T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI ANTALYA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI ANTALYA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ ALTERNATİF TURİZM KAYNAKLARINDAN GOLF TURİZMİ VE KONGRE TURİZMİ; ÜLKEMİZE EKONOMİK KATKILARI AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI: ANTALYA ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Saadet BAYKAN Nisan 2012 ANTALYA

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI ANTALYA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ ALTERNATİF TURİZM KAYNAKLARINDAN GOLF TURİZMİ VE KONGRE TURİZMİ; ÜLKEMİZE EKONOMİK KATKILARI AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI: ANTALYA ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Saadet BAYKAN Tez Danışmanı Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi Dekan Vekili Prof. Dr. Ahmet Akın AKSU Nisan 2012 ANTALYA

Saadet BAYKAN tarafından hazırlanan ALTERNATİF TURİZM KAYNAKLARINDAN GOLF TURİZMİ ve KONGRE TURİZMİ; ÜLKEMİZE EKONOMİK KATKILARI AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI: ANTALYA ÖRNEĞİ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Prof. Dr. A. Akın AKSU (Danışman) Adı ve Soyadı İmzası Başkan :. Üye :. Üye :. Üye :. Üye :. Tarih:../../.. Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

KÜLTÜR ve TURİZM UZMANLIK TEZİNİN ÇOĞALTILMASI ve YAYIMI İÇİN İZİN BELGESİ Tezi Hazırlayanın Adı Soyadı Tez Konusu : Saadet BAYKAN : Alternatif Turizm Kaynaklarından Golf Turizmi ve Kongre Turizmi; Ülkemize Ekonomik Katkıları Açısından Karşılaştırılması: Antalya Örneği Tez Danışmanı : Prof. Dr. A. Akın AKSU Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalışmamın, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve İhtisas Kütüphanesinde her türlü elektronik formatta arşivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum. / /2012

SINAV YETERLİLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgileri akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim.././2012 Saadet BAYKAN Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı

ÖNSÖZ Uluslararası ve ulusal turizm hareketleri; teknolojik gelişmeler, dünya nüfusunun her yıl artarak büyümesi ve gelir düzeyindeki artışların etkisiyle kitlesel bir hal almıştır. Kitle turizminin beraberinde getirmiş olduğu sıkıntılar, insanların eğitim ve kültür seviyelerinin yükselmesi, tatil ve seyahat tercihlerindeki değişimler ve farklı olana yönelim gösterme eğilimi alternatif turizm çeşitlerinin daha fazla rağbet görmesini sağlamıştır. Bu bağlamda uluslararası turizm pazarı içinde alternatif turizm çeşitleri arasında yer alan ve yüksek gelir ile harcama unsurlarına sahip kongre turizmi ve golf turizmi günümüzde etkisini yoğun bir şekilde hissettirmektedir. Bu çalışmayla; kongre ve golf turizminin Dünya da ve Türkiye deki gelişimi, mevcut durumu, özellikleri, sorunları ve çözüm önerileri ile planlama faaliyetleri incelenerek ve her iki alternatif turizm çeşidinin potansiyelini göstermek üzere Antalya bölgesinde alan araştırması yapılarak kongre ve golf turizmi çeşitlerinin ülke turizmine ekonomik katkılarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışma esnasında öncelikle; bilgi ve deneyimini benimle paylaşan, her aşamasında çalışmaya yön veren saygıdeğer danışmanım Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi Dekan Vekili Sayın Prof. Dr. A. Akın AKSU ya, Tez hazırlık süresince olanak ve desteklerini benden esirgemeyen İl Kültür ve Turizm Müdürü Sayın İbrahim ACAR a, İl Müdür Yardımcısı Sayın İlknur SELÇUK KÖKER e, İl Müdür Yardımcısı Sayın Aylin KALINTAŞ a, Şube Müdürü Sayın Selma YURDOĞLU na ve tüm Kültür ve Turizm Müdürlüğü çalışma arkadaşlarıma, i

Alan araştırması kapsamında yoğun iş ortamlarına rağmen bana zaman ayırarak çalışmaya katkıda bulunan otellerin üst düzey yöneticilerine, Yine alan araştırması esnasında bana sabırla yardım eden ve beni yönlendiren Peyzaj Mimarı Sayın Sezen GİRAN TAŞÇIOĞLU na, Yüksek Mimar Sayın Ersin Yasin ÖZTÜRK e, Yrd. Doçent Sayın Hilal ÖZTÜRK e ve Mali Müşavir Sayın Kemal GÜRSOY a, Son olarak uzmanlığa ilk adımımı atmamda bana esin kaynağı olan oğlum Ege BAYKAN a, sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Antalya, 2012 ii

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ i İÇİNDEKİLER... iii SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ.... viii TABLOLAR ve ŞEKİLLER DİZİNİ.. x GİRİŞ.. 1 BİRİNCİ BÖLÜM ALTERNATİF TURİZM KAVRAMI, TANIMI ve ALTERNATİF TURİZM ÇEŞİTLERİ 1.1 Alternatif Turizm Kavramı 5 1.2 Alternatif Turizmin Tanımı... 6 1.3 Alternatif Turizm Çeşitleri 7 1.3.1 Kongre Turizmi... 9 1.3.2 Golf Turizmi.. 11 1.3.3 Spor Turizmi.. 13 1.3.4 Kültür Turizmi... 15 1.3.5 Sağlık Turizmi... 18 1.3.6 İnanç Turizmi. 21 1.3.7 Gençlik Turizmi. 23 1.3.8 Üçüncü Yaş Turizmi.. 24 1.3.9 Kış Turizmi 25 1.3.10 Deniz Turizmi.. 26 1.3.11 Yayla Turizmi.. 28 1.3.12 Mağara Turizmi... 29 1.3.13 Dağ Turizmi. 30 1.3.14 Av Turizmi... 32 iii

İKİNCİ BÖLÜM DÜNYA DA ve TÜRKİYE DE KONGRE TURİZMİ ve GOLF TURİZMİNİN MEVCUT DURUMU, ÖNEMİ, KONGRE ve GOLF TURİZMİYLE İLGİLİ PLANLAMA FAALİYETLERİ, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 2.1 Kongre Turizmi 34 2.1.1 Kongre Turizminin Önemi. 34 2.1.2 Dünya da ve Avrupa da Kongre Turizmi.. 36 2.1.3 Türkiye de Kongre Turizmi... 40 2.1.4 Antalya Bölgesi nde Kongre Turizmine Yönelik Sorunlar... 43 2.1.4.1 Ulaşım Sorunları... 44 2.1.4.2 Ekonomik Sorunlar... 45 2.1.4.3 Pazarlamaya ve Tanıtıma İlişkin Sorunlar 45 2.1.4.4 Kongrelerin Organizasyonu Sorunu. 46 2.1.4.5 Yetişmiş Personel Sorunu. 47 2.1.5 Kongre Turizminin Sorunlarının Çözümüne ve Sürdürülebilir Gelişimine Yönelik Öneriler.. 47 2.2 Golf Turizmi 52 2.2.1 Golf Turizminin Önemi. 52 2.2.2 Dünya da ve Avrupa da Golf Turizmi... 53 2.2.3 Türkiye de Golf Turizmi 56 2.2.4 Antalya Bölgesi nde Golf Turizmine Yönelik Sorunlar 60 2.2.4.1 Ulaşım Sorunları... 61 2.2.4.2 Ekonomik Sorunlar... 61 2.2.4.3 Pazarlamaya ve Tanıtıma İlişkin Sorunlar 62 2.2.4.4 Çevresel Sorunlar.. 62 2.2.4.5 Coğrafi Sorunlar 63 2.2.5 Golf Turizminin Sorunlarının Çözümüne ve Sürdürülebilir Gelişimine Yönelik Öneriler.. 64 2.3 Kongre Turizmi ve Golf Turizmine Yönelik Planlama Faaliyetleri 68 2.3.1 Kongre Turizmine Yönelik Planlama Faaliyetleri. 68 iv

