KAZDAĞI MİLLİ PARKININ ÖNCELİKLİ KORUMA ALANLARININ SINIFLANDIRILMASI VE ÖNEMLİ BİTKİLERİ Classification of Priority Conservation Areas in Kazdağ National Park and Their Important Plants FATİH SATIL Balıkesir Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Çağış 10145 Balıkesir fsatil@balikesir.edu.tr TUNCAY DİRMENCİ Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğitimi Bölümü, 10100 Balıkesir dirmenci@balikesir.edu.tr GÜLENDAM TÜMEN Balıkesir Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Çağış 10145 Balıkesir gtumen@balikesir.edu.tr ÖZ Kazdağı Milli Parkı, bitki zenginliği bakımından Türkiye nin ender alanlarından birisidir. Özellikle orman kuşağı üzerinde yer alan açık alanlar ve nadir bitkiler açısından çok zengindir. Yaklaşık 800 bitki taksonunun yayılış gösterdiği Kazdağı Milli Park sınırları içerisinde yaptığımız son çalışmalarla; 30 u sadece milli parka özgü olmak üzere toplam 78 bitki taksonunun bulunduğu ortaya konmuştur. Bu özellikleriyle, yalnız Türkiye nin değil, tüm Avrupa kıtasının en önemli bitki alanlarından biridir. Bundan dolayı bölge, Önemli Bitki Alanı (ÖBA) olarak belirlenmiştir. Bu çalışmada, Milli Park sınırları içerisinde öncelikli korunması gereken alanlar; alandaki ve nadir türlerin sayısı, populasyon yoğunlukları ve tehdit unsurları dikkate alınarak 3 alt sınıfa ayrılmıştır. I. Derece Önemli Alanlar: Sarıkız tepe, Karataş tepe, Kartalçimen, Susuz tepe, Nanekırı ve Kapıdağ; II. Derece Önemli Alanlar: Babadağ, Çıplak tepe, Kırklar tepe, Kalabak, Kuş tepe, Tavşanoynağı; III. Derece Önemli Alanlar: Tozlu yayla, Düden alanı, Şahinderesi ve Yayla tepe. Bu sınıflandırma, ileride milli parkta yapılacak olan zonlama çalışmalarına bir alt yapı oluşturacaktır. Çalışmada, ayrıca bu alanlarda yayılış gösteren ve nadir türler, tehlike kategorileri ve koruma önerileri verilmiştir. Anahtar kelimeler: Biyolojik çeşitlilik, Endemik, Kazdağı,, Zonlama. ABSTRACT Kazdağ National Park is one of the rarest areas of Turkey for plant diversity. Especially, open areas in above of forest belt are very rich in endemic and rare plants. There are about 800 taxa grown naturally in Kazdağ National Park and 78 of them are endemic to Turkey. Also, thirty of the endemic taxa are grown only in this Park. Because of these characteristics, this park is an important plant area not only in Turkey but also in Europe. Therefore, the area was determined as Important Plant Area. For the purpose of this study, diversity areas in National Park can be primarily divided into three subclasses according to the number of endemic and rare plants in the whole area. The population intensity, and threat factors for the plants are also considered for this classification. First Degree Important Areas: Sarıkız Hill, Karataş Hill, Kartalçimen, 1
Susuz Hill, Nanekırı and Kapıdağ; Second Degree Important Areas: Babadağ, Çıplak Hill, Kırklar Hill, Kalabak, Kuş Hill, Tavşanoynağı; Third Degree Important Areas: Tozlu plateau, Düden area, Şahindere and Yayla Hill. This classification will constitute a foundation for zoning study in future. In this study, endemic and rare species in Kazdağ National Park have been determined, and their threat categories were revised. Conservation suggestions for endemic and rare plants were emphasized. Key Words: Biological diversity, Endemic, Kazdağ, Threat category, Zoning. GİRİŞ Kazdağı ve nadir bitki