23-29 Eylül 2013 SAYI: 5 GÜNDEM Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Parlamento Seçim Sonuçları ve Hükümet Senaryoları Irak Kürt Bölgesi ne Suriyeli Göç Dalgası ve Olası Etkiler Almanya Genel Seçim Sonucu ve Hükümet Kurma Senaryoları Mısır da Müslüman Kardeşler in Kapatılması Sorunu Kürt Bölgesel Yönetimi nde Su Kaynakları ve Barajlar Su Sorunu ve Savaş Algısı Editör: Dr. Seyfi Kılıç - seyfikilic@yahoo.com
Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Parlamento Seçim Sonuçları ve Hükümet Senaryoları 21 Eylül 2013 tarihinde gerçekleşen Irak Kürt Bölgesel Parlamento seçiminin resmi olmayan sonuçları açıklandı. Buna göre seçimin galibi KDP oldu. Seçim öncesinde KDP nin birinci parti olacağı konusunda neredeyse kesin bir kanaat söz konusuydu. Seçime ilişkin esas tartışma konusu KYB ile Goran Partisi arasındaki rekabetten kimin galip çıkacağı ve lideri Celal Talabani nin sağlık sorunları yaşadığı bir dönemde KYB nin nasıl bir oy oranı alacağı idi. KDP beklendiği gibi oyların yaklaşık %38 ini alarak parlamentoda 38-40 arası sandalye kazanacaktır. Daha önceki seçimlerin tamamına ortak liste ile giren KDP ve KYB ilk kez ayrı listeler ile seçime girmiştir. Dolaysıyla bu seçim iki parti arasındaki dengenin daha net anlaşılması açısından da önemlidir. Goran KYB rekabetinde ise kazanan Goran olmuştur. KYB nin aldığı %17 lik orana karşılık Goran %23 civarında oy almıştır. Buna göre Kürt Bölgesel Yönetimi Parlamentosunda Goran ın 22-25, KYB nin 16-18 civarında sandalye kazanması beklenmektedir. İslami partilerin ise geçen seçimlere göre nispeten bir ilerleme kaydettikleri söylenebilir. Kürdistan İslami Birliği ve Kürdistan İslami Cemaati sırasıyla %9 ve %6 civarında oy almıştır. Bu da iki partinin toplamda 14-16 civarında milletvekilliği kazanması anlamına gelmektedir. Geçen seçimlere göre kıyaslandığında KDP nin tabanını koruduğu görülmektedir. Her ne kadar ikinci olan Goran zafer kazanmış şeklinde takdim edilse de geçen seçime göre oy oranını koruduğu ve ciddi bir artış sağlayamadığı görülmektedir. Celal Talabani nin fiili olarak KYB nin liderliğini üstlenememiş olması, KYB içinde Talabani sonrasına ilişkin güç mücadelesinin başlaması, KDP ile sürdürülen stratejik ittifakın yarattığı olumsuz etki KYB seçmeninin sandıklara gitmemesine neden olmuş ve bu da diğer partilere oy veren seçmen sayısında olmasa da oy oranlarında bir artışa neden olmuştur. Bu tablo içinde KDP ile KYB nin azınlık kotasından gelen milletvekillerinin desteğini alarak yeniden hükümeti kurma imkanına sahip olacakları anlaşılmaktadır. Bunun yanı sıra KDP liderliğinde diğer tüm partilerin içinde yer alacağı geniş tabanlı bir koalisyon hükümeti de ciddi bir olasılıktır. Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, bilgay1907@gmail.com 2
Irak Kürt Bölgesi ne Suriyeli Göç Dalgası ve Olası Etkiler Suriye den Irak a göç eden mültecilerin sayısı 200 bini aşmış durumdadır. Bu göç dalgasının çok büyük bölümü Irak Kürt Bölgesel Yönetimi topraklarına doğru gerçekleşmektedir. Göçmenlerin neredeyse tamamını Kürt kökenli Suriyeliler oluşturmaktadır. Suriyeli Kürtlerin önemli bir bölümü dil yakınlığı, Kürt Bölgesel Yönetimi nin Kürt kökenli Suriyeli mültecilere yönelik esnek politikası, coğrafi yakınlık, Kürt bölgesindeki istikrar ve iş imkanları gibi sebeplerle Irak Kürt Bölgesel Yönetimi ni tercih etmektedir. Suriyeli mültecilerin büyük bölümü Duhok ili yakınlarında kurulan Dumiz mülteci kampına yerleştirilmiş durumdadır. Mülteci sayısının şehrin kapasitesini zorlamaya başlamasıyla son dönemde gelen Suriyeliler Erbil ve Süleymaniye çevresindeki