T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ KONYA/HALKAPINAR ĠLÇESĠ ÇĠLEK ALANLARINDA BULUNAN ZARARLI BÖCEK VE AKAR TÜRLERĠ ĠLE BUNLARIN DOĞAL DÜġMANLARI Atalay KILINÇ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Bitki Koruma Anabilim Dalı Temmuz-2013 KONYA Her Hakkı Saklıdır

ÖZET YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KONYA/HALKAPINAR ĠLÇESĠ ÇĠLEK ALANLARINDA BULUNAN ZARARLI BÖCEK VE AKAR TÜRLERĠ ĠLE BUNLARIN DOĞAL DÜġMANLARI Atalay KILINÇ Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Meryem UYSAL 2013, 51 Sayfa Jüri Prof. Dr. Meryem UYSAL Prof. Dr. Özdemir ALAOĞLU Yrd. Doç. Dr. Turgay ÜSTÜNER Bu çalıģma, 2011 yılında Konya ili Halkapınar ilçesi çilek alanlarında bulunan zararlı böcek ve akar türleri ile bunların doğal düģmanlarının belirlenmesi amacıyla ele alınmıģtır. Gözlemler sırasında atrapla hareketli böcekleri toplama; yaprak, çiçek, meyve ve sürgünleri gözle ve lupla kontrol, yaprakta sayım yaparak, böcek ve akarların yaprakçık baģına miktarı ve çukur tuzak metotlarından yararlanılmıģtır. Sonuç olarak 1 akar türü, 5 takıma bağlı 16 familyadan 19 zararlı böcek türü ile 4 takıma bağlı 6 familyadan 8 yararlı böcek türü tespit edilmiģtir. Belirlenen bu böcek türlerinden zararlı olarak oluģturdukları yaygınlık ve yoğunluk açısından Tetranychus urticae Koch, Thrips tabaci Lindeman, Brachycaudus helichrysi Kaltenbach ve Chaetosiphon fragaefolii Cockerell; yararlı tür olarak ise Coccinella septempunctata L. ve Scymnus pallipediformis Günther, Scymnus rubromaculatus Goeze ve Scolothrips longicornis Prisner in önemli oldukları belirlenmiģtir. Anahtar Kelimeler: Çilek, Doğal DüĢmanlar, Halkapınar, Zararlı Akar ve Böcekler iv

ABSTRACT MASTER S THESIS THE HARMFUL INSECTS AND MITES AND THEIR NATURAL ENEMIES ON STRAWBERRIYES IN HALKAPINAR DISTRICT OF KONYA PROVINCE Atalay KILINÇ Institute of Science in Selçuk University Department of Plant Protection Supervisor: Prof. Dr. Meryem UYSAL 2013, 51 Pages Jury Prof. Dr. Meryem UYSAL Prof. Dr. Özdemir ALAOĞLU Assist. Prof. Dr. Turgay ÜSTÜNER The aim of the study is to observe harmful mites and insect species and their natural enemies being in strawberry areas in Halkapınar District of Konya Province of Turkey in 2011. A few methods were utilized to detect pests and useful insect species; picking up moveable insects by using sweep net, examina of leafs, flowers, fruits and offshoots by inspection and lupe, in counting leaf determining of amount of insects and mites for per leaflet and pitfall trap methods. As a result; one mite species, 19 pest species from 5 orders belonging to 16 families and 8 useful insect species from 4 orders belonging to 6 families were determined. According to intensity and extensity, the important, harmful insects were Tetranychus urticae Koch, Thrips tabaci Lindeman, Brachycaudus helichrysi Kaltenbach and Chaetosiphon fragaefolii Cockerell; and useful insects were Coccinella septempunctata L.,Scymnus pallipediformis Günther, Scymnus rubromaculatus Goeze and Scolothrips longicornis Prisner. Key Words: Halkapınar, Harmful mites and Insects, Natural Enemies, Strawberry v

ÖNSÖZ Tez çalıģmalarımın yürütülmesi sırasında bana her zaman yardımcı olan, bilgi, deneyim ve fikirleri ile yol gösteren danıģman hocam Sayın Prof Dr. Meryem UYSAL a, çalıģmam sırasında elde ettiğim çeģitli gruplardan örneklerin teģhislerini gerçekleģtiren değerli bilim adamları Prof Dr. Özdemir ALAOĞLU na, Prof Dr. Ġrfan TUNÇ a, Prof Dr. Nedim UYGUN a, Prof Dr. Hüseyin BAġPINAR a, Prof. Dr. Göksel TOZLU ya, Prof. Dr. Ali GÖK e, Prof. Dr. Erol YILDIRIM a, Doç. Dr. Ali SATAR a, Yrd. Doç. Dr. MemiĢ KESDEK e, AraĢ. Gör. Ahmet ġahbaz a, AraĢ. Gör. Fatma Nur ELMA ya, AraĢ. Gör. Gülten YAZICI ya arazi çalıģmalarında bana yardımcı olan Ziraat Mühendisi Ersin KANTAġ a ve tez yazımı sırasında yabancı kaynakların çevirisinde bana yardımcı olan Ziraat Mühendisi UlaĢ TATLIDĠL e teģekkürü bir borç bilirim. Atalay KILINÇ KONYA-2013 vi

ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No TEZ BĠLDĠRĠMĠ......... ÖZET......iv ABSTRACT...v ÖNSÖZ......vi ĠÇĠNDEKĠLER.....vii ġekġller LĠSTESĠ. x ÇĠZELGELER LĠSTESĠ.........xii 1. GĠRĠġ...1 2. KAYNAK ARAġTIRMASI......3 3. MATERYAL VE YÖNTEM......7 3.1. Materyal.....7 3.1.1. Coğrafi yapı ve iklim..7 3.2. Yöntem.......7 3.2.1. Çilek bitkisinin fenolojik özellikleri...8 3.2.2. Hareketli böceklerin belirlenmesi.......9 3.2.3. Bitki aksamında sabit yaģayan zararlıların belirlenmesi... 10 3.2.4. Toprak altı zararlılarının belirlenmesi.. 10 3.2.5. TeĢhis....10 4. ARAġTIRMA BULGULARI VE TARTIġMA....12 4.1. Çilek Alanlarında Bulunan Zararlı Akar ve Böcek Türleri.12 4.1.1. Tetranychus urticae Koch, 1836 (Acarina: Tetranychidae)...13 4.1.2. Thrips tabaci Lindeman, 1889 (Thysanoptera: Thripidae)...15 4.1.3. Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii Cockerell, 1901 (Hemiptera: Aphididae)........15 4.1.4. Brachycaudus helichrysi Kaltenbach, 1843 (Hemiptera: Aphididae).... 17 4.1.5. Empoasca decipiens Paoli, 1930 (Hemiptera: Cicadellidae)....18 vii

Sayfa No 4.1.6. Psammotettix sp. (Hemiptera: Cicadellidae)...20 4.1.7. Lygaeus equestris Linnaeus, 1758 (Hemiptera: Lygaeidae)...20 4.1.8. Pyrrhocoris apterus Linnaeus, 1758 (Hemiptera: Pyrrhocoridae)...21 4.1.9. Nezara viridula Linnaeus, 1758 (Hemiptera: Pentatomidae)... 21 4.1.10. Centrocoris variegatus Kolenati, 1845 ( Hemiptera: Coreidae)...23 4.1.11. Truxalis robusta Uvarov, 1916 (Orthoptera: Acrididae)...24 4.1.12. Aiolopus strepens Latreille, 1804 (Orthoptera: Acrididae)....24 4.1.13. Gryllus bimaculatus De Geer, 1773 (Orthoptera: Gryllidae)...25 4.1.14. Gryllotalpa gryllotalpa Linnaeus, 1758 (Orthoptera: Gryllotalpidae)... 26 4.1.15. Polydrusus sp.( Coleoptera: Curculionidae)...27 4.1.16. Epicometis (Tropinota) hirta Poda, 1761 (Coleoptera: Scarabaeidae).....27 4.1.17. Chrysolina orientalis Olivier, 1807 (Coleoptera: Chrysomelidae) 28 4.1.18. Acmaeodera pilosellae Bonelli, 1842 (Coleoptera: Buprestidae).. 29 4.1.19. Harpalus (Pseudoophonus) rufipes De Geer, 1774 (Coleoptera: Carabidae)......30 4.1.20. Forficula auricularia Linnaeus, 1758 (Dermaptera: Forficulidae)...31 4.2. Çilekte Zararlı Olan Akar Ve Önemli Bazı Böcek Türlerinin Populasyon Yoğunluğu.. 32 4.3. Doğal düģmanlar.....34 4.3.1. Çilek alanlarında bulunan doğal düģmanların tanınması, habitatı ve yayılıģı...35 4.3.1.1. Coccinella septempunctata Linnaeus, 1758 (Coleoptera: Coccinellidae)...35 4.3.1.2. Scymnus rubromaculatus Goeze, 1778 (Coleoptera: Coccinellidae).36 4.3.1.3. Scymnus pallipediformis Günther, 1958 (Coleoptera: Coccinellidae) 37 4.3.1.4. Scolothrips longicornis Prisner, 1926 (Thysanoptera: Thripidae).38 4.3.1.5. Nabis pseudoferus Remane, 1949 (Hemiptera: Nabidae).39 4.3.1.6. Coranus griseus Rossi, 1790 ( Hemiptera: Reduviidae) 40 4.3.1.7. Chrysoperla carnea Stephens, 1836 (Neuroptera: Chrysopidae)..41 viii

Sayfa No 4.3.1.8. Raphidia sp. (Neuroptera: Raphidiidae)...41 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER......42 5.1. Sonuç 42 5.2. Öneriler 43 KAYNAKLAR.....44 ÖZGEÇMĠġ.. 51 ix

ġekġller LĠSTESĠ Sayfa No ġekil 3.1. Konya ili Halkapınar ilçesi 2011 yılında çalıģmanın yürütüldüğü alanlar...8 ġekil 3.2. Çilek bitkisi... 9 ġekil 3.3. Sürvey çalıģmasında kullanılan atrap yöntemiyle örnekleme......9 Sekil 3.4. Sürvey çalıģmasında kullanılan çukur tuzaklar...10 ġekil 4.1.a. Tetranychus urticae Koch yumurta, nimf, ve ergini...13 ġekil 4.1.b.Tetranychus urticae Koch ergini beslenirken.......14 ġekil 4.2. Thrips tabaci Lindeman nimf ve ergini......15 ġekil 4.3.a. Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii Cockerell koloni....16 ġekil 4.3.b. Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii Cockerell kanatlı ergini.. 16 ġekil 4.4.a. Brachycaudus helichrysi Kaltenbach koloni... 17 ġekil 4.4.b. Brachycaudus helichrysi Kaltenbach kanatlı ergini....17 ġekil 4.5. Empoasca decipiens Paoli ergini.... 18 ġekil 4.6. Lygaeus equestris Linnaeus ergini.....20 ġekil. 4.7. Pyrrhocoris apterus Linnaeus ergini.....21 ġekil. 4.8.a. Nezara viridula Linnaeus 4. dönem nimfi.....22 ġekil. 4.8.b. Nezara viridula Linnaeus ergini..... 22 ġekil 4.9. Centrocoris variegatus Kolenati ergini.. 23 ġekil 4.10. Aiolopus strepens Latreille ergini.....24 ġekil 4.11. Gryllus bimaculatus De Geer ergin erkek....25 ġekil 4.12. Gryllotalpa gryllotalpa Linnaeus ergini......26 ġekil 4.13. Epicometis (Tropinota) hirta Poda ergini. 27 ġekil 4.14. Chrysolina orientalis Olivier ergini.28 ġekil 4.15. Acmaeodera pilosellae Bonelli ergini.. 29 ġekil 4.16. Harpalus (Pseudoophonus) rufipes De Geer ergini.....30 ġekil 4.17. Forficula auricularia Linnaeus ergini......31 x