2.3.2 Golf Turizmine Yönelik Planlama Faaliyetleri.. 69 2.3.3 Kültür ve Turizm Bakanlığı nın Kongre Turizmi ve Golf Turizmine Yönelik Planlama Faaliyetleri 71 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ALTERNATİF TURİZM KAYNAKLARINDAN KONGRE TURİZMİ ve GOLF TURİZMİ; ÜLKEMİZE EKONOMİK KATKILARI AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI, ANTALYA ÖRNEĞİ KONULU ALAN ARAŞTIRMASI 3.1 Araştırmanın Amacı ve Kapsamı... 76 3.2 Araştırmanın Yöntemi. 78 3.3 Verilerin Toplanması ve Analizi. 79 3.3.1 Antalya İlinde 2011 Yılında Kongre Turizmine ve Golf Turizmine Hizmet Veren Beş Yıldızlı Oteller 79 3.3.2 Antalya İli ni 2011 Yılında Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Amaçlı Ziyaret Eden Turistlerin Sayısal Verileri... 80 3.3.2.1 Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Ziyaretçi Sayısı... 80 3.3.2.2 Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Ziyaretçilerinin Yaş Ortalaması.. 82 3.3.2.3 Aileleri ile Birlikte Gelen Ziyaretçilerin Verileri. 83 3.3.2.4 Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Ziyaretçilerinin Cinsiyet Dağılımı.. 84 3.3.3 2011 Yılında Kongre ve Golf Turizmi Arz-Talep İlişkisi. 85 3.3.3.1 Tesislerin Açık Olduğu Aylar... 86 3.3.3.2 Otellerin Yatak Kapasiteleri. 86 3.3.3.3 Toplantı Salonu ve Golf Sahası Sayıları... 88 3.3.3.4 Toplantı Salonu ve Golf Sahası Kapasiteleri... 90 3.3.3.5 2011 Yılında Kongre Turizmi ve Golf Turizminin Aylara Göre Dağılımı... 92 3.3.4 Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Pazarlama Yöntemleri.. 95 3.3.5 Kongre Turizmi ve Golf Turizminin Ekonomik Bağlamda v

Karşılaştırılması. 98 3.3.5.1 Otellerin Kongre Turizmi ve Golf Turizmi İstihdam Verileri.. 98 3.3.5.2 2011 Yılında Antalya İli ni Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Amaçlı Ziyaret Eden Turistlerin Konaklama Fiyatı... 100 3.3.5.3 2011 Yılında Antalya İli ni Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Amaçlı Ziyaret Eden Turistlerin Otel İçerisindeki Ekstra Harcamaları. 103 3.3.5.4 2011 Yılında Otellerin Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Gelirlerinin Toplam Turizm Gelirleri İçerisindeki Payları. 105 3.3.5.5 2011 Yılında Otellerin Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Gelirlerinin Toplam Turizm Gelirleri İçerisindeki Kârlılık Oranları 107 3.3.5.6 2011 Yılında Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Gelirlerinin Kişi Başı Verileri 108 3.3.6 İki Değişkenli Crosstabs (Çapraz Tablo) Analizi ve Ki-Kare Testi 110 3.3.6.1 Otel Verilerinin Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Kârlılık Oranları ile Karşılaştırılması... 110 3.3.6.1.1 Otellerin Yatak Kapasiteleri... 110 3.3.6.1.2 Otellerin Toplantı Salonu ve Golf Sahası Sayıları. 113 3.3.6.1.3 Otellerin Toplantı Salonu ve Golf Sahası Kapasiteleri... 115 3.3.6.2 Ziyaretçi Verilerinin Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Kârlılık Oranları ile Karşılaştırılması... 118 3.3.6.2.1 Ziyaretçi Sayıları 118 3.3.6.2.2 Ziyaretçilerin Yaş Ortalamaları. 120 3.3.6.2.3 Aileleri ile Birlikte Seyahat Eden Ziyaretçiler... 123 3.3.6.3 Ekonomik Verilerin Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Kârlılık Oranları ile Karşılaştırılması... 125 3.3.6.3.1 Pazarlama Yöntemleri... 125 3.3.6.3.2 Konaklama Fiyatları... 128 3.3.6.3.3 Ekstra Harcamalar.. 130 3.3.6.3.4 Kongre Turizmi ve Golf Turizmi Gelirlerinin Otellerin Toplam Turizm Gelirleri İçerisindeki Payları 132 vi

DEĞERLENDİRME ve SONUÇ. 135 KAYNAKÇA. 142 EKLER... 160 ÖZET.. 167 ZUSAMMENFASSUNG.. 168 ÖZGEÇMİŞ... 170 vii

SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ ANFAŞ ATAV ATSO BAKA BETUYAB BM DPT DSİ DTÖ EMA IACVB IAGTO ICCA ICVB IGTM KTKGB MICE NATO ÖKA PCO SPSS Antalya Fuarcılık İşletme ve Yatırım Anonim Şirketi Antalya Tanıtım Vakfı Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı Belek Turizm Yatırımcıları Birliği Birleşmiş Milletler Devlet Planlama Teşkilatı Devlet Su İşleri Dünya Turizm Örgütü Europe Middle East and Africa (Avrupa, Orta Doğu ve Afrika) International Association of Convention and Visitors Bureaus (Uluslararası Kongre Merkezi ve Ziyaretçi Büroları Birliği) International Association of Golf Tour Operators (Uluslararası Golf Tur Operatörleri Birliği) International Congress and Convention Association (Uluslararası Kongre Organizatörleri Birliği) Istanbul Convention & Visitors Bureau (İstanbul Kongre ve Ziyaretçi Bürosu) International Golf Travel Market (Uluslararası Golf Turizm Fuarı) Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri Meetings - Incentives - Congress - Exhibitions (Toplantı - Teşvik Gezisi - Kongre Sergi) North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) Önemli Kuş Alanları Profesyonel Kongre Organizatörleri Statistical Package for the Social Sciences (Sosyal Bilimler İstatistiksel Yazılım Programı viii

TGF THY TİK TUROFED TURSAB UIA UNEP Türkiye Golf Federasyonu Türk Hava Yolları Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye Otelciler Federasyonu Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği Uluslararası Kuruluşlar Birliği United Nations Environment Programme (Birleşmiş Milletler Çevre Programı) ix

TABLOLAR ve ŞEKİLLER DİZİNİ İkinci bölümün tablo ve şekilleri Tablo 2.1 ICCA 2010 verileri.. 37-38 Tablo 2.2 Dünya da golf sahalarının dağılımı... 54 Tablo 2.3 Türkiye nin golf sahası yatırım bölgeleri. 57 Şekil 2.1 Türkiye nin öncelikli golf sahası yatırım bölgeleri... 58 Üçüncü bölümün tablo ve şekilleri Şekil 3.1 Otel tipleri... 80 Tablo 3.1 Kongre ve golf turizmi ziyaretçi sayısı ve ülkelere göre dağılımı.. 81 Tablo 3.2 Kongre turizmi ve golf turizmi ziyaretçilerinin yaş ortalaması 82 Tablo 3.3 Aileleri ile birlikte seyahat eden kongre ve golf turistleri oranı... 83 Şekil 3.2 Kongre turizmi cinsiyet dağılımı 84 Şekil 3.3 Golf turizmi cinsiyet dağılımı. 85 Tablo 3.4 Tesislerin açık olduğu aylar.. 86 Şekil 3.4 Otellerin yatak kapasiteleri (kongre turizmi).. 87 Şekil 3.5 Otellerin yatak kapasiteleri (golf turizmi).. 88 Şekil 3.6 Otellerin toplantı salonu sayısı... 89 Şekil 3.7 Otellerin golf sahası sayısı.. 90 Şekil 3.8 Otellerin toplantı salonu kapasiteleri.. 91 Şekil 3.9 Otellerin golf sahaları günlük kapasiteleri.. 92 Şekil 3.10 Kongre sayısı aylık dağılımı. 93 Şekil 3.11 Golf oyun sayısı aylık dağılımı. 94 Tablo 3.5 Kongre turizmi ve golf turizmi pazarlama yöntemleri.. 97 Şekil 3.12 Otellerin istihdam verileri... 99 Tablo 3.6 Otellerin istihdam ettiği personel sayısı......... 100 Şekil 3.13 Kongre turizmi konaklama fiyatları 101 Şekil 3.14 Golf turizmi konaklama fiyatları 102 Şekil 3.15 Tatil turizmi konaklama fiyatları 103 x

