ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ Emine ALTINKAYA URUK ANKARA TAVUKÇULUK ARAŞIRMA ENSTİTÜSÜ NDE GELİŞTİRİLEN ÇEŞİTLİ TAVUK HATLARININ FENOTİPİK ÖZELLİKLERİNİN TANITILMASINA İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ADANA, 2011
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ANKARA TAVUKÇULUK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ NDE GELİŞTİRİLEN ÇEŞİTLİ TAVUK HATLARININ FENOTİPİK ÖZELLİKLERİNİN TANITILMASINA İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA Emine ALTINKAYA URUK DOKTORA TEZİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI Bu Tez 12/08/2011 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir......... Prof. Dr. Ahmet TESTİK Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK Prof. Dr. Taner ALAGÖZ DANIŞMAN ÜYE ÜYE........... Prof. Dr. Ramazan YETİŞİR Doç.Dr. Ladine ÇELİK ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Zootekni Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2007D15 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
ÖZ DOKTORA TEZİ ANKARA TAVUKÇULUK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ NDE GELİŞTİRİLEN ÇEŞİTLİ TAVUK HATLARININ FENOTİPİK ÖZELLİKLERİNİN TANITILMASINA İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA Emine ALTINKAYA URUK ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Ahmet TESTİK Yıl: 2011 Sayfa: 109 Jüri : Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK Prof. Dr. Taner ALAGÖZ Prof. Dr. Ramazan YETİŞİR Doç. Dr. Ladine ÇELİK Çalışma, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde geliştirilmekte olan 2 si beyaz (BLUE ve BLACK), 3 ü kahve (RIR I, BAR I ve LINE 54) renkli yumurtacı 5 tavuk hattının, fenotipik özelliklerini ortaya koymak amacıyla yürütülmüştür. Tavuk hatları, kalitatif özellikler (kulakçık rengi, mahmuz rengi, tüy rengi, gaga rengi, deri rengi, bacak rengi, sakal rengi ve yumurta kabuk rengi, ibik şekli) bakımından tanıtılmaya çalışılmıştır. Bazı kantitatif özellikler (göğüs, gaga ve incik ölçüleri, canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, ölüm oranı, cinsel olgunluk yaşı ve ağırlığı, ilk on yumurta ağırlığı, %50 yumurta verim yaşı, yumurta verimi ve yumurta kalitesi) belirlenmiş ve bu özellikler bakımından genotipler karşılaştırılmıştır. Gerek büyütme gerekse yumurtlama döneminde; kahverengi yumurtacı genotipler ile beyaz yumurtacı genotipler, üzerinde durulan çoğu özellikler bakımından kendi içlerinde önemli farklılıklar göstermiştir (P<0.05). Sonuç olarak; bu araştırmanın yürütüldüğü koşullarda genel olarak beyaz yumurtacı hatlar arasında BLUE genotipi, kahverengi yumurtacı hatlar arasında ise BAR I genotipi daha iyi performans göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Saf Hatlar, Fenotip, Yumurta Verimi ve Ağırlığı, Ölüm Oranı I
ABSTRACT PhD THESIS A RESEARCH ON INTRODUCTION OF PHENOTYHPIC PARAMETERS OF SEVERAL POULTRY LINES DEVELOPED IN ANKARA POULTRY RESEARCH INSTITUE Emine ALTINKAYA URUK ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF ANIMAL SCIENCE Supervisor: Prof. Dr. Ahmet TESTİK Year: 2011, Pages: 109 Jury :Prof. Dr. Ahmet TESTİK Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK Prof. Dr. Taner ALAGÖZ Prof. Dr. Ramazan YETİŞİR Doç. Dr. Ladine ÇELİK This study was carried out to find out phenotypic characters of 2 white (BLUE and BLACK), and 5 brown colored (RIR I, BAR I and LİNE 54) laying hen line which improved at Ankara Poultry Research Institutes. It was introduced that the qualitative characteristics (the color of the earlobe, the color of the spur, the color of the feather, the color of the beak, the color of the skin, the color of the leg, the color of the wattle, and the color of the egg shell, the shape of the comb) of laying hen line. Some quantitative characters (breast, beak and shank size, body weight gain, feed intake, mortality range, sexual maturity age and weight, the weight of the first ten eggs, 50% of egg production, egg production and egg quality) determined and compared aspect of these characters of laying hen line. Both growing and laying period, the differences between white genotypes and colored genotypes showed significant differences (P<0.05). As a result, BLUE genotype in white laying hens and BAR I genotype in colored laying hens showed better performance than the others in the research conditions. Key Words: Pure Line, Phenotype, Egg Yield and Weight, Mortality Range. II
