İçindekiler SUNUŞ...ix 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN İŞLETME YÖNETİMİ AÇISINDAN ÖNEMİ...1 1.1. Sağlık Programları... 5 1.2. Güvenlik Programları... 5 1.3. Eğitim Programları... 6 2. GENEL DEĞERLENDİRME...9 2.1 İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülük Başlangıç Tarihleri... 9 2.2. Tanımlar... 9 2.3. Yükümlülükler... 11 2.3.1. İşverenin Yükümlülükleri... 11 2.3.1. İşverenin Yükümlülükleri... 11 2.3.1.1. Genel Yükümlülükleri... 11 2.3.1.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yükümlülüğü... 12 2.3.2. Çalışanların Yükümlülükleri... 13 2.4. Yaptırımlar... 14 2.4.1. İşverene Yaptırımlar... 14 2.4.2. Çalışana Yaptırımlar... 20 iii
iv İş Sağlığı ve İş Güvenliği Uygulamalı El Kitabı 3. PLANLAMA...21 3.1. Organizasyon Şeması... 22 3.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Personel Listesi... 23 3.3. Çalışan Temsilcisi Seçimi ve Atanması... 24 3.3.1. Çalışan Temsilcisi Adaylarının Belirlenmesi... 24 3.3.2. Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri... 24 3.3.3. Çalışan Temsilcisi Sayısının Belirlenmesi... 24 3.3.4. Çalışan Temsilcilerinin Seçilme veya Atanma Şartları... 25 3.4. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu... 27 3.4.1. Kurulun Kurulacağı İş Yerleri... 27 3.4.2. Kurulun Kurulacağı Diğer İş Yerleri... 27 3.4.3. Kurul Oluşumu... 28 3.4.4. Kurulun Eğitimi... 29 3.4.5. İSG Kurulunun Görev ve Yetkileri... 29 3.4.6. İSG Kurulun Çalışma Usulleri... 30 3.5. İş Güvenliği Uzmanı ve İş Yeri Hekimi Ataması... 33 3.6. Yıllık Çalışma Planı... 34 3.7. İş Yeri Dosyalama Sistemi... 37 3.7.1. Özlük Dosyaları... 37 3.7.1.1. Özlük Dosyasında Bulunması Gerekli Belgeler... 38 3.7.1.2. Özlük Dosyasında Bulunması Gerekli Örnek Formlar... 39 3.7.2. İş Yeri Dosyalama Prosedürü... 53 3.7.2.1. Sosyal Güvenlik Kurumu... 53 3.7.2.2. Türkiye İş Kurumu... 53 3.7.2.3. İş Sağlığı ve Güvenliği... 53 3.7.2.4. İş Yeri Ortamında Asılması Zorunlu Belgeler... 56 3.8. Eğitim Çalışmaları... 59 3.8.1. İşverenin Yükümlülükleri... 59 3.8.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri... 59 3.8.3. Özel Politika Gerektiren Grupların Eğitimi... 60 3.8.4. Eğitimin Maliyeti ve Eğitimde Geçen Süreler... 60 3.8.5. Çalışanların Yükümlülükleri... 60 3.8.6. Eğitim Süreleri ve Konuları... 61 3.9. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Yürütülmesi... 69 3.9.1. İşverenin, İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri ile İlgili Yükümlülükleri... 69 3.9.2. İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi... 70 3.9.3. İş Sağlığı Hizmetlerinin Yürütülmesi... 71
İçindekiler v 3.10. Kişisel Koruyucu Malzemeler... 72 3.10.1. Genel Hükümler... 72 3.10.2. Kişisel Koruyucu Donanımların Değerlendirilmesi ve Seçimi... 73 3.10.3. Kişisel Koruyucu Malzemelerin Kullanım Kuralları... 73 3.11. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Yetki ve Sorumlulukları... 75 3.11.1. İş Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri... 75 3.11.2. İş Güvenliği Uzmanlarının Görevleri... 75 3.11.3. İş Güvenliği Uzmanlarının Yetkileri... 77 3.11.4. İş Güvenliği Uzmanlarının Yükümlülükleri... 77 3.11.5. İş Güvenliği Uzmanlarının Çalışma Süreleri... 78 3.12. İş Yeri Hekiminin Görev Yetki ve Sorumlulukları... 