Şekil 3.16 Kongrezistlerin ekstra harcamaları..... 104 Şekil 3.17 Golf misafirlerinin ekstra harcamaları 104 Şekil 3.18 Tatil turizmi misafirlerinin ekstra harcamaları... 105 Şekil 3.19 Kongre turizmi gelirlerinin toplam gelirler içerisindeki payı... 106 Şekil 3.20 Golf turizmi gelirlerinin toplam gelirler içerisindeki payı... 106 Şekil 3.21 Kongre turizminin kârlılık oranları. 107 Şekil 3.22 Golf turizminin kârlılık oranları... 108 Tablo 3.7 Kongre turizmi ve golf turizmi gelirlerinin kişi başı verileri... 109 Tablo 3.8 Otellerin yatak kapasitelerinin kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 111 Tablo 3.9 Otellerin yatak kapasitelerinin golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 112 Tablo 3.10 Otellerin toplantı salonu sayılarının kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 113 Tablo 3.11 Otellerin golf sahası sayılarının golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 114 Tablo 3.12 Otellerin toplantı salonu kapasitelerinin kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 116 Tablo 3.13 Otellerin golf sahası kapasitelerinin golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 117 Tablo 3.14 Ziyaretçi sayılarının kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması. 118 Tablo 3.15 Ziyaretçi sayılarının golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması. 119 Tablo 3.16 Ziyaretçilerin yaş ortalamalarının kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 121 Tablo 3.17 Ziyaretçilerin yaş ortalamalarının golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 122 Tablo 3.18 Aileleri ile birlikte seyahat eden ziyaretçilerin kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması...... 123 Tablo 3.19 Aileleri ile birlikte seyahat eden ziyaretçilerin golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 124 xi

Tablo 3.20 Pazarlama yöntemlerinin kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması. 126 Tablo 3.21 Pazarlama yöntemlerinin golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması. 127 Tablo 3.22 Konaklama fiyatlarının kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması. 128 Tablo 3.23 Konaklama fiyatlarının golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması. 129 Tablo 3.24 Ekstra harcamaların kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması. 130 Tablo 3.25 Ekstra harcamaların golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması. 131 Tablo 3.26 Kongre turizmi geliri oranlarının kongre turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması... 133 Tablo 3.27 Golf turizmi geliri oranlarının golf turizmi kârlılık oranları ile karşılaştırılması.... 134 xii

GİRİŞ Turizm sektörü; bulunduğu bölgeye ve ülkeye ekonomik yararlar sağlayan, ulusal ve uluslararası bir aktivite niteliği taşıyan, ulaşım, konaklama, yeme-içme ve tanıtım gibi pek çok farklı aktiviteyi içeren bir hizmetler bütünü ve son yıllarda hızla gelişen endüstriyel bir faaliyettir (Akın, 2006: 12). Teknolojinin hızlı gelişimi ve toplumsal değişimler ile birlikte gelişen ve kolaylaşan ulaşım olanakları sayesinde insanların boş zamanlarını değerlendirme faaliyetlerinde de farklılaşmalar başlamıştır. İnsanların seyahatleri sırasında ise konaklama, yeme-içme, eğlence, alışveriş vb. ihtiyaçlarını karşılamak ve buna bağlı olarak kâr elde etmek isteyen işletmeler de giderek çoğalmışlar, bilim ve teknoloji sayesinde gelişmişlerdir. Ulaşım olanaklarının gelişmesi, gelir düzeyindeki artışlar, dünya nüfusunun dolayısıyla seyahat eden insanların sayısının artması, bu insanların seyahatleri sırasındaki ihtiyaçlarının artış ve çeşitlilik göstermeye başlamasını sağlamıştır. Bunlara bağlı olarak turizme ülkeler tarafından daha ciddi yaklaşılmaya başlanmıştır. Turizme yönelik yatırım ve pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi, yorucu çalışma koşulları sonucunda tatil kavramının insanlar tarafından bir ihtiyaç olarak kabul edilmesi, kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması vb. nedenler dünyada turizm hareketlerinin düzenli bir şekilde artışını sağlayarak, bugün turizm sektörü dünya üzerinde birçok ülkenin ciddi gelirler elde ettiği sektör haline gelmiştir. Turizm sektörü; turizmin ülke ekonomisine olan olumlu etkisi, istihdam arttırıcı yönü, milli gelire olan katkısı ile giderek artan bir önemle ülkeler tarafından kabul görmüştür. Özellikle gelişmekte olan ülkeler için dış ticaret açıklarını kapatmak çabasında bir araç olmuştur. Ancak, kısa sürede turizmden ekonomik kazançlar sağlamak düşüncesiyle planlanmadan ve acele kararlarla hızla gelişen turizm hareketleri, birçok destinasyonun doğal ve sosyo-kültürel kaynaklarını hasara uğratmıştır. Aynı zamanda sürdürülebilirlik, mevsimsellik ve çevresel sorunlar gibi

olumsuzlukları da beraberinde getirmiştir. Özellikle turizm hareketlerinin belirli dönemlerde ve destinasyonlarda yoğunlaşması nedeniyle oluşan bu olumsuzluklar; sektör çalışanlarının dönemsel istihdamı, sunulan hizmet kalitesinin yükseltilememesi, altyapı problemleri ve çevresel kirlilik gibi çeşitli sonuçlar doğurmaktadır. Turizm sektörünün yanlış yönlendirilmesi durumunda kısa sürede ölü yatırımları ile ekonomik hayatı baltalayan bir sektör durumuna gelmesi kaçınılmazdır. Günümüzde kitlesel bir hal alan uluslararası turizm hareketlerinde, insanların eğitim ve kültür seviyelerinin de yükselmesi ile birlikte, olumlu bir değişim söz konusu olmaya başlamıştır. Denizlerden iç kesimlere doğru yön değiştiren, dört mevsime yayılan, çevre kirliliğini minimuma indirgeyen turizm türü arayışı ve hayata geçirilmesi çabaları mevcuttur. Bu bağlamda turizm sektöründe; bireysel veya daha küçük gruplar halinde turistlerin dikkatinin çekilmesi, turizm aktivitelerinin çeşitlendirilerek, turizmin daha uzun zamana yayılması ve farklı mekânlara uygulanması, turizm türlerinin mekân ve zaman olarak genişletilmesi benimsenerek hayata geçirilmeye çalışılmaktadır. Bu doğrultuda ülkeler de pazar içindeki mevcut paylarını koruyarak, pazar paylarını daha fazla arttırmak, tekdüze bir ürün pazarlayan ülke imajından kurtulmak ve rekabet avantajı sağlamak için turizm türlerini çeşitlendirme ve geliştirme yoluna gitmektedirler. Turizm çeşitlendirmesi ihtiyacı neticesinde ortaya çıkan turizm türlerinden kongre turizmi ve golf turizmi, ön plana çıkan turizm türleri arasında yer almaktadır. Kongre turizmi, ülkeler için turizmin tüm yıla ve bölgelere dengeli bir şekilde yayılması hedefinin gerçekleşmesine önemli katkı sağlayabilecek bir turizm türüdür. Bilimsel ve teknolojik alanda meydana gelen değişmeler, küreselleşen dünyada ekonomik ve ticari faaliyetlerin artması ile birlikte sayıları hızla artan değişik ulusal ve uluslararası örgütlerin bilgi alışverişinde bulunmak, tartışmak, eğitmek ve motive etmek vb. amaçlarla düzenledikleri toplantıların sayısı her geçen gün yükselmektedir. 2

