler üretecek bir KOP Tarım Eylem Planıyla yapılabileceği gözükmektedir. Bu raporla sorunları yerinde yaşayan yerel ilgili kurumlar olarak bir araya gelip ortak çözüm önerileri oluşturulmuştur. Bu raporun hazırlanmasına kurumsal idareciler yanında, STK lar ve Konya Milletvekillerimiz de destek vermiş olup, bu toplumsal katılım ve destek raporun ayrıcalığını ve önemini ortaya koymaktadır. Öte yandan bu Eylem Planı önerisinin kabul görmesi halinde nasıl uygulanması gerektiği yönünde de bir öneri ortaya konulmuştur. Kurumlar arası yeterli diyalogun olması durumunda GAP İdaresi gibi bir yapılanmaya gerek olmadan planın başarılı olarak uygulanabileceği düşünülmektedir. Amacımız DPT nin bir KOP Eylem Planı oluşturmasına yardımcı olmaktır. Nihai amacımız Eylem Planı nın Hükümet Programı na girip 2010 yılından itibaren uygulanmaya başlamasıdır. 6 Temmuz 2008 de Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcı mız Sayın Prof. Dr. Nazım Ekren başkanlığında Konya da gerçekleştirilen Konya- Karaman Ekonomik ve Sosyal Koordinasyon Kurulu toplantısı sonrası gerçekleşen olumlu gelişmeler umutlarımızı artırmıştır. A. Bölge ve Konya İle İlgili Bilgiler ve Durum Tespiti A.1. Bölge Su Potansiyeli Bölge nin yeraltı ve yerüstü su potansiyeli 7,6 milyar m 3, kullanılabilir su rezervi ise 3,18 milyar m 3 tür. Rezervler her yıl azalmakta, kullanılabilir su rezervi ise tarım arazimizin ancak 1/3 üne yetmektedir. Mevcut yağış rejimi devam ettiği müddetçe bu durumun daha kötüye gitmesi ihtimali yüksektir. Yani Bölge nin su potansiyeli zayıf olup, acil önlemler alınması kaçınılmazdır. Bölge de 2008 Nisan ayı itibariyle toplam 93 948 adet yeraltı suyu kuyusunun 27 140 adedi ruhsatlı, 66 808 adedi ruhsatsızdır. Bölge de şu ana kadar tüm resmi kurumlar ve özel şahıslarca açılan ruhsatlı kuyularla sulamaya açılmış ve ruhsatsız şahıs kuyularını kapsamayan alan 560 000 ha dır (Konya İli 377 000 ha). Buna karşın mevcut fiili durumda en az 200 000 ha ilave alanın sulandığı tahmin edilmektedir (Konya İli 140 000 ha). KOP un tamamlanması, iyileştirmeler (toplulaştırma, basınçlı kapalı sulamaya geçiş vb.) ve sulamada tasarruf (sulama sistemlerinin rehabilitasyonu ve eğitimler) ile en fazla 1 milyon ha alanı sulama potansiyelimiz olduğu görülmektedir. Bir başka ifadeyle eğer akılcı yatırımlar ve girişimler yapılırsa en fazla 250 000 ha alan daha sulu tarıma kazandırılabilir gözükmektedir. Tabi bu durum yeni su temininden ziyade ancak getirilmesi planlanmış su ile Bölge de mevcut su potansiyelinin daha akılcı kullanımı yoluyla olacaktır. Yağışlar normal seviyelere gelsin veya gelmesin dış havzalardan (şimdilik Göksu) su getirilmesi yanında mevcut suyun en etkin olarak kullanılması gerekmektedir. Bu da ancak en büyük kullanıcı olan tarımın [3]
rehabilitasyonuyla mümkün olacaktır. Tarımın rehabilitasyonu da ancak bir Eylem Planı yoluyla atılacak temel adımlarla olacaktır. A.2. Konya İli nde Tarımsal Sulama Konya İli nde 1 815 000 ha tarıma elverişli arazi olmakla beraber fiilen toplam 2 247 000 ha alanda tarım yapılmaktadır. Bu alan Bölge de tarım yapılan alanın %66 sına karşılık gelmektedir. Kuru tarım yapılan alan 817 000 ha ı nadas alanı olmak üzere 1 730 000 ha olup, toplam alanın %77 ine karşılık gelmektedir. Bu durum tek başına ilde suya olan yüksek ihtiyacı göstermektedir. Resmi olarak sulamaya açılan saha (DSİ, İl Özel İdaresi, Halk Sulamaları) 377 000 ha dır (%15). Fakat ruhsatsız kuyulardan kayıt dışı sulama alanı ise tahmini en az 140 000 ha olup, fiili olarak sulanan alan yaklaşık 517 000 ha dır. Bu durum ilgili kurumların ve Bakanlıkların verilerinde yer almamaktadır. Bu raporla birlikte artık bu rakamlar dikkate alınmalıdır. 2008 Nisan ayı itibariyle Konya da 59 311 adet kuyunun 18 240 adedi ruhsatlı, 41 071 adedi ruhsatsızdır. Bölgede ki tüm kuyuların %63 ü Konya İli sınırları içindedir. İl deki ruhsatsız kuyuların Bölge deki toplam kuyular içindeki oranı ise %43,7 dir. Bu durum ilde sulamaya olan yüksek talebi açıkça ortaya koymaktadır. Ruhsatsız kuyuların büyük kısmı traktörle motorin kullanarak işletilmektedir. Bu da sulama maliyetinin en az 2-3 kat artmasına neden olmaktadır. Sadece Konya İli nde ruhsatsız kuyuların en az %80 inin motorinle işletildiği düşünülürse çiftçinin sulama maliyetinden kaybı en az 60 milyon TL olmaktadır. Dünya petrol fiyatlarındaki dalgalanmalar kısa sürede maliyetleri değiştirebilmektedir. Ayrıca her yıl havzada yeraltı su seviyesi 2-3 m düşmektedir. Bu da su rezervinin azalması, su kalitesinin bozulması ve her yıl giderek artan maliyet demektir. Derin akiferlerden su çekerek tarım yapmak dünyada denenmiş fakat çok maliyetli olduğu görülmüştür. Su seviyesi düştükçe suyun maliyeti de artmaktadır ki bu durum ürün maliyetine yansımaktadır (Örnek olarak; yeraltı su seviyesi 90 m nin altına düşmesi durumunda Konya şartlarında şeker pancarı ve silajlık mısırın ekonomik üretimi mümkün olmayacaktır). Bir kuyuda yıllık 3 m seviye düşmesi boru, kablo, pompa değişimi ve trafo yenilemeyi gerektirmektedir. Ayrıca işçilik, yanlış malzeme seçimi (boru çapı, yanlış yerleştirmeden kuyuya verilen zararlar vb.) de ilave edildiğinde tüm bölgedeki 100 000 kuyu için yılda en az 140 Milyon TL, Konya ili için 80 milyon TL ek maliyet getirmektedir. Bunlar görünmeyen maliyetlerdir. İlave enerji gideri de bu kayıplara dahil değildir. Bu nedenle suyu etkin ve tasarruflu kullanmak oldukça önemli hale gelmiştir. İl de toplulaştırma eksikliği nedeniyle araziler parçalı olduğundan her parça başına ilave sulama sistemi alımını, fazladan kuyu ve debi kullanımını beraberinde getirmekte, bu da çiftçilere zaman ve para kaybına neden olmaktadır. Konya İli nde mevcut su rezervi ile sulanabilecek alan en fazla 750 000 ha dır. Halen fiilen sulanan yaklaşık 517 000 ha a ilave olarak en fazla 233 000 ha daha sulamaya açılacak alan vardır. Bu alana ancak mevcut projelerin yeni şartlara göre dönüştürülmesi, planlanan projelerin tamamlanması, arazi toplulaştırma ve basınçlı kapalı sulamaya geçerek suyun tasarruflu kullanımıyla ulaşılabileceği açıktır. Geriye kalan tarım arazilerimiz (1 497 000 ha) kuru tarıma mahkûm kalacaktır. Bu nedenle Eylem Planı nda yağışlarla elde edilen suyun toprakta daha iyi depolanması amacıyla kuru tarımın rehabilitasyonu için de çok önemli [4]