kamplara da yerleştirilmeye başlamıştır. Yıl sonuna kadar toplam sayının 300 bini aşması beklenmektedir. Irak Kürt Bölgesel Hükümeti, Birleşmiş Milletler ve çeşitli sivil toplum örgütlerinden yardım almakla birlikte kampları büyük ölçüde kendi imkanları ile idare etmektedir. Irak merkezi hükümeti gelenleri mülteci olarak kabul etmediği için herhangi bir yardımda bulunmamaktadır. Bu durum Bölgesel Hükümet üzerinde giderek artan bir mali yük yaratmaktadır. Bunun yanı sıra yüksek mülteci sayısı bölge halkının yaşam standardı üzerinde doğrudan olumsuz etkiler yaratmaya başlamıştır. İşçi ücretlerinin düşmesi, kiraların artması yerel halk arasında tepkilerin oluşmasına neden olmaktadır. Bundan önemlisi Suriyelilerin önemli bir çoğunluğu bölgede yaşamlarını sürdürecektir. Zira Suriye de istikrarsızlığın daha uzun yıllar sağlanması mümkün değildir. Dolayısıyla Irak Kürt bölgesindeki demografik yapının değişmekte olduğu söylenebilir. Bunun hem Irak genel hem de Kürt Bölgesi siyaseti üzerinde doğrudan etkileri olacaktır. Bütün kaynakların nüfus oranına göre dağıldığı ve seçim sonuçlarının etnik ve mezhepsel temele dayalı olarak belirlendiği düşünülecek olursa Irak genel siyaseti üzerindeki etki anlaşılmaktadır. Kürt Bölgesel Yönetimi siyaseti açısından bakıldığında, göç dalgası siyasal eğilimleri bölgenin hakim güçleri ile paralel olmayan yeni seçmen kitlesinin oluşması sonucunu doğuracaktır. Bu da Irak Kürt bölgesindeki siyasal dengeleri değiştirecektir. Oytun Orhan, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, oytunorhan@hotmail.com 3
Almanya Genel Seçim Sonucu ve Hükümet Kurma Senaryoları Alman genel seçiminde Merkel in Hıristiyan Demokrat Partisi oylarını arttırarak birinci gelirken, koalisyonunun küçük ortağı olan Hür Demokratlar bir evvelki seçimde aldıkları her üç oydan iksini kaybetmesi ile yüzde beş barajın altına düşmelerinden dolayı artık Federal Meclis te yer alamayacaklar. Muhalefetteki Sosyal Demokratlar oylarını arttırmalarına rağmen yine 25% seviyesinde kaldılar. Geçici sonuçlara göre Parlamento da sadece dört parti temsil edilecek. Üçüncü parti eski Doğu Alman Sosyalist Partisi olan, yeni ismi ile Sol Parti, dördüncüsü ise Yeşiller. Merkel in partisinin her 10 oydan 4 ünü almasına rağmen meclisteki aritmetikden dolayı tek başına hükümet kurma imkanı bulunmamakta. Son verilere göre beş sandalye eksiği olduğu görülmekte. Ne olursa olsun bir koalisyonun kurulması şart. Sol Parti ile koalisyon imkansız zira Hıristiyan Demokratlar eski komünist rejimin belkemiği olanlarla hükümet kurmayı prensip olarak reddetmekteler. Yeşiller potansiyel ortak, ama onlarla da ciddi görüş ayrılıkları mevcut. Olası bir koalisyon, uygulanacak politikalar açısından büyük problemlerin çıkabileceği için uygun görülmemekte. Geriye üç alternatif kalıyor. En kuvvetli ihtimal 2005-2009 yılları arasında da olduğu gibi Sosyal Demokratlar ile Büyük Koalisyon kurulması. Sosyal Demokratların her ne kadar teorik olarak Yeşiller ve Sol Parti ile koalisyon kurabilmesi mümkün görünse bile Sol Parti ile ortak olmayı peşinen reddetmelerinden dolayı gerçekçi değil. Son olarak da Merkel ile ortak olmayı reddederlerse tekrar bir genel seçim ihtimali gündeme gelebilir. Olası seçimde Hür Demokratların ülke barajını aşması durumunda Merkel ile koalisyonları devam edecektir. Dr. Süreyya Yigit, ORSAM Avrasya Danışmanı, sureyyayigit@gmail.com 4 Mısır da Müslüman Kardeşler in Kapatılması Sorunu Lağvedilme tartışmalarının odağında bulunan Müslüman Kardeşler Teşkilatı nın Mart 2013 de yasal olarak sivil toplum örgütü statüsüne kavuştuğunu belirtmekte fayda var.