ġekil 4.18. Konya ili Halkapınar ilçesi Ġvriz köyü çilek alanlarında 2011 yılındaki zararlı yoğunluğu..32 ġekil 4.19. Konya ili Halkapınar ilçesi Yayıklı köyü çilek alanında 2011 yılındaki zararlı yoğunluğu.....33 ġekil 4.20. Konya ili Halkapınar ilçesi Çakıllar köyü çilek alanında 2011 yılındaki zararlı yoğunluğu......33 ġekil 4.21.a. Coccinella septempunctata Linnaeus yumurtası...35 ġekil 4.21.b. Coccinella septempunctata Linnaeus larvası. 35 ġekil 4.21.c. Coccinella septempunctata Linnaeus ergini......36 ġekil 4.22. Scymnus rubromaculatus Goeze ergini.... 36 ġekil 4.23. Scymnus pallipediformis Günther ergini.. 37 ġekil 4.24. Nabis pseudoferus Remane ergini... 39 ġekil 4.25. Coranus griseus Rossi ergini 40 ġekil 4.26. Chrysoperla carnea Stephens ergini....41 xi

ÇĠZELGELER LĠSTESĠ Sayfa No Çizelge 3. ÇalıĢmanın yapıldığı lokasyon alanları ve sayısı.....7 Çizelge 4.1. Konya ili Halkapınar ilçesi çilek alanlarında saptanan zararlı akar ve böcek türleri bunların bulundukları lokasyonlar ve bulunan ergin sayıları.....12 Çizelge 4.2. Konya ili Halkapınar ilçesi çilek alanlarında saptanan doğal düģman böcek türleri bunların bulundukları lokasyonlar ve bulunan ergin sayıları......34 xii

1 1. GĠRĠġ Üzümsü meyveler içerisinde önemli bir yer tutan çilek (Fragaria spp.) dünyanın birçok yerinde yetiģtirilmektedir. Çok yıllık, otsu, herdem yeģil olan çilek; lezzeti, vitamin (A,B,C) ve mineral madde (kalsiyum, demir, fosfor) kapsamı ile dünyada milyonlarca kiģinin diyetine girmiģtir. Daha önceleri sadece birkaç ülkede insanlar çileği tanıyor ve tadını biliyordu. Bu durum ıslah çalıģmaları ile çok farklı çevresel koģullar altında yeterli verim sağlayan çeģitlerin ıslah edilmesiyle değiģmiģtir. Diğer birçok meyve türünün henüz pazara sürülmediği aylarda pazarda bulunabilmesi, albenisi ve C vitamini içeriğinin oldukça yüksek olması, bu meyvenin bazı ülke pazarlarında çok tutulmasına ve yüksek fiyatlarla satılmasına neden olmuģtur. Taze tüketimi yanında iģlenerek ya da dondurularak kullanılan ve gün geçtikçe aranılan bir meyve olması nedeniyle son yıllarda geniģ bir tüketiciye hitap eder olmuģtur. Ara ziraat yetiģtiriciliği gibi, diğer ürünlerin sınırlı yetiģtirildiği yamaç ve dağ köylerindeki arazilerde de yetiģtirilebilmektedir (Çakaryıldırım, 2004). Çilek, gerek üretim aģamasında ve gerekse pazarlama da büyük özen isteyen bir meyve olup zararlı, hastalık ve yabancı otlardan kaynaklanan problemler çilek üretimini olumsuz olarak etkileyen en önemli faktörlerdendir. Ġç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Konya ili 10.976 tonluk üretimiyle Türkiye çilek üretiminin %3,65 ini karģılamaktadır (Soylu, 2011). Halkapınar ilçesindeki üretimin büyük çoğunluğu Ġvriz, Yayıklı ve Çakıllar köyünde yapılmaktadır. Yörede sofralık olarak tüketilen çilek, kiraz yetiģtiriciliğine alternatif bir ürün olarak bölgeye girmektedir. Çilek yetiģtiriciliği Konya Halkapınar da son yıllarda yaygınlaģmakta ve üreticiler yeni çilek plantasyonları kurmaktadırlar. Mevcut araģtırma konusu ile ilgili olarak Konya Halkapınar çiftçileriyle, Halkapınar Ġlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü teknik elemanları ile yapılan görüģmeler ve arazi gözlemleri sonucunda, akar ve böcek türlerine karģı bilinçsizce ilaçlamaların yapıldığı kanaatine varılmıģtır. Türkiye nin değiģik yörelerinde çilek alanlarındaki zararlı ve yararlı türlerin belirlendiği çalıģmalar mevcuttur (Erkılıç ve ark., 1996, Gençer ve ark., 2004, Kaplan, 2007). Ancak Konya Halkapınar ilçesi çilek alanlarında bulunan zararlılar konusunda bugüne kadar herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. Avrupa birliği mevzuatları gereği direkt tüketilen ürünlerde minimum miktarda ilaç kalıntısı istenmektedir. Son yıllarda yurt dıģına ihraç edilen bazı ürünler bu sebepten dolayı geri dönmektedir. Mevcut

2 çalıģma ile yörede çilek alanlarında ekonomik anlamda önemli zararlar oluģturan akar ve böcek türlerinin belirlenmesi ile ileriki yıllarda yapılacak olan Çilek Entegre mücadele çalıģmalarına temel teģkil edecek bilgilerin toplanması hedeflenmiģtir. Ayrıca bu çalıģmayla biyolojik mücadelede ümit var olan doğal düģmanlar da belirlenmeye çalıģılmıģtır.

3 2. KAYNAK ARAġTIRMASI George ve William (1962), çileklerde zararlı yaprak bitlerinden Pentatrichopus fragaefolli Cock. ve P.thomasi Hilleris Lambers in çilek bitkilerinde verim kayıplarına neden olan ve bazı virüs hastalıkların vektörü olduklarını bildirmektedir. Mengüç ve ark. (1968), çilekte zararlı türleri kırmızı örümcekler Metatetranychus ulmi Koch ve Tetranychus telarius L. (Acarina: Tetrancyhidae); hortumlu böcek Anthonomus rubi Herbst. (Col.: Curculionidae); toprak kurdu Agrotis segetum Schiff. (Lep.: Noctuidae); tel kurtları Agriotes obscurus L. ve A.lineatus L. (Col.: Elateridae); danaburnu Gryllotalpa gryllotalpa L. (Orth.:Gryllotalpidae) ve yaprak bitleri Aphis forbesi Weed. ve Passerinia fragaefolli Cock. (Hom.: Aphididae) olarak bildirmiģlerdir. Önçağ ve Cengiz (1978), Ege Bölgesi nde yaptıkları çalıģmada çilekte önemli zararlılar arasında yer alan çilek yaprak biti Chaetosiphon fragaefolli Cock. (Hom.:Aphididae) nin Nisan-Mayıs ayları ile Haziran ayının ilk yarısında düģük yoğunlukta bulunduğunu, alınan yaprak biti örneklerinde Aphis gossypii Glover (Hom.: Aphididae) in de tespit edildiğini bildirmiģlerdir. Lodos ve ark. (1978), Ege Bölgesi nde yaptıkları faunistik bir çalıģmada baģta Prunus türleri olmak üzere aralarında çilek, gül ve bağın da bulunduğu birçok konukçuda bir maymuncuk türü olan Otiorrhynchus lubriculus Fast. (Col.: Curculionidae) erginlerini toplamıģlardır. Schuster ve ark. (1979) ile Lapre ve ark. (1982), çeģitli çalıģmalarda çileklerde en önemli zararlı grubunu oluģturan kırmızı örümceklerin (Tetranychidae) yapraklarda mezofil hücrelere zarar vererek özellikle populasyon yoğunluğunun yüksek olduğu durumlarda bitkilerin bodur kalmasına, bazen ölmesine ve yaklaģık %50 oranında verim kayıplarına neden olduklarını bildirmiģlerdir. Erkılıç ve ark. (1996), Ġçel ili çilek alanlarında bulunan Arthropod türlerinin belirlenmesine yönelik yapmıģ oldukları çalıģmada Coleoptera takımının Curculionidae, Carabidae, Cetoniidae ve Coccinellidae; Heteroptera takımının Lygaeidae, Miridae, Anthocoridae ve Nabidae; Homoptera takımının Cicadellidae, Aphididae, Pseudococcidae ile Neuroptera takımının Chyrsopidae; Diptera takımının Sryphidae; Lepidoptera takımının Torticidae ve Noctuidae; Tysanoptera takımının Thripidae, Orthoptera takımının Gryllidae ve Gryllotalpidae ile Acarina takımının Tetranychidae ve Tarsonemidae familyalarından birçok tür belirlemiģlerdir. Bunlardan Tetranychidae

4 familyasına bağlı Tetranychus cinnabarinus Boisd. ve T. urticae Koch. en yaygın türler olduğunu belirtmiģlerdir. Kovancı ve ark. (2000), Bursa ilinde çilek alanlarında zarar yapan Coroebus elatus (F.) (Coleoptera: Buprestidae) un biyolojisi ve ergin populasyon değiģimini araģtırmıģlardır. Bu çalıģma sonucunda C. elatus un Bursa ilinin bütün çilek alanlarında az veya çok mevcut olduğu ve bahçelere göre %5 100 arasında değiģen bulaģıklık oranlarını saptamıģlardır. Bu zararlıya karģı tarımsal savaģım önlemlerinin vakit geçirmeden alınması gerektiği kanaatine varmıģlardır. Booth ve ark. (2002), çilekte Otiorrhynchus sulcatus (F.) a karģı entomopatojen nematodlar Steinernema carpocapsae Weiser ve S. glaseri Steiner (Rhabditida: Nematidae) in etkinliğini araģtırmıģlar ve uygulama yapılmayan parsellere göre %96 100 arasında bir etki gösterdiğini belirtmiģlerdir. Kovancı ve ark. (2003), Bursa ili çilek alanlarında bulunan Orthoptera türleri üzerine yapmıģ oldukları çalıģmada, Tettigoniidae, Gryllidae, Gryllotalpidae, Catantopidae, Tetrigidae, Pamphigidae ve Acrididae familyalarından toplam 33 tür belirlemiģlerdir. Ayrıca Bursa ilindeki yayılıģları, populasyon düzeyleri ve zararlılık durumlarını da incelenmiģlerdir. Gençer ve ark. (2004), Bursa ili çilek üretim alanlarında bulunan Heteroptera takımı türleri üzerine yapmıģ oldukları çalıģmada, Alydidae, Coreidae, Cydnidae, Lygaeidae, Miridae, Nabidae, Pentatomidae, Pyrrhocoridae ve Rhopalidae familyalarından toplam 39 tür belirlemiģlerdir. Ayrıca bu türlerin yayılıģları, populasyon yoğunlukları ve zararlılık durumlarını da incelemiģlerdir. Kovancı ve ark. (2004), Bursa ili çilek alanlarında bulunan Homoptera türleri üzerine yapmıģ oldukları çalıģmada, Cicadellidae, Membracidae, lssidae, Dictyopharidae ve Aphididae familyalarından toplam 18 tür belirlemiģlerdir. Ayrıca bu türlerin yayılıģları ve zararlılık durumlarını da incelemiģlerdir. Rondon ve Cantliffe (2004), çilek afidi Chaetosiphon fragaefolii (Cockerell) (Hom.: Aphididae) nin 2003 2004 yıllarında çilek yetiģtirme sezonu boyunca Filorida da ilk kez çilek üzerinde zararlı olarak ortaya çıktığını bildirmiģlerdir. Çilek afidinin nimfleri ve erginlerinin on farklı çilek türünü de istila ettiğini ve doğru teģhis, erken uyarı ve zamanında yapılacak mücadelenin bu zararlının yayılmasını önleyebileceğini belirtmiģlerdir. Kovancı ve ark. (2004), Bursa ili çilek alanlarında bulunan Melolonthidae, Cetoniidae, Buprestidae ve Elateridae (Coleoptera) familyalarına bağlı türler üzerine