yönünden ülkemizin en önemli bitki alanlarından birisidir. Bu özelliğinden dolayı Kazdağı yüz yıllardır yerli ve yabancı birçok botanikçilerin yoğun ilgisini çekmiştir. Kazdağı bitki örtüsünün tanımlanmasına katkıda bulunan en önemli botanikçilerden biri, Paul Sintenis tir. Anadolu daki ilk botanik araştırmalarına 1883 yılında Kazdağı nda başlayan Sintenis in adı, Asperula sintenisii ve Hesperis theoprastii subsp. sintenisii gibi dağa özgü iki taksona verilmiştir. Bölgede bugüne kadar birçok botanik çalışmalar yapılmıştır (KARAMANOĞLU, 1964; YALTIRIK, 1973; PAMUKCUOĞLU, 1976; GEMİCİ ve ARK., 1993; SAÇLI, 1996; ÖZEL, 1998; ÖZHATAY ve ARK., 2003; DİRMENCİ ve ARK., 2004). Ayrıca, son yıllarda Kazdağı ve çevresinde yapılan çalışmalar ile bu yöreye özgü bir çok yeni takson belirlenmiştir (GEMİCİ, 1995; ÖZHATAY & AKALIN, 2000; TÜMEN ve ARK., 2000; AKALIN & PİMENOV, 2004; DİRMENCİ, 2005). Ancak, yapılan bu çalışmalar, Kazdağı Milli Pakının ve nadir bitki türlerini yeterince tanıtamamış, sadece bölgenin vejetasyon ve florasını aydınlatıcı çalışmalar yapılmıştır. Bunların dışında, ÖZHATAY ve ARK. (2003) tarafından yapılan çalışmada, Kazdağı nda yaklaşık 800 takson ve 23 ü yalnız bu dağa özgü olmak üzere en az 68 i ülke çapında nadir ve bitki yer aldığı ortaya konmuştur. Bu özelliklerinden dolayı bölge, Önemli Bitki Alanı (ÖBA) olarak belirlenmiştir. BAŞER ve ARK. (2001a, b) tarafından Kazdağı nda yetişen ve nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bazı türler ve bu türlerin son yıllardaki populasyon durumları ilgili çalışmalar dışında, alandaki ve nadir türlerini tehdit eden faktörler ve koruma kriterleri ayrıntılı olarak yeterince tartışılamamıştır. Kazdağı ve nadir bitkiler yönünden önemli bir bitki alanı olmasına rağmen, bugüne kadar alanda zonlama çalışmalarının yapılmayışı büyük bir eksiklik olarak görülmüştür. Bu çalışma ile en azından zonlama çalışmalarının bitkiler bölümüyle ilgili kısmına yararlı veriler sağlanmıştır. Bu çalışmada, Milli Park sınırları içerisinde öncelikli korunması gereken alanlar; alandaki ve nadir türlerin sayısı, populasyon yoğunlukları ve tehdit unsurları dikkate alınarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca, her alanda bulunan önemli türlerin listesi ve tehlike kategorileri verilmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Milli Park içerisindeki önemli bitki alanlarının koordinatları GPS ve 1:25.000 ölçekli topoğrafya haritaları yardımı ile belirlenmiştir. Bu alanlardaki türler, 2003-2005 yılları vejetasyon dönemlerinde düzenli olarak yapılan arazi çalışmaları sonucunda toplanmıştır. Türlerin yayılış alanları, lokaliteleri ve yükseklikleri GPS yardımı ile belirlenmiştir. Toplanan bitki türleri kurutulup herbaryum materyali haline getirildikten sonra, BAÜ. Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Herbaryumunda muhafaza altına alınmışlardır. Herbaryumları yapılan türlerin teşhisleri yapılırken; başta Flora of Turkey (DAVİS, 1964-1988; GÜNER ve ARK. 2000) olmak üzere, çeşitli Flora kitaplarından (Flora Europeae, 2