Ülkede yıllardır tanınmayan ve bu nedenle de yasal statüye sahip olmayan hareket, sadece birkaç aydır devlet tarafından bir sivil toplum kuruluşu olarak tanınıyor. Mart tan bugüne kadar geçen süre içerisinde de teşkilatın tamamı Müslüman Kardeşler Derneği adı altında yeniden yapılanamamıştır. Müslüman Kardeşler Derneği nin kapatılmasına yönelik alınacak karar aslında henüz başlamış bir sürecin sona ermesine de neden olacaktır. Öte yandan Müslüman Kardeşler Teşkilatı nın çoğu ekonomik faaliyetleri 2011 öncesi dönemde uygulanan yasaklardan ötürü isimler üzerinden yürütülmekteydi. Rejim bu nedenle teşkilat liderlerinin de ekonomik varlıklarını dondurmuştur. Müslüman Kardeşler Teşkilatı nın ve liderlerinin ekonomik faaliyetleri ekseriyetle ticari alanda yoğunlaştığı için rejim açısından kolay bir hedef olarak görülmektedir. Müslüman Kardeşlerin sosyal alandaki faaliyetleri ise hareketin neredeyse temelini oluşturuyor. İlk kurulduğu yıllardan itibaren ülkenin çeşitli yerlerinde okul, hastane, yetimhane, bakımevleri gibi sosyal merkezlere sahip olmasının yanı sıra sosyal yardımlaşma programları da yürütmektedir. IRIN ın verilerine göre Müslüman Kardeşler Teşkilatı Mısır da 22 hastane ve ülkenin her yerinde pek çok okula ve eğitim merkezine sahiptir. Bu kuruluşlar genellikle ekonomik olarak zor durumda olan alt gruplara hizmet sağlamakta ve yardım etmekteler. Ayrıca Müslüman Kardeşlerin özellikle sosyal alanda yürüttüğü ve hizmet sektörüne (eğitim, sağlık, bakım) odaklanan kurumları binlerce kişiyi istihdam etmektedir. Bu kurumlardan faydalanan alt gelir grubuna dahil Mısırlıların yanı sıra, bu kurumlarda çalışan Mısırlıların geleceğinin ne olacağı da Mısır da rejimin vereceği kararlarından doğrudan etkilenecektir. Nebahat Tanrıverdi, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, nebahat.tanriverdi@gmail.com 5 Kürt Bölgesel Yönetimi nde Su Kaynakları ve Barajlar Kürt Bölgesel Yönetimi Başbakanı geçen hafta Erbil in 30 km ötesinde Gomaspan-Bastora barajının açılışını gerçekleştirdi. Yaklaşık maliyeti 90 milyar dolar olan bu proje ile Kürt Bölgesel Yönetimi nde yer alan zengin su kaynakları değerlendirilecek ve geliştirecektir. Su kaynaklarının geliştirilmemesinin özellikle kurak dönemlerde tarım ve tarımcılığa büyük zarar verdiği belirtilmiştir. Seri bir şekilde baraj inşaatlarına başlayan Kürt Bölgesel Yönetimi 2018 yılından bölgede yer alacak üç ana barajın tamamlanacağını açıklamıştır.