Yoğun olarak bahar aylarında gerçekleştirilen kongreler, turizm hareketleri bakımından yaza oranla genellikle daha durgun olan bu dönemlere hareketlilik getirmektedir. Ulaşım olanakları, konaklama tesislerinin kalitesi ve toplantı tesislerinin yeterliliği gibi kongre turizmine yönelik talebi doğrudan etkileyen faktörler, doğal niteliklerden bağımsız olarak çeşitli planlama ve yatırım faaliyetleri ile sağlanabilecek özelliktedir. Bu ise yeni turizm destinasyonlarının oluşumunu kolaylaştırmakta ve ülkelerde turizmin bölgesel olarak dengeli dağılımını sağlayacak bir fırsat oluşturmaktadır. Golf turizmi de; çeşitlilik arayan turizm pazarına sunulabilecek bir ürün olarak ortaya çıkmakta ve golfçülerin hem niteliksel hem niceliksel özelliklerinden dolayı, turizm endüstrisini geliştirmek isteyen, daha çok döviz girdisi ve daha fazla istihdam arayışında olan ülkeler tarafından planlanmaktadır. Golfe duyulan ilgi giderek artmakta ve turizmi destekleyen birçok ülke için golf bir ürün olmakla birlikte bir pazarlama aracı olarak görülmektedir. İş ve pazarlama açısından bakıldığında, denizaşırı golf tatilleri sadece turistlerin değil, aynı zamanda iş amaçlı seyahat eden kişilerin de konaklama kararlarını etkileyebilmektedir. Bu durum, hem gelir ve kültür düzeylerinin yükselmesi yolunu açmakta hem de iş ilişkilerinin oluşmasına katkı sağlamaktadır. Dolayısıyla golf kitle turizmine alternatif yaratabilmek isteyen her ülke için önemli bir etkene dönüşebilmektedir. Sonuçta golf turisti niteliksel olarak kitle turistine alternatif olabilecek bir profile sahiptir. Sosyo-ekonomik düzey açısından seçkin tabaka sayılabilecek golf sporcuları, gittikçe daha fazla uluslararası turizm hareketlerine katılarak, hem kitle turizmi destinasyonlarındaki olumsuz mevsimsellik etkiyi azaltmakta hem de gittikleri destinasyonda golf olanaklarının varlığına ve kalitesine önem vermeleri nedeniyle bu yönde tesis yapımına yönelimi artırmaktadır. Bu araştırmada, öncelikle genel olarak alternatif turizm çeşitleri incelenmiş, devamında kongre turizmi ve golf turizmi, ilgili literatür bilgileri ışığında daha ayrıntılı bir biçimde irdelenmiştir. Daha sonra, Antalya bölgesi kongre turizmi ve golf turizmi açısından araştırılarak, bu bölgede faaliyet gösteren beş yıldızlı 3

tesislerde çalışan yetkililer ile görüşülerek bu iki turizm çeşidini ekonomik anlamda karşılaştırmaya yönelik bir alan araştırması gerçekleştirilmiştir. Üç bölümden oluşan tez çalışmasının birinci bölümünde; alternatif turizm kavramı, alternatif turizmin tanımı ve alternatif turizm çeşitlerine ait literatür bilgileri verilmiştir. Bu kapsamda; kongre, golf, spor, kültür, sağlık, inanç, gençlik, üçüncü yaş, kış, deniz, yayla, mağara, dağ ve av turizm çeşitlerine değinilmiştir. İkinci bölümde, kongre turizmi ve golf turizmi geniş bir kapsamda ele alınarak literatür bilgileri incelenmiştir. Bu bölümde; kongre ve golf turizminin Dünya, Avrupa ve Türkiye deki mevcut durumu, önemi, Antalya bölgesindeki sorunları ve bunların çözüm önerileri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen planlama faaliyetleri hakkında bilgiler mevcuttur. Üçüncü ve son bölümde ise, Antalya bölgesinin kongre turizmi ve golf turizmi potansiyelinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan alan araştırması yer almaktadır. Alan araştırması bağlamında veri toplama tekniği olarak anket yöntemi kullanılmıştır. 2011 yılında Antalya bölgesindeki beş yıldızlı tesisleri kongre turizmi ve golf turizmi amaçlı ziyaret eden turistlerin detaylı bilgilerine ulaşabilmek amacıyla her iki turizm türü için ayrı anket formu düzenlenmiştir. Araştırma kapsamında toplam 45 adet beş yıldızlı tesisle görüşülmüştür. Görüşmeler sonucunda elde edilen veriler bilgisayar ortamında ve SPSS 13,00 for Windows programında analiz edilmiştir. Elde edilen veriler, çalışmanın değerlendirme ve sonuç başlığı altında yorumlanmıştır. 4

BİRİNCİ BÖLÜM ALTERNATİF TURİZM KAVRAMI, TANIMI ve ALTERNATİF TURİZM ÇEŞİTLERİ 1.1 Alternatif Turizm Kavramı Turizm sektörü, yıllardır genelde, deniz, kum ve güneş üzerine kurulu hizmetler bütünü olarak algılanmıştır. Son yıllarda ön plana çıkan turizm çeşitleri zaman içerisinde deniz kum güneş turizminin yanı sıra sektöre farklı anlamlar katmaktadır. Günümüzde turizm sektörü büyük bir değişim yaşamaktadır. Bu değişimle beraber yeni turizm çeşitleri ortaya çıkarken, turistlerin turizm sektöründen beklentileri farklılaşmış ve yeni taleplerde bulunulmaya başlanılmıştır (Taşbaşı, 2011: 31). Turistik eğilimlerdeki değişimler, alternatif turizm türlerine olan talebin artmasında etkili olmuştur. Yaşam standartlarının, gelirin ve sosyal hakların yükselmesi; kentleşmenin, iş yaşamının getirmiş olduğu sıkıntı ve stres nedeni ile turizm faaliyetlerinden beklenti, istek ve tercihler değişim göstermektedir. Bu nedenle turistler yaz dönemlerine sıkıştırılmış deniz, kum, güneş gibi unsurları kapsayan turizm faaliyetleri yerine değişik tercihlerde bulunmaktadırlar (Öztürk ve Yazıcıoğlu, 2002: 10). Alman Monari Turizm Seyahat Acentesi tarafından Avrupalı turistlere yönelik yapılan ve 7400 kişinin katıldığı, müşteri memnuniyeti konulu anket çalışmasına göre, Belçika, Hollanda, Avusturya, Norveç, İsveç, İsviçre ve Almanya'da 7 bin 400 kişinin yüzde 55'i tatil tercihlerini deniz, kum ve güneş turizminin yanı sıra alternatif turizmden yana kullanmaktadır (turizmgazetesi.com, 21.06.2011).

Deniz, kum ve güneşe dayalı kitle turizminin doğurmuş olduğu olumsuz etkiler, alternatif turizme yönelimi artırabilmektedir. Bu turizm türü etkinlikleri ile ilgili turistik düzenlemeler çoğunlukla turistik talebe göre biçimlendirilmeye çalışılmaktadır. Turistik talebin ön planda tutulduğu kitle turizminde topluma ve çevreye duyarsız, hızlı, plansız, kısa vadeli gelişme ve büyüme söz konusudur. Talebi karşılamak üzere seferber edilen sermaye, çevre, eğitimsiz işgücü ve zaman gibi kaynaklar zorlanmaktadır. Zorlanan kaynaklar kısa vadede kâr getirse de uzun vadede tam bir çöküşe neden olmaktadır (Acuner, 2006: 17, 19). Bu bağlamda ülkeler; hem istek, beklenti ve tercihlere cevap verebilecek turizm türlerini planlayıp geliştirmek; hem de zorlanan kaynakların çöküşünü engellemek üzere bazı değişiklikler yapma yoluna gitmişlerdir. Ülkeler sahip oldukları turizm kaynaklarına uygun alternatif turizm türlerini geliştirerek, farklı istek ve tercihlere sahip turistleri kendilerine çekerek, yeni bir turizm anlayışının kapısını aralamış, aynı zamanda turizm pazarından aldıkları payı arttırabilmek yolunda önemli bir adım atmışlardır (Öztürk ve Yazıcıoğlu, 2002: 10). Turizm türlerini geliştirme çabasında bir ülkenin planlama ve organizasyon aşamalarında titiz ve dikkatli davranması büyük önem arz etmektedir. Öztürk ve Yazıcıoğlu (2002:10) na göre Eğer alternatif turizm faaliyetleri iyi bir şekilde planlanmaz ve organize edilmezlerse getirilerinden götürdükleri fazla olabilir. Buna dayalı olarak gelişmekte olan ülkeler, alternatif turizm faaliyetlerine ilişkin alt yapı ve üst yapıyı oluşturmalı, bunların geliştirilmesi ve kullanımına ilişkin denetimleri etkin olarak yerine getirmelidirler. 1.2 Alternatif Turizmin Tanımı Alternatif turizm kavramı üzerine birçok tanım yapılmıştır. Bu bölümde farklı şekillerde ifade edilen kavramın tanımlarından bazılarına yer verilecektir. Bu tanımlardan yola çıkılarak genel bir tanımlamaya ulaşılmaya çalışılacaktır. Alternatif turizm ile ilgili literatür incelendiğinde, konuyla ilgili iki temel yaklaşım olduğu görülmektedir. Bunlardan birincisi; alternatif turizmin diğer turizm 6