Flora Hellenica, Mountain Flora of Greece) yararlanılmıştır. Ayrıca, tür tayini için Ankara (ANK), Gazi (GAZI), Hacettepe (HUB) ve İstanbul Üniversitesinin (ISTE ve ISTEF) herbaryumları da ziyaret edilerek türlerin tip örnekleri görülmüştür. Bunların dışında, yurt dışındaki çeşitli herbaryumlardan (WU, WG, E, K, LD) istenen tip örneklerinin dijital fotoğraflarından da yararlanılmıştır. Toplanan bu bitkilerinin tehlike kategorileri, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (EKİM ve ARK., 2000) ve IUCN (2001) kriterlerine göre yapılmıştır. Çalışmada kullanılan kategoriler ve anlamları aşağıda verilmiştir. CR: Critically Endangered-Çok Tehlikede EN: Endangered-Tehlikede VU: Vulnerable-Zarar Görebilir NT: Near Threatened-Tehdit Altına Girebilir : Least concern-en Az Endişe Verici DD: Data Deficient-Veri Yetersiz BULGULAR Bu çalışmada, Milli Park sınırları içerisinde öncelikli korunması gereken alanlar; alandaki ve nadir türlerin sayısı, populasyon yoğunlukları ve tehdit unsurları dikkate alınarak 3 alt sınıfa ayrılmıştır (Şekil 1). I. Derece Önemli Alanlar: Sarıkız tepe, Karataş tepe, Kartalçimen, Susuz tepe, Nanekırı ve Kapıdağ. II. Derece Önemli Alanlar: Babadağ, Çıplak tepe, Kırklar tepe, Kalabak, Kuş tepe, Tavşanoynağı. III. Derece Önemli Alanlar: Tozlu yayla, Düden alanı, Şahinderesi ve Yayla tepe. Şekil 1. Kazdağı Milli Parkının Endemik ve Nadir Bitkiler Açısından Öncelikli Koruma Alanları. Figure 1. Priority Conservation Areas of Kazdağ National Park with respect to endemic and rare plants. 3
Sözü edilen alanlar içerisinde; Kapıdağ orman gözetleme kulesi ve çevresi, Nanekırı, Sarıkız, Kartalçimen, Karataş, Çıplak tepe, Kuş tepe ve Susuz tepe ve nadir türlerin yoğun olarak yayılış gösterdiği alanlardır. Bu alanlarda, koruma statüleri açısından EN, VU ve CR kategorisinde olan birçok bitki türü yer almaktadır. Aşağıdaki tablolarda, milli park sınırları içerisinde bulunan önemli bitki alanları ve buradaki ve nadir bitkilerin tehlike kategorileri verilmiştir (Tablo 1-9). Tablo 1. Yayla Tepe ve Yakın Çevresinde Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 1. Important plant species in the vicinity of Yayla and Yayla hill, and their threat categories. Crocus biflorus subsp. nubigena (Çiğdem) Rosa sicula (Yabani gül) DD-CR nadir Silene anatolica (Nakil, Gıcıgıcı, Gıvışgan otu) Silene lydia (Nakil, Gıcıgıcı, Gıvışgan otu) - - Fritillaria sp. (Ağlayan gelin, Ters lale) - - Carduus nutans subsp. falcato-incurvus (Deve dikeni, Kangal) Corydalis integra. (Kazgagası, Horozibiği) - - Centaurea urvillei (Peygamber çiçeği) - Digitalis trojana (Yüksük otu) VU Symphytum anatolicum (Karakafes otu) Tulipa orphanidea (Lale) - - Onosma bracteosum (Emzik otu) Ferulago trojana (Kişniş, Kurt kulağı) VU Tablo 2. Kapıdağ Tepe Orman Gözetleme Kulesi Çevresinde Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 2. Important plant species in Kapıdağ hill, and their threat categories. Carduus nutans subsp. falcato-incurvus (Deve dikeni, Kangal) Crocus biflorus subsp. nubigena (Çiğdem) Crocus gargaricus subsp gargaricus (Çiğdem) NT Dianthus arpadianus (Yabani karanfil, Hüsnüyusuf) DD-EN nadir Galanthus gracilis (Kardelen) - - Galium trojanum (Yoğurt otu) DD-CR Heracleum platytaenium (Baldırgan) Hieracium marmoricola DD-CR Hypericum olympicum subsp. olympicum (Kantaron) - - Muscari latifolium (Arap sümbülü, Şeytan sümbülü) Nectaroscordum siculum - - Rosa pulverulenta (Yabani gül) - - Rosa sicula (Yabani gül) DD-CR nadir Satureja pilosa (Limon kekiği) - nadir Sedum lydium (Dam koruğu, Kaya koruğu) 4