TEŞEKKÜR Tez konumun belirlenmesi, çalışmanın yürütülmesi ve her konuda yardımlarını esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Ahmet TESTİK e ve yazımında yardım ve desteğini esirgemeyen sayın Prof. Dr. A.Nazım ULUOCAK a ve Prof. Dr. Taner ALAGÖZ e teşekkür ederim. Doktora tez jüri üyelerinden sayın Prof. Dr. Ramazan YETİŞİR e, Prof. Dr. İskender YILDIRIM a ve Doç. Dr. Ladine ÇELİK e; istatistiksel analizlerimin yapılmasında yardımcı olan Prof. Dr. Tamer KAYAALP e, Biyolog Nurşen YILDIRIM a, Doç. Dr. Soner ÇANKAYA ya; çalışmam süresince yardımlarını esirgemeyen eşim ve aileme; çalışmanın yürütülmesinde emeği geçen Kanatlı Hayvanlar Seksiyonunda çalışan Ahmet BAĞRIAÇIK, ve diğer çalışanlara teşekkür ederim. Çalışmalarım esnasında her konuda emeği geçen mesai arkadaşım Zir. Müh. Tolga AYGÜN e, tezin ve ayrıca katkısı olan bütün arkadaşlarıma samimi ve içten teşekkür etmeyi borç bilirim. Tezim süresince bana destek veren Adana İl Tarım Müdürlüğü Proje ve İstatistik Şube Müdürü Seçkin SEFER e teşekkürlerimi sunarım. III
İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ...I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VIII ŞEKİLLER DİZİNİ...XII SİMGELER VE KISALTMALAR... XIV 1. GİRİŞ... 1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR... 3 2.1. Dış Görünüş İle İlgili Çalışmalar... 3 2.2. Büyüme İle İlgili Çalışmalar... 3 2.2.1. Büyütme Dönemine Ait Yaşama Gücü ve Ölüm Oranları... 3 2.2.2. Büyütme Dönemine Ait Yem Tüketimi... 4 2.2.3. Büyütme Dönemine Ait Canlı Ağırlık Ortalamaları... 5 2.3. Yumurtlama Dönemi İle İlgili Çalışmalar... 6 2.3.1. Cinsel Olgunluk Yaşı ve Ağırlığı... 6 2.3.2. Yumurta Verimi ve Yumurta Ağırlığı... 12 2.3.3. Yumurtlama Dönemine Ait Yem Tüketimleri... 19 2.3.4. Yumurtlama Dönemine Ait Yaşama Gücü... 19 2.3.5. Yumurtlama Dönemine Ait Dönem Sonu Canlı Ağırlığı... 21 2.3.6. Yumurtaların İç ve Dış Kalite Özellikleri... 21 3. MATERYAL VE METOD... 25 3.1. Materyal... 25 3.1.1. Kümes... 25 3.1.2. Hayvan Materyali... 28 3.1.3. Yem Materyali... 28 3.1.4. Altlık Materyali... 31 3.1.5. Sağlık Koruma ve Kontrol Koşulları... 31 3.1.6. Alet ve Ekipmanlar... 31 IV
3.1.6.1. Ölçüm Cihazının Özellikleri... 32 3.2. Metod... 35 3.2.1. Büyütme Dönemi... 35 3.2.1.1. Göğüs Ölçüleri... 36 3.2.1.2. Gaga Ölçüleri... 36 3.2.1.3. İncik Ölçüleri... 37 3.2.2. Yumurtlama Dönemi... 37 3.2.2.1. Yumurtlama Verimi İle İlgili Özellikler... 39 3.2.2.1.(1). Cinsel Olgunluk Yaşı... 39 3.2.2.1.(2). Cinsel Olgunluk Ağırlığı... 39 3.2.2.1.(3). İlk On Yumurta Ağırlığı... 39 3.2.2.1.(4). % 50 Verim Yaşı... 39 3.2.2.1.(5). Canlı Ağırlık Değişimi... 39 3.2.2.1.(6). Yumurta Ağırlığı (g)... 39 3.2.2.1.(7). Yumurta Verimi (adet)... 40 3.2.2.1.(8). Yaşama Gücü (%)... 40 3.2.2.1.(9). Yem Tüketimi (kg)... 40 3.2.2.1.(10). Yumurta Kalitesi İle İlgili Özellikleri... 41 3.2.2.1.(10).a Yumurta Ağırlığı (g)... 41 3.2.2.1.(10).b Şekil İndeksi (%)... 41 3.2.2.1.(10).c Kabuk Kalınlığı (mm)... 42 3.2.2.1.(10).d Ak İndeksi (mm)... 43 3.2.2.1.(10).e Haugh Birimi... 43 3.2.2.1.(10).f Sarı İndeksi (mm)... 44 3.2.3. İstatistiksel Analizler... 44 4. BULGULAR VE TARTIŞMA... 47 4.1. Hayvanların Genel Özellikleri... 47 4.1.1. Kalitatif Özellikler... 47 4.1.1.1. RIR I (Rhode Island Red) Genotipi... 47 4.1.1.2. BAR I (Barred Rock) Genotipi... 51 4.1.1.3. LİNE 54 (Line 54) Genotipi... 54 V
4.1.1.4. BLUE (Blue Line) Genotipi... 58 4.1.1.5. BLACK (Black Line) Genotipi... 61 4.1.2. Kantitatif Özellikler... 64 4.2. Büyütme Dönemine Ait Bulgular... 67 4.2.1. Saf Hatlara Ait Canlı Ağırlık Ortalamaları (g)... 67 4.2.2. Saf Hatlara Ait Yem Tüketimleri (kg)... 70 4.2.3. Saf Hatlara Ait Yaşama Gücü (%)... 71 4.3. Yumurtlama Dönemine Ait Özellikler... 73 4.3.1. Yumurta Verimi İle İlgili Özellikler... 73 4.3.1.1. Cinsel Olgunluk Yaşı, Ağırlığı ve %50 Verim Yaşı... 73 4.3.2. Saf Hatlara Ait Canlı Ağırlık Ortalaması (g)... 76 4.3.3. Saf Hatlara Ait Yem Tüketimleri (kg)... 79 4.3.4. Saf Hatlara Ait Yaşama Gücü (%)... 80 4.3.5. Yumurta Verimi... 81 4.3.6. Yumurta Kalitesi İle İlgili Özellikler... 91 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER... 95 KAYNAKLAR... 99 ÖZGEÇMİŞ... 109 VI