türlerine bağlı, fakat tamamlayıcı bir turizm türü olduğu yönündedir. İkinci yaklaşımda ise, alternatif turizm, oluşumu yönünden, geleneksel turizmden farklı özelliklere sahip daha özel konularla harekete geçirilen bir turizm türü olarak düşünülmektedir. Bu özellikler, genel olarak doğal çekicilikler ve turistik talepteki kendine özgü bir takım özellikler olarak ifade edilmektedir. Daha sonraki yıllarda ise alternatif turizmin, bölgenin doğal alanlarının ve zengin kültürel tarihinin zevkine varma şansı veren ve özel olarak turistlere sunulan yeni bir ağırlama anlayışı veya konukseverlik olarak tanımlandığı görülmektedir (Çontu, 2006: 6, 12). Bulut (2006; 13) a göre Alternatif turizm, turizmde kaynak olarak güneşin, denizin ve sahillerin kullanıldığı geleneksel veya kitle turizmine alternatif olarak gelişen turizm türlerini ele alan bir kavramdır. Alternatif turizm kavramı genel olarak eko turizm ve kültürel turizm çeşitlerini aynı çatı altında toplayan bir turizm formudur. Bir başka tanımlamaya göre, içerdiği çeşitli turizm aktiviteleri sayesinde farklı bölgeleri turizm faaliyetleri içine alarak, belli bölgeler üzerinde yoğunlaşmayı azaltan ve turizmi 12 aya yayan; çevre, yerli halk ve turistler ile olan ilişkileri kuvvetlendiren bir turizm çeşidi olarak da ifade edilmektedir (Acuner, 2006: 18). Bu tanımlardan yola çıkarak alternatif turizm için; turistik taleplere ve doğal çekiciliklere göre şekillenen, genelden ziyade duruma göre daha özel olan konularla harekete geçirilen ya da tamamlayıcı olabilen, turistlere özel bir misafir ağırlama anlayışının benimsendiği, eko turizm ve kültürel turizm çeşitlerini de içinde barındıran bir turizm türü denilebilir. Alternatif turizmin bölgesel ve mevsimsel yoğunlaşmayı dengede tutması ise en önemli özellikleri arasında görülmektedir. 1.3 Alternatif Turizm Çeşitleri Alternatif turizm, kapsadığı çeşitli turizm türleri sayesinde farklı bölgeleri turizm faaliyetleri içine alarak, kitle turizminin aksine kimi bölgelerdeki yoğunlaşmayı azaltmaktadır. Aynı zamanda kitle turizminde geçerli olan, turizmin 7

belli bir döneme sıkıştırılması durumunu tersine çevirerek, turizmin 12 aya yayılmasını sağlamaktadır (Acuner, 2006: 18). Turizm sezonunun bütün bir yıla yayılması, turizm ürününün çeşitlenmesine bağlıdır. Alternatif turizm başlığı altında bir sınıflandırma yapılırken, genellikle ülkelerin çekicilik (işletmeler, doğal güzellikler, sosyo-kültürel zenginlikler) özellikleri büyük önem arz etmektedir. Aynı zamanda moda eğilimlerinin de dikkate alındığı görülmektedir (Çontu, 2006: 12). Türkiye, kıyı turizminin yanı sıra, alternatif turizm türleri açısından da eşsiz imkânlara sahiptir. Bununla birlikte bu potansiyel, rasyonel anlamda kullanılamamaktadır. Antalya, Muğla ve Aydın kıyı kesimlerinde deniz-kumgüneş ten oluşan kitle turizmine yönelik tatil turizmi doygunluk noktasındadır. Bu nedenle, bu alanlarda; turistleri otelden çıkararak ikincil harcamaların arttırılması, mevcut tesislerin 12 ay çalışmasının sağlanması, turizm bölgesi açısından kıyı turizminin yanı sıra marka oluşumunda etkili olacak etkinliklerin özendirilmesi planlanmaktadır. Böylece; doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerler korumakullanma dengesi içinde kullanılarak ve turizm alternatifleri geliştirilerek, Türkiye nin turizmden alacağı pay arttırılmış olacaktır (teftis.kulturturizm.gov.tr, 2011). Türkiye de alternatif turizm türlerinden öncelikli olarak sağlık, termal, kültür, kış, golf, eko, yayla ve kongre turizminin geliştirilmesine önem verilmektedir. Böylece ülkenin turizmden alacağı payı arttırmak ve turizm sektöründe dünyada ilk beş ülke arasında yer almak hedeflenmektedir (Günay, 2010: 19). Bu kapsamda, bu alt başlık içerisinde alternatif turizm türleri dünyadan ve Türkiye den örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. 8

1.3.1 Kongre Turizmi Kongre kelimesi Latince Congressus kelimesinden gelmekte ve beraberce anlamını taşımaktadır (Aydın, 1997: 9). Daha önce konusu, tarihi ve içeriği bir program ile açıklanmış bir etkinliktir. Bu etkinlik; bilimsel, sektörel vb. alanlarda profesyonellerin katılımcılar ile bilgi alışverişinde bulunduğu ve katılan kişi sayısına göre kategorize edilen bir faaliyetler bütünüdür. Buna göre; 50 kişiye kadar olan toplantılar seminer, kollogyum, çalışma grup toplantısı, müzakere, tartışma, komisyon çalışmaları ve yuvarlak masa toplantıları olarak adlandırılırken; 50-300 kişi arasındaki toplantılar içerisinde genel kurullar, konferanslar, sempozyumlar ve kollogyumlar yer almaktadır. 300 kişinin üzerindeki toplantılar ise kongre olarak değerlendirilmektedir (Karasu, 1985: 12). Uluslararası Dernekler Birliği (UIA) kayıtlarına göre ilk uluslararası kongre 10 Mart - 8 Haziran 1681 tarihleri arasında Roma da gerçekleştirilen uluslararası tıp kongresidir. Bunu takiben 1681-1851 tarihleri arasında her yıl en fazla 5 uluslararası toplantının yapıldığı varsayılmaktadır. 18 Eylül 1814-9 Haziran 1815 tarihleri arasında gerçekleştirilen Viyana kongresi ise geçmişte yapılan en uzun kongre olarak görülmektedir. Avrupalı aristokratların ve devlet adamlarının katıldığı bu toplantının konusu ise Napolyon Sonrası Yeni Avrupa dır (Aydın, 1997: 19). Uluslararası kongreler sayı olarak 1901 yılında 70 e, 1910 yılında ise dünya genelinde 200' e ulaşmıştır. Bu rakam 1950 yılında 803 olmuştur. 1985-1990 yılları arasında büyük sıçrama gösteren uluslararası kongrelerin 1997 yılına gelinceye kadarki ortalama artış hızı % 5,5 tir. 1997 yılı sonu itibari ile düzenlenen kongre sayıları 1950 yılına oranla 11 kat daha fazladır (Çizel, 1999: 36). II. Dünya Savaşı ndan sonra uluslararası nitelikteki toplantıların sayıları hızla artmıştır. Bunun nedenleri; bilimsel ilerlemelere bağlı olarak ortaya çıkan bilginin paylaşımı, dünya ticaretinin artması sonucu ekonomik gelişmeler, ulaşım alanındaki gelişmeler, seyahat formalitelerinin basitleştirilmesi, sosyal ve kültürel ilişkilerle ortaya çıkan Birleşmiş Milletler (BM) veya Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü 9