5 yaptıkları çalıģmada, Melolonthidae, Cetoniidae, Buprestidae ve Elateridae familyalarından 19 tür belirlemiģlerdir. Ayrıca bu türlerin yayılıģları ve zararlılık durumlarını da incelemiģlerdir. AltındiĢli ve ark. (2004), Ġzmir ili çilek alanlarında zararlı maymuncuklar (Otiorrhynchus spp.,col.:curculionidae) üzerine yaptıkları çalıģmada Otiorrhynchus spp. nin popülasyon seyri, biyolojisi ve zararı izlenmiģ, konukçularını saptamıģlardır. Zararlının konukçuları arasında çileğin yanı sıra zeytin ve badem bulunmuģ, çilekte en önemli zararı larvaların hem saçak köklerle beslenerek ve hem de kök içerisinde galeriler açarak yaptığını görmüģlerdir. Kimyasal mücadele için en uygun ilaçlama zamanının larvaların yeni zarara baģladığı ve saçak kökler civarında aktif olarak beslendiği Ekim-Kasım ayları olduğu görüģüne varmıģlardır. Anonymous (2004b), çilek bitkisi üzerinde Lygus lineoralis (Het.: Miridae), Anthonomus signatus (Col.: Curculionidae), Stelidota geminata (Col.: Nitidulidae), Frankliniella tritici (Thys.:Thripidae) ve Gastropoda sınıfından bazı yumuģakçalar bulunduğunu ve çeģitli Ģekillerde zararlar oluģturduklarını bildirmektedir. Anonymous (2005b), çilekte çiçek thripsi Frankliniella intonsa (Thysanoptera.:Thripidae) nın çiçek polenleri ve meyvesinde bitki özsuyunu emerek çiçek dökümü ile verim düģüklüğüne, meyvenin küçük, sert ve çekirdekli olmasına, düzensiz olgunlaģmasına, bronzlaģmasına ve Ģekil bozukluğuna neden olarak ürünün pazar değerini düģürdüğü bildirilmektedir. Kaplan (2007), Elazığ ili çilek alanlarında yaptığı faunistik bir çalıģmada 7 takıma bağlı 20 familyadan 58 zararlı böcek türü ile 11 familyadan 21 yararlı böcek türü tespit etmiģtir. Atakan (2008), Adana ve Mersin illerinde çilekte thrips (Thysanoptera) türleri ve zararı üzerine yaptığı çalıģmada Frankniella occidentalis in Doğu Akdeniz Bölgesi nde çileklerde ana thrips türü olduğunu, bu türü mayıs ayının sıcak ve nemli günlerinde çiçeklerde yoğun populasyonlarda ortaya çıkarak, öncelikle çiçek geliģimini olumsuz yönde etkilediğini belirtmiģtir. Yıldırım ve BaĢpınar (2008), Aydın ili çilek alanlarında saptanan Noctuidae (Lepidoptera) familyası türleri, yayılıģları, zararları ve populasyon dalgalanmaları üzerine yaptıkları çalıģma sonucunda Spodoptera littoralis, Helicoverpa armigera ve Acronicta rumicis in zarar oluģturduğunu belirlemiģlerdir. Zararlıların populasyon değiģimini incelediklerinde, populasyonun Eylül-Ekim aylarında en yüksek düzeyine

6 ulaģtığı ve bulaģmaların çoğunlukla bahçe etrafındaki yonca ve mısır tarlalarından kaynaklandığını belirtmiģlerdir.

7 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal ÇalıĢmanın ana materyalini Konya ili Halkapınar ilçesi çilek alanları ve bu alanlarda bulunan akar ve zararlı böcek türleri ile bu türlerin doğal düģmanları oluģturmuģtur. ÇalıĢmada 35 cm çaplı standart tül atrap, ephendor tüpleri, %70 lik alkol, Ģeffaf polyethylen torbalar, lup, ethyl asetat, formaldehit % 37 lik ve 500 ml lik plastik kaplar kullanılmıģtır. AraĢtırma 2011 yılında Konya ili Halkapınar Ġlçesi Ġvriz köyünde 1, Yayıklı köyünde 1, Çakıllar köyünde 4 lokasyon olmak üzere toplam 6 lokasyonda yürütülmüģtür (Çizelge 3.1.). Çizelge 3. ÇalıĢmanın yapıldığı lokasyon alanları ve sayısı ĠL ĠLÇE KÖY LOKASYON SAYISI Konya Halkapınar Ġvriz 1 Yayıklı 1 Çakıllar 4 3.1.1. Coğrafi yapı ve iklim Halkapınar, Ġç Anadolu'nun güney doğusunda, Konya Ġlinin de en doğu ucunda Merkezine en uzak Ġlçelerden biri durumundadır. Ġlçenin güneyinde, Toros Dağlarının bir parçası olan Bolkar Dağları ile kuzeyindeki Bolkar Dağlarının bir uzantısı olan Güney Dağı arasında bulunan Halkapınar, doğusunda Aydos sırtında bulunan SaybaĢı adındaki yüksek bir noktada birleģir. Yaz aylarında çoğunlukla kurak ve sıcak, kıģ aylarında ise soğuk geçen iklimi Ġç Anadolu'nun tipik karasal iklimi ile Akdeniz iklimi arasinda bir geçit iklimi Ģeklinde belirir. Yaz aylarında ortalama hava sıcaklıgı +25 o C ile +30 o C, kıģ aylarında ise -5 o C ile +5 o C arasında değiģmektedir (Anonim, 2013 a). AraĢtırma yapılan Ġvriz, Yayıklı ve Çakıllar köyünün rakımları sırasıyla 1190, 1250 ve 1455 metredir. Çilek üretiminin daha çok yapıldığı ve bahçeler arasındaki rakım farkları açısından Çakıllar köyünden 4 diğer köylerden 1 er lokasyon seçilmiģtir. 3.2. Yöntem Çileğin farklı fenolojik dönemlerinde görülen akar ve böcek türleri ile bunların doğal düģmanlarının saptanması amacıyla, gözlemler 2011 yılında Mayıs-Ekim ayları

8 arasında sürdürülmüģtür. ÇıkıĢlar Mayıs-Ağustos döneminde ayda 4 kez; Eylül ve Ekim aylarında ise ayda 2 kez olmak üzere yapılmıģtır. ġekil 3.1. Konya ili Halkapınar ilçesi 2011 yılında çalıģmanın yürütüldüğü alanlar ( Anonim, 2013 a ) Sürvey amacıyla yapılan örneklemelerde hareketli böceklerin toplanmasında atrap yöntemi kullanılmıģtır. Bitkinin yaprak, çiçek, tomurcuk, meyve ve sürgünleri gözle ve lup yardımıyla incelenerek, varsa mevcut akar ve böcek türleri öldürme ĢiĢelerine veya %70 lik alkol içerisine alınarak laboratuara getirilmiģtir. 3.2.1. Çilek bitkisinin fenolojik özellikleri Yörede yaygın olarak yetiģtirilen çilek çeģidi kısa gün çeģidi olan Kabarla dır. Erkenci ve verimli bir çeģittir. Meyve dıģ rengi kırmızı, orta parlaklıkta ve orta büyüklüktedir. Yüzeysel saçak köklüdür. Kökler, kök gövdesinden (ana taç) çıkar. Kök gövdesinden çıkan ana kökler 20-30 kadardır. Küçük kökçükler ise çok sayıda olabilir. Yeni çıkan kökler yumuģak ve beyazımsı renktedir. Bu kökler birkaç ay sonra sertleģir ve kahverengi olur. Yan kökçükler genelde beyazdır. Kollar yaz boyunca yeni yaprakların koltuklarındaki tomurcuklardan meydana gelir. Yapraklar tüylü ve kenarları testere diģli üç yaprakçıktan (trifoliat) oluģur. Çiçekleri genellikle beyaz renklidir. Yaprak koltuklarından çıkan ince saplar üstünde küçük salkımlar oluģturur. Meyvesi yalancı meyvedir. Yenilen çilek meyvesi, 40-60 pistilin birleģmesinden oluģan çiçek ekseninin, çiçek tablasının geniģleyip etlenmesiyle oluģur ve yüzeyinde çok sayıda gerçek meyve (aken) sayılan küçük tohum görünümündeki kabartılar bulunur (Aybak, 2005).

9 Konya ili Halkapınar ilçesinde çilek bitkisinin fenolojik geliģimi Ģu Ģekilde özetlenebilir: 15 Nisan 1 Mayıs: Fide dikimleri 1 Mayıs 15 Mayıs: Çiçeklenme 15 Mayıs 25 Mayıs: Meyve OluĢumu 25 Mayıs 15 Kasım: Hasat ġekil 3.2. Çilek bitkisi a) Kök, b) Stolon, c) Yaprak, d) Çiçek ve meyve (Anonim, 2013 b ) 3.2.2. Hareketli böceklerin belirlenmesi Konya ili Halkapınar ilçesi çilek yetiģtiriciliği yapılan alanlar genellikle 1 dekardan küçük parseller halindedir. Bunun için örneklemeler yaklaģık 1 dekarlık alanlarda 10 farklı noktada yapılmıģtır. Hareketli böceklerin toplanmasında atrap yöntemi kullanılmıģtır. Bu yöntemde çilek alanlarında köģegenler yönünde bitkilerin üst bölümünü sıyıracak Ģekilde 10 farklı noktada toplam 100 atrap sallanmıģtır. Atrapla toplanan böcekler etil asetat ile öldürülmüģ ve laboratuara getirilerek takım ve familyalarına göre tasnifleri yapılarak iğneleme ve etiketlemeden sonra teģhise hazır hale getirilmiģtir. ġekil 3.3. Sürvey çalıģmasında kullanılan atrap yöntemiyle örnekleme

10 3.2.3. Bitki aksamında sabit yaģayan zararlıların belirlenmesi Bu çalıģmada çilek alanlarında köģegenler yönünde gidilerek 25 bitkinin tomurcuk, yaprak, çiçek, meyve ve sürgünleri gözle ve lup yardımıyla incelenmiģtir. Bitkilerin herbirinden 3 er yaprakçık alınarak, paçal yapılmıģtır. Bu yapraklardan 20 yaprakçık alınarak lup yardımıyla mevcut akar, Aphididae ve Thripidae familyalarına ait türlerin sayımı yapılmıģtır. Yaprak sayımında, akar, Aphididae ve Thripidae familyalarına ait türlerin yaprakçık baģına olmak üzere 3 farklı yöredeki 6 lokasyona ait bulaģma oranları ve yayılıģ alanları tespit edilmiģtir (Erkılıç ve ark., 1996). Bu yöntemle sürvey sonucu hangi böcek türlerinin yörede var olduğu ve populasyon durumları tespit edilmiģtir. 3.2.4. Toprak altı zararlılarının belirlenmesi Toprak altı zararlıların saptanmasında çukur tuzak kullanılmıģtır (Önder, 1979). Bu yöntem tel kurtları, Carabidler, Tenebrionidler gibi toprak altında yaģayabilen zararlıların tespit edilmesinde kullanılmıģtır. Bu yöntemin uygulanmasında 500 ml lik geniģ ağızlı plastik kavanozlara %37 lik formaldehit ve az miktarda deterjan konulup, toprak yüzeyi ile bir gelecek Ģekilde gömülerek böceklerin yakalanması sağlanmıģtır. Bu tuzaklar 2 haftada bir değiģtirilmiģ ve içerisinde bulunan ergin böcekler bir tül yardımıyla alınarak teģhise hazır hale getirilmiģtir. ġekil 3.4. Sürvey çalıģmasında kullanılan çukur tuzaklar (Orijinal, 2011) 3.2.5. TeĢhis Tetranychidae familyası türleri Prof. Dr. Özdemir ALAOĞLU (Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü), Thysanoptera takımı türleri Prof. Dr. Ġrfan TUNÇ (Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü),

11 Coccinellidae familyası türleri Prof. Dr. Nedim UYGUN (Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü), Cicadellidae familyası türleri Prof. Dr. Hüseyin BAġPINAR (Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü), Hemiptera takımı türleri Prof. Dr. Erol YILDIRIM ve AraĢ. Gör. Gülten YAZICI (Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü), Buprestidae familyası türleri Prof. Dr. Göksel TOZLU (Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü), Chrysomelidae familyası türleri Prof. Dr. Ali GÖK (Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü), Orthoptera takımı türleri Doç. Dr. Ali SATAR (Dicle Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü), Carabidae familyası türleri Yrd. Doç. Dr. MemiĢ KESDEK (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Fethiye ASMK Meslek Yüksek Okulu), Aphididae familyası türleri AraĢ. Gör. Ahmet ġahbaz (Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki koruma Bölümü) ve diğer türler ise AraĢ. Gör. Ahmet ġahbaz tarafından Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Entomoloji Müzesindeki teģhis edilmiģ materyallerden ve ilgili literatürlerden yararlanarak teģhis edilmiģtir.