Sideritis athoa (Kedikuyruğu çayı, Kandil çayı) VU nadir Silene anatolica (Nakil,Gıcıgıcı, Gıvışgan otu) Thymus pulvinatus (Kekik) CR Tablo 3. Tozlu yayla ve Çevresinde Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 3. Important plant species intozlu plateau, and their threat categories. Alchemilla hirsutiflora (Aslan pençesi) VU Colchicum boissieri (Çiğdem) - - Crocus gargaricus subsp. gargaricus (Çiğdem) NT Crocus pulchellus (Çiğdem) - - Rosa pulverulenta (Yabani gül) - - Silene anatolica (Nakil, Gıcıgıcı, Gıvışgan otu) Teucrium lamiifolium subsp. lamiifolium (Kısamahmut, Yavşan otu, Mayasıl otu) - - Tablo 4. Nanekırı Tepe ve Yakın Çevresinde Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 4. Important plant species in Nanekırı hill, and their threat categories. Achillea fraasii subsp. troiana (Civan perçemi, Ayvadana) CR Allium guttatum subsp. guttatum (Yabani sarımsak) - - Allium kurtzianum (Yabani sarımsak) EN Allium sibthorpianum (Yabani sarımsak) - - Asperula sintenisii EN Asyneuma limonifolium subsp. limonifolium - - Asyneuma vigatum subsp. cichoriiforme Centaurea odyssei (Peygamber çiçeği) EN Dianthus arpadianus (Yabani karanfil, Hüsnüyusuf) DD-EN nadir Dianthus erinaceus var. alpinus (Yabani karanfil, Hüsnüyusuf) VU Iberis saxatilis (Hünkar beğendi) VU nadir Linum boissieri (Keten) EN Matthiola trojana CR Minuartia garckeana DD-CR nadir Muscari bourgaei (Arap sümbülü, Şeytan sümbülü, Misk soğanı) Nepeta sibthorpii subsp. tumeniana (Kedi nanesi, Pisik otu) EN Onosma nanum (Emzik otu) Paeonia mascula subsp. arietina (Şakayık, Ayı gülü, Eşek gülü) - - Papaver strictum (Haşhaş) NT Rosa sicula (Yabani gül) DD-CR nadir Saxifraga sancta (Taşkıran) VU nadir Sedum dasyphyllum (Dam koruğu, Kaya koruğu) - - Sedum lydium (Dam koruğu, Kaya koruğu) Sideritis trojana (Sarıkız çayı, Dağ çayı) EN 5
Tablo 5. Sarıkız-Kartalçimen-Karataş ve Çevresinde Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 5. Important plant species in Sarıkız-Kartalçimen-Karataş hills, and their threat categories. Achillea fraasii subsp. troiana (Civan perçemi, Ayvadana) CR Allium kurtzianum (Yabani sarımsak) EN Armeria trojana EN Asperula sintenisii EN Astragalus ideae (Geven) VU Asyneuma limonifolium subsp. limonifolium - - Centaurea athoa (Peygamber çiçeği) VU nadir Centaurea odyssei (Peygamner çiçeği) EN Crocus gargaricus subsp. gargaricus (Çiğdem) NT Dianthus arpadianus (Yabani karanfil, Hüsnüyusuf) DD-EN nadir Dianthus erinaceus var. alpinus (Yabani karanfil, Hüsnüyusuf) VU Ferulago idae (Kişniş, Kurt kulağı) CR Hypericum kazdaghensis (Kantaron) EN Jasione idaea (Kum çamı) VU Linum boissieri (Keten) EN Minuartia garckeana DD-CR nadir Muscari bourgaei (Arap sümbülü, Dağ sümbülü, Misk soğanı) Rosa sicula (Yabani gül) DD-CR nadir Saxifraga sancta (Taşkıran) VU nadir Sedum lydium (Dam koruğu, Kaya koruğu) Sideritis trojana (Sarıkız çayı, Dağ çayı) EN Silene bolanthoides (Nakil, Gıcıgıcı, Gıvışgan otu) CR Thymus cherlerioides var. cherlerioides (Kekik) NT - Thymus sipyleus subsp. sipyleus var. sipyleus (Kekik) Tablo 6. Babadağ Tepe ve Çevresinde Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 6. Important plant species in Babadağ hill, and their threat categories. Allium kurtzianum (Yabani sarımsak) EN Centaurea athoa (Peygamber çiçeği) VU nadir Corydalis wendelboi subsp congesta (Kazgagası) EN Crocus gargaricus subsp. gargaricus (Çiğdem) NT Delphinium fissum subsp. anatolicum (Hezaren) Dianthus arpadianus (Yabani karanfil) DD-EN nadir Dianthus erinaceus var. alpinus (Yabani karanfil) VU Doronicum austriacum VU nadir Hypericum kazdaghensis (Kantaron) EN Iberis saxatilis (Hünkar beğendi) VU nadir Muscari bourgaei (Arap sümbülü, Dağ sümbülü, Misk soğanı) Saxifraga sancta (Taşkıran) VU nadir 6