adımlar atılmalıdır. Yoksa kuru tarım alanlarımız her yıl kuraklık desteği bekler hale gelecektir. Yeraltı su seviyesinin de daha fazla derine gitmesinin önlenmesi gerekmektedir. Çünkü halen yer altı suyu ve en önemli yerüstü su kaynağı olan Beyşehir Gölü üzerinde ciddi baskı vardır. Köy ve kasabalar arası su çekişmeleri başlamıştır. A.3. Konya da Tarımsal Üretim ve Ağaçlandırma Çalışmaları Şeker pancarı, buğday, arpa, mısır, patates, ayçiçeği, yonca, fiğ, nohut, kuru fasulye (1,3 milyon ha) yetiştirilen önemli tarla bitkileridir. Konya Türkiye buğday üretiminin %11 ini, arpa üretiminin %13,7 sini, şeker pancarı üretiminin %25 ini karşılamaktadır. Havuç, domates, kavun, karpuz, kabak, hıyar, lahana önemli sebzeler (32 000 ha), elma, kiraz, vişne, armut, kayısı, erik, ceviz önemli meyvelerdir (6,5 milyon ağaç)) ve yaklaşık 20000 ha alanda üretimleri yapılmaktadır. İl de 400 000 büyükbaş, 1,3 milyon koyun, 115 000 keçi, 10 milyon et+yumurta tavuğu, 62 000 arı kovanı, 45 700 traktör, 1 000 civarında biçerdöver mevcuttur. İl de son 3-4 yılda 6,2 milyon adet Konya Büyükşehir Belediyesi, 3 milyon adet Konya Şeker A.Ş., 1,3 milyon adet Ticaret Borsası, 430 bin adet İl Tarım Müdürlüğü, yaklaşık 2 milyon adet de DSİ IV Bölge Müdürlüğü, Selçuk Üniversitesi ve Merkez İlçe Belediyeleri olmak üzere toplam 13 milyon adet ağaç dikilmiştir. STK lar da küçük çaplı kampanyalar yapmaktadır. Bu durum İl de ağaçlandırma bilincinin yüksek olduğunu göstermektedir. Ferdi olarak vatandaş ilgisi de oldukça fazladır. Kamuoyu gündemi ve Orman ve Hazine arazilerinin ağaçlandırılması ile sertifikalı fidan kullanımı gibi imkânlar nedeniyle daha çok meyve veren türler olmak üzere il genelinde yaklaşık 1-1,5 milyon fidan dikildiği tahmin edilmektedir. Fakat 2008 yılında ağaçlandırma desteği (sertifikalı fidan dikimi) dekara 250 TL den bodur ve yarı bodurlarda 150 TL/da, çöğür anaçlılarda ise 120 TL/da a düşürülmüştür. Virüsten arî fidan dikimi desteği yine yüksek oranda kalmıştır. Fakat bu tür fidan temini oldukça sınırlıdır. Bu durumlar ağaç dikimine olan ilgiyi azaltacaktır. Ayrıca Hazine ve Orman arazilerinin vatandaşa tahsisinde de zorluklar bulunmaktadır. Bu konu Konya gibi kuraklık çeken illerde oldukça önemlidir. Teşviklerin azaltılması yerine aksine bu tür illerde artırılması ve ağaçlandırma çalışmalarının daha ileriye götürülmesi gerekmektedir. Kamu ve sivil toplum örgütlerinin ağaçlandırma çalışmalarının daha çok meyve vermeyen ağaçlarda yoğunlaştığı görülmektedir. İl Merkezi dışındaki alanlarda, zaten sulama yaptığımız fidanların meyve veren türler olması gerektiği yönünde bir kamuoyu bilinci oluşmuş durumdadır. Ayrıca köy ve kasabalarda kavak-söğüt gibi ekonomik değeri düşük olan ve çok su tüketimi yanında gölge yapan türlerin kesilip yerine ekonomik değeri yüksek olan meyve veren kiraz, vişne, elma ile sulama imkânı olmayan daha kurak alanlarda badem, kayısı, asma, alıç gibi türlerin dikilmesi yönünde Üniversite, İl Tarım Müdürlüğü ve İl Özel İdaresi, Ticaret Borsası ile diğer kurumlar fikir birliği içerisindedir. Bu konuda çalışmalara devam edilmektedir. A.4. Konya İli nde Organik Tarım Çalışmaları: Başarı hikâyesi Konya İli nde organik tarım Hüyük İlçesi nin bazı köylerinde yerel yöneticilerle birlikte çilek temel ürün olmak üzere yaklaşık 10 yıl önce başlamıştır. Fakat üretim rekabetçi ve organize değildir. Temelde Konya İl Özel İdaresi bütçesinden olmak üzere Üniversite, İl Tarım [5]
Müdürlüğü ve Meram Ziraat odası birlikte son 4 yıldır kamuoyu ve alt yapı oluşturma çalışmaları yürütülmektedir. 2009 yılı sonu itibariyle yaklaşık 10 köyde (Seydişehir; Yaylacık, Mesudiye ve Ketenli Köyleri, Bozkır; Armutlu Köyü, Doğanhisar; Fırınlı Köyü, Derbent Merkez, Hüyük; Değirmenaltı Köyü, Beyşehir; Karaali Kasabası, Meram Merkez; Evliya Tekke ve Güneydere Köyleri) organik tarıma geçilmiş olacaktır. Konya nın 31 ilçesinden 15 adedi genelde dağlık alanlara sahiptir. Bu 15 ilçe de 232 köy ve 85 belde mevcut olup, ilçe nüfuslarıyla birlikte nüfus olarak ilin yaklaşık %49 unu, alan olarak da %32 ini oluşturmaktadır. Köy ve beldelerin hemen hemen hepsi çok küçük araziye ve düşük hane gelirine sahiptir. Bu nedenle İl Merkezi ne göçler olmaktadır. Göçte temel iki neden gelir düşüklüğü ve genç neslin eğitim ihtiyacıdır. Eğer kırsal kesimde iyi gelir getiren bir tarımsal üretim alt yapısı ve planlaması oluşturulabilse ve iyi eğitim veren taşımalı model bölge okulları kurulabilse bu insanların şehre göçü önlenebilecektir. Cumhuriyet kurulduğundan bu yana köylere hizmet getirme yönünde en büyük projesi olan KÖYDES le yol ve içme suyu ihtiyacı tamamen giderilmiş durumdadır. Sağlık ve tedavi ihtiyaçları artık yerinde giderilen köy ve beldelerde tarımın desteklenmesi ve çağdaş eğitim alt yapısı oluşturulması köyleri geriye bir cazibe merkezi haline getirecek ve şehir merkezlerine göç baskısını ortadan kaldıracaktır. Seydişehir Yaylacık Köyü iyi bir başarı hikâyesi olarak ortadadır. İl Özel İdaresi bütçesinden Yaylacık Köyü nde 2006 yılında başlayan çalışmalarla artık köyde tümüyle sertifikalı organik üretim yapılmaktadır. Köye bir defa yapılan 500-600 bin TL yatırımla (su temini, damlama sulama alt yapısı, fide, fidan dağıtımı ve eğitim) bir yılda 1-1,5 milyon TL lik katma değer elde edilmiş, bir köyün ekonomik-sosyal durumu 1 yılda değişmiştir. Şehirden köye mevsimsel göçler başlamıştır. Tabii İl Özel İdaresi ile diğer yerel kurumların bütçesi ve yapabilecekleri de ortadadır. Yukarıda zikredilen 232 köy ve 85 beldenin hepsinin organik tarıma geçirilmesi, yerinde üretim-işleme ve markalaşma ile pazarlama ancak yeterli ödenek ayrılması ve bir Eylem Planı yla mümkün olacaktır. Bu alanların tümüyle organik tarım geçirilmesi için taslak KONORGANİK Organize Organik Tarım Projesi yle ortaya konulmuştur. Taslak özeti bu rapor ekinde verilmiştir. Konorganik kapsamındaki ilçelerde