VII
ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 2.1. Kahverengi ebeveynlerin büyütme dönemi haftalık canlı ağırlık değişimi (g)... 5 Çizelge 2.2. Beyaz ebeveynlerin büyütme dönemi haftalık canlı ağırlık değişimi (g) 6 Çizelge 2.3. Yıllar itibariyle saf hatların performans değeri... 6 Çizelge 2.4. İkili, dörtlü ve saf hatlara ait verim özellikleri... 7 Çizelge 2.5. Yerli ve dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritlere ait cinsel olgunluk yaşı (gün)... 8 Çizelge 2.6. Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatlara ait cinsel olgunluk yaşı (gün)... 9 Çizelge 2.7. Yerli ticari yumurtacıların verim özellikleri... 9 Çizelge 2.8. Yerli ve melezleme ile elde edilen hibritlere ait verim özellikleri... 10 Çizelge 2.9. Kahverengi yumurtacı hatlara ait verim özellikleri... 11 Çizelge 2.10. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları... 13 Çizelge 2.11. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları... 14 Çizelge 2.12. Ebeveyn ve hibritlere ait verim özellikleri... 15 Çizelge 2.13. Ebeveyn ve hibritlere ait verim özellikleri... 15 Çizelge 2.14. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları... 16 Çizelge 2.15. 1985-1986 yıllarında otoseks beyaz yumurtacı ebeveyn ve otoseks hibrite ait 43 haftalık yumurta verim değerleri... 16 Çizelge 2.16. Yerli ve melezleme ile elde edilen hibritlere ait verim özellikleri... 17 Çizelge 2.17. Hibritlerin yumurta verimi ve yumurta ağırlığı değerleri... 18 Çizelge 2.18. Genotiplerin yumurtalarının kalite özellikleri... 22 Çizelge 3.1. Yem materyali... 30 Çizelge 3.2. Aşı programı... 31 Çizelge 4.1. RIR I genotipine ait kalitatif özellikler... 50 Çizelge 4.2. BAR I genotipine ait kalitatif özellikler... 53 Çizelge 4.3. LINE 54 genotipine ait kalitatif özellikler... 57 Çizelge 4.4. BLUE genotipine ait kalitatif özellikler... 60 Çizelge 4.5. BLACK genotipine ait kalitatif özellikler... 63 VIII
Çizelge 4.6. Kahverengi yumurtacı saf hatların dişi bireylerine ait göğüs genişliği ve uzunlukları, incik genişliği, gaga genişlikleri ve uzunlukları (mm) ortalamaları... 65 Çizelge 4.7. Kahverengi yumurtacı saf hatların erkek bireylerine ait göğüs genişliği ve uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunlukları (mm) ortalamaları... 65 Çizelge 4.8. Beyaz yumurtacı saf hatların dişi bireylerine ait göğüs genişliği ve uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunlukları (mm) ortalamaları... 66 Çizelge 4.9. Beyaz yumurtacı saf hatların erkek bireylerine ait göğüs genişliği ve uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunlukları (mm) ortalamaları... 66 Çizelge 4.10. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (dişiler için) ait canlı ağırlık ortalamaları (g)... 67 Çizelge 4.11. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (erkekler için) ait canlı ağırlık ortalamaları (g)... 68 Çizelge 4.12. Beyaz yumurtacı saf hatlara (dişiler için) ait canlı ağırlık ortalamaları (g)... 69 Çizelge 4.13. Beyaz yumurtacı saf hatlara (erkekler için) ait canlı ağırlık ortalamaları (g)... 70 Çizelge 4.14. Saf hatların birey başına 0-6 haftalık (karışık birey) ve 0-18 haftalık yaş itibariyle eklemeli yem tüketimleri (kg)... 71 Çizelge 4.15. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait 0-6 haftalık (karışık bireyler) ve 6-18 haftalık (dişi bireyler) yaş itibariyle yaşama gücü (%) ve ölüm oranları (%)... 72 Çizelge 4.16. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait 0-6 haftalık (karışık bireyler) ve 6-18 haftalık (dişi bireyler) yaş itibariyle yaşama gücü (%) ve ölüm oranları (%)... 72 Çizelge 4.17. Kahverengi yumurtacı saf tavuk hatların cinsel olgunluk yaşı, ağırlığı ve %50 verim değişimi ile ilgili özelliklerin değişimi... 74 IX