12 4. ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA 4.1. Çilek Alanlarında Bulunan Zararlı Akar ve Böcek Türleri Konya ili Halkapınar ilçesinde çilek alanlarında yapılan bu çalıģmada 1 akar türü, 5 takıma bağlı 16 familyadan 19 zararlı böcek türü belirlenmiģtir (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1. Konya ili Halkapınar ilçesi çilek alanlarında saptanan zararlı akar ve böcek türleri, bunların bulundukları lokasyonlar ve bulunan ergin sayıları BULUNDUĞU YER VE BĠREY SAYISI Konya-Halkapınar TAKIM FAMĠLYA TÜR Ġvriz Köyü Yayıklı Köyü Çakıllar Köyü 6 Lokasy ondaki Topla m birey sayısı ACARINA Tetranychidae Tetranychus urticae Koch,1836 33 41 175 249 THYSANOPTERA Thripidae Thrips tabaci Lindeman, 1889 33 32 131 196 HEMIPTERA Aphididae Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii Cockerell,1901 Brachycaudus helichrysi Kaltenbach, 1843 34 37 159 230 Cicadellidae Empoasca decipiens Paoli, 1930 6 10 52 68 Psammotettix sp. 5 3 12 20 Lygaeidae Pyrrhocoridae Lygaeus equestris Linnaeus, 1758 Pyrrhocoris apterus Linnaeus, 1758 4 2 16 22 2 2 16 20 Pentatomidae Nezara viridula Linnaeus, 1758 4 16 20 Coreidae Centrocoris variegatus Kolenati, 1845 2 1 10 13 ORTHOPTERA Acrididae Truxalis robusta Uvarov, 1916 1 1 Aiolopus strepens Latreille, 1804 5 3 9 17 Gryllidae Gryllotalpidae Gryllus bimaculatus De Geer, 1773 Gryllotalpa gryllotalpa Linnaeus, 1758 2 6 20 28 1 1

13 Çizelge 4.1. in devamı COLEOPTERA Curculionidae Polydrusus sp. 6 9 24 39 Scarabaeidae Epicometis (Tropinota) hirta Poda, 1761 1 2 2 5 Chrysomelidae Chrysolina orientalis Olivier, 1807 2 4 6 Buprestidae Acmaeodera pilosellae Bonelli, 1842 7 2 9 Carabidae Harpalus (Pseudoophonus) rufipes De Geer, 1774 23 3 53 79 DERMAPTERA Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758 5 4 23 32 4.1.1. Tetranychus urticae Koch, 1836 (Acarina: Tetranychidae) Türkçe Adı: Ġki Noktalı Kırmızı Örümcek Tanınması: Erginlerinin rengi, yeģilimsi sarı, açık sarı veya kırmızımsıdır. Vücudun üst kısmında ve ortaya yakın bir çift siyah leke bulunur. Dorsal setalar dikenimsi yapıdadır. Nimfleri daha küçük ve renkleri yeģilimsi sarı, açık sarıdır (Demirözer, 2008). ġekil 4.1.a. Tetranychus urticae Koch yumurta, nimf, ve ergini (Anonymous, 2006 a)

14 ġekil 4.1.b.Tetranychus urticae Koch ergini beslenirken (Anonymous, 2006 b) YayılıĢı: Yurdumuzun hemen her yerinde bulunur (Anonim, 2000). Zararı ve konukçuları: Pamuk, kavun, karpuz, hıyar, kabak, bamya, biber, patlıcan, fasulye, yerfıstığı, çilek, böğürtlendir (Anonim, 2000). Bu tür bütün çalıģma alanlarda bulunmuģtur. Kırmızı örümcekler bulunduğu bitkilerde yaprak özsuyunu emerek ve bir sonraki yılın meyve çiçeğini oluģturacak tomurcuklar üzerinde beslenerek önemli zararlar oluģturmaktadır. Emgi yaptığı yapraklarda önce beyaz, sonra sarı kahverengi lekeler meydana getirirler. Daha sonra bu lekeler birleģerek yaprağın kuruyup dökülmesine, dolayısıyla önemli derecede ürün kaybına neden olurlar. Kırmızı örümceklerin çileklerde en önemli zararlı grubunu oluģturduğunu, yapraklarda mezofil hücrelere zarar vererek populasyon yoğunluğunun yüksek olduğu durumlarda bitkilerin bodur kalmasına, bazen ölümüne ve yaklaģık %50 oranında ürün azalmasına neden olduklarını bildirilmiģtir (Kaplan, 2007). T. urticae zararının Ģiddetli olduğu durumlarda gelecek yılların çiçek ve meyve tutumunda azalmalar ve meyve geliģmesinde genel bir gerileme olacağını bildirmiģtir (Kaplan, 2007). Erkılıç ve ark. (1996) ise Ġçel ili çilek alanlarında yaptıkları çalıģmada T. urticae nin en yoğun zarar yapan tür olduğunu tespit etmiģlerdir. Yapılan bu çalıģmada Ġvriz köyünde 33, Yayıklı Köyünde 41 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 175 olmak üzere toplamda 249 adet bu türe ait birey tespit edilmiģtir.

15 4.1.2. Thrips tabaci Lindeman, 1889 (Thysanoptera: Thripidae) Türkçe Adı: Tütün Thripsi Tanınması: Ergin diģide vücut kahverengi-siyah renkli, Antenleri 8 segmentlidir. En belirgin özelliği 3. anten segmentlerinin açık renkli oluģudur. ġekil 4.2. Thrips tabaci Lindeman nimf ve ergini ( Anonim, 2010 a) YayılıĢı: Kaplan (2007), kozmopolit bir yayılıģa sahip olan bu zararlıya yurdumuzun hemen hemen her yerinde az veya çok rastlanıldığını bildirmiģtir. Zararı ve konukçuları: Kaplan (2007), bu türün polifag bir zararlı olup, ergin ve larvaları bitkilerin yaprak, sap ve meyvelerin epidermisini parçalayarak yırtıp ya da törpüleyerek çıkan öz suyu emdiğini, bitkilerde böceğin beslendiği yerler bir süre sonra beyazımsı veya gümüģümsü bir renk aldığını bildirmiģtir. Erkılıç ve ark. (1996) da Ġçel ili çilek alanlarında yaptıkları çalıģmada bu türü tespit etmiģlerdir. ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 33, Yayıklı Köyünde 32 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 131 olmak üzere toplamda 196 adet bu türe ait birey tespit edilmiģtir. 4.1.3. Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii Cockerell, 1901 (Hemiptera: Aphididae) Türkçe Adı: Çilek Yaprak Biti Tanınması: Kanatsız bireyler küçük, ovalimsi uzun, Ģeffaf sarımsı beyazdan açık yeģilimsi sarıya kadar değiģen renklerdedir. Vücut uzunluğu 0.9-1.8 mm kadardır (Kocadal, 2006). Kanatlı bireylerde baģ ve toraks siyah, abdomenin çok açık yeģilimsi beyaz renkte, abdomenin dorsalinde kahverengimsi siyah desen bulunmaktadır. Vücut uzunluğu 1.3-1.8 mm dir (Kocadal, 2006).

16 ġekil 4.3.a. Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii Cockerell koloni (Anonymous, 2012 a) ġekil 4.3.b. Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii Cockerell kanatlı ergini (Anonymous, 2012 b) YayılıĢı: Bu tür Kuzey Amerika orijinlidir ve tüm dünyaya yayılmıģ durumdadır (Kocadal, 2006). Konukçuları: Bu türün konukçuları olarak Fragaria spp., F. vesca, Potentilla spp. ve P. anserina dir. (Kocadal, 2006). Kovancı ve ark. (2003), Bursa ili çilek alanlarında yaptıkları çalıģmada 3 yaprak biti türü tespit etmiģtir. Bu türlerden biri Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii dir. Diğer iki tür ise Aphis forbesi Weed ve Aulocorthum solani Kaltenbach olarak tespit edilmiģtir. Bu çalıģmada bu tür çilek bitkisi üzerinde saptanmıģtır. Brachycaudus helichrysi ve Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii yaprak biti türleri toplam yaprak biti olarak sayılmıģ ve sonuçta Ġvriz köyünde 34, Yayıklı

17 Köyünde 37 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 159 olmak üzere toplamda 230 adet birey tespit edilmiģtir. 4.1.4. Brachycaudus helichrysi Kaltenbach, 1843 (Hemiptera: Aphididae) Türkçe Adı: YeĢil Krizantem Yaprak Biti Tanınması: Kanatsız vivipar diģiler oval vücutlu, sarımsı yeģil veya sarımsı esmer renkte ve abdomen üzeri beyaz mumlu-pudramsı bir madde ile örtülüdür. Antenler kısa ve boyu vücudun yarısı kadardır. BaĢ, bacaklar ve kornikıllar siyah renktedir. Abdomenin sonunda bazen siyah bir leke bulunabilir. Vücut uzunluğu 1.5-2.0 mm arasındadır (Kocadal, 2006). Kanatlı formların uzun oval Ģekilde, vücut üzeri beyaz mumsu bir madde ile örtülü, baģ ve toraks siyah, abdomen ile kauda yeģil veya yeģilimsi sarı ve kornikıllar ise esmer renktedir. Vücut uzunluğu 1.3-1.8 mm arasında değiģmektedir (Kocadal, 2006). ġekil 4.4.a. Brachycaudus helichrysi Kaltenbach kolonisi (Anonymous, 2010 b) ġekil 4.4.b. Brachycaudus helichrysi Kaltenbach kanatlı ergini (Anonymous, 2010 c)

18 YayılıĢı: Bu türün Orta ve Batı Asya ülkeleri, Ġtalya, Fransa, Ġsviçre nin güney bölgesi, Ġspanya, Ġsrail, Portekiz, Mısır, Lübnan da yayılıģ gösterdiğini ve Türkiye de de bulunduğunu bildirilmiģtir (Kocadal, 2006). Konukçuları: Bu türün konukçuları olarak Agave spp., Achillea santolina, Aciphylla sguarrosa, Albizzia lophantha, Anthemis nobilis, Apium oraveolens, Artemisia sp., Aster sp., Borago officinalis, Capsella bursa-pastoris, Carthamus spp., Clitoria spp., Centaurea cyanus, Chrysanthemum spp., Gerbera spp., Gaillardia pulchella, Gnaphalium spp., Helianthus annus, Matricaria parthenoides, Myosotis spp., Pallenis spinosa, Pyrus malus, Russelia juncea, Solanum tuberosum, Venidium decurrens ve Vinca spp. bildirmiģtir (Kocadal, 2006). Kovancı ve ark. (2003), yaptıkları çalıģmada 3 yaprak biti türü tespit etmiģ ancak Brachycaudus helichrysi türünü tespit edilmemiģtir. Brachycaudus helichrysi ve Chaetosiphon (Pentatrichopus) fragaefolii yaprak biti türleri toplam yaprak biti olarak sayılmıģ ve sonuçta Ġvriz köyünde 34 Yayıklı Köyünde 37 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 159 olmak üzere toplamda 230 adet birey tespit edilmiģtir. 4.1.5. Empoasca decipiens Paoli, 1930 (Hemiptera: Cicadellidae) Türkçe Adı: Yuvarlak BaĢlı YeĢil Yaprak Piresi Tanınması: Aedeagus basit, pygofer lobunun ventral ucunda çıkıntı bulunmaz uçta sivrileģir, anal tüpün ventral uzantısı posteriöre yönelir, bazal kısmında köseli bir çıkıntı bulunur, diģide pregenital sternit dikdörtgen Ģeklinde, arka kenarı biraz dalgalıdır (Güçlü ve Özbek, 1994). Vücut rengi tamamen yeģil olup, öldükten sonra sarı veya portakal rengine dönüģebilir. Vücut uzunluğu, erkeklerde 3.20 (3.00-3.35) mm, diģilerde ise 3.55 (3.30-3.70) mm dir (Güçlü ve Özbek, 1994). ġekil 4.5. Empoasca decipiens Paoli ergini (Anonymous, 2009 a)