yıllık toplam yağış Konya Ovası na göre daha fazladır. Buralarda damlama sulamalı meyve sebze üretimi yanında kuru tarım organik tahıl ve bakliyat üretimi de mümkün gözükmektedir. Ayrıca bu alanlar doğal yer üstü su kaynaklarımızın kökenini aldığı alanlardır. O nedenle organik tarım doğal kaynakların korunmasına büyük katkı sağlayacaktır. Konya Ticaret Borsası Türkiye nin en büyük borsası niteliğindedir. Plana ve projeye destek için Borsa da Organik Ürünler Borsası oluşturulması gerekmektedir. Yaylacık Köyünün bir yıllık gelir rakamı proje alanındaki tüm köylere uyarlandığında bu yolla 15 dağlık ilçede yılda 300-450 milyon TL arası gelir sağlanmış olacaktır. Ayrıca damlama sulama yapılan bu köylerde su tasarrufu oldukça yüksek olacaktır. İstihdam artacak, köylere geri dönüşler başlayacaktır. En iyi kırsal kalkınma şekli budur. İşte bu nedenle AB organik tarımı en iyi kırsal kalkınma modeli olarak görmekte ve ona göre desteklemeler yapmaktadır. Konorganik projesi için kaynak gereklidir. Bu proje aynı zamanda Türkiye de en az 6-7 bölgeye de uygulanabilir bir model olacaktır. Organik tarım yapılmayan entansif tarım alanlarında iyi tarım uygulamaları (ITU) da yaygınlaştırılmalıdır. Akşehir İlçesi Atakent, Ereğli Merkez de özel sektör projeleri buna örnek gösterilebilir. Benzer çalışmalar çoğaltılmalıdır. Bu durum özellikle organik tarım [6]
sahaları dışında yetiştirilen ve ihracat potansiyeline sahip ürünlerde (Örnek: kiraz, havuç, şeftali, domates vb.) büyük önem arzetmektedir. Çünkü gelecekte iyi tarım teknikleri çerçevesinde üretilmeyen ürünlerde limitler üzerinde pestisit ve gübre kalıntısı nedeniyle ihracat imkânı olmayacağı gibi iç piyasada da pazarlama sıkıntıları ortaya çıkacaktır. Avrupa daki büyük perakendeci ve üreticilerin %70-80 i şu anda GLOBALGAP e üye veya kayıtlıdır. Üreticilerimizin birçoğunda İYİ TARIM Belgesi olmadığından, ürünlerini belgesi olan firmalar üzerinden pazarladıklarından, ürünleri gerçek değerinden gitmeyip, üretici sertikasyonunu yapan firmalara bağımlı hale gelmektedirler. Hem iç piyasada daha sağlıklı ve kaliteli yaş meyve sebze üretimini teşvik etmek, hemde ihracatta pazar şansımızın devamı için çiftçiler bu konuda eğitilmelidir. Konya ilinde İTU konusunda üretimi yaygınlaştırmak için Grup sertifikasyonu yapmaya uygun Üretici Birlikleri, Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Ziraat Odaları kanalıyla çiftçi sertifikasyon ücretlerinin %50 si desteklenmelidir. A.5. Konya İli nde Tarımsal Desteklemeler Konya İl i Bitkisel ve hayvansal üretim kapsamında; Çiftçi Kayıt Sistemi ve Doğrudan Gelir Desteği Projesi çerçevesinde; 2005-2007 yıllarında yılda ortalama 123 450 çiftçi, 1 326 000 ha alandan ortalama 132 700 000 TL/yıl (3 yılda toplam 397 milyon TL) destek almıştır. Desteklerden yararlanma oranı toplam arazi varlığına göre %59 dur. Arazilerin %41 i desteklerden yararlanmamıştır. Kuraklık Desteklemesi çerçevesinde; 2007 yılından yaşanan ciddi kuraklık nedeniyle Konya ili destekleme kapsamına alınmış, bu amaçla 62 000 çiftçi İl Tarım Müdürlüğü aracılığıyla desteklemelerden yararlanmış ve toplam 55 Milyon TL ödeme yapılmıştır. Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine Tarım Bakanlığı tarafından uygulanan hayvancılık projelerin için 2005-2007 yılları arasında 3 yılda toplam 43 kooperatife 57,5 milyon TL kaynak kullanımıyla destek verilmiştir. Gübre Mazot Desteği: 1 326 000 ha alanda ortalama 67 milyon TL/yıl olarak toplam 3 yılda 201 Milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Sertifikalı tohum kullanım desteği: Ortalama 130000 ha alanda toplam 3 yılda 16 Milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Yağlı tohumlar prim desteği: Ortalama 16000 ha alanda 3 yılda toplam yaklaşık 23 Milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Sertifikalı fidan kullanım desteği: 3 yılda toplam 300 ha alanda toplam 600000 TL olarak gerçekleşmiştir. Hayvancılık için yem bitkileri desteği: 33200 ha alanda 3 yılda toplam 66 milyon TL olarak gerçekleştirilmiştir. Hayvansal üretim destekleri (süt, buzağı, gebe düve, aşı teşvik, küpe, ana arı, süzme bal vb.) son 3 yılda toplam 36 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2007 Köy Bazlı Katılımcı Yatırım Programı III. Etap Makine ve Ekipman Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında toplam 526 projeye 10,2 milyon TL verilmiş, bunun 1,9 milyon TL si Basınçlı sulama sistemleri (428) ne ödenmiştir. Görüldüğü gibi sulama sistemlerine ilgi fazla olmuştur. 2008 de başlatılan Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi programından Konya ya makine-ekipman programından 3 milyon TL nin %50 si çok daha fazla talep olmasına karşın basınçlı sulamaya verilmiştir. Özet olarak, 2008 yılının tamamı da dahil edilirse Konya İl ine son 3 yılda 1 milyar TL üzerinde Tarımsal Destekleme yapılmıştır. Bu desteklerin ne kadarının sürdürülebilir sonuçlar ortaya koyduğu tartışmalıdır. Rapor un öneriler kısmında kapsamlı ve başarılı bir tarımsal dönüşüm için talep edilen ödenekler dikkate alındığında aslında destekleme ödemelerinin az rakamlar olmadığı görülecektir. AB ülkelerinde alt yapısı sağlıklı olan tarım kesimine yapılan desteklemelerin bizim şartlarımıza uymadığı, öncelikle tarımın rehabilite edilmesi ve ondan sonra üst yapıyı ve yönlendirmeyi destekler nitelikte desteklemelerin yapılması gerektiği artık görülmelidir. [7]