79 3.12.1. İş Yeri Hekimlerinin Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri... 79 3.12.2. İş Yeri Hekimlerinin Görevleri... 79 3.12.3. İş Yeri Hekiminin Yetkileri... 83 3.12.4. İş Yeri Hekiminin Yükümlülükleri... 84 3.12.5. İş Yeri Hekimlerinin Çalışma Süreleri... 85 3.13. Risk Analizi... 86 3.13.1. İşveren Yükümlülüğü... 86 3.13.2. Risk Değerlendirmesi Ekibi... 86 3.13.3. Risk Değerlendirmesi... 87 3.13.4. Tehlikelerin Tanımlanması... 87 3.13.5. Risklerin Belirlenmesi ve Analizi... 89 3.13.6. Risk Kontrol Adımları... 90 3.13.7. Dokümantasyon... 90 3.13.8. Risk Değerlendirmesinin Yenilenmesi... 91 3.14. Acil Durum Eylem Planı... 97 3.14.1. İşverenin Yükümlülükleri... 97 3.14.2. Çalışanların Yükümlülük ve Sorumlulukları... 97 3.14.3. Acil Durum Planı... 98 3.14.4. Acil Durumların Belirlenmesi... 98 3.14.5. Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler... 98 3.14.6. Acil Durum Müdahale ve Tahliye Yöntemleri... 99 3.14.7. Görevlendirilecek Çalışanların Belirlenmesi... 99 3.14.8. Dokümantasyon... 100 3.14.9. Acil Durum Tatbikatı... 100 3.14.10. Acil Durum Planının Yenilenmesi... 101 3.14.11. Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitim... 101 3.15. Disiplin Yönetmeliği... 137
vi İş Sağlığı ve İş Güvenliği Uygulamalı El Kitabı 3.16. İş Sağlığı ve Güvenliği İç Yönetmeliği... 148 3.17. Patlamadan Korunma Dokümanı... 155 3.17.1. Patlayıcı Madde Korunma Dokümanı Hazırlanacak Yerler... 155 3.17.2. Patlayıcı Madde Korunma Dokümanı Dışında Olan Yerler... 156 3.17.3. Patlayıcı Madde Korunma Dokümanında Neler Olmalı?... 156 3.17.4. Patlayıcı Madde Korunma Dokümanı Ne Zaman Hazırlanır?... 156 3.18. Mesleki Yeterlilik Belgesi... 164 3.18.1. Mesleki Yeterlilik Belgesi Nedir?... 164 3.18.2. Mesleki Yeterlilik Belgesinin Kanuni Dayanağı ve Para Cezası... 164 3.18.3. Mesleki Yeterlilik Belgeleri Nelerdir?... 165 3.18.4. Mesleki Yeterlilik Belgesi Hangi İş Kolları İçin Gereklidir?... 165 3.18.5. Mesleki Yeterlilik Kurumu Mesleki Yeterlilik Belgesi Zorunluluğu Getirilen Mesleklere İlişkin Tebliğ... 172 3.19. İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları... 174 3.19.1. İş Kazaları... 174 3.19.1.1. İş Kazası Nedir?... 174 3.19.1.2. Hangi Kazalar İş Kazası Sayılır?... 174 3.19.2. Meslek Hastalıkları... 176 3.19.2.1. Meslek Hastalığı Nedir?... 176 3.19.2.2. Meslek Hastalığı Tespit Edilmesindeki Şartlar Nelerdir?... 177 3.19.2.3. Meslek Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?... 177 3.19.3. İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve Bildirimi... 178 3.19.4. İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Hukuki ve Cezai Sorumlulukları... 178 3.19.4.1. Cezai Yaptırımlar... 178 3.19.4.2. Tazminat Davaları... 180 3.19.4.2.1. Maddi Tazminat... 180 3.19.4.2.2. Manevi Tazminat... 182 3.19.4.2.3. Rücu (Geri Alma) Tazminatı... 182 3.20. Çalışma Süreleri ve İzinler... 186 3.20.1. Çalışma Süreleri... 186 3.20.1.1. Normal Çalışma Süresi Nedir?... 186 3.20.1.2. Kısmi Süreli Çalışma Nedir? :... 186 3.20.1.3. Telafi Çalışması Nedir? :... 186 3.20.2. Fazla Çalışma Süreleri... 187 3.20.2.1. Fazla Çalışma Nedir?... 187 3.20.2.2. Fazla Çalışma Yapılamayacak İşler... 187 3.20.2.3. Fazla Çalışma Yaptırılmayacak İşçiler... 187