19 YayılıĢı: Bu tür Afganistan, Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Fas, Fransa, Hollanda, Irak, Ġngiltere, Ġran, Ġspanya, Ġsrail, Ġsviçre, Ġtalya, Kıbrıs, Libya, Lübnan, Mısır, Pakistan, Polonya, Romanya, Rusya, Tunus, Türkiye, Ürdün ve Yunanistan olduğunu bildirilmiģtir (Kaplan, 2007). Yurdumuzda Karadeniz Bölgesi dıģında tüm bölgelerde bulunduğunu; Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Denizli, Erzurum, EskiĢehir, Hatay, Ġzmir, KahramanmaraĢ, Manisa, Mersin ve Muğla illerinde bu türün bulunduğunu bildirilmektedir (Kaplan, 2007). Zararı ve konukçuları: Cicadellidae türleri sokucu-emici ağız parçaları ile bitki öz suyunu emerek zarar yapar. Emgi sırasında bitki bünyesine verdikleri toksik maddelerin tesiri ile bitkide hastalık ve bazı bitki virüs hastalıklarını naklederler. Cicadellidae türlerinin emgiler neticesinde meydana getirdikleri zarar Ģeklinin genellikle aynı tipte olur, önce emgi yerinin etrafında klorofil kaybından dolayı sarı veya beyaz leke görülür ve yapraklar bu küçük beyaz noktacıklarla kaplanır. Daha sonra beyaz lekeler kahverengiye döner. Beslenme daha çok damarlar boyunca olduğundan yapraklar yavaģ yavaģ orta damar boyunca büzülerek kurur (Kaplan, 2007). Allium spp., Amaranthus spp., Avena spp., Capsicum spp., Castanea spp., Chenopodium sp., Citrus spp., Cyperus spp., Datura spp., Daucus spp., Granium spp., Juglans spp., Malva spp., Mercurialis spp., Sonchus spp., Xanthium spp., Vicia spp., Beta vulgaris L., B. vulgaris var rapa, Cannabis sativa L., Citrullus lanatus L., Crataegus oxyacantha L., Cucumis sativus L., Cucurbita moschata Lam., C. pepo L., Cynodon dactylon L., Ficus carica L., Glycine max L., Glycyrrhiza glabra L., Gossypium hirsitum L., Helianthus annuus L., Hibiscus esculentus L., Lactuca aculeata boiss., Malus domestica L., Medicago sativa L., Mentha piperita L., Nicotiana tabacum L., Olea europaea L., Oryza sativa L., Petroselinum sativum Hoff.., Phaseolus vulgaris L., Pimpinella anisum L., Pisum sativum L., Polygonum aviculare L., Portulaca oleracea L., Prosopis stephaniana Bieb., Prunus amygdalus Dulcis., P. armeniaca L., P. avium L., P. domestica L., P. persica L., Raphanus raphanistrum F., R. sativus L., Ricinus communis L., Sesamum indicum L., Setaria glauca L., Solanum lycopersicum L., S. nigrum L., S. melongena L., S. tuberosum L., Sorgum halepense L., Spinacia oleracea L., Trifolium repens L., Vicia faba, V. sativa L., Vigna unguiculata L., Vitis vinifera L.ve Zea mays L. bitkilerinde bulunduğu tespit edilmiģtir (Kaplan, 2007). ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 6, Yayıklı Köyünde 10 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 52 olmak üzere toplamda 68 adet ergin toplanmıģtır.

20 4.1.6. Psammotettix sp. (Hemiptera: Cicadellidae) ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 5, Yayıklı Köyünde 3 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 12 olmak üzere toplamda 20 adet ergin toplanmıģtır. 4.1.7. Lygaeus equestris Linnaeus, 1758 (Hemiptera: Lygaeidae) Tanınması: Erginlerin vücutları parlak kırmızı veya kırmızımsı turuncu renklidir. Antenleri dört segmentli ve siyahtır. Ön kanatların birleģtiği yerin uç tarafında nokta Ģeklinde parlak beyaz leke vardır. Bacaklar tamamen siyahtır (Demirözer, 2008). ġekil 4.6. Lygaeus equestris Linnaeus ergini (Anonymous, 2010 a) YayılıĢı: Bu türün Dünyanın Palearktik bölgelerinde yayılmıģtır. Türkiye de hemen hemen heryerde yaygın bulunur (Kaplan, 2007). Zararı ve konukçuları: Bu tür bitki ve bitki tohumları ile beslenir, genellikle toprak yüzeyinde, taģ ve döküntülerin altında ve alçak boylu bitkilerin üstünde bulunmaktadır. GeniĢ bir konukçu listesine sahip olmasına rağmen ekonomik öneme sahip zararlı bir tür değildir (Kaplan, 2007). Macaristan da 2001 yılında ayçiçeklerinde L. eqestris in beslenmesi sonucu tanenin linoelik oranında %2,5 lik bir artıģa neden olarak zarar meydana getirdiğini bildirilmektedir (Kaplan, 2007). Yurdumuzda da ġanlıurfa da antepfıstıklarında zararlı türler arasında L.equestris kaydedilmiģtir (Yanık ve Yücel, 2001). Gençer ve ark. (2004), Bursa ili çilek alanlarında yapılan çalıģmada 8 adet L.equestris tespit etmiģtir. Bu türü Rubus ve Rosa üzerinde tespit eden Gençer ve ark., bu türün Fragaria spp. türleri üzerinde de bulunabileceğini ancak yapılan çalıģmada ekonomik bir zarar neden olmayacağını belirtmiģtir. ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 4, Yayıklı Köyünde 2 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 12 olmak üzere toplamda 22 adet ergin toplanmıģtır.

21 4.1.8. Pyrrhocoris apterus Linnaeus, 1758 (Hemiptera: Pyrrhocoridae) Türkçe Adı: Alev Tahtakurusu Tanınması: Vücut oval biçimde olup dorsali kırmızı ve siyah iģaretlere sahip, anten ve bacaklar siyah renktedir. Abdomen'in alt kısmı siyah, kenara doğru açık renklidir. Kanatları kısadır. Orta femurda diken bulunmaz. Vücut uzunluğu 7-11 mm'dir (Lodos, 1978). ġekil. 4.7. Pyrrhocoris apterus Linnaeus ergini (Anonymous, 2011 a) YayılıĢı: Oriental alt bölge dahil Palearktik bölgenin hemen her yeri ile Kuzey Amerika'da saptanmıģtır (Lodos, 1978). Yurdumuzun hemen her yerinde ilkbahar ve yazın güneģli zamanlarda toprak üzerinde gezinirken pek sık olarak rastlanır (Lodos, 1978). Zararı ve konukçuları: Esas konukçu bitkisi ebegümecidir. Fakat bazen bamya ile diğer bazı Malvaceae bitkilerinde de görülür. Ergin ve nimfleri özellikle ebegümecilerin yere dökülmüģ olan tohumlarında beslenir. Zararı önemli değildir. Gençer ve ark. (2004), Bursa ili çilek alanlarında yapılan çalıģmada 2 adet Pyrrhocoris apterus L. tespit etmiģ ve bu türün çilekte beslenmediğini belirtmiģtir. ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 2, Yayıklı Köyünde 2 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 16 olmak üzere toplamda 20 adet ergin toplanmıģtır. 4.1.9. Nezara viridula Linnaeus, 1758 (Hemiptera: Pentatomidae) Türkçe Adı: Pis Kokulu YeĢil Böcek Tanınması: Genel rengi yeģil olup bazı bireylerde baģ ve pronotum un kenarları ile connexivum sarımsı renkte olabilir. Sonbaharda kıģı geçirmek üzere meydana gelen

22 erginler kahverengimsi renktedir. Vücut yassıca ve geniģ olup; üzeri küçük, sık noktacıklarla kaplıdır. Scutellum un kaidesinde 3 veya 5 adet beyazımsı renkte callus bulunur. Vücut uzunluğu 12-15 mm dir (Öncül, 2006). ġekil. 4.8.a. Nezara viridula Linnaeus 4. dönem nimfi (Anonymous, 2012 c) ġekil. 4.8.b. Nezara viridula Linnaeus ergini (Anonymous, 2013 c) YayılıĢı: Türkiye nin hemen hemen her tarafında az çok rastlanan, kozmopolit bir türdür (Öncül, 2006). Zararı ve konukçuları: Ekonomik öneme sahiptir. Tarım alanı, makilik ve çayırlık alanlarda yayılıģ göstermektedir. Çok bol bulunan türdür. BaĢta domates, biber, fasulye olmak üzere birçok sebzeler ile buğdaygiller (özellikle mısır, darı, çeltik), kenevir, pamuk, soya fasulyesi, susam, yonca, tütün, fındık, turunçgiller, diğer meyve ağaçları ile birçok yabani ve kültür bitkisinde beslenir (Öncül, 2006). Kaplan (2007), Elazığ çilek alanlarında yaptığı çalıģmada bu türü tespit etmiģ ancak çilekteki zararından bahsetmemiģtir. ÇalıĢma sonucunda Yayıklı Köyünde 4 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 16 olmak üzere toplamda 20 adet ergin toplanmıģtır.

23 4.1.10. Centrocoris variegatus Kolenati, 1845 ( Hemiptera: Coreidae) Tanınması: Uzunca oval vücutlu, integümenti sert olan ve koyu esmer renkli, sarımsı leke ve desenlere sahip bir türdür. BaĢın üzerinde, pronotum un yanlarında birçok dikencikler bulunur. Hortum orta coxa lara eriģir. Pronotum un kaidesinin iki yanında üçgen Ģeklinde, scutellum un ortasına kadar uzanan birer çıkıntıya sahiptir. Scutellum un ucu yukarıya dogru kıvrık, ortasında uzunluguna bir karina bulunur. Femur ve tibia lar siyah lekelidir. Vücut uzunlugu 10-12 mm dir (Öncül, 2006). ġekil 4.9. Centrocoris variegatus Kolenati ergini (Anonymous, 2013 f) YayılıĢı: Türkiye de Ankara, Aydın, Balıkesir, Bursa, Denizli, Ġzmir, Manisa ve Muğla illerinde bulunduğu saptanmıģtır (Önder ve ark.,2006). Dünya da ise Akdeniz çevresi, Kafkasya ve Kıbrıs da yayılıģ göstermektedir (Önder ve ark.,2006). Zararı ve konukçuları: Bu türün ekonomik önemi yoktur. Tarım alanı, makilik ve çayırlık alanlarda yayılıģ gösterir. Nadir bulunan türdür. Bitkisel besinlerle beslenir (Önder ve ark.,2006). Özellikle kültür ve yabani formdaki Chenopodiaceae familyasına bağlı bitki türlerinde yaģar. Bazen tohumluk için yetiģtirilen Ģekerpancarı ve ıspanaklarda zarara neden olduğu bildirilmiģtir (Lodos, 1986). ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 2, Yayıklı Köyünde 1 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 10 olmak üzere toplamda 13 adet adet ergin toplanmıģtır.