B. Konya İl inin Temel Tarımsal Sorunları 1. Konya da tarım için yağışlar ve su yetersiz, toprak verimliliği düşüktür. Konya tarım için zaten kurak bir bölgededir. Çünkü dünya uzun yıllar yıllık yağış ortalamasının 1000 mm civarında, Türkiye yağış ortalamasının da 643 mm olmasına karşın ilin 60 yıllık yağış ortalaması 323 mm dir. Fakat son 12 yıllık yağış ortalaması ise 280 mm dir. Yağışların miktarı yanında dağılımı, tipi, kuraklık sezonu ve süresi de dengesizleşmiştir. Bu düşük ve düzensiz yağış zorunlu olarak nadas-tahıl münavebesi uygulanan ve genelde kışlık ekim yapılan kuru tarım alanları için büyük sıkıntılara neden olmuştur. Yazlık ekim yapılan pancar, mısır, fasulye vb. ana bitkiler için de son yıllar oldukça sorunlu geçmiştir. Bu ürünler tamamen sulamaya bağımlı hale gelmiştir. Örnek olarak 2008 yılında ilk 8 aylık yağış toplamı geniş alanlara sahip ova ilçeleri için 125 mm dir. İyi çıkış için mutlaka sulama gerekli hale gelmiştir. Görüldüğü gibi Konya ilinde yazlık ekimler için tarım sezonunda çöl iklimi şartları görülmüştür. Artan sıcaklık bitkilerin su ihtiyacını da artırmaktadır. Bu durum da suyun ne kadar tasarruflu kullanılması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Konya İli ne Türkiye Tahıl Ambarı sıfatını daha çok kuru tarım alanlarında üretilen tahıllar kazandırmıştır. Fakat son 3 yılda il kuraklık desteği talep eder duruma gelmiştir. Çünkü kuru tarım alanlarında nadas sisteminde özellikle taban taşı ve düşük organik madde oranı nedeniyle suyun depolanması oldukça sınırlı olmakta, toprağa organik madde sağlayacak ve koruyacak anız yakılmaktadır. Yine sulu ve kuru tüm alanlarımızda yeşil gübreleme ve organik gübreleme (büyükbaş, kanatlı vb.) hiç yapılmamakta, toprak analizi bile yapılmadan sadece geleneksel ticari suni gübre uygulamalarıyla durum kurtarılmaya çalışılmaktadır. Dipkazan ve anıza doğrudan ekim makineleri henüz toprakla buluşmamıştır. 2. Doğal kaynaklarımız ve ekolojik denge kaybolmaktadır Son yıllarda yaşanan kuraklık sebebiyle önemli yer üstü su kaynaklarımızdaki azalmayı gösteren 10 yıllık değişim Tablo 1 de verilmiştir. Problem net olarak ortadadır. Bu trendin biran önce değişmesi en büyük dileğimizdir. Aksi taktirde ekolojik denge geriye dönüşümü zor olacak şekilde bozulacaktır. Göller Bölgesi olarak Akşehir, Eber, Beyşehir ve Eğirdir göllerini içine alan bölge artık bu ismini kaybetmek üzeredir. Akşehir Gölü nün alanı 15 yılda 350 km 2 den 5 km 2 ye inmiştir. Eber Gölü de aynı durumdadır. Türkiye nin en büyük tatlı su gölü ve Konya ilinin en büyük su kaynağı olan Beyşehir Gölü son yıllarda düşük seviyelerde seyretmiş ve biyolojik çeşitliliği tehdit altına girmiştir. Beyşehir Gölünün mevcut durumda minimum işletme kotu 1121,03 m, maksimum işletme kotu ise 1125,50 m dir. Ağustos 2007 de Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu yaptığı toplantıda göl minimum işletme kotunun 1122,40 m olması gerektiği kararını almıştır. Kış aylarında alınan yeterli yağışa rağmen 01 Mart 2009 tarihinde göl kotu ancak 1122,01 m ye ulaşabilmiştir. Tuz Gölü alanı her yıl küçülmekte, yüksek buharlaşmayla su seviyesi her yıl azalmaktadır. Yüzey akışı ile göle su girişi buharlaşmadan daha azdır. Eşmekaya Sazlığı [8]
doğal alanı da son yıllarda sulak alan işlevini tamamen kaybetmiş, kurumuş, bölgede ılıman iklim kaybolmuştur. Dünyada sadece Konya ili ve civarında bulunan 102 adet endemik bitki türünün nesli kuraklık nedeniyle tehdit altına girmiştir. Bu türlerin acil korumaya ihtiyacı vardır. Ancak bu bitkiler için henüz bir koruma programı uygulanmamaktadır. Bölgede sadece yaşam alanı daraldığı için nesli tehlikeye giren yaban koyunlarına yönelik koruma başlatılmıştır. Tablo 1: Konya ili önemli göl ve barajların 10 yıllık kapasite değişimi Göl/Baraj Adı 1 Haziran 1999 1 Haziran 2008 10 yıllık Kot (m) Hacim (Milyon m³) Kot (m) Hacim (Milyon m³) azalma (Milyon m3) Beyşehir Gölü 1122,97 3653,22 1121,73 2 850,8 802,42 Çavuşçu Depolaması 1024,32 86,4 1021,70 24,5 61,9 Apa Barajı 1043,04 57,1 1036,70 15,9 41,2 İvriz Barajı 1138,31 22,1 1129,50 7,0 15,1 Altınapa Barajı 1249,84 18,5 1248,05 14,3 4,2 Ereğli Akgöl, Hotamış Gölü, Eşmekaya Sazlığı kurudu. Eber Gölü ve Akşehir Gölü ciddi kuraklık tehdidi altındadır (Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü). Konya ili için tüm hayaller KOP un kamuoyunda en çok bilinen parçası olan Mavi Tünel (tümüyle devreye girdiğinde 414 milyon m 3 /su/yıl) üzerine kurulmuş gibi gözükmektedir. Bu durum Türkiye ve Konya da yanılgı ve rehavete yol açmaktadır. Kaldıki Konya Ovası nda tarımda su kullanımı yılda yaklaşık 3-3,5 milyar m 3 tür. Sıcak periyotlarda buharlaşmanın fazla olması nedeniyle bu miktar daha da artmaktadır. Bu sebeple yer altı su seviyesi her yıl 2-3 m düşmektedir. Karapınar İlçesi nde son yıllarda artan oranda obruk oluşumunun yeraltı su seviyesinde düşmeler sonucu olduğu yönünde görüşler vardır. Bu obrukların birleşmesi ile büyük çöküntülerin önüne geçilmesi yer altı su seviyesinin daha fazla düşmemesi için acil önlem alınmasını zorunlu kılmaktadır. Bu da şu anda kısa vadede suyun tasarruflu kullanımıyla mümkündür. Mevcut yağış rejimi ve tarımsal üretim şekli devam ettiği müddetçe Türkiye ve Konya Ovası için bu tür tartışmalar devam edecektir. İlçeler ve kasabalar arası çekişmeler olmuş ve olacaktır. Tarımsal ürünler konusunda spekülasyonlar devam edecek, birileri diğerini stokçuluk, öbürü bir başkasını bilinçsizlikle suçlayacaktır. 3. Konya İli nde Arazi Toplulaştırma Çalışmaları Yetersizdir Konya İl Özel İdaresi (Mülga Köy Hizmetleri - Toprak Su) 1961 den bu yana 58 projeyle 64 277 ha alanda arazi toplulaştırması (AT) yapmış, toplam 5 800 ha lık 2 proje ile toplulaştırmaya devam edilmektedir. Bunlar bittiğinde toplam 70 077 ha alan [9]
toplulaştırılmış olacaktır. Konya Tarım Reformu Bölge Müdürlüğü tarafından 2005 yılından bu yana ilde 6 050 ha alan toplulaştırılmış, bu çalışmalar 8 435 ha alanda halen devam etmekte ve 4 010 ha ı da alan ihale aşamasında olmak üzere çalışmalar tamamlandığında toplulaştırma alanı toplam 18495 ha a ulaşılmış olacaktır. İki kurumun toplam toplulaştırma alanı yaklaşık 88 000 ha olmak üzere bitirilmiş veya tamamlanmak üzeredir. Bu durum ruhsatlı (377 000 ha) ve ruhsatsız kuyulardan (140 000 ha) ve yer üstü kaynaklardan fiili olarak sulanan toplam yaklaşık 517 000 ha sulama alanı nın 429 000 ha ının hala toplulaştırma beklediğini göstermektedir. Bir başka ifadeyle resmi sulanabilen 377 000 ha alanın yaklaşık %24 i, ruhsatlı ve ruhsatsız kuyulardan fiili olarak sulanan toplam alanın ise ancak yaklaşık %17 si toplulaştırılabilmiş, dolayısıyla sulanan alanların %83 ü ise hala toplulaştırma beklemektedir. Aslında ilin kuru ve sulu toplam arazi miktarına (2,247 milyon ha) göre toplulaştırma oranı