Çizelge 4.18. Beyaz yumurtacı saf tavuk hatların cinsel olgunluk yaşı, ağırlığı ve %50 verim değişimi ile ilgili özelliklerin değişimi... 75 Çizelge 4.19. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (dişi bireyler için) ait canlı ağırlık ortalamaları (g)... 76 Çizelge 4.20. Kahverengi yumurtacı hatlara (erkekler bireyler için) ait canlı ağırlık ortalamaları (g)... 77 Çizelge 4.21. Beyaz yumurtacı saf hatlara (dişi bireyler için) ait canlı ağırlık ortalamaları (g)... 78 Çizelge 4.22. Beyaz yumurtacı hatlara (erkekler bireyler için) ait canlı ağırlık ortalamaları (g)... 79 Çizelge 4.23. Saf hatların (dişi bireyler) birey başına 20-74 haftalık yaş itibariyle eklemeli yem tüketimleri (kg)... 80 Çizelge 4.24. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait (20-74 haftalar arası) yaşama gücü (%) ve ölüm oranı (%)... 80 Çizelge 4.25. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait (20-74 haftalar arası) yaşama gücü (%)ve ölüm oranı (%)... 81 Çizelge 4.26. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait yumurta verimi ile ilgili özellikler (18-74. haftalar arası)... 82 Çizelge 4.27. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait yumurta verimi ile ilgili özellikler (21-74. haftalar arası)... 83 Çizelge 4.28. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait birey başına düşen yumurta verimi (%) ve birey başına düşen yumurta verimi (adet)... 84 Çizelge 4.29. Beyaz Yumurtacı saf hatlara ait birey başına düşen yumurta verimi (%) ve birey başına düşen yumurta verimi (adet)... 85 Çizelge 4.30. Saf hatların ait eylül- kasım 2007 aylarına ait kümesi içi sıcaklık değerleri... 89 Çizelge 4.31. Saf hatların aralık 2007- ocak 2008 aylarına ait kümesi içi sıcaklık değerleri... 91 Çizelge.4.32. Kahverengi yumurtacı saf hatların yumurtalarının dış kalite özellikleri... 92 X
Çizelge.4.33. Kahverengi yumurtacı saf hatların yumurtalarının iç kalite özellikleri... 93 Çizelge.4.34. Beyaz yumurtacı saf hatların yumurtalarının dış kalite özellikleri... 94 Çizelge 4.35. Beyaz yumurtacı saf hatların yumurtalarının iç kalite özellikleri... 94 XI
ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. 4 No lu Et Tavuğu Yetiştirme Kümesi İçinden Bir Görüntü... 25 Şekil 3.2. 1 No lu Araştırma ve Uygulama Kümesi İçinden Bir Görüntü... 26 Şekil 3.3. 3 No lu Yumurtacı Üretim Kümesi İçinden Bir Görüntü... 27 Şekil 3.4. Hassas Dijital Elektronik Terazi... 32 Şekil 3.5. Ölçüm Cihazının Önden Görünümü... 32 Şekil 3.6. Askılı kova tipi tüp yemlik... 34 Şekil 3.7. Otomatik çan tipi plastik suluk... 34 Şekil 3.8. Erkek ve dişi bireylerden alınan göğüs ölçümünden görüntü... 36 Şekil 3.9. Dişi ve erkek bireylerden alınan gaga ölçümünden görüntü... 36 Şekil 3.10. İncik ölçümünden görüntü... 37 Şekil 3.11. Hassas elektronik laboratuar terazisi... 41 Şekil 3.12. Dijital Kumpas... 42 Şekil 3.13. Mikrometre... 42 Şekil 3.14. Dijital kumpas... 43 Şekil 3.15. Ayaklı Dijital Mikrometre... 43 Şekil 3.16. Dijital kumpas... 44 Şekil 3.17. Ayaklı Dijital Mikrometre... 44 Şekil 4.1. RIR I genotipine ait günlük yaştaki civciv... 48 Şekil 4.2. RIR I genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler... 48 Şekil 4.3. RIR I genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler... 49 Şekil 4.4. RIR I genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz... 49 Şekil 4.5.BAR I genotipine günlük yaştaki civciv... 51 Şekil 4.6. BAR I genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler... 52 Şekil 4.7. BAR I genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler... 52 Şekil 4.8. BAR I genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz... 53 Şekil 4.9. LINE 54 genotipine ait günlük yaştaki civciv... 55 Şekil 4.10. LINE 54 genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler... 55 Şekil 4.11. LINE genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler... 56 Şekil 4.12. LINE genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz... 56 XII