24 4.1.11. Truxalis robusta Uvarov, 1916 (Orthoptera: Acrididae) Tanınması: Vücut uzunluğu 15-25 mm dir. BaĢ konik ve uzamıģ, ağız geriye yönelik kanatlar iyi geliģmiģtir (Sevgili ve ark., 2012). YayılıĢı: Ġran, Rusya ve Azerbaycan da bulunmaktadır. Yurdumuzda Antalya, KahramanmaraĢ, Gaziantep, Malatya, Amasya, Hatay, Elazığ, Van ve Erzincan da tespit edilmiģtir (Sevgili ve ark., 2012). Zararı ve konukçuları: Yonca, pamuk, kavun ve kabakgillerde tespit edilmiģtir (Abıvardı, 1965). ÇalıĢma sonucunda Çakıllar Köyü çilek alanlarında 1 adet ergin tespit edilmiģtir. 4.1.12. Aiolopus strepens Latreille, 1804 (Orthoptera: Acrididae) Türkçe Adı: Çizgili Çayır Çekirgesi Tanınması: 18-28 mm boyunda pronotumum karģıdan görünüģü hafif konveks, arka taraf 3 köģeli, orta karina belirgin, arka femur geniģliğinden 3 kat uzun, iç yüzü hafif kırmızımsı ve iki siyah noktalı ve arka tibia kırmızıdır (Vidal, 2000). ġekil 4.10. Aiolopus strepens Latreille ergini (Anonymous, 2008 a) YayılıĢı: Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Kuzey Asya sıra dağları, platolar ve havzalarda tespit edilmiģtir (Vidal, 2000). Türkiye de Adıyaman, Ġzmir, Diyarbakır, Samsun, Bursa ve Tokat illerinde tespit edilmiģtir (Önder ve ark., 1999). Konukçuları: Çalılıklarda, yalancı brom, savan tipi çayırlıklarda, taģlı nehir kenarlarında, ekili alanlar, nehir yakını otlaklarda ve hububat alanları sınırlarında tespit edilmiģtir (Vidal, 2000).

25 Kovancı ve ark. (2003), Bursa ili çilek alanlarında yaptıkları çalıģmada 12 adet Aiolopus strepens türüne ait birey tespit etmiģ ancak çilekte önemli bir zarar oluģtumadığını bildirmiģtir. ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 5, Yayıklı Köyünde 3 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 9 olmak üzere toplamda 17 adet ergin toplanmıģtır. 4.1.13. Gryllus bimaculatus De Geer, 1773 (Orthoptera: Gryllidae) Türkçe Adı: Ġki Noktalı Kara Çekirge Tanınması: Pronotum ön ve arkada hemen hemen aynı geniģlikte, bu yüzden iki yan kenar birbirine paralel, ortada boyuna çok sathi bir çukurcuk mevcut; vücut genellikle koyu siyah, tegmina nın kaide kısmında iki yanda sarı lekeler mevcut, bu lekeler nadiren bir bant Ģeklini alır, arka femur un ventrali kırmızı, tegmina siyah, bazen kahverengi; arka kanatlar tegminadan daha uzun; vucut erkeklerde 21-25 mm, diģlerde 25-29 mm, ovipozitör 11-14 mm boyundadır (Özbek ve Hayat, 2003). ġekil 4.11. Gryllus bimaculatus De Geer ergin erkek (Anonymous, 2008 b) YayılıĢı: Ülkemizde batı ve güneyde yaygındır (Özbek ve Hayat, 2003). Zararı ve konukçuları: Mısır, çeltik, buğday, tütün, pamuk, kabakgiller ve diğer bazı bitkilerde zarar yapar. Mısır bitkisinin koçanlarını süt olum devresinde kemirir; çeltik, buğday bitkilerinin gövde ve yapraklarını yerler. Bazı ülkelerde yeni atılan tohumları yedikleri belirtilmektedir (Özbek ve Hayat, 2003). ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 2, Yayıklı Köyünde 6 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 20 olmak üzere toplamda 28 adet ergin toplanmıģtır.

26 4.1.14. Gryllotalpa gryllotalpa Linnaeus, 1758 (Orthoptera: Gryllotalpidae) Türkçe Adı: Danaburnu Tanınması: Bu türün genel rengi gri kahve, koyu kahve ya da kızılımtrak kahverengi, vücudu kadife gibi kısa tüylerle kaplı, vücudun alt kısmı sarımsı, pronotum büyük ve iyi geliģmiģ olduğunu, arka tibia ların iç üst kısmında çok az belirli aralarla sıralanmıģ 4-5 adet diģ yada diken bulunur, ön bacakları kazıcı formda, üst kanatları kısa, alt kanatları iyi geliģmiģ, vücut uzunluğu 35,0-50,0 mm arasında, bazen ise daha büyük boyda bireylere rastlanır. Yumurtaları 2,5-3,0 mm boyda ve oval Ģekilde olup önceleri sarımsı, sonraları koyulaģır. Nimfleri; kanat ve büyüklük hariç ergine çok benzer (Sönmezyıldız, 2006). ġekil 4.12. Gryllotalpa gryllotalpa Linnaeus ergini (Anonymous, 2007) YayılıĢı: Bu zararlının Avrupa nın tamamı, Rusya Batı Asya, Java, Çin, Avustralya Kuzey Afrika, Somali, HabeĢistan, Ġsrail, Ġran, Irak, Suriye, Afganistan, Pakistan dan Ekvatora kadar yayıldığını bildirmiģtir (Sönmezyıldız, 2006). Bu türün Yurdumuzun hemen hemen her yöresinde değiģik yoğunlukta bulunmakta olduğunu belirtmiģtir Zararı ve konukçuları: Omnivor bir tür olan G. gryllotalpa nın toprak içinde yaģayan bazı böcekler ve solucanları yerse de daha çok pamuk, çay, Ģekerpancarı, çim, patates, çeltik, havuç, tütün, kabakgiller, turunçgiller, zeytin, asma, çeģitli sebzeler, fideler vs. zarar yaptığı baģlıca bitki türleridir. Ergin ve nimfleri toprak içinde galeri açarken tesadüf ettikleri bitkilerin köklerini keser ve yumrularını oyar (Sönmezyıldız, 2006).

27 Kovancı ve ark. (2003), Bursa ili çilek alanlarında yaptıkları çalıģmada G. gryllotalpa dan sadece 3 adet tespit ettiklerini bildirmiģtir. ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyü çilek alanında 1 adet ergin bulunmuģtur. 4.1.15. Polydrusus sp. ( Coleoptera: Curculionidae) Türkçe Adı: Meyve Hortumlu Böceği Zararı ve konukçuları: Kovancı ve ark. (2004), Bursa ili çilek alanlarında yapılan bir çalıģmada 8 Polydrusus türü tespit edilmiģ olduğunu bu cinse bağlı türlerin polifag olduğunu, larvaların kültür bitkilerinin köklerinde, erginlerin ise çeģitli bitkilerin yapraklarında beslenip zararlı olduklarını bildirmiģtir. ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 6, Yayıklı Köyünde 9 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 24 olmak üzere toplamda 39 adet ergin toplanmıģtır. 4.1.16. Epicometis (Tropinota) hirta Poda, 1761 (Coleoptera: Scarabaeidae) Türkçe Adı: Bakla Zınnı Tanınması: Erginleri mat siyah renklidir. Vücut üzerinde sık ve uzun sarı tüyler vardır. Elytranın üzerinde beyaz lekeler bulunur (Demirözer, 2008). ġekil 4.13. Epicometis (Tropinota) hirta Poda ergini (Anonymous, 2009 b) YayılıĢı: Bu tür Ġngiltere den Orta Doğu ve Orta Asya ya kadar geniģ bir sahaya yayılmakta, Ülkemizin hemen hemen her tarafında bulunmaktadır (Kaplan, 2007). Zararı ve konukçuları: Genel olarak Nisan baģlarından itibaren tarla, bahçelerde muhtelif meyve ağaçları, gül, bezelye, bakla ve diğer bitkilerin çiçeklerini yiyerek zarar oluģtururlar (Kaplan, 2007).

28 ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 1, Yayıklı Köyünde 2 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 2 olmak üzere toplamda 5 adet ergin bulunmuģtur. 4.1.17. Chrysolina orientalis Olivier, 1807 (Coleoptera: Chrysomelidae) Tanınması: Vücut uzunluğu 3-5 mm dir. Antenler uzun olup kızıl-kavrengidir. Elytra metalik yeģil renkte olup üzerinde çok sayıda kızıl kahverengi çukurlar bulunur. ġekil 4.14. Chrysolina orientalis Olivier ergini (Anonymous, 2013 b) YayılıĢı: Ülkemizde Hatay, Osmaniye, Amasya, Konya, Ġstanbul, Bilecik, Bursa ve Afyon da bulunmaktadır (Özdikmen ve Aslan, 2009). Dünyada ise Suriye, Ġsrail, Kıbrıs, Ġran, Irak ve Tunus ta bulunmaktadır (Aslan ve ark., 2003). Zararı ve konukçuları: Arazi sürveyleri sırasında çilek yaprakları ve Amaranthus spp. nin yapraklarında delikler açmak suretiyle zarar yaptığı tespit edilmiģtir. ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 2 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 4 olmak üzere toplamda 6 adet ergin bulunmuģtur.

29 4.1.18. Acmaeodera pilosellae Bonelli, 1842 (Coleoptera: Buprestidae) Tanınması: Buprestidae familyasına ait bu türde vücut uzunluğu 3-8 mm dir. Parlak bakırımsı bronz renginde olan bu böceğin vücut kenarlarında daha sık olmak kaydıyla gri tüylenme mevcuttur. BaĢ konveks yapıda olup elytra açık sarı renkli ve elytrada siyah lekeler vardır (Thery, 1942). ġekil 4.15. Acmaeodera pilosellae Bonelli ergini (Anonymous, 2013 d) YayılıĢı: Ülkemizde Ġçel (Erdemli) de bulunduğu bildirilmiģtir ( Tezcan, 1995). Dünyada Yunanistan, Makedonya, Bulgaristan, Sırbistan, Karadağ, Avusturya, Ġran, Arnavutluk, Çek Cumhuriyeti, Azerbaycan, Fransa, Ġtalya, Ġsviçre ve Türkmenistan da bulunduğu bildirilmiģtir (Anonymous, 2013 j). Zararı ve konukçuları: Polifag bir zararlı olup genellikle Fagacea familyasına ait bitkileri tercih ederler. Erginlerin Hieracium sp., Taraxacum sp., Convolvulus sp., ve Helianthemun sp. nin üzerinde bulunduğu bildirilmiģtir (Thery, 1942). Ülkemizde çilekte yapılan diğer çalıģmalarda bu tür tespit edilmemiģtir. Yapılan bu çalıģmada 9 adet ergin bulunmuģ ancak zararı gözlenmemiģtir. ÇalıĢma sonucunda Yayıklı Köyünde 7 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 2 olmak üzere toplamda 9 adet ergin bulunmuģtur.