sadece %4 civarındadır. Bu oran yakın bir il olan Karaman da ideal olmasa bile daha iyidir. Toplam arazi varlığı 346 800 ha bu ilimizde 158 000 ha sulanan alanın 58 000 ha ı toplulaştırılmış veya tamamlanmak üzeredir (sulanan arazinin %36,7 si toplulaştırılmıştır). Konyada sulanan ve toplulaştırma yapılmamış 429 000 ha alanın toplulaştırmasının bir Eylem Planı çerçevesinde 5 yıl içinde yapılması gerekmektedir. Bunun için; Tarım Reformu Konya Bölge Müdürlüğü nün İl Özel İdaresi ve DSİ IV. Bölge Müdürlüğü ile işbirliği içerisinde çalışması sağlanarak DSİ tarafından sulama projelerinin olduğu, KOP ile sulanacak alanlar ile sulamanın yoğun olduğu alanlar belirlenerek öncelikle bu bölgelerde toplulaştırmanın yapılmasının sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle bu üç kurumunun toplulaştırma kapasitesinin (hizmet binası, teknik donanım, personel ve bütçe vb.) güçlendirilmesi ve eş güdümünün sağlanması gerekmektedir. Çünkü halen yapılan bazı toplulaştırma uygulamaları ödenek azlığı nedeniyle bir kasaba ve köyde tümü yerine kısmi toplulaştırma yapmakta bu da etkin olmayan toplulaştırmaya neden olmaktadır. Bu Eylem Planı önerisine plana ek olabilecek nitelikte bir toplulaştırma planı çıkarılması gerekmektedir. Bunun için Tarım Reformu Genel Müdürlüğü nün Konya İli ve çevresini pilot uygulama alanı olarak alması ve buna göre İl Özel İdaresi ile eşgüdüm içinde planlama çalışmalarına başlaması gerekmektedir. Toplulaştırmanın ekonomik, sosyal ve çevresel birçok kazanımının yanı sıra gelirde önemli artışlar ve su kullanımında ciddi tasarruf sağlamasına rağmen, toplulaştırma yapılması konusunda isteksizliğin yoğunluğu dikkate alınarak sosyal huzursuzlukların aşılması ve toplulaştırmada istenilen hedefe belirlenen zamanda ulaşılması için egitim çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Ayrıca her türlü tarımsal teşvik ve desteklerde toplulaştırması tamamlanmış alanların öncelikle yararlanmasının sağlanması gerekmektedir. Toplulaştırma sonrası alanlarda Tarım İl Müdürlüğü nce kısıtlı su kullanımı gibi su kullanımında tasarruf sağlayıcı projeler geliştirilerek bu projelerin teşviklerle desteklenmesinin sağlanması gerekmektedir. Toplulaştırma çalışmalarında başarı için Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri (TİGH) ve basınçlı kapalı sulama sistemleriyle birlikte düşünülmelidir. Konya ovasında düşük organik madde ve anızın yakılması rüzgâr erozyonuna da neden olmaktadır. [10]
Toplulaştırılan alanlarda meyve veren ağaçlarla ağaçlandırma planlaması da yapılmaldır. Yapılan ön çalışmalar Konya Ovası nda tarımda suyun en az %30 oranında israf edildiğini ortaya koymaktadır. Eğer arazi toplulaştırması destekli kapalı sulama sistemlerine geçiş sağlanabilirse yılda 1 milyar m 3 su tasarruf edilecek, KOP kapsamında yapılacak projelerin hızlandırılmasıyla Konya da sürdürülebilir bir tarım mümkün olacaktır. 4. Konya İli nde tarımda üretim planlaması yoktur Tarımsal desteklemelerin Türkiye genelinde Havza bazında planlanması ve uygulanması konusunda çalışmalar Tarım Bakanlığı nca yapılmaktadır. Bu çalışma biran önce bitirilmelidir. Bu çalışma Türkiye genelinde üretim planlamasını sağlayacaktır. Fakat üretim planlaması havza içi için de gereklidir. Konya İli nin 3 merkez ilçe dahil 31 ilçesinden 15 i daha çok dağlık ve küçük araziye sahip köy ve beldelerden oluşmakta, geriye kalan 16 ilçenin köy ve beldeleri daha çok ovada yer almaktadır. Dağlık ilçeler daha fazla yağış alırken, ova ilçeleri daha az yağış almaktadır. Küçük araziye sahip, gelirleri nispeten düşük dağlık ilçelerin köy ve beldelerinin büyük araziye sahip ova ilçeleri köy ve beldelerine göre daha farklı bir üretim modeli oluşturmaları gerekmektedir. Bu amaçla organik tarım üretim modeli dağlık kesimlere daha uygun gözükmektedir. Çünkü organik ürünler daha yüksek kazanç sağladığı ve farklı pazara sahip olduğundan 2 kesim arasında rekabet de olmayacaktır. Zaten Konya İl Özel İdaresi İl Tarım Müdürlüğü ve Üniversite ile birlikte bu tür uygulamalara başlamış ve başarılı örnek organik tarım köyleri oluşturulmuştur. Bu durum aslında bir mikro model çalışması niteliğindedir. Bu raporda bu model dikkate alınarak öneriler getirilmiştir. Karaman İli nde de birkaç ilçe de benzer dağlık köy ve beldeler vardır. Buralarda da benzer model uygulanabilir gözükmektedir. Tüm bu alanlar coğrafik olarak birbirine komşu olduklarından tümüyle birlikte düşünülerek bir organize organik tarım bölgesi oluşturmaya oldukça müsaittir. Ekolojik olarak temiz olan bu alanlarda bu tür bir modelin dünyaya örnek bir model olacağı rahatlıkla söylenebilir. Ereğli, Akşehir ve Çumra gibi ova ilçelerinde ihracat potansiyeli olan meyve ve sebze üretimi yapımaktadır. Bu alanlar ile zamanla ova da diğer alanlarda iyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gerekmektedir. 5. Konya İli nin diğer önemli tarımsal sorunları a. Bilinçsiz su kulanımı ve sulama malzemesi seçimi, b. Modern sulama alt yapısı imkânları ve eğitim yetersizliği, c. Su kullanımı, dağıtımı ve denetimi bakımından organizasyon ve yasal müeyyide yetersizliği, d. Elektrikle sulamanın yaygınlaştırılamaması, yüksek tarımsal üretim maliyetleri, e. Alternatif ürünlerin yeterince yaygınlaştırılamaması ve suyu çok tüketen bitki türleri yetiştirilmesi zorunluluğu, [11]
f. Toprak verimlilik haritalarının olmaması, analize dayalı olmayan bilinçsiz gübre kullanımı, ilde mevcut analiz cihaz ve imkân kapasitesinin kullanılamaması, g. Sertifikalı tohum, fide, fidan kullanımının oransal olarak düşük olması ve ağaçlandırmanın yetersizliği, h. Kuru tarım alanlarının fazlalığı ve bu alanların rehabilite edici çalışmaların yapılmaması, i. Kuraklıkla ilgili Ar-Ge yetersizliği, j. Yem bitkileri üretimin yetersizliği nedeniyle sıkıntı çeken hayvancılık sektörü, k. Organize hayvancılığın yapılmaması ve işletme küçüklüğü, l. Tarımsal eğitim ve yayım faaliyetlerinin çiftçiye yeterince ulaşmaması veya karşılıklı güvensizlik, m. Arazilerin parçalanması nedeniyle ekonomik kullanılmayan makine parkı ve artan dengesizlik, n. Çiftçilerin bankalara borçlarının artması ve arazilerin elden gitme riski, o. Tarımsal üretim ve pazarlama birliklerinin yeterince yaygınlaştırılamaması, p. Şehrin gelecek risk ve GZFT (SWOT) analizinin olmaması, [12]
C. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ KOP ve Kapalı Havza İlleri Tarım Eylem Planı nın oluşturulması ve bu planın aşağıdaki adımları içermesi önerilmektedir. Konya İli nde tarımın rehabilitasyonu ancak bu yolla olabilecek gözükmektedir. Karaman ili için sadece tarımın rehabilitasyonu bakımından öneriler için ödenek düşünülmelidir. Havza içinde kısmen arazileri olan Niğde ve Aksaray illeri için de benzer bir durum söz konusu olabilir. Zaten DSİ IV. Bölge Müdürlüğü bu 2 ilde yer altı suları kapsamında çalışmalar yapmaktadır. Öte yandan arazi büyüklükleri dışında iller arasında tarımın temel sorunları bakımından fark olmadığı ve bu açıdan Konya İl i için geliştirilen önerilerin diğer iller içinde büyük ölçüde geçerli olacağı söylenebilir. Örnek olarak Bölgede ki tüm sulama kuyularının %63 ü Konya İli sınırları içindedir. Konya İl i nüfusu ve arazi varlığı diğer illerin toplamındanfazladır. 1. Konya Ovası Projeleri (KOP) nin biran önce bitirilmesi için gerekli tedbirlerin alınması ve DSİ IV. Bölge Müdürlüğü ne gerekli ödeneğin Tablo 2 de planlandığı gibi aktarılması (KOP EYLEM PLANI AYAK 1) (HAZİNE, DPT, HÜKÜMET PROGRAMI, DSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ve DSİ IV. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ) DSİ-KOP un tamamlanması Ayak 1. (2009-2013) Ayak 1. KOP Projeleri: 2,273 Milyar TL/ 5 Yıl (Yıllık dağılım Tablo 2 de) Notlar: a. Bu ödenek talebi sadece Konya ili için olmayıp, yer altı suyu yönünden Bölge nin 4 ilini, yüzey ve içme suyu yönünden ise Konya ve Karaman illerinde uygulanacak projeleri de kapsamaktadır. b. Bu plan bütçesi 5 yıl içindir. 2014-2023 yılları arasında da projenin en son halini vermek için 3,927 Milyar TL ye ihtiyaç vardır. Toplam ihtiyaç 6,200 milyar TL dir. c. DSİ IV. Bölge Müdürlüğü nün KOP Eylem Planı detaylı olarak ektedir. Tablo 2. KOP Projeleri için DSİ ye aktarılması talep edilen ödenek planı KOP un Bölge ye beklenen ekonomik katkısı: KOP kapsamında bugüne kadar 349 701 ha alan işletmeye açılmış olup, inşaatı devam eden ve ileriki yıllarda yapılacak projeler tamamlandığında, toplam 650 250 ha alan sulu tarıma kavuşturulacaktır. Tarımsal üretimde çeşitlilik, verim artışı, tarımsal sanayide kalkınma, güvenli üretim, iç ve dış piyasada rekabet gücü sağlanmış olacaktır. Yem bitkileri ekimi, hayvancılık ve entegre tesislerin sayısında artışlar meydana [13]
gelecektir. Konya ve Karaman kentlerinin uzun vadeli içme-kullanma ve endüstri suyu ihtiyaçları temin edilmiş olacaktır. Yöre insanını göçten kurtaracak ve yaklaşık 100 000 kişiye iş ve istihdam sağlayacaktır. İlave sulamaya açılacak yaklaşık 300 bin ha sulu tarıma geçilmesiyle verim artışı ve diger kazanımlar dikkate alındıgında sadece bu kısımda en az yılda 600 Milyon TL ekonomimize kazandırılmış olacaktır. Bu da projenin ne kadar önemli oldugunu ortaya koymaktadır. Bu rakamın Konya İli ne en az %60 oranında yansıması beklenebilir (360 Milyon TL/yıl). 2. Konya Ovasında Arazi Toplulaştırması (AT) ve Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri (TİGH) (2) (Yaklaşık 420 000 ha), basınçlı kapalı sulama (BKS) sistemlerine geçiş (3) (Yaklaşık 600 000 ha), Mer aların ıslahı, üreticilerin modern sulama sistemlerine sahip olması için %50 çiftçi katkı paylı özel destek fonu oluşturulması yoluyla suyun tasarruflu kullanımı, rüzgâr erozyonunu azaltmak için ağaçlandırma ve toprak organik madde, su tutma kapasitesini artırma ve kuru tarımın rehabilitasyonu ile eğitim çalışmaları yoluyla ekonomik, rekabetçi tarımsal üretim (4) (TARIM EYLEM PLANI AYAK 2-4) (HAZİNE, DPT, HÜKÜMET PROGRAMI, İL ÖZEL İDARESİ, KONYA TARIM REFORMU BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ, İL TARIM MÜDÜRLÜĞÜ, BÖLGESEL KALKINMA AJANSI, ÜNİVERSİTE, KURAKLIK İL KRİZ MERKEZİ, TİCARET BORSASI, BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ, KONYA ŞEKER A.Ş., YEREL DİĞER KURUM VE KURULUŞLAR, ÜRETİCİLER) KOP Tarım Eylem Planı Ayak 2-4 (2009-20013): Ayak 2. Ayak 3. Ayak 4. Toplam Arazi toplulaştırması ve TİGH: 840 Milyon TL/5 yıl Basınçlı kapalı sulama sistemleri alt yapısı: 850 Milyon TL/5 yıl Ağaçlandırma, toprak verimlilik haritaları, toprakların iyileştirilmesi ve %50 çiftçi katılımlı modern sulama sistemleri destekleri, kuru tarımın rehabilitasyonu (taban taşı, doğrudan anıza ekim, yeşil ve hayvansal gübreleme destekleri vb. ile çiftçi eğitimleri: 550 Milyon TL/5 yıl 2,240 Milyar TL/5 yıl- 448 Milyon TL/yıl Notlar: a. Ayak 4 teki teknik ekipler ve çiftçi eğitimleri Ayak 5.2 deki TARBİM tarafından yapılacaktır. b. Deneyimlerimiz AT nin 600-700 TL/ha, TİGH in 1000-1300 TL ha ve basınçlı kapalı sulama ana hatlarıyla çiftçilere %50 modern damlama, yağmurlama desteklerinin toplamının 2500-3000 TL/ha aralığında olacağı yönündedir. %50 çiftçi katkılı destek Ayak 4 de düşünülmüştür. c. Karaman için gerekli ödenekler de düşünülmelidir. Bu talep sadece Konya İli için geçerlidir. Konya İli ne Beklenen Ekonomik Katkı: En az 543 milyon TL/yıl- Yaklaşık 4 yılda yatırımın tamamı geri kazanılmış olacaktır. Gerekçe ve ekonomik analiz: a. Sadece yeni toplulaştırılacak ve modern sulamaya geçirilecek yaklaşık 420 000 ha alanda nispeten daha düşük gelir getiren buğday üretimi yapılması [14]