Şekil 4.13. BLUE genotipine ait günlük yaştaki civciv... 58 Şekil 4.14. BLUE genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler... 59 Şekil 4.15. BLUE genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler... 59 Şekil 4.16. BLUE genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz... 59 Şekil 4.17. BLACK genotipine ait günlük yaştaki civciv... 61 Şekil 4.18. BLACK genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler... 62 Şekil 4.19. BLACK genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler... 62 Şekil 4.20. BLACK genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz... 62 Şekil 4.21. RIR I genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)... 86 Şekil 4.22. BAR I genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)... 87 Şekil 4.23. LINE 54 genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)....87 Şekil 4.24. BLUE genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)... 88 Şekil 4.25. BLACK genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)... 88 XIII
SİMGELER VE KISALTMALAR FAO YUM-BİR ATAE : Food and Agriculture Organisation : Yumurta Üreticileri Merkez Birliği : Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü XIV
XV
1. GİRİŞ Emine ALTINKAYA URUK 1. GİRİŞ Ülkemizin kanatlı sektörü son yıllarda hızlı bir gelişme göstermektedir. Bu gelişmeye paralel olarak nitelikli genetik materyal ihtiyacı da hızla artmıştır. İhtiyaç duyulan kaliteli damızlık materyalin, yurt içinden ıslah edilmiş materyalle sağlanması mümkün olmadığından, dış ülkelere başvurulmaktadır (Şenköylü, 1985). Dünya ülkelerinin yıllar itibariyle üretim değerlerine bakıldığında, 2009 yılında en fazla yumurta üretiminin 238.712 bin tonla Çin de (%38.2) yapıldığı görülmektedir. Ülkemizde ise yumurta üretimi 864 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu üretimle Türkiye yumurtada dünya üretiminde 12. sırada yer almaktadır (FAO, 2011; YUM-BİR, 2011). Ülkemizde tavukçuluğun dışa açılması, hem üretim tekniğinde yeni gelişmelere yol açarak karlılığın artmasını sağlamış, hem de damızlık ihtiyacımızın karşılanmasına büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Nitelikli genetik materyalin kullanılması ve yeni teknoloji ile birlikte kanatlı sektörü modern bir üretim dalı haline gelmiştir. Kanatlı sektörümüz özel kesimde her yönüyle çok hızlı gelişme göstermiş, üretim açısından ise bazı dönemlerde resmi plan hedeflerini aşmış bir hayvancılık kolu olmuştur. Tavukçuluğumuz, bazı işletmelerde bilim ve teknolojinin oldukça ileri düzeyde kullanıldığı tarıma dayalı endüstrimizin en başarılı dallarından birisi haline dönüşmüştür (Testik, 1985). Gelişen tavukçuluğumuz buna rağmen özellikle genetik materyal açısından dışa bağımlılıktan kurtulamamış olup her yıl artan miktarlarda çeşitli dış kaynaklı ebeveynler ve hibritleri ithal etmiştir (Erensayın, 2001). Ülkemizde tavukçuluk sektörünün damızlık materyal bakımından dışa bağımlı olarak gelişmesinin yaratacağı sorunlar ve sakıncaları gidermek amacıyla 1970 li yıllarda Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde ıslah çalışmalarına hız verilmiştir. Bu çalışmalar sürdürülürken, bir yandan da Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın ortak çalışmaları sonucu; 1995 yılında Kanada dan 6 sı kahverengi, 4 ü beyaz yumurtacı olmak üzere toplam 10 adet saf tavuk hattına ait kuluçkalık yumurtalar ithal edilmiş, bunlardan çıkış yapılmış ve bu hatlar Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nün Haymana/İkizce de bulunan 1
1. GİRİŞ Emine ALTINKAYA URUK tesislerinde yetiştirilmeye alınmıştır. Bu saf hatlar, akrabalığın artmamasına da dikkat edilerek kendi içlerinde çoğaltılmış, sonra bazı özelliklerin geliştirilmesi amacıyla seleksiyon ve hatlar arası hibritleme çalışmalarına başlanmıştır. Daha sonra ise, hatlar arasında çeşitli melezleme çalışmaları yapılmış ve özel kombinasyon kabiliyeti yüksek hatlar belirlenerek, ikisi kahverengi (ATAK, ATAKS), biri beyaz (ATABEY) olmak üzere üç hibritin üretimi gerçekleştirilmiştir (Akman ve ark., 2004). Hızla gelişen tavukçuluk sektörümüz, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Koruma Kontrol Şube Müdürlüğü nün 2010 yılı kayıtlarına göre ticari yumurtacı işletme sayısı 1072, kapasitesi bakımından 56 milyon adet/dönem, etçi işletme sayısı 8908, kapasitesi 131 milyon adet/dönem, damızlık işletme sayısı ise 277 ve kapasitesi 8 bin dönem/adet e ulaşmıştır. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde yetiştirilen saf hatlar ve bunların hibritleri üzerinde yapılan çalışma ve değerlendirmelerden olumlu sonuçlar alınmıştır (Göğer, 1996; Büyükbebeci ve ark., 1999; Göğer ve ark., 2003; Mızrak ve ark., 2007a; Mızrak ve ark., 2007b; Göğer ve ark., 2007; Durmuş ve Türkoğlu, 2007). Bugün Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nün geliştirdiği damızlıklardan elde edilen hibritler yurt dışından ithal edilen ticari hibritlerle yarışacak duruma geldiği belirtilmektedir (Anonymous, 2005a). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından alınan karar gereğince, daha önce geliştirilen kahverengi ve beyaz yumurtacı ebeveynler gen kaynağı olarak korunmak üzere 2003 yılında Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nden diğer enstitülere de verilmiştir (Anonymous, 2005b). Bu genetik materyalden Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliği ne de getirilmiştir. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde geliştirilmiş olan 5 farklı saf tavuk hattının Çukurova Üniversitesi koşullarındaki fenotipik özellikleri (dış görünüşlerine göre), performansları (büyüme döneminde; canlı ağırlık artışları, grup düzeyinde yem tüketimleri, ölüm oranı gibi parametrelerin belirlenmesi, yumurtlama döneminde ise ölüm oranları, cinsel olgunluk yaşı, cinsel olgunluk ağırlığı, yumurta verimi, grup düzeyinde yem tüketimi) ve yumurta kalite ölçütleri gibi kriterlerin belirlenmesi araştırmanın amacını oluşturmuştur. 2
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.1. Dış Görünüş İle İlgili Çalışmalar Simona ve ark., (2008) 45 haftalık yaştaki yumurtacı hibrit ile yaptıkları çalışmada, vücut uzunluğunu 18.06±0.15 cm, göğüs uzunluğunu ise 10.85±0.11 cm olarak tespit etmişlerdir. Komboçya da dört farklı ırk üzerinde fenotipik özellikleri belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, tüy şeklinin, renginin ve uzunluğunun birbirinden farklı olduğunu bildirmişlerdir (Vathana ve Keo, 2006). Tayland ın kuzey bölgesinde 4 farklı işletmede Decoy ırkları üzerinde fenotipik özellikleri belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, erkek hayvanlarda boyun ve bölgesinin %91 inin parlak sarı, kuyruk renginin %93 ü siyah, kulak lobu etrafının %75 i parlak sarı, kulak lobunun %91 inin kırmızı, yüz renginin %100 kırmızı, göz renginin %80 portakal sarısı, gaga renginin %71 i gri-siyah renkli, bacak renginin %70 gri-siyah, deri renginin %67 sinin beyazımsı kırmızı ve %100 balta ibikli olduğunu, ayrıca vücut uzunluğu, genişliği ve incik genişliğinin sırasıyla; 175, 55, 7.0 mm olduğunu bildirmişlerdir. Dişi hayvanlarda ise, boyun ve bölgesinin kahverengi ve tüy uçlarının sarı, kulak lobu etrafının %72 i parlak sarı, kulak lobunun %85 inin kırmızı, yüz renginin %97 sinin kırmızı, göz renginin %88 sinin portakal sarısı, gaga renginin %96 i gri-siyah renkli, bacak renginin %71 gri-siyah, deri renginin %79 sinin beyazımsı kırmızı ve %96 balta ibikli olduğunu, vücut uzunluğunun, genişliğinin ve incik genişliğinin sırayla; 156, 45, 6.3 mm olduğunu bildirmişlerdir (Morathop ve ark., 2009). 2.2. Büyüme İle İlgili Çalışmalar 2.2.1. Büyütme Dönemine Ait Yaşama Gücü ve Ölüm Oranları İpek ve ark., (1998), kahverengi ve beyaz yumurtacı hibritlerin işletme koşullarında bazı özelliklerinin saptanmasıyla ilgili olarak 0-20 haftalık yaş 3
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK döneminde kahverengi yumurtacılarda 8.57 kg/piliç yem tüketimi, %5.23 oranında ölüm; beyaz yumurtacılarda ise 7.93 kg/piliç yem tüketimi, %3.31 oranında ölüm belirlemişlerdir. Durmuş ve ark., (2009) yaptıkları çalışmada, ATAK ve ATAK-S kahverengi yumurtacı hibrit ile ATABEY beyaz yumurtacı hibritinin 0-17 haftalık yaştaki yaşama gücü değerlerini iki farklı yerde (SDÜ ve OMÜ) sırayla %95.94, 97.41, 94.33 ve %96.50, 99.71 ve 92.17 olarak belirlemişlerdir. Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari hibritlerin eşdeğer çevre koşullarında büyüme ve üretim dönemi verim performanslarını inceleyen Başpınar ve ark., (2003), 18. hafta sonu itibariyle ölüm oranlarını sırayla % 2.81, 1.75 ve 1.50 olarak bildirmişlerdir. Düzgüneş ve ark., (1982) yerli kahverengi, yerli beyaz ve dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritlerle yaptıkları test çalışması sonucunda 0-8 haftalar arasında her genotip için yaşama gücü değerlerini sırasıyla % 98.53, 96.78 ve 98.87 olarak belirtmişlerdir. ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre cinsiyet ayırımına imkan veren beyaz yumurtacı otoseks ebeveynin O 2 ve T 2 melez performanslarına göre ıslah etmek maksadıyla yaptığı araştırmada, 1987 yılında büyütme dönemine ait O 2-1, O 2-2, T 2 hatlarının yaşama gücü değerlerini sıra ile %79.7, %89.1 ve %81.2 bildirirken, 1988 yılında ise aynı hatların yaşama gücü değerlerini %76.2, %73.9 ve %86.9 olarak bildirmiştir (Kadıoğlu, 1990). 2.2.2. Büyütme Dönemine Ait Yem Tüketimi Başpınar ve ark., (2003), Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari hibritlerin eşdeğer çevre koşullarında büyüme döneminde, 0-18 haftalık toplam yem tüketimlerini kahverengi ticari hibritlerde (Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL) 6857.5 g, 6826.3 g, 6685.7 g olarak belirtmişlerdir. 4
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK 2.2.3. Büyütme Dönemine Ait Canlı Ağırlık Ortalamaları İki yerli kahverengi ((ATE-K(1), ATE-K(2)) ve iki yerli beyaz ((ATE-B(1), ATE-B(2)) ile iki dış kaynaklı kahverengi (YB-K(1) ve YB-K(2)) ve dış kaynaklı beyaz ((YB-B)) yumurtacı hibritlerin karşılaştırıldığı bir araştırmaya ait sonuçlara göre, 21. hafta canlı ağırlıkları sırasıyla 1827 g, 1849 g, 1544 g, 1387 g, 1877 g, 1901 g ve 1491 g olarak bildirmişlerdir (Düzgüneş ve ark., 1985). ATAE tarafından yetiştirilen yerli beyaz yumurtacı hibrit (ATABEY) ile iki dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritin (Hy-Line ve Lohmann LSL) çeşitli özellikler bakımından karşılaştırıldığı bir çalışmada, 20 haftalık yaştaki canlı ağırlığı sırayla 1364 g, 1350 g ve 1297 g olarak saptamıştır (Tourchyan, 2005). Yerli iki yumurtacı kahverengi hibrit ile iki dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritin verim özellikleri bakımından karşılaştırıldığı çalışmada (Fathel, 2005) 20. haftada canlı ağırlığı 1613 g, 1679 g, 1556 g ve 1524 g olduğunu bildirmiştir. ATAE de yetiştirilen, kanat tüylenmesine göre cinsiyet ayırımına imkan veren, O 1, T 1, O 1 T 1, O 2 T 2 beyaz yumurtacıların 22. haftalık yaştaki canlı ağırlıkları sırayla; 1353g, 1335 g, 1295 g, 1328 g, olarak tespit etmiştir (Yetişir, 1984). Mızrak ve ark., (2010), ATAE de yetiştirilen kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatlardan elde edilen ebeveynlerin çeşitli verim özelliklerinin tespiti ve birbirleriyle kıyaslanması amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Çalışmada, 4 adet kahverengi (Line54 Colombian, Colombian Line 54, Barred Rock I ve Barred Rock II), 2 adet de beyaz (Maroon Blue, Black Maroon) genotiplerin büyütme dönemine ait canlı ağırlık ortalamaları Çizelge 2.1 ve Çizelge 2.2 de verilmiştir. Çizelge 2.1. Kahverengi ebeveynlerin büyütme dönemi haftalık canlı ağırlık değişimi (g) Genotip/Haftalar Haftalar 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Line54 Colombian 36 80 197 367 523 719 967 1094 1262 Colombian Line 54 36 95 210 365 538 766 959 1104 1227 Barred Rock II 38 88 200 355 555 772 1009 1163 1283 Barred Rock I 37 88 200 336 550 792 990 1156 1291 5
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK Çizelge 2.2. Beyaz ebeveynlerin büyütme dönemi haftalık canlı ağırlık değişimi (g) Genotip/Haftalar Haftalar 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Maroon Blue 35 79 168 303 422 578 755 896 1017 Black Maroon 36 83 176 296 436 654 773 934 987 2.3. Yumurtlama Dönemi İle İlgili Çalışmalar 2.3.1. Cinsel Olgunluk Yaşı ve Ağırlığı Uysal ve Boğa (1990), Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde bulunan, kanat tüylenmesine göre cinsiyet ayrımına imkan veren beyaz yumurtacılar, dış kaynaklı ebeveynler ve tüy rengine göre cinsiyet ayrımı yapılabilen kahverengi yumurtacı tavukları kullanarak yaptıkları araştırmada, ebeveyn hibritlerin çeşitli verim özelliklerini tespit etmişlerdir. Çalışmada, T 1 T 1, T 1 Y, O 1 O 1, YO 1, O 1 T 1, YO 1 T 1 Y kodu verilen beyaz yumurtacılarda sırasıyla cinsel olgunluk yaşını 172, 174, 167, 160, 153 ve 154 gün, cinsel olgunluk ağırlıklarını 1490, 1413, 1518, 1608, 1678 ve 1689 g olduğunu bildirmişlerdir. ATAE de yetiştirilen yumurtacı saf hatların ıslahı ile bu hatlardan elde edilen hibrit ve ebeveynlerin çeşitli