30 4.1.19. Harpalus (Pseudoophonus) rufipes De Geer, 1774 (Coleoptera: Carabidae) Türkçe Adı: Çilek Tohum Böceği Tanınması: Ergin böceğin vücut uzunluğu 14-17 mm dir. Vücut rengi mat siyahtır. Elytra sarımsı kıllarla kaplıdır. Anten ve bacaklar kırmızı-kahverengi renktedir. Bacaklar kırmızı-kahverengi kıllarla kaplıdır (Anonymous, 2013 e). ġekil 4.16. Harpalus (Pseudoophonus) rufipes De Geer ergini (Anonymous, 2013 h) YayılıĢı: Ülkemizde; Adana, Antalya, Ardahan, Artvin, Bartın, Bingöl, Bursa, Çankırı, Diyarbakır, Erzincan, Erzurum, Giresun, GümüĢhane, Iğdır, Isparta, Ġçel, Ġzmir, KahramanmaraĢ, Karaman, Kars, Konya, Kütahya, Malatya, Muğla, Tokat, Trabzon, Osmaniye, Yalova da bulunduğu bildirilmiģtir (Kesdek ve Yıldırım, 2003). Dünyada; Kazakistan, Letonya, LihteĢtayn, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Makedonya, Moldova, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovenya, Ġspanya, Rusya, Ġsveç, Ġsviçre, Ukrayna, Sırbistan, Karadağ, Cezayir, Mısır, Fas, Tunus, Afganistan, Kıbrıs, Rusya, Ġran, Irak, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, Rusya ve Çin de bulunduğu bildirilmiģtir (Avgın, 2006). Zararı ve konukçuları: Bu böceğin konukçuları arasında horozibiği, baklagiller, tahıllar, ahududu ve çilek yer almaktadır. Ergin toprağa yakın yerlerdeki çilek tohumları ve çilek meyvesinin eti ile beslenmektedir (Anonymous, 2013 e). ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 23, Yayıklı Köyünde 3 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 53 olmak üzere toplamda 79 adet ergin bulunmuģtur.

31 4.1.20. Forficula auricularia Linnaeus, 1758 (Dermaptera: Forficulidae) Türkçe Adı: Kulağa Kaçan Tanınması: Kısa kanatları ve abdomen sonunda kıskaç biçimindeki cerci sebebiyle kolay tanınabilen, parlak kahverenkli böceklerdir. DiĢilerin kıskacı erkeklerinki gibi kıvrık olmayıp düzdür. Çok küçük olan ön kanatlar derimsi yapıda ve damarsızdır. Arka kanatlar ise sarımsı, radyal damarlı ve yelpaze gibidir. Bacakları kırmızımsı kahverengidir (Kansu, 1999). ġekil 4.17. Forficula auricularia Linnaeus ergini (Anonymous, 2005 a) YayılıĢı: Türkiye, Bulgaristan, A.B.D, Yunanistan ve Avrupa nın genelinde görülmektedir (Sönmezyıldız 2006). Zararı ve konukçuları: Ergin ve nimfleri omnivor olup birçok bitkinin yaprak, çiçek ve meyvelerini yerler. Özellikle süs bitkilerinin çiçeklerini yiyerek zarar yaparlar. Besinlerini karanlıkta ararlar. Çalı ve ağaçlara tırmanırlar. Hemen her Ģeyi yerler. (Sönmezyıldız 2006). Forficula auricularia türü orman ağaç ve ağaççıklarıyla süs bitkileri, sebzeler ve meyve ağaçlarında oldukça fazla zarar yaparlar. Zarar ağaçların hemen her tarafında görülür. Süs bitkilerinden özellikle dalya, krizantem, gül ve karanfilde önemli zarar meydana getirir (Sönmezyıldız 2006). Bu böcek, bitkilerden baģka küçük ve yumuģak vücutlu böcekleri de yer; özellikle afitler ve küçük tırtıllarla beslenir (Toros, 1996). ÇalıĢma sonucunda Ġvriz köyünde 5, Yayıklı Köyünde 4 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 23 olmak üzere toplamda 32 adet ergin toplanmıģtır.

Populasyon yoğ.(birey/20 yaprak) 32 4.2. Çilekte Zararlı Olan Akar ve Önemli Bazı Böcek Türlerinin Populasyon Yoğunluğu Konya ili Halkapınar ilçesi Ġvriz köyü çilek alanında 2011 yılında ġekil 4.18 de görüldüğü üzere önemli zararlı böcek türlerinden yaprak biti ve Thrips tabaci, akar türünden ise Tetranychus urticae populasyonları takibi yapılmıģtır. Bu alanda yapılan çalıģmalar sonucu 06.08.2011, 10.09.2011, 22.10.2011 tarihlerinde yaprak biti, Thrips tabaci ve Tetranychus urticae populasyonları 1 birey/ 20 yaprak olarak en düģük sayıda bulunmuģtur. Aynı alanda en yüksek seviyede yaprak biti, Thrips tabaci ve Tetranychus urticae populasyonları ise 02.07.2011 tarihinde 6 birey/ 20 yaprak ile en yüksek sayıda saptanmıģtır. 7 6 5 4 3 2 1 0 02.07.2011 09.07.2011 17.07.2011 30.07.2011 06.08.2011 14.08.2011 21.08.2011 28.08.2011 10.09.2011 25.09.2011 08.10.2011 22.10.2011 Örnekleme Tarihleri Y. Bitleri Tetranychus urticae Thrips tabaci ġekil 4.18. Konya ili Halkapınar ilçesi Ġvriz köyü çilek alanlarında 2011 yılındaki zararlı yoğunluğu Konya ili Halkapınar ilçesi Yayıklı köyü çilek alanında 2011 yılında ġekil 4.19 da görüldüğü üzere önemli zararlı böcek türlerinden yaprak biti ve Thrips tabaci, akar türünden ise Tetranychus urticae populasyonları takibi yapılmıģtır. Bu alanda yapılan çalıģmalar sonucu 28.08.2011, 10.09.2011, 08.10.2011, 22.10.2011 tarihlerinde yaprak biti, Thrips tabaci ve Tetranychus urticae populasyonları 1 birey/ 20 yaprak olarak en düģük sayıda bulunmuģtur. Aynı alanda en yüksek seviyede yaprak biti ve Thrips tabaci populasyonu 06.08.2011 tarihinde 7 birey/20 yaprak ile en yüksek sayıda saptanmıģtır. Tetranychus urticae populasyonu ise en yüksek seviyeye 09.07.2011 tarihinde 10 birey/ 20 yaprak ile en yüksek sayıda saptanmıģtır.

Populasyon yoğ.(birey/20 yaprak) Populasyon yoğ.(birey/20 yaprak) 33 12 10 8 6 4 2 0 02.07.2011 09.07.2011 17.07.2011 30.07.2011 06.08.2011 14.08.2011 21.08.2011 28.08.2011 10.09.2011 25.09.2011 08.10.2011 22.10.2011 Örnekleme Tarihleri Y. Bitleri Tetranychus urticae Thrips tabaci ġekil 4.19. Konya ili Halkapınar ilçesi Yayıklı köyü çilek alanında 2011 yılındaki zararlı yoğunluğu Konya ili Halkapınar ilçesi Çakıllar köyü çilek alanında 2011 yılında ġekil 4.20 de görüldüğü üzere önemli zararlı böcek türlerinden yaprak biti ve Thrips tabaci, akar türünden ise Tetranychus urticae populasyonları takibi yapılmıģtır. Bu alanlarda yapılan çalıģmalar sonucu 08.10.2011 tarihinde yaprak biti, Thrips tabaci ve Tetranychus urticae populasyonları 1 birey/ 20 yaprak olarak en düģük sayıda bulunmuģtur. Aynı alanlarda en yüksek seviyede yaprak biti populasyonu 30.07.2011 tarihinde 7 birey/20 yaprak ile en yüksek sayıda saptanmıģtır. Thrips tabaci ve Tetranychus urticae populasyonları ise 09.07.2011 tarihinde sırasıyla 6 ve 5 birey/ 20 yaprak ile en yüksek sayıda saptanmıģtır. 8 7 6 5 4 3 2 1 0 02.07.2011 09.07.2011 17.07.2011 30.07.2011 06.08.2011 14.08.2011 21.08.2011 28.08.2011 10.09.2011 25.09.2011 08.10.2011 22.10.2011 Örnekleme Tarihleri Y. Bitleri Tetranychus urticae Thrips tabaci ġekil 4.20. Konya ili Halkapınar ilçesi Çakıllar köyü çilek alanında 2011 yılındaki zararlı yoğunluğu

34 Sonuç olarak en yüksek populasyon yoğunluğuna Tetranychus urticae ulaģmıģ, yaprak biti populasyonu bunu takip etmiģtir. Thrips tabaci populasyon yoğunluğu ise nispeten daha düģük düzeyde bulunmuģtur. Kaplan (2007), Elazığ da çilek alanlarında yaptığı çalıģmada yaprak biti, Thrips tabaci ve Tetranychus urticae en yüksek yoğunluğu sırasıyla 6,8,10/20 yaprak olarak belirlemiģtir. Erkılıç ve ark. (1996), Ġçel de çilek bitkilerinde Thrips tabaci yoğunluğunu 4 /20 yaprak, Kovancı ve ark. (2004), Bursa da aynı bitkide yaptığı çalıģmada yaprak biti populasyon yoğunluğunu 3/ 20 yaprak olarak tespit etmiģtir. Konya ili Halkapınar ilçesinde yapılan mevcut çalıģmada ise yaprak biti, Thrips tabaci ve Tetranychus urticae en yüksek populasyon yoğunluğu sırasıyla 7,7,10/20 yaprak olarak bulunmuģtur. Lokasyonlar arası farkın ise rakıma ve çilek plantasyonlarının geniģliğine göre değiģtiği düģünülmektedir. Yine de ilçedeki çilek alanlarında Tetranychus urticae, yaprak biti ve Thrips tabaci nin mücadeleyi gerektirecek populasyon yoğunluğuna ulaģmadığı, dolayısıyla bilinen Bitki Koruma sorunlarının engellenmesi amacıyla çiftçilerin bilinçlendirilmesi gerektiği kanaatine varılmıģtır. 4.3. Doğal düģmanlar Konya ili Halkapınar ilçesinde 2011 yılında çilek alanlarında yapılan çalıģmada 4 takıma bağlı 6 familyadan 8 yararlı böcek türü belirlenmiģtir (Çizelge 4.3). Çizelge 4.2. Konya ili Halkapınar ilçesi çilek alanlarında saptanan doğal düģman böcek türleri bulundukları lokasyonlar ve bulunan ergin sayıları BULUNDUĞU YER TAKIM FAMĠLYA TÜR COLEOPTERA Coccinellidae THYSANOPTERA Thripidae HEMIPTERA Nabidae Coccinella septempunctata Linnaeus, 1758 Scymnus rubromaculatus Goeze, 1778 Scymnus pallipediformis Günther, 1958 Scolothrips longicornis Prisner, 1926 Nabis pseudoferus Remane, 1949 Ġvriz Köyü Konya-Halkapınar Yayıklı Köyü Çakıllar Köyü 6 Lokasyon daki Toplam birey sayısı 1 4 5 1 3 4 1 6 7 2 3 5 1 1 2

35 Çizelge 4.2. nin devamı Reduviidae Coranus griseus Rossi, 1790 1 2 3 NEUROPTERA Chrysopidae Chrysoperla carnea Stephens,1836 1 5 6 Raphidiidae Raphidia sp. 1 1 4.3.1. Çilek alanlarında bulunan doğal düģmanların tanınması, habitatı ve yayılıģı 4.3.1.1. Coccinella septempunctata Linnaeus, 1758 (Coleoptera: Coccinellidae) Tanınması: Oval Ģekilli, 6-8 mm boyunda çok iyi tanınan bir türdür. BaĢ ve pronotum siyah olup, baģta iki adet küçük ve pronotumun ön köģesinde de iki adet dörtgen Ģeklinde sarı leke bulunur. Elytra kırmızı renklidir ve üzerinde yedi adet siyah leke vardır. Scutellumun sağ ve sol tarafı elytraya göre daha açık renklidir (Uygun, 1981). ġekil 4.21.a. Coccinella septempunctata Linnaeus yumurtası (Anonymous, 2011 b) ġekil 4.21.b. Coccinella septempunctata Linnaeus larvası (Anonymous, 2011 c)