durumundave verimin en az %25 artacağı tahmin edildiğinde; 100 kg/da (1 ton/ha) verim artışı ile 420 bin ha x 1 ton= 420 000 ton x 500 TL=210 Milyon TL/yıl ilave gelir elde edilecektir. b. Kuru tarım alanlarında da suyun daha iyi depolanması ve organik maddenin artmasıyla daha fazla verim elde edilecektir. Yaklaşık 800 000 ha nadas alanında 10 kg/da/yıl hesabıyla (Bir nadas-ekim döngüsünde 20 kg/da) verim artışı bile yaklaşık 80 000 ton ilave buğday üretimini ve yaklaşık 40 Milyon TL geliri sonuçlayacaktır (a+b toplamı: 250 Milyon TL/yıl). c. İlave olarak çiftçinin toplulaştırma sonucu sadece tarlalara ulaşımdan akaryakıt tasarrufundan kazancı 150 TL/ha dan 63 milyon TL/yıl olacaktır. d. Bu alanlar elektrikle sulanacağı için motorinle sulamanın yaklaşık 3-4 kat fazla maliyetinden de sakınılmış olacaktır. Kazancın yaklaşık 150 Milyon TL/yıl olacağı hesaplanmıştır. e. Diger görünmeyen (kuyu su seviyesinin düşmesiyle ilave boru, pompa degişimi vs.) masraflarda düşünüldüğünde Konya ili için 80 Milyon TL/yıl ilave kazanç sağlanacaktır. İlave enerji gideri de bu kayıplara dahil değildir. f. Konya İli nde yapılan ön çalışmalarda ovada toplulaştırma, modern sulama alt yapısı ve bilinçli su kullanımıyla %30 tasarruf yapılabileceğini, halen kullanılan kuyu sayısında %30, gerekli debi miktarında da %20 civarında bir azalma olabileceğini göstermiştir. Buna göre halen yıllık kullanılan toplam 3,5 milyar m 3 su dan en az 1 milyar m 3 su/yıl kazanılmış olacaktır. Tasarruflu su kullanımına geçilecek ve yer altı emniyetli su rezervi de korunabilecek, üretici hem ucuza üretip rekabetçi olacak, hem de üretim miktarı ve kalite artarak sürdürülebilir bir tarım mümkün olacaktır. Suyun hiç olmadığı durumda bu suyun Konya şehir içme suyu fiyatlarıyla bedeli 1,3 milyar TL/yıl dır. Başka bir deyişle bu su Konya şehir Merkezine 80 milyon m 3 /yıl hesabıyla 12 yıl yetecektir. g. Dahası ağaçlandırma ile zararlılardan kaynaklı verim azalmasının ve rüzgar erozyonunun önlenmesi meyve veren ağalarla yeni gelir kapılarının açılması, bu gelirlere dahil edilmemiştir. h. Son olarak KOP un DSİ ce Ayak 1. İçin tahmin edilen ekonomik katkı bölgeye getirilecek su ile açılacak yeni sulama sahaları dikkate alınarak hesaplanmıştır. Ayak 2-4 teki uygulamalar ise daha çok toplulaştırma, kapalı sulama sistemlerine geçişi dikkate almıştır. Aslında su tasarrufu Konya İli nde de yeni sulama alanlarının açılmasına katkı sağlayacaktır. Bu nedenlerle; KOP un tamamlanması ve toplulaştırma ile kapalı sulama sistemlerine acil geçiş çok önemlidir. Bu durumda yılda en az toplam 543 Milyon TL/yıl geri dönüşüm olacaktır. Yatırım en fazla 4 yıl içinde kendini ödeyecektir. Diğer katkılar ve ekonomik değeri daha yüksek ürünler de üretileceği düşünüldüğünde aslında yatırım amortismanının en fazla 3 yıl içinde sağlanacağı söylenebilir. [15]
3. Konya nın 15 ilçesinde Dağlık Kırsal Alanlarda küçük araziye sahip üreticilerin köy bazında damlama sulama temelli organik meyve-sebze üretimine yönlendirilmesi, diğer alanlarda organik kuru bakliyat ve tahıl, yağ bitkileri, tıbbi bitkiler, yem, et, süt, yumurta ve bal üretimi, eko-turizm ile üretimin yerinde yarı-mamul veya mamul hale getirmek için gerekli tedbirlerin ve planlamanın yapılması (232 Köy ve 85 Belde de- Köyüme Dönüyorum- KONORGANİK Organize Organik Tarım Projesi) (Ek Taslak Proje) ve bu ilçeler dışında uygun ilçelerde (Akşehir, Ereğli, Çumra vb.) iyi tarım uygulamalarının meyve ve sebze temelli yaygınlaştırılması (KONYA TARIM KIRSAL KALKINMA EYLEM PLANI AYAK 5) (HAZİNE, DPT, HÜKÜMET PROGRAMI, İL ÖZEL İDARESİ, DSİ, ÜNİVERSİTE, İL TARIM MÜDÜRLÜĞÜ, KIRSAL KALKINMA AJANSI, ÖZEL GİRİŞİMCİLER). KOP Tarım Eylem Planı Ayak 5 (2009-2013) Ayak 5.1. Ayak 5.2. Toplam Köyüme Dönüyorum Organize bitkisel ve hayvansal organik üretime geçiş projesi alt yapı desteği (Taslak Özet Ektedir). (63 Köy-Belde/yıl): 260 Milyon TL/5 yıl - 52 Milyon TL /yıl a. Üretici birlikleri, markalaşma, pazarlama organizasyonu, ekoturizm, ulusal organik tarım fuarı destekleri ve model bazı yerinde yarı-mamul veya mamul üretim-işleme ve paketleme tesisleri için destekler: 70 Milyon TL/5 yıl b. Ulusal Organik Tarım Enstitüsü veya Araştırma Merkezi (OTAM): 10 milyon TL c. Tarım ve Kırsal Kesim Eğitim, Yayım, Veri ve Bilgi Merkezi Projesi (Selçuk Üniversitesi-ABD IOWA State Üniversitesi işbirliğiyle TARBİM-Ön görüşmeler yapılmıştır. Önce kurumlardan görevlendirilen teknik elemanlara eğiticilerin eğitimi programı uygulanacak, sonra çiftçi eğitimleri ile uygulamalara başlanacaktır): 15 Milyon TL d. İyi Tarım Uygulamaları (İTU) Akşehir, Ereğli, Çumra gibi ova ilçelerinde pilot proje ve grup sertifikasyon destekleri ve zamanla ITU nun ovada tümüyle yaygınlaştırılması: 20 Milyon TL e. Endemik tür ve yerel çeşitlerin korunması için Konya Botanik Bahçesi nin oluşturulması: 15 Milyon TL f. Kırsal kesimde de bitkisel-hayvansal üretime dayalı el sanatlarının geliştirilmesi için destekler ve KOMEK benzeri KÖYMEK merkezlerinin oluşturulması: 10 Milyon TL g. Konya Ticaret Borsası nda Organik ürünler borsasının kurulması, tanıtım ve pazarlama merkezinin kurulması: 2 Milyon TL 402 Milyon TL/5 yıl Not: Ödenek sadece Konya İli için verilmiştir. Bölgede yer alan 232+85=317 Köy+Belde ortalaması olarak birim başına 800 000 TL organik tarıma geçiş alt yapı desteği esas alınmıştır. Karaman için dağlık alanlarda bulunan ilçelerin köy ve beldeleri için de gerekli ödenek düşünülmelidir. [16]
Beklenen ekonomik katkısı: En az 300 milyon TL/yıl Gerekçe ve ekonomik analiz: Şu ana kadar Organik Tarıma geçirilen köylerden edinilen tecrübeye göre bir köy bir yılda 1 milyon TL katma değer üretmektedir. Daha önce bu köyün bu değerin 1/10 u kadar bile katma değer üretemediği düşünülmelidir. Bu yolla 232 köy ve 85 belde (317) nin Organize Organik Tarıma geçirilmesiyle yılda yaklaşık en az 300 Milyon TL katma değer üretilecektir. Köy ve beldelerde üretilen ürünlerin yerinde yarı-mamül veya mamul hale getirilmesi, markalaşma, üretici ve pazarlayıcı birliklerin kurulması gibi uygulamaların istihdamı artırması, eko-turizmi geliştirmesi, doğal kaynakları koruması ve şehirlerden köylere geriye göçe neden olması gibi potansiyel faydaları da düşünüldüğünde Projenin yukarıdaki yıllık katma değerin en az 2 katı bir kazanç sağlayacağı söylenebilir. Dahası bu katma değerin bir kısmı ihracata gidecektir. İyi Tarım uygulamaları nın İl de yaygınlaşması için bir alt yapı da oluşturacak bu Ayağın Konya ve Türkiye ye getireceği saygınlık ve tanıtım ile Türkiye nin diğer bazı benzer bölgelerine model olacağı da rahatlıkla söylenebilir. Bu durumlara göre aslında proje tamalandıktan sonra 1 yılda bile kendini ödeyebilecek yatırımın en fazla 2 yıl içinde yatırım bedelini karşılacağı tahmin edilmektedir. [17]