(NATO) gibi uluslararası örgütlenmeler olarak değerlendirilmektedir (Aydın, 1997: 3). Bunların yanı sıra bilimsel ve teknolojik gelişmelerin ve uzmanlaşmanın artması ile buna paralel olarak insanların gerek yeni teknolojileri öğrenmek, gerekse bilimsel çalışmalarını açıklamak ya da tanıtmak ve bilgi alışverişinde bulunmak üzere yüz yüze gelme gereksinimi duyması; toplantılara katılan delegelerin seyahat, konaklama ve katılım ücretlerinin bağlı bulundukları kurum ve kuruluşlarca karşılanması gibi kongre turizmini kolaylaştıran hatta teşvik eden özel nedenler de bulunmaktadır (Çizel, 1999: 18). II. Dünya savaşından sonra yapılan kongre sayısında meydana gelen artışlar, kongreciliğin meslek haline gelmesine ve kongre organizasyonu nedeniyle oluşan hareketliliğin de bir turizm türü olarak adlandırılmasına neden olmuştur (Aymankuy, 2006: 6). Bir süreç olarak düşünüldüğünde çeşitli unsurlarıyla turizm faaliyeti ile iç içe giren kongre turizmi ikili bir turizm türüdür (Arber, 2008: 8, 9). Burada esas olan kongredir. Turizm kongrenin bir türevi olarak ortaya çıkmaktadır. Her yıl giderek artan kongre organizasyonları bir turistik hareket nedenidir. Uluslararası düzeyde yapılmakta olan toplantılarda binlerce bilim adamı ve uzmanların bilgileri harmanlanmakta ve kendilerini ağırlayan ülkelerin maddi ve manevi kazanımları olmaktadır. Şöyle ki; kongre turizmi kapsamında dünya ülkelerinden gelen konuklar, sektörel faydalanmayı sürdürmenin yanında, bulundukları ülkenin kültürel ve doğal zenginliklerini görme isteği içinde olmaktadırlar (Karasu, 1985: 13). İnsanların ikamet alanları dışına organize bir biçimde seyahat ederek uzmanlık gerektiren bilimsel alanlarda ya da mesleki konularda ortak konular üzerinde görüşmelerde ve bilgi alışverişinde bulunmak, aynı zamanda öğrenmek, etrafı görmek, dinlenmek ve eğlenmek amacıyla bir araya gelme faaliyetlerinin bütünü (Çakıcı, 2004: 3) olarak tanımlanan kongre turizmi; zamanla gelişerek turizm pazarında önemli bir etken olarak konumlanmıştır (Oktay, 1997: 50). 10

Kongre ve toplantıların başlangıcı insanlık tarihi kadar eskilere dayanmasına karşın, günümüz anlayışı ve uygulamalarına ilişkin ilk bulgulara Kuzey Amerika ve Avrupa da rastlanmaktadır. 19. yy. sonları ve 20. yy. başlarında bölgesel düzeyde gelişme gösteren kongre turizmi, yerel yönetimler tarafından kurulan kongre büroları ile yeni bir boyut kazanmaya başlamıştır. Uluslararası Kongre ve Ziyaretçi Büroları Birliği (IACVB) nin 1914 yılında ABD de kurulması ve Avrupa nın Amerika da yapılan kongrecilik uygulamalarını örnek alarak uluslararası nitelikli kongreler düzenlemeye başlaması, kongre turizm pazarına dünya çapında bir boyut kazandırmıştır (Arber, 2008: 50). 1.3.2 Golf Turizmi Golf, 1000 yıla yakın bir geçmişe sahip olduğu düşünülen ve kimler tarafından ne zaman keşfedildiği tam olarak bilinmeyen bir spor dalıdır (baka.org.tr, 2011: 4). Golf oyunu İngilizler tarafından 18. ve 19. yüzyıllarda, İngilizlerin dünyanın çeşitli bölgelerinde bulunan sömürgelerine, diğer gelişmiş ülkeler ile iyi ilişkileri ve Amerika kıtasına büyük ölçüde göç vermesi nedeni ile tüm dünyaya yayılmıştır. Bunu takiben golf oyununa olan ilgi artarak başta Avustralya, Amerika ve Japonya da dâhil olmak üzere tüm dünya ülkelerinde yaygınlaşmıştır (Önen, 1994: 7). Dünya da ilk golf kulübü 1735 yılında Edinburg da kurulmuş, golf kuralları ile ilgili ilk doküman da 1744 yılında 13 madde olarak Golf Oyununda Kurallar ve Maddeler adı altında Edinburg da yayınlanmıştır. Bu kurallar 1754 yılında Royal and Ancient Golf Club of Saint Andrews kulübü tarafından tüm dünyaya tanıtılmıştır (Çetin, 2008: 18). Önceleri belli bir sınıf ve yaş grubuna hitap eden golf oyununun kurallarının belirlenmesi ve golf sahalarının dünyada yaygınlaşması ile birlikte hedef kitlesi genişlemiştir (Önen, 1994: 16). Golfun bir turizm aracı haline dönüşmesinde iki önemli sebep ön plana çıkmaktadır. Öncelikle golf sporunu diğer spor dallarından ayıran en önemli özellik olan, golf sahalarının her birinin birbirinden farklı olmasıdır. Golfun açık alan sporu 11

olması nedeniyle sahalar belli standartlar çerçevesinde tasarlanıp inşa edilmektedir. Buna rağmen hiçbir saha bir diğer sahanın aynısı olmamaktadır. Golf sporu bir açık hava sporu olduğu için, aynı zamanda açık hava koşullarının da bu sporun üzerinde etkisi büyüktür. Belli bir bölgedeki golf sahasının kullanım oranı iklim koşulları ile doğru orantılıdır. Turistin golf için uygun iklim koşullarının bulunduğu ülkelere gitmesi golf turizminin tetikleyici özelliklerindendir (Kasap ve Faiz, 2008: 39,40). Spor turizminin bir türü ya da kendine özgü bir ilgi turizmi olarak tanımlanan golf turizmi; aynı zamanda aktif bir spor tatili türü, tercih edilen uluslararası bir seyahat ürünü, lüks spor turizmi, sosyal ve ekonomik etkileri olan bir iş olarak değerlendirilmektedir (Kim, Kim, Ritchie, 2008: 199). Ülkeler, turizm gelirlerini arttırmak amacıyla turizmi çeşitlendirme ve turizmin 12 aya yayılması politikalarını benimsemişlerdir. Bunu sağlamak üzere yöneldikleri turizm türleri arasında yer alan golf turizmi, ekonomik getirileri ile ön plana çıkmaktadır. 1920 li yıllardan itibaren ekonomik etkisi öncelikle Amerika da görülmeye başlayan golf sporu daha sonra Avrupa ülkelerinde de hızla gelişmiş ve yarattığı ekonominin büyüklüğü ile ciddi bir endüstriye dönüşmüştür (Kasap ve Faiz, 2008: 32). İklim ve coğrafi koşulları golf için uygun olan ülkelerde golf sahaları yatırımları artmıştır. Devlet, yerel yönetimler ve özel sektör tarafından desteklenen golf turizmi; İspanya, Portekiz, İtalya, Fransa, Tayland, Güney Afrika gibi ülkelerde de bir endüstri halini almıştır (Çetin, 2008: 16). Budak (2010) a göre, dünyada 65 Milyon kişi golf oynamaktadır. Amerika Birleşik Devletleri golf turizminden 205 milyar Dolar; Avrupa, Ortadoğu ve Afrika ise 66 milyar Dolar gelir elde ederken Türkiye de 42 milyon Dolar gelir sağlanmıştır. * Golfe duyulan ilgi giderek artmakta ve turizmi destekleyen birçok ülke için golf bir ürün olmakla birlikte bir pazarlama aracı olarak görülmektedir. İş ve pazarlama açısından bakıldığında, denizaşırı golf tatilleri sadece turistlerin değil aynı *09.09.2010 tarihli Merkez Bankası Döviz Kuru esas alınmıştır. 12