Sedum lydium (Dam koruğu) Thymus cherlerioides var. cherlerioides (Kekik) - Tablo 7. Şahindere Kanyonunda Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 7. Important plant species in Şahindere, and their threat categories. Allium flavum subsp tauricum var. tauricum (Yabani sarımsak) - - Linum candidum (Zambak) VU - Delphinium fissum subsp. anatolicum (Hazeran) Satureja pilosa (Limon kekik) - nadir Sideritis athoa (Kedi kuyruğu çayı, Kandil çayı, Dağ çayı) VU nadir Tablo 8. Düdenalanı ve Çevresinde Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 8. Important plant species in Düden areas, and their threat categories. Alchemilla hirsutiflora (Aslan pençesi) VU Allium paniculatum subsp. paniculatum (Yabani sarımsak) - - Digitalis trojana (Yüksük otu) VU Sideritis athoa (Kedi kuyruğu çayı, Kandil çayı, Dağ çayı) VU nadir Stachys cretica ssubsp. smyrnaea (Dağ çayı, Eşek otu, Tüylü çay) Tablo 9. Susuz Tepe ve Yakın Çevresi Bulunan Önemli Bitki Türleri ve Tehlike Kategorileri Table 9. Important plant species in Susuz hill, and their threat categories. Abies nordmanniana subsp. equi-trojani (Kazdağı göknarı) NT Achillea fraasii subsp. troiana (Civan perçemi, Ayvadana) CR Aethionema saxatile subsp. oreophilum VU nadir Carduus nutans subsp. falcato-incurvus (Deve dikeni, Kangal) Carduus nutans subsp. trojanus (Deve dikeni, Kangal) Centaurea odyssei (Peygamber çiçeği) EN Delphinium fissum subsp. anatolicum (Hazeran) Dianthus erinaceus var. alpinus (Yabani karanfil, Hüsnüyusuf) VU Ferulago idae (Kişniş, Kurt kulağı) CR Hesperis balansae subsp. mytilensis (Gece menekşesi) VU - Iberis saxatilis (Hünkar beğendi) VU nadir Iris kerneriana (Süsen) Paeonia mascula subsp arietina (Şakayık, Ayı gülü, Eşek gülü) - - Papaver strictum (Haşhaş) NT Stachys cretica subsp. smyrnaea (Dağ çayı, Eşek otu, Tüylü çay) Stachys tmolea (Dağ çayı, Eşek otu, Tüylü çay) 7
TARTIŞMA VE SONUÇ Milli park içerisinde bir an önce zonlama çalışmalarının yapılmasına ihtiyaç vardır. Özellikle orman kuşağının üzerinde yer alan açık alanlarda, çok zengin nadir ve bitki türleri yayılış gösterdiği alanlar mutlak koruma alanları olarak belirlenmelidir. Kazdağı Milli Park sınırları içerisinde yaptığımız son çalışmalarla; 30 u sadece milli parka özgü olmak üzere toplam 78 bitki taksonunun bulunduğu ortaya konmuştur. Araştırma alanında dünya için 1 yeni tür (Matthiola trojana T. Dirmenci, F. Satıl & G. Tümen), 1 yeni alt tür (Nepeta sibtorpii subsp. tumeniana T.Dirmenci) ve Türkiye için 1 yeni kayıt (Iberis saxatilis L.) belirlenmiştir (Dirmenci 2005; Dirmenci ve ark. 2005; Dirmenci et al. 2006). Milli park sınırları içerisinde bulunan; Sarıkız, Karataş, Kartalçimen, Nanekırı ve Kapıdağ alanları bitkiler açısından birinci derecede korunması gereken yerler arasındadır. Baba tepe, Zığındere, Kuş tepe, Susuz tepe ve Kalabak tepe ise ikinci derece koruma alanı olarak belirlenebilir. Bunların dışında kalan Yayla, Tozlu, Şahinderesi ve Düdenalanı mevkileri ise üçüncü derece koruma alanı olması uygundur. Yukarıda adı geçen alanlarda, koruma statüleri açısından CR (Critically Endangered-Çok Tehlikede), EN (Endangered- Tehlikede), VU (Vulnerable-Zarar