4. Eylem Planın da dikkate alınabilecek diğer hususlar a. Konya nın kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınması (DPT), b. Konya Karaman Bölgesel Kalkınma Ajansı nın etkin şekilde çalışması için gerekli tedbirlerin alınması, Ajans ın Eylem Planı ile ilişkilendirilmesi ve ayakların uygulandığı yerlere öncelikli destek verilmesinin sağlanması, c. Ticaret Borsası ve tarımla ilgili odalar planda yer almaktadır. Tarımsal sanayiler (Konya Sanayi Odası, Müsiad vb.), işlenmiş tarım ürünleri ticareti (Konya Ticaret Odası) sorunları ve çözüm önerileri konularında ilgili kurumlardan da görüş alınabilir. d. Konya Şeker in Organize Organik tarım bölgesi içinde yapacağı tesislerin organik ürünleri de işleyebilen tesisler olarak düzenlenmesi, e. Kuraklık İl Kriz Merkezi nin yerel yasal yetkilerle donatılması ve Eylem Planı yla ilişkilendirilmesi, f. Tarımda suyun kullanımı, yönetimi ve denetimi konusunda acilen yasal düzenleme yapılması, g. Miras yolu ile parçalanmanın önüne geçmek için miras hukukunda gerekli düzenlemeler yapılarak toplulaştırması tamamlanmış alanlardaki arazilerin ( veya tüm arazilerin ) parçalanmasının önlenmesi, bu sağlanamıyorsa isteğe bağlı olarak mirasçılardan çiftçilik yapan veya yapmak isteyen diğer hissedarların hissesini alabilmesi için sübvanse edilmesi, h. Tarımsal sulama amaçlı kuyu ruhsatları verilirken ziraat mühendislerinin de görüşlerinin alınması ile basınçlı sulama sistemlerine verilecek desteklerden faydalanabilme şartları arasına mutlaka konusunda uzman ziraat mühendislerinden proje alınması şartı getirilmesi, DSİ tarafından ruhsat verilen yer altı suyu kuyularında tahsis miktarının da kontrol edilmesi gerekmektedir. i. Yetiştirici ve üretici birliklerinin sayısının artırılması ve bu birliklerin köyler ve beldeler arası oluşturulabilmesi için teşvik ve destekler sağlanmalıdır, j. KÖYDES projesine mutlaka devam edilmeli ve proje ile eşgüdüm sağlanmalıdır, k. Köylerin köy içi ve köy gelişme alanlarına ait imar planları hazırlanarak bu planlara göre yol, su, kanalizasyon ve arıtma çalışmaları İl Özel İdaresince tamamlanarak kırsalın hayat standardının yükseltilmesi, KOP ile birlikte Konya ilinde tarımsal alt yapıyı düzenleyerek kırsalın, AB standartlarında çalışan, üreten, yaşanan ve korunan alanlar haline getirilmesinin sağlanması ve bu amaçla İl Özel İdareleri ne daha fazla kaynak aktarılmalıdır, l. KÖYDES Projesi kapsamında veya bu Eylem Planı nda KÖYMEK (Köy Meslek Edindirme Kursları) in oluşturularak özellikle bitkisel ve hayvansal ürünlere dayalı el sanatları üretimi (Organik el sanatı ürünler, organik ürün ambalajları vb.) ve pazarlamasının sağlanması çok iyi pazarlar ortaya çıkaracaktır. KÖYMEK ler bu açıdan bakıldığında bir Türkiye projesi de olmaya adaydır. m. Köy ve beldelerde suyu tüketen, gölge yaparak bitkisel üretimi olumsuz etkileyen yaklaşık 3,5 milyon adet olduğu tahmin edilen kavak, söğüt gibi ekonomik ömrü [18]
pek olmayan ağaçların bir organizasyonla kesilip, değerlendirilip, yerlerine meyve veren ve ekonomik değeri olan ağaçların dikilmesi için kampanyalar düzenlenmesi, n. Köy ve beldelerde bulunan cevizlerin kalite ve randıman olarak düşük olduğu bilinmektedir. Bu cevizlerin aşılama yoluyla kalitesinin ve veriminin artırılması mümkündür. Ayrıca diş bademi olan bademler pazarda iyi rağbet görmektedir. Fakat köy ve beldelerimizdeki bademler bu niteliklere sahip değildir. Bölgeye uyum sağlamış ceviz ve bademler çöğür olarak kullanılıp iyi niteliklere sahip ceviz ve bademlerin aşılanması için dönüşüm projelerine biran önce başlanması,. o. Köy-belde bazlı makine parkının oluşturulması, anızı parçalayan ve doğrudan ekim yapabilen tarım makinelerinin kullanımına destek verilmesi, p. İlde büyükbaş ve kanatlı hayvan gübresi üretiminin işlenmesi, şehir katı atıklarının da organik gübre olarak tarımda kullanılması için büyük bir tesisin planlanması ve çevresel kirlenme ile organik gübreleme ile toprakların su tutma kapasitesinin artırılması, organik gübreleme ve yeşil gübrelemeler için desteklerin verilmesi, q. Damla ve kendinden hareketli doğrusal ve dairesel hareketli sulama sistemleri yerel üreticilerine özel desteklerin sağlanması, damlama sulamada tuzlanmaya karşı gerekli eğitimlerin yapılması ve önlemlerin alınması, r. Elektrikle sulamanın yaygınlaştırılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarına (güneş, rüzgâr vb.) sulama ve ısınmada destekler verilmesi, s. Kısıntılı su kullanımının gündeme alınması ve bu açıdan ekonomik hesaplamaların yapılması, t. Tarımsal Desteklerin Havza bazında yeniden belirlenmesi ve desteklerin suyu daha az tüketen, toleranslı çeşit ve türlere daha yüksek verilmesi, münavebeye mutlaka yağ bitkilerinin (Ayçiçeği, aspir vb.) sokulması ve desteklenmesi. Ayrıca İl Tarım Müdürlüğü nce desteklerin havza içi üretim planlamasını yapacak şekilde kullanılması, u. Ağaçlandırmalarda ağırlıklı olarak meyve veren ağaçlara yer verilmesi, v. Konya ili toprak verimlilik haritalarının çıkarılması için İl Özel İdaresi, Ticaret Borsası ve Selçuk Üniversitesi işbirliğiyle bölgede özellikle Ziraat Odalarında atıl durumda olan analiz laboratuarlarının alet ve ekipmanlarının bir çatı altında toplanması ve etkin olarak kullanılması,. w. Doğal kaynak ve zenginliklerimizin, endemik bitki türleri ve yerel çeşitlerin korunması için yerinde koruma yaklaşımlarına ilave olarak yeri dışında korumak amaçlı Konya Botanik Bahçesi nin Büyük Şehir Belediyesi yle ve Çevre Bakanlığı yla işbirliği içinde oluşturulması için kaynak aktarımı (Botanik Bahçesi- Büyükşehir Belediyesi, Çevre-Orman İl Müdürlüğü, Üniversite, Ticaret Borsası, Özel İdare), x. İl ve İlçe Belediye sınırları içinde bulunan sulama ve içme-kullanma amaçlı tüm kuyuların denetiminin DSİ ve Belediye işbirliği ile yürütülmesi için eş güdüm çalışmalarının yapılması, [19]
y. Çok disiplinli Kuraklık İhtisas Temelli Araştırma ve uygulama Merkezi nin kurulması, z. Göl ve göletlerde kültür balıkçılığının geliştirilmesi ile yöre halkının hayvansal protein açığının kapatılmasına katkı sağlanması gereklidir. [20]