zamanda iş amaçlı seyahat eden kişilerin de konaklama kararlarını etkileyebilmektedir. Bu durum hem gelir ve kültür düzeylerinin yükselmesi yolunu açmakta hem de iş ilişkilerinin oluşmasına katkı sağlamaktadır (Kim, Kim, Ritchie, 2008: 200). Dolayısıyla golf kitle turizmine alternatif yaratabilmek isteyen her ülke için önemli bir etkene dönüşebilmektedir. Sonuçta golf turisti niteliksel olarak kitle turistine alternatif olabilecek bir profile sahiptir (Çetin, 2008: 24,31). 1.3.3 Spor Turizmi Spor turizminin iş seyahatleri veya ticari olmayan seyahatler esnasında gerçekleştirildiğini ifade eden Standeven ve De Knop (2002:12) a göre spor turizmi; plansız bir şekilde gerçekleştirilen seyahatler esnasında ya da planlı ve ticari veya ticari amaç gütmeyen iş seyahatleri sırasında dâhil olunan, sportif aktiviteler ile ilgili tüm aktif ve pasif etkinliklerdir (aktaran: Lim ve Patterson, 2008:119). Spor turizmi, belirli spor etkinlikleri ve spor müzesi gibi pasif spor tatillerini veya sualtı dalış ve bisiklet gibi aktif spor seyahatlerini içermektedir (Lim ve Patterson, 2008:119 ). Bir seyahatin spor turizmi olarak görülebilmesi; seyahatin spor turizmi tanımına ve kapsamına uygunluğu ve sportif amaçlarla yapılıp yapılmadığı ile belirlenmektedir (Hazar, 2007: 79). Farklı bir deyişle seyahate çıkmayı tetikleyen baskın neden spor veya turizm olmalıdır (Lim ve Patterson, 2008:119 ). Değişen turizm eğilimleri arasında spor turizmi olarak anılan turizm çeşidi son yıllarda tüm dünyada ön plana çıkmakta ve modern toplumların yaşamının önemli bir parçası haline gelmektedir. Spor turizmi özellikle gelişmiş ülkelerin ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Örneğin spor endüstrisinin ABD'de; savunma sanayinden sonra ülke ekonomisinin ikinci büyük gücü olduğu ifade edilmektedir (turizmdebusabah.com, 21.06.2011). Türkiye de spor turizmi, gelişme potansiyeli olan alanlardan biri olarak görülmektedir. Uygun değerlendirilebilmesi durumunda turizm sezonunu uzatma ve yeni ürün geliştirme kapsamında turizme önemli katkıları olabilecektir (Resort Dergisi, 2010: 70). 1970 li ve 1980 li yıllarda henüz birer turistik ürün olarak 13

keşfedilmemiş olan, isimleri büyük bir çoğunluk tarafından bilinmeyen rafting, trekking, diving, paragliding gibi pek çok doğa sporu türü, Türkiye nin spor turizmi envanterine girmiş ve gelişmiştir. Aynı zamanda uluslararası platformda ülkenin adı bu tip sporlarla beraber anılmaya başlanmıştır (Hazar, 2007: 80). Günümüzde spor turizmi öylesine gelişmiştir ki, turistler birkaç farklı dalda spor yapmak yanında sadece tek bir sporu yapmak amacıyla da seyahat etmeye başlamışlardır. Böylece farklı dallarda spor yapmayı kapsayan spor turizmi başlığı altında alt dallar ortaya çıkıp gelişmiştir. Spor turizmi çeşitleri arasında önemli bir yere sahip olan futbol turizmi, insanların futbol oynamak veya futbol karşılaşmalarını izlemek amacıyla turizm hareketlerine katılmalarından ortaya çıkan bir turizm türü olarak tanımlanmaktadır (Hazar, 2007: 106). Türkiye, dünyanın birçok ülkesinden futbol takımlarının kamp merkezi haline gelmiştir. Bu vesileyle spor turizmi gelirleri 250 milyon dolara kadar ulaşmıştır. Uzun yıllardır Almanya, Hollanda ve İspanya gibi ülkelerin takımlarının geldiği Türkiye, artık farklı ülkelerden takımların yanı sıra milli takımları da ağırlamaktadır. Suriye den, İran dan, Türk cumhuriyetlerinden birçok lig ve milli takım, kamp yeri olarak Türkiye yi seçmektedir. Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TÜRSAB) Başkanı Başaran Ulusoy a göre, Türkiye de uluslararası organizasyonlar arttıkça gelen takımların sayısı da artmaktadır. (tourismtoday.net, 23.06.2011). Futbol kulüpleri Türkiye de kamp için en fazla Antalya bölgesini tercih etmektedir. Antalya da 157 adet futbol sahası bulunmaktadır. Belek, Kundu, Manavgat ve Kemer bölgesinde bulunan futbol sahalarının bazıları otellere, bazıları ise kamu kuruluşlarına aittir. 1990 yılında Antalya ya kamp için 25 futbol takımı gelirken günümüzde 900 futbol takımı gelmektedir (turizmgazetesi.com, 21.06.2011). Yamaç paraşütü, balon, yelken ve kanat gibi spor aktivitelerini içeren bir diğer önemli spor turizmi çeşidi ise hava sporları turizmidir. Türkiye, hava sporlarına 14

ilgi duyan kişiler için keşfedilmesi gereken özelliklere sahip bir ülke olarak değerlendirilmektedir (Hazar, 2007: 103). Spor turizmi çeşitlerinden akarsu turizmi dendiğinde, ilk sırada rafting yer almaktadır. Türkiye deki akarsuların büyük bölümü akarsu turizmi olarak tanımlanan rafting, kano ve nehir kayağı için çok elverişlidir. Çoruh nehri, Köprüçay, Manavgat çayı, Dim çayı, Adana-Feke-Göksu nehri, Zamatı ırmağı ve Fırat nehrinin bazı kısımları rafting için uygun akarsulardır. Türkiye de akarsu turizmine yönelik potansiyelin geliştirilmesi ve geniş kitlelere hitap edecek şekilde tanıtımının yapılması önem taşımaktadır. Büyük yatırımlar gerektirmeyen akarsu turizmi; çevrenin tarihi, arkeolojik, kültürel, otantik değerleri ve diğer turizm çeşitleriyle bir bütün oluşturmaktadır (ktbyatirimisletmeler.gov.tr, 23.06.2011). Turistlerin sportif ve turistik amaçlarla, aletli ve aletsiz sualtı dalışı yapmak için turizm hareketlerine katılmaları durumu olarak tanımlanan sualtı dalış turizmi spor turizminin bir diğer kolunu oluşturmaktadır (Hazar, 2007: 92). Günümüzde Kızıldeniz, Karayipler, Florida, Maldiv Adaları, Endonezya, Filipinler, Tayland ve Malta Adası sualtı dalış turizminin önemli merkezleri olarak görülmektedir (izto.org.tr, 24.06.2011). Türkiye de bir dalış, Kuzey Avrupa ülkelerindeki benzer bir dalıştan daha ucuz olmaktadır (Kültür ve Turizm Dergisi, 2011: 89, 90). Buna rağmen Türkiye ye sualtı dalışı için gelen yabancı turist sayısı çok azdır, çünkü ülkenin bu bağlamdaki potansiyeli bilinmemektedir. Hâlbuki dünyada sualtı arkeolojisi bilim dalının temelleri Türkiye de atılmıştır. Özellikle Ege Bölgesi ve Çeşme Yarımadası ülkenin en zengin sualtı arkeolojik değerlerine sahiptir. Aynı zamanda dünyanın en eski batığı Kaş taki Uluburun batığıdır (izto.org,tr, 24.06.2011). 1.3.4 Kültür Turizmi Doğal ve tarihsel kültür varlıklarını, kültürel etkinlikleri, güncel sanat eserlerini, bazı sosyo-ekonomik olguları turistik bir ürün biçiminde gezginlerin 15