Görebilir)ve kategorisinde olan birçok bitki türü yer almaktadır. Ayrıca söz konusu türler alanda çok dar bir yayılışa sahiptir ve populasyonları iyi durumda değildir. Önemli alanların sınıflandırılmasında, sadece ve nadir türler ve bunların tehlike kategorileri göz önüne alınarak yapılmıştır. Bununla beraber koruma zonlarının kesin olarak belirlenebilmesi için söz konusu alanlarda ayrıntılı fauna çalışmalarına da ihtiyaç vardır. Sarıkız ve Kartal çimen tepelerinde her yıl düzenlenen geleneksel törenler ve arabalarla zirveye kadar ulaşımı kolaylaştıran yollar nedeniyle, dağın zirve bölümünde ziyaretçi baskısı giderek artmaktadır. Bu faaliyetler sırasında bitkiler ve doğal habitatlarına zarar verecek faaliyetlerin önlenmesi son derece önem arz etmektedir. Çünkü bu alan ve nadir türlerin en yoğun bulunduğu yerlerdir. Bu nedenle, hem ziyaretçilerin gezdiği hem de Sarıkız şenliklerinin düzenlendiği alanlar sınırlandırılmalı bu alanlar dışına çıkılmaması sağlanmalıdır. Bu alanlarda kesinlikle yürüyüş yapılmasına ve bitki toplanmasına izin verilmemelidir. Bu konuda ziyaretçileri uyaran levhaların düzenlenmesi yararlı olacaktır. Kapıdağ Yangın Gözetleme Kulesi de Milli Parktaki bir diğer önemli bitki alanıdır. Alanda bir çok ve nadir türler yayılış göstermektedir. Alanda ekoturizm çerçevesinde yapılacak faaliyetlerde; Kule etrafındaki tel örgüler dışına çıkılmaması, rehberlerin bu konuda hassas davranması çok önemlidir. Yine ziyaretçilerin gezi esnasında sık sık anayoldan ayrılarak kuleye gittikleri gözlenmektedir. Yolun dışındaki alanlar tehlike altındaki bitkilerin doğal habitatlarıdır. Bu alanlarda kesinlikle yürüyüş yapılmasına ve bitki toplanmasına izin verilmemelidir. Şahinderesi kanyonun her iki tarafındaki yol güzergahı ve Düdenalanı, ekoturizm çerçevesinde yoğun olarak kullanılmaktadır. Buralar ve nadir türler açısından çok zengin olmamasına rağmen, yoğun bitki örtüsü ve orman alanı olması nedeniyle fauna ve yaban hayatı için önemli habitatlardır. Ancak bu yoğun araç trafiği nedeniyle araçların çıkardığı tozlar, yola yakın türlerin zarar görmesine neden olmaktadır. Ayrıca ziyaret esnasında araçların ve ziyaretçilerin neden olduğu gürültü, yaban hayatını da tehdit edeceği bilinen bir gerçektir. Bu nedenle Milli Parktaki faunanın da bir an önce tespit edilip koruma kriterlerinin belirlenmesi gereklidir. Bitkiler açısından tehlike oluşturan bir diğer tehdit faktörü, hayvan otlatmadır. Özellikle Yayla mevkiinde yapılan otlatmalar alandaki türleri tehdit edebilmektedir. 8
Tarihi zeytinlik alanların başta ikinci konutlar olmak üzere yapılaşmaya feda edilmesi, Kazdağı ve çevresinin tarihi, kültürel ve estetik yapısının büyük ölçüde zarar görmesine neden olan bir başka sorundur. Çeşitli koruma statüleriyle koruma altında olmasına karşın, dağdaki doğal tıbbi, aromatik ve süs bitkileri ticari amaçlarla toplanmaktadır. Bu faaliyet nedeni ile, nadir ve bazı bitkiler yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Dağdan ticari amaçlarla yoğun olarak toplanan bitkiler arasında; Origanum vulgare subsp. hirtum ve subsp. onites ve Satureja pilosa, Sideritis trojana, Sideritis athoa, Salvia tomentosa, Ruscus aculeatus ve Pistacia terebinthus sayılabilir. Son zamanlarda Milli Park idarecilerinin kısıtlı fakat özverili gayretleriyle, alandan bitki toplanması biraz olsun kontrol altına alınabilmiştir. Ancak bu önlemler hala