36 ġekil 4.21.c. Coccinella septempunctata Linnaeus ergini (Anonymous, 2011 d) Habitatı: Bu tür çok önemli bir yaprak biti düģmanıdır. Bahçelerde, tarlalarda, çayır mera ve ormanlarda bulunan alçak ve yüksek boylu bitkiler üzerinde çok sık rastlanır (Portakaldalı, 2008). ÇalıĢma sonucunda Yayıklı Köyünde 1 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 4 olmak üzere toplamda 5 adet birey tespit edilmiģtir. YayılıĢı: Palearktik bölgede çok yaygın olan bir türdür. Uygun (1981) bu türün Türkiye nin hemen her yerinde bulunduğunu bildirmiģtir. 4.3.1.2. Scymnus rubromaculatus Goeze, 1778 (Coleoptera: Coccinellidae) Tanınması: GeniĢçe oval, 2x1,8 mm iriliğinde bir türdür. Elytra, pronotum ve baģ diģilerde tamamen siyah; erkeklerde ise pronotumun büyük bir bölümü ile baģın orta arka kısmı daha açık renklidir (Uygun, 1981). ġekil 4.22. Scymnus rubromaculatus Goeze ergini (Anonymous 2004 a)

37 Habitatı: Yiğit ve Uygun (1982), bu türün elma alanlarında avcı tür olduğunu, YaĢarakıncı ve Hıncal (2000), yaprakbitinin doğal düģmanı olduğunu, Bayram (2008), bu türün Eriosoma lanugierum ile beslendiğini saptamıģtır. ÇalıĢma sonucunda Yayıklı Köyünde 1 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 3 olmak üzere toplamda 4 adet ergin birey tespit edilmiģtir. YayılıĢı: Uygun (1981), bu türün Türkiye de Adana, Afyon, Ankara, Antalya, Bursa, Hakkâri, Hatay, Ġçel, KahramanmaraĢ, Kastamonu, Kayseri ve Marmara Bölgesinde yaygın olduğunu belirtmektedir. 4.3.1.3. Scymnus pallipediformis Günther, 1958 (Coleoptera: Coccinellidae) Tanınması: Oval Ģekilli 1,85-2,8 mm boyunda bir türdür. Bu türün elytra sı üzerinde 2 ya da 4 adet yuvarlak kırmızımsı lekeler bulunur. Lekelerin adedi ve irilikleri farklılık gösterebilmektedir. Ġki lekeli olan örnekler S. apetzi ile çok benzerlik gösterebilmektedir. Kesin tür teģhisleri aedagus un durumuna göre yapılabilmektedir. S.pallipediformis in aedaegus u ile paramer leri eģit ya da daha uzundur. Sipho ucu ise kıvrıktır (Uygun, 1981). ġekil 4.23. Scymnus pallipediformis Günther ergini (Buğday, 2010) Habitatı: Bu tür yaprak biti, kabuklubit ve psillidlerle beslenir. Lepidosaphes pistaciae ve Agonoscena pistaciae nin avcısıdır. Çukurova bölgesinde mısır yaprak afiti Rhopalosiphum maidis ile beslendiğini belirtilmiģtir (Portakaldalı, 2008). ÇalıĢma sonucunda Yayıklı Köyünde 1 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 6 olmak üzere toplamda 7 adet ergin birey tespit edilmiģtir.

38 YayılıĢı: Adana, Antalya, Bursa, Hakkari, Hatay, Ġçel, Ġstanbul, Ġzmir, Kırklareli, Malatya, Mardin, Muğla ve Urfa da bulunmuģtur (Uygun, 1981). 4.3.1.4. Scolothrips longicornis Prisner, 1926 (Thysanoptera: Thripidae) Tanınması: Birinci dönem L 1 larva çok küçük ( YaklaĢık 0.2 mm) Ģeffaf beyaz renkli ve kırmızı gözlüdür. Deri değiģtirdikten sonra L 2 larva L 1 larvaya çok benzemekte ve sadece vücut belirgin olarak büyümektedir (ġengonca ve Gerlach, 1986). Thysanoptera ların tipik neometobola baģkalaģımı nedeniyle bu 2 larva dönemi 2 uyuģuk pronimf ve nimf dönemi izlemektedir. Bu dönemde nimf ler beyaz renkli olup hareket edebilmelerine rağmen besin almamaktadırlar. Pronimf te antenler serbest, nimf te ise baģa yapıģıktır (ġengonca ve Gerlach, 1986). Ergin ortalama 1 mm boyunda ve açık limon sarısı rengindedir. Kirpik Ģeklinde ön kanatlar üzerinde eģit aralıklarla sıralanmıģ 3 kahverengimtrak leke bulunmaktadır. Ergin erkek diģiye benzemekle birlikte vücutça daha küçük ve kanatlar daha kısadır (ġengonca ve Gerlach, 1986). Habitatı: S.longicornis pamuk, tarla sebzeciliği ve yerfıstığı üretimi yapılan alanlarda, yaylada ise meyvecilik ve elma üretimi yapılan alanlarda, sahil kesimlerde ise otsu bitkilerde tespit edilmiģtir (Tunç, 1990). Meyve ağaçları ve otsu bitkiler üzerinde T.urticea ile birlikte bulunduğu tespit edilmiģtir. S.longicornis'in sahilde otsu bitkilerde yaģayan ve kontrollü Ģartlarda üzerinde beslendiği bilinen T.cinnabarinus Boisduval (ġengonca ve Gerlach, 1986)'la da iliģkisi olabileceğini göz önünde tutmak gerekir. Yaylada ise daha çok meyve ağaçlarının üzerinde Bryobia rubrioculus (Scheuten,) Panonychus ulmi (Me Gregor), T.urticae, T.viennensis (Zacher) birlikte tespit edilmiģtir. Ancak hemen ifade etmek gerekir ki T.urticae (ġengonca ve Gerlach, 1986) dıģındakilerle kontrollü Ģartlarda beslendiğine iliģkin bir bilgi bulunmamaktadır. ÇalıĢma sonucunda Konya ili Halkapınar ilçesi Yayıklı Köyünde 2 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 3 olmak üzere toplamda 5 adet ergin birey tespit edilmiģtir. YayılıĢı: Yaygın tür olan S.longicornis Türkiye nin Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde dikkati çektiği belirtilmiģtir (ġengonca ve Gerlach, 1986). Dünyada; Mısır, Romanya, Macaristan, Avusturya, Fransa, Ġspanya ve Kuzey Amerika da bulunmaktadır (Tunç, 1990).

39 4.3.1.5. Nabis pseudoferus Remane, 1949 (Hemiptera: Nabidae) Tanınması: Uzunca vücutlu, grimsi veya kirli sarımsı renktedir. BaĢın arka tarafı ile pronotum'un ön kısmında genellikle uzunluğuna çizgi bulunur. Hemielytra her zaman tam olarak geliģmiģ ve belirli Ģekilde abdomen'den daha uzun olup üzeri sık ve kısa tüylerle örtülüdür. Corium'un uç-yan kısmında 45'ten daha az (çoğunlukla 25-35 arasında) kıl bulunur. Aedeagus bir adet çiftleģme çengeline sahiptir. Vücut uzunluğu 7-8 mm'dir (Lodos, 1986). ġekil 4.24. Nabis pseudoferus Remane ergini(anonymous 2013 ı) Habitatı: Öztemiz (2012), domateste yaptığı çalıģmada bu avcı böceğin Tuta absoluta nın yumurtaları ve larvalarıyla beslendiğini bildirmiģtir. Nabis pseudoferus un yumuģak vücutlu böcekler, yaprak bitleri, Cicadellid ler ve Noctuidae larvalarıyla beslendiği bildirilmektedir (Lodos, 1986). ÇalıĢma sonucunda Ġvriz Köyü çilek alanında 1 adet ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 1 adet olmak üzere toplamda 2 adet ergin birey tespit edilmiģtir. YayılıĢı: Dünyada; Avrupa dan Ġran'a kadar olan alanda bulunduğu bildirilmiģtir. Yurdumuzda hemen her yerde az veya çok rastlanır (Lodos, 1986).

40 4.3.1.6. Coranus griseus Rossi, 1790 ( Hemiptera: Reduviidae) Tanınması: Vücut uzunluğu 8,5-11,2 mm dir. Vücüt rengi gri, kahverengi-gri ve bazende siyahtır. Elytranın altı kırmızı veya turuncu renktedir. Antenler gri renkte ve kısadır (Straub ve Günther, 2006). ġekil 4.25. Coranus griseus Rossi ergini (Anonymous 2013 i) Habitatı: Çimensi otlar, kayalıklar ve seyrek bitki örtüsü olan yerlerde bulunurlar. Küçük arthropodlarla beslenirler (Anonymous, 2013 g). ÇalıĢma sonucunda Ġvriz Köyü çilek alanında 1 adet ve Yayıklı Köyü çilek alanında 2 adet olmak üzere toplamda 3 adet ergin birey tespit edilmiģtir. YayılıĢı: Dünyada; Arnavutluk, Andorra, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Almanya, Fransa, Yunanistan, Ġtalya, Hırvatistan, Malta, Makedonya, Karadağ, Portekiz, Romanya, Rusya, Sırbistan, Slovenya, Ġspanya, Ġsviçre, Ukrayna, Macaristan, Cezayir, Fas, Tunus, Afganistan, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Ġran, Irak, Ġsrail, Kazakistan, Suriye, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Kıbrıs ta bulunduğu bildirilmektedir (Straub ve Günther, 2006). Ülkemizde ise Aydın, Bilecik, Çorum, Denizli, Diyarbakır, EskiĢehir, Ġzmir, Konya, Malatya, Mardin, Muğla, Siirt, Tekirdağ, ġanlıurfa bulunduğu bildirilmektedir (Önder 1980).

41 4.3.1.7. Chrysoperla carnea Stephens, 1836 (Neuroptera: Chrysopidae) Tanınması: BaĢı yeģilimtırak sarı ve üzerinde de çok az koyu lekeler bulunmaktadır. Göğüs ve karın segmentleri yeģilimtırak sarıdır ve üzerinde siyah, kısa kıllar vardır. Kanat açıklığı 20-30 mm, boy diģilerde 8-10 mm., erkeklerde 6-8 mm dir (Bozdoğan ve ark.,2012). ġekil 4.26. Chrysoperla carnea Stephens ergini (Anonymous, 2009 c) Habitatı: KıĢı ergin halde ağaç dallarının kuytu yerlerinde, evlerdeki duvar yarıklarında vb. yerlerde geçirirler. KıĢın sıcaklığına bağlı olarak renkleri yeģilden kırmızıya döner. Nisan ayından itibaren akģamları elektrik lambaları etrafında ıģıkta uçuģurlar. Gündüzleri ağaçların, çalıların ya da otların gölgelik yerlerinde, yaprak bitlerine yakın yerlerde dinlenirler (Bahadıroğlu ve Daymaz, 2001). Bu tür önemli bir pradatör böcektir. Afitler, KoĢniller, Thripsler, Lepidopter ve Chrysomelid larvaları ve bazı akar türleriyle beslenen bir doğal düģman olduğu bildirilmektedir (Lodos, 1984). ÇalıĢma sonucunda Konya ili Halkapınar ilçesi Ġvriz Köyünde 1 ve Çakıllar Köyü çilek alanlarında 5 olmak üzere toplamda 6 adet ergin birey tespit edilmiģtir. YayılıĢı: Avrupa, Asya nın büyük bir kısmı ile Kuzey Amerika da bulunur. Türkiye de oldukça yaygındır (Koca, 2009). 4.3.1.8. Raphidia sp. (Neuroptera: Raphidiidae) Habitatı: Genellikle küçük, zayıf olan afit ve küçük tırtılları avlarlar. Larvalar beslenmeyi iyi bilmemekle birlikte yumuģak vücutlu böcekleri yerler (Anonymous, 2013 c). ÇalıĢma sonucunda Ġvriz Köyü çilek alanında 1 olmak üzere toplamda 1 adet ergin tespit edilmiģtir.