hizmetine sunan turizm anlayışı olarak tanımlanan kültür turizmi, yalnızca tarihsel olanı değil, günceli de kapsamaktadır (Köfteoğlu, 2011). Tüm kentsel, kırsal, doğal öğeler, arkeolojik, tarihsel kültür varlıkları, müzeler, ören yerleri, anıtsal yapılar, sivil mimari örnekleri, her türlü güncel sanat eseri ve etkinliği, etnografya, botanik, flora ve fauna gibi her türlü kültür ürünü bu tanımın içerisindedir. Bu nedenle eko turizm, kuş gözlemciliği, ipek yolu turizmi, bitki inceleme gibi türler de bu tanım kapsamındadır (Pekin, 2009: 98). Eko turizm, kültür turizmi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Eko turizm denince akla öncelikle endüstriyel faaliyet gelmelidir. Kendine özgü belli karakterlere sahip, yoğun bir şekilde pazarlanan ve promosyonu yapılan karmaşık endüstriyel faaliyetler ağından oluşan eko turizm; koruma için finans sağlama, bilimsel araştırma, girilmemiş ve hassas ekosistemleri koruma, kırsal alanda yaşayan insanlara fayda, fakir ülkelerde gelişmeyi teşvik, ekolojik ve kültürel duyarlılığı geliştirme, turizm endüstrisinde sosyal sorumluluğu ve çevresel bilinci işleme, turistleri eğitme ve dünya barışını kurma yoludur (Erdoğan, 2010:43). Türkiye de eko turizm adı altında, orman ve korunan alanlarda yürüyüşler, doğayı sevdirme, doğayla iç içe bir yaşam ve çadırlı kamplar, safari turları, motor ve cip turları, ormanlık alanlarda piknik gibi etkinlikler gerçekleştirilmektedir. Doğal alanlara yapılan bu gezi ve ziyaretler turizm şirketleri tarafından kitlesel hale dönüştürülmektedir. Ayrıca etkinlikler, alanların özelliklerine göre değil ziyaretçilerin taleplerine ve alanların kullanımına göre yönlendirilmektedir. Eko turizmin gerçekleştirildiği alanlarda, sürdürülebilir bir anlayış içerisinde kaynak kullanımına müdahale edilmelidir. Aksi halde hayvan davranışlarından sosyal değerlere kadar pek çok alanda bozulma olabilmektedir (TODEG, 2010: 11, 17). Kültür turizmi çeşitleri arasında yer alan kuş gözlemciliği doğayı; kuşları rahatsız etmeden, yuvalama alanlarına girmeden, yumurta veya yuva malzemesi almadan, gözlem sonunda bölgede herhangi bir eşya bırakılmadan kuşların dünyasından tanımayı sağlayan bir gözlem sporudur (kultur.gov.tr, 27.06.2011). 16

Kuşların ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına en verimli katkıyı sağlayacak öncelikli alanların belirlenmesi amacıyla Önemli Kuş Alanları (ÖKA) yaklaşımı benimsenmiştir. ÖKA, 1989 yılında Uluslararası Kuşları Koruma Konseyi tarafından başlatılan ve dünyanın birçok ülkesinde yürütülen bir projedir (kultur.gov.tr, 27.06.2011). Türkiye'de ise buradaki kuşlar açısından önem taşıyan alanların, kamuoyu bilinci oluşturarak, lobi etkinlikleri ve kampanyalarla korunması, alanlardaki gelişmelerin sürekli izlenmesi ve yeni ÖKA' ların belirlenmesi amaçlarıyla 1990 yılında, Türkiye'nin Önemli Kuş Alanları Projesi geliştirilmiştir. Bu proje ve projeye yönelik envanter çalışması Doğal Hayatı Koruma Derneği koordinatörlüğünde yürütülmüştür (kultur.gov.tr, 27.06.2011). Türkiye'deki toplam kuş türlerinin sayısı Avrupa'nın tamamında bulunan kuş türleri kadardır. Bunun nedeni, Türkiye nin zengin sulak alanlara sahip olması ve kuş göç yolları üzerinde bulunmasıdır. Türkiye'de kuş gözlemciliği son yıllarda dünyadaki gelişmelere paralel olarak hızla yayılmaktadır (kultur.gov.tr, 27.06.2011). Kültür turizminin bir alt kolu olarak görülen İpek Yolu, Asya yı Avrupa ya bağlayan bir ticaret yolu olarak nitelendirilmektedir. İpek Yolu, 2000 yıldan beri bölgede yaşayan kültürlerin, dinlerin, ırkların izlerini taşımaktadır. Aynı zamanda olağanüstü bir tarihi ve kültürel zenginlik sunmaktadır. Polatlı, A. (2008, Eylül 08). Anadolu da İpek Yolu; kuzeyde: Trabzon, Gümüşhane, Erzurum, Sivas, Tokat, Amasya, Kastamonu, Adapazarı, İzmit, İstanbul, Edirne merkezlerini izlemektedir. Güneyde ise Mardin, Diyarbakır, Adıyaman, Malatya, Kahramanmaraş, Kayseri, Nevşehir, Aksaray, Konya, Isparta, Denizli, Antalya merkezlerini izlemektedir. Ayrıca, Erzurum, Malatya, Kayseri, Ankara, Bilecik, Bursa, İznik, İzmit, İstanbul güzergâhının da kullanıldığı bilinmektedir. Polatlı, A. (2008, Eylül 08). 17

Kültür ve Turizm Bakanlığı; turizmin ülke geneline ve bütün bir yıla yaygınlaştırılması politikası çerçevesinde, İpek Yolu Projesi ne de yer vermektedir. Bu proje kapsamında, kültürel mirasın en kritik unsurlarından olan ve bazıları doğaya ve çevresel etkenlere mağlup düşmüş bulunan hanların (kervansarayların) korunması, bir koruma-kullanma dengesi içinde yaşatılarak tarihi İpek Yolu nun canlandırılması planlanmıştır. Proje kapsamında Sultan Hanı (Aksaray), Sarı Han (Nevşehir), Şarapsa Han (Antalya), Ak Han (Denizli), Ağzıkara Han (Aksaray), Alara Han (Antalya), Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı (Malatya), Çardak Han (Denizli), Susuz Han (Burdur), İncir Han (Burdur) ve Alay Han (Aksaray) ana tur güzergâhları ile çakışan İpek Yolları üzerinde yer alan kervansaraylar olarak belirlenmiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında 22 Şubat 1993 tarihinde yukarıda ifade edilen kervansarayların turizm amaçlı kullanılabilmelerine olanak sağlayacak bir işbirliği protokolü imzalanmıştır (ktbyatirimisletmeler.gov.tr, 27.06.2011). Kültür turizmi içerisinde yer alan bitki inceleme turizmi de büyük önem arz etmektedir. Anadolu, bitki çeşitliliği bakımından dünyanın en zengin bölgelerindendir. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse Türkiye de bilinen toplam 12 bin 54 bitki türü mevcuttur. Tüm Avrupa kıtasında bu sayı yaklaşık 20 bin civarındadır (Çınar ve Uysal, 2010: 103). Türkiye aynı zamanda endemik bitki tür sayısı bakımından da önemli bir yere sahiptir. Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse, ülkede toplam endemik tür sayısı 3 bin 905 adettir. Tüm Avrupa kıtasında ise bu sayı 2 bin 400 civarındadır. Endemik bitki türlerinin büyük bir bölümü Batı Akdeniz Bölgesi nde bulunmaktadır (Çınar ve Uysal, 2010: 103). 1.3.5 Sağlık Turizmi Tedavi ve tatilin eşzamanlı, kaliteli ve uygun bütçe ile bir arada sunulmasına sağlık turizmi denilebilir. İlk çağlardan bu yana insanlar sağlık bulmak, ağrılarından, hastalıklarından kurtulmak için olanaklar aramışlar ve bazen bunu yaşadıkları yerden 18