Açılışı yapılan Gomaspan-Bastora barajının 1800 günde tamamlanması planlanmaktadır. Ataç isimli bir Türk firması tarafından yapılan baraj 70 metre yüksekliğinde 3.75 milyon metreküp su kapasitesi ile 1991 yılından sonra bölgede inşa edilen en büyük proje olacaktır. Kürt Bölgesel yönetimini sınırları içerisinde üç önemli baraj yer almaktadır. Bu barajlar sırasıyla Dukan, Darbandikan ve Duhok barajlarıdır. Bu üç barajın toplam su depolama kapasitesi 9.85 milyar metreküptür. Bunun haricinde Duhok da birçok küçük baraj da yer almaktadır. Bu barajların toplam depolama kapasitesi ise 1.505 milyar metreküptür. Söz konusu bu küçük barajlarla yaklaşık 850 hektar alan sulanmaktadır. Birçok baraj projesinin gerçekleştirilmeye başlandığı Kürt Bölgesel Yönetimi nde ulaşılması hedeflenen depolanacak su kapasitesi 38.000 milyon metreküptür. Ortadoğu genelinde olduğu gibi Irak ta da yüzey suyunun yetersiz olduğu bölgelerde yeraltı suları su ihtiyacını karşılamak için yoğun olarak kullanılmaktadır. Yeraltısuları bakımından zengin olan KBY de kuyuların yönetimi vilayetlerin kontrolü altındadır. KBY de inşa edilecek olan bu barajlar ile tarım için ihtiyaç duyulan suyun karşılaması hedeflerken, turizm ve en önemlisi yeraltı suları üzerinde olan baskıyı azaltmayı ve yeraltısu seviyelerini tekrar yükseltilmesi hedeflenmektedir. Önümüzdeki dönemlerde su kaynaklarının yanlış kullanımı nedeniyle hem yüzey sularında hem de yeraltısu rezervlerinde tehlike de arz etmektedir. KBY de barajlar inşa edilirken bir yandan da akılcı su kaynakları yönetimi geliştirilmesi de gerekmektedir. Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, temaden@gmail.com 6 Su Sorunu ve Savaş Algısı Artan nüfus, gelişen endüstriyel faaliyetler ve sulu tarım tekniklerinin yaygınlaşması ile beraber daha önceki yüzyıllarda sınırlı olan su kaynaklarından faydalanma faaliyetleri yirminci yüzyıl ile birlikte hızla artmaya başlamıştır. Su kullanımının artışın sağlanmasında etkili olan bir diğer gelişme ise inşaat tekniklerinin ilerlemesi ile birlikte büyük depolama yapıları ve iletim sistemlerinin inşa edilmesi kolaylaşması ve yaygınlaşmasıdır. Ülkeler arasında ortaya çıkan sorunların başlangıç tarihleri belirlenirken genellikle büyük bir barajın inşa edilmesi ya da bu faaliyete bağlı olarak sulama amaçlı
büyük projelerin uygulamaya konulması temel alınmaktadır. Genellikle aşağı kıyıdaş ülkelerde başlayan su kaynaklarını geliştirme faaliyetleri daha sonra yukarı kıyıdaş ülkelerde görülmektedir. Bu durum ise kıyıdaş ülkeler arasında ihtilaflara neden olmakta ve kıyıdaş ülkeler pozisyonlarına göre bir tutum takınmaktadır. Uluslararası hukukta sınıraşan su kaynaklarından faydalanmaları düzenleyen ve tüm ülkeleri bağlayıcı bir kuralın yokluğu nedeniyle de ihtilaflar derinleşmektedir. Genellikle su sorunları ülkelerin ikili ilişkilerinden doğrudan etkilenmekte, ilişkilerin olumlu seyrettiği dönemlerde geçici çözümler bulunabilmekte ya da sorun dondurulabilmekteyken; ilişkilerin sorunlu olduğu dönemlerde ek bir gerginlik kaynağı olarak taraf ülkelerce tırmandırma vasıtası olarak kullanılmaktadır. Su sorunlarının uluslararası akademik ve siyaset çevrelerinin dikkatini çekmeye başladığı 1980 li yıllardan bu zamana kadar belli dönemlerde su sorunu ve savaş ihtimali üzerinde birtakım analizler yapılmaktadır. 2000 li yıllar ile birlikte azalmaya başlayan bu yöndeki analizler özellikle küresel iklim değişikliğinin öne çıktığı son yıllarda tekrar gündeme gelmiş görünmektedir. Ancak son dönemdeki analizlerin 1990 lı yıllardaki analizlerden farkı daha çok ülke içindeki toplumsal huzursuzlukların su ve gıda kıtlığına dayanarak yapılması olmaktadır. Bu kapsamda özellikle Arap baharı çerçevesinde gelişen olayların su kıtlığına bağlandığı gözlemlenmektedir. Bir konunun savaş ve çatışma temelli olarak ele alınması ile yani söylemin bu yönde gelişmesi ile birlikte de sorunların bu yönde çözülebileceği algısı yaratılmaktadır. Dr. Seyfi Kılıç, ORSAM Su Programı Uzmanı, seyfikilic@yahoo.com 7