İçindekiler vii 3.20.2.4. Fazla Çalışma Yaptırılacak İşçinin Onayı... 188 3.20.3. Günde 7.5 Saat ve Altı Çalışma Yapılacak İşler... 188 3.20.3.1. Günde Azami 7.5 Saat Çalışılabilecek İşler... 188 3.20.3.2. Kimler 7.5 Saatten Fazla Çalıştırılamaz... 189 3.20.3.3. Günde 7.5 Saatten Daha Az Çalışılması Gereken İşler... 189 3.20.4. Vardiyalı Çalışma Süreleri... 189 3.20.4.1. İşçi Postaları Nasıl Düzenlenmelidir?... 189 3.20.4.2. Kimler Gece Çalıştırılmaz?... 190 3.20.4.3. Gece Çalışmalarında Kimlerin Ücretinden İndirim Yapılamaz?... 190 3.20.4.4. Gece Çalışma Süresi Nasıl olmalı?... 190 3.20.4.5. İşçi Postalarının Değişme Süresi Nasıl Olmalıdır?... 190 3.20.4.6. Posta Değişiminde Dinlenme Süresi Nedir?... 190 3.20.4.7. Ara Dinlenmesi... 191 3.20.4.8. Hafta Tatili... 191 3.20.4.9. İsim Listelerinin İşkur a Bildirimi... 191 3.20.5. İşçinin İzin Hakları... 191 3.20.5.1. Ücretsiz İzin... 191 3.20.5.2. Yol İzni... 192 3.20.5.3. Evlenme İzni... 192 3.20.5.4. Hamilelik İzni... 192 3.20.5.5. Doğum İzni... 192 3.20.5.6. Süt İzni... 192 3.20.5.7. Yeni İş Arama İzni... 193 3.20.5.8. Hafta Tatili İzni... 193 3.20.5.9. Hastalık İzni... 193 3.20.5.10. Ölüm İzinleri... 193 3.20.5.11. Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde İzin... 193 3.20.5.12. Yıllık Ücretli İzin Süreleri... 193 3.20.5.13. Yıllık İzinde Çalışma Yasağı... 194 3.20.5.14. Toplu İzin Nasıl Verilir?... 194 3.20.5.15. Kimler Toplu İzin Uygulaması Dışında Tutulabilir?... 194 3.20.5.16. Mevsimlik veya Kampanya İşlerinde Yıllık Ücretli İzin Nasıldır?... 194 3.20.5.17. Geçici İş İlişkisiyle Çalışan İşçilerin Yıllık Ücretli İzinleri Nasıldır?... 194 3.20.5.18. Yıllık İzin Kurulu Nerelerde olmalı?... 194
viii İş Sağlığı ve İş Güvenliği Uygulamalı El Kitabı 4. ÖLÇME KONTROL...195 4.1. İkaz ve Uyarı Levhaları... 195 4.1.1. Tanımlar... 195 4.1.2. İşverenin Yükümlülükleri... 196 4.1.3. Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi... 196 4.2. Görev Tanımları... 197 4.2.1. Görev Tanımı Nedir?... 197 4.2.1. Görev Tanımının Faydaları Nelerdir?... 197 4.2.3. Görev Tanımında Bulunması Gereken Temel Bilgiler Nelerdir?... 197 4.2.4. Çalışan Açısından Yararları Nelerdir?... 197 4.3. Görev Talimatları... 215 4.3.1. Görev Talimatı Nedir?... 215 4.3.2. Talimatların Sebepleri Nelerdir?... 215 4.4. Periyodik Kontroller... 238 4.4.1. Mekanik Ekipmanların Periyodik Kontrolleri... 240 4.4.2. Elektrik Tesisatı ve Sistemleri Periyodik Kontrolleri... 244 4.4.3. Çevresel Periyodik Ölçümler... 245 4.4.4. Makine ve Taşıt Periyodik Kontroller... 246 4.4.5. Yangın ve Yangın Ekipmanlarının Periyodik Kontrolleri... 249 4.4.5.1. Yangın Çeşitleri, Yangın Türleri ve Kullanılacak Yöntemler... 249 4.4.5.2. Yangın Ekipmanları Periyodik Kontroller... 250 5. İNCELEME-DENETİM...253 5.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Denetlemeleri... 253 5.2. İSG Operasyon Kontrol Formu... 254 5.3. Aylık Mutfak-Yemekhane Denetleme Formu... 258 5.4. Aylık Tuvalet-Lavabo Denetleme Formu... 262 6. SONUÇLAR...263 6.1. Genel Denetleme Kontrol Konuları... 263 6.2. Mermer & Maden Ocakları İlave Denetim Kontrol Konuları... 266 6.3. Elliden Fazla İşçi Çalıştıran İş Yerleri İçin İlave Kontrol Konuları... 267 YARARLANILAN KAYNAKLAR...269