yeterince etkili değildir. Kazdağı'ndaki doğal bitki ticareti daha etkili yöntemlerle kontrol altına alınmalı ve yakından izlenmelidir. TEŞEKKÜR Bu çalışmayı destekleyen, Tübitak-Ydabag Grubuna, İl Çevre-Orman Müdürlüğü ne ve Balıkesir Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı Bölge Müdürlüğü ne ve Akçay DMP Mühendisliği ne teşekkür ederiz. KAYNAKLAR AKALIN, E., PİMENOV, M.G., 2004, Ferulago trojana (Umbelliferae), A new species from western Turkey. Botanical Journal of the Linnean Society, 146, s. 499 504. BAŞER, K.H.C., SATIL, F., TÜMEN, G., 2001a, Thymus pulvinatus Celak., The Karaca Arboretum Magazine, 6(1), s. 39-42. BAŞER, K.H.C., SATIL, F., TÜMEN, G., 2001b, Sideritis athoa Papanikolau & Kokkini The Karaca Arboretum Magazine, 6(1), s. 35-38. DAVİS, P.H., 1965-1988,. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol:1-10, Edinburgh University Pres, Edinburgh. DİRMENCİ, T., SATIL, F., TÜMEN, G, 2004, Kazdağı Milli Parkının Bazı Endemik Ve Nadir Türleri XVII. Ulusal Biyoloji Kongresi, 21-24 Haziran 2004, Adana. DİRMENCİ, T., 2005, A new subspecies of Nepeta (Lamiaceae) from Turkey. Botanical Journal of the Linnean Society, 147, s. 229 233. DİRMENCİ, T., SATIL, F., TÜMEN, G., 2006, A new species of Matthiola R. Br. (Brassicaceae) from Turkey. Botanical Journal of the Linnean Society, (in press). DİRMENCİ, T., SATIL, F., TÜMEN, G., 2005, A New Records for the Flora of Turkey: Iberis saxatilis L. (Brassicaceae), Turkish Journal of Botany, 29, s. 471-474. EKİM, T., KOYUNCU, M., VURAL, M., DUMAN, H., AYTAÇ, Z., ADIGÜZEL, N., 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Y.Y. Üniversitesi, Ankara. GEMİCİ, Y., 1995, Hypericum kazdaghensis Candollea 50:46. GEMİCİ, Y., ACAR, İ., GÖRK, G., LEBLEBİCİ, E., 1993, Contributionsa A L etude de la Flore du Kazdağ (Balıkesir) I. Journal of Faculty of Science Ege University, İzmir. GÜNER A., ÖZHATAY N, EKİM T, BAŞER KHC, eds. 2000, Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 11, Edinburgh University Press, Edinburgh. IUCN Species Survival Commission, 2001, 51 st Meetinng of the IUCN Concil. Gland Switzerlant. KARAMANOĞLU, K., 1964, Edremit Kazdağı Bitkileri. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt 10, Sayı 1, s. 3-35. ÖZEL, N., 1998, Kazdağları Orman Vejetasyonu Üzerine Fitososyolojik ve Fitoekolojik Araştırmalar. Doktora Tezi, Ege Ün. Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. 9
ÖZHATAY, N. ve AKALIN, E., 2000, A New Ferulago (Umbelliferae) from NW Turkey Botanical Journal of the Linnean Society, 133, s. 353-342. ÖZHATAY, N., BYFİELD, A., ATAY, S., 2003, Türkiye nin Önemli Bitki Alanları. WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), İstanbul, Türkiye. PAMUKCUOĞLU, A., 1976, Kazdağlarının Bitki Coğrafyası Üzerine İncelemeler. Atatürk Üniversitesi Yayınları, Araştırma Serisi No:34, Erzurum. SAÇLI, S., 1996, Kazdağı ve Çevresinde Tıbbi Amaçla Kullanılan Bazı Bitkiler Üzerinde Morfolojik Araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. TÜMEN, G., SATIL, F., DUMAN, H., BAŞER, K.H.C., 2000, Two New Records for the Flora of Turkey: Satureja icarica P.H. Davis, S. pilosa Velen Turkish Journal of Botany, 24, s. 211-214. YALTIRIK, F., 1973, A review of the Chronological Variation in the Taxonomy of the Abies equi-trojani. Kazdağı Göknarı ve Türkiye Florası Uluslararası Simpozyum Bildirileri, S:29-36, İstanbul. 10