verim özelliklerinin tespiti amacıyla yapılan çalışmada Mızrak (2008), saf hatların (RIR I, BAR I, LİNE 54, BLUE ve BLACK) 2005, 2006 ve 2007 yılında performans değerlerine göre cinsel olgunluk yaşı ve cinsel olgunluk ağırlıklarını yıllar itibariyle aşağıdaki Çizelge 2.3 te bildirmiştir. Çizelge 2.3. Yıllar itibariyle saf hatların performans değerleri 2005 2006 2007 Genotip/ Özellikler Cinsel Olgunluk Yaşı (gün) Cinsel Olgunluk Ağırlığı (g) Cinsel Olgunluk Yaşı (gün) Cinsel Olgunluk Ağırlığı (g) Cinsel Olgunluk Yaşı (gün) Cinsel Olgunluk Ağırlığı (g) RIR I 155 1849 165 1839 152 1824 BAR I 149 1765 152 1807 156 1857 LİNE 54 160 1611 151 1600 157 1647 BLUE 161 1467 149 1425 146 1396 BLACK 163 1512 152 1458 150 1405 6
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen ATAK-S yumurtacı hibritinin Çukurova Bölgesi nde performansını saptamak amacıyla yaptıkları çalışmada; cinsel olgunluk yaşını 150 gün, cinsel olgunluk ağırlığını 1664.1±8.53 g olarak saptamıştır (Yiğitoğlu, 2007). Türkoğlu ve ark., (1987) yaptıkları çalışmada, üç dış kaynaklı yumurtacı hibrite (New Hampshire, Hy-Line ve HisexBrown) ait cinsel olgunluk yaşı değerlerini kafes sisteminde sırayla 174.89±1.74 gün, 166.28±2.30 gün, 168.28±2.08 gün, yer siteminde ise; 198.94±5.91 gün, 173.11±2.82 gün ve 177.61±4.05 gün olarak bildirmişlerdir. Cinsel olgunluk ağırlıklarını yer sisteminde 1861.1±48.1 g, 1411.1±48.42 g, 1622.2±49.4 g, kafes sisteminde ise 1665.6±45.9 g, 1408.3±41.3 g 1541.7±40.5 g olarak bildirmişlerdir. Uysal (1988), melezlerin saf hatlara nazaran on gün kadar daha erken yumurtaya geldiklerini belirlemiştir. Ayrıca melezlerin ortalama olarak, saf hatlara nazaran 100-150 g kadar ağırken yumurtaya geldiklerini saptamıştır. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde ikili (G 1 S 1 ve G 2 S 2 ) ve dörtlü melezleri (G 12 S 12 ) ile saf hatların (S 1 S 1, S 2 S 2, S 1 S 2 ) verim özelliklerinin karşılaştırıldığı çalışmada, cinsel olgunluk yaşını ve ağırlığını Çizelge 2.4 te verilmiştir (Saylam, 1988). Çizelge 2.4. İkili melezler, dörtlü melezler ve saf hatlara ait verim özellikleri İkili ve Dörtlü Melezler Özellik G 1 S 1 G 2 S 2 G 12 S 12 S 1 S 1 S 2 S 2 S 1 S 2 Cinsel Olgunluk 159.4±1.99 166.7±1.88 160.5±1,98 154 161 157 Yaşı (gün) Cinsel Olgunluk Yaşı (g) 1862.1±29.5 1905.9±32.8 1905.7±30.5 1821 1945 1918 Fathel ve Elibol (2006), ATAE tarafından geliştirilen ATAK ve ATAK-S adlı 2 adet kahverengi yumurtacı genotip ile iki dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritin (Nick Brown ve Lohmann Brown) çeşitli verim özellikleri bakımından karşılaştırılmasına yönelik çalışma sonucunda, yerli kahverengi yumurtacı ATAK ve 7
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK ATAK-S hibritlerin dış kaynaklı hibritlere göre cinsel olgunluk yaşı değerlerini Çizelge 2.5 te bildirmişlerdir. Çizelge 2.5. Yerli ve dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritlere ait cinsel olgunluk yaşı (gün) Özellik ATAK ATAK-S NB LB Cinsel Olgunluk Yaşı (gün) 154.3±0.91 a 152.1±0.91 b 149.2±0.91 c 146.8±0.91 d a, b, c: Aynı satırda farklı harflerle gösterilen ortalama arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0.05). Değişik orjinli Leghorn ve New Hampshire kültür ırklarından elde edilen melezlerin çeşitli verim özellikleri bakımından karşılaştırıldığı bir çalışmada, Leghorn ve New Hampshire ırklarının cinsel olgunluk ağırlığı bakımından melezlerin ebeveynlere nazaran bir üstünlüğü olmadığını tespit etmişlerdir (Bilici ve Düzgüneş, 1986). Hanumaiah ve ark., (1976), Rhode Island Red kahverengi yumurtacı tavuk ırkında cinsel olgunluk yaşını 199 gün, cinsel olgunluk ağırlığını 1960 g olarak, beyaz Leghorn x Rhode Island Red melezlerinin ise cinsel olgunluk yaşını 159 gün, cinsel olgunluk ağırlığını 1622 g olarak bildirmişlerdir. ATAE de yetiştirilen Rhode Island Red II kahverengi yumurtacı hattın 43 haftalık performans değerlendirilmesi sonucu, cinsel olgunluk yaşını 157 gün ve cinsel olgunluk ağırlığını ise 1842 g olarak saptanmıştır (Doğan, 2007). ATAE de elde edilmiş olan kahverengi yumurtacı hibrit ebeveynleri arasında yapılan çeşitli melezlerde cinsel olgunluk yaşının 159-162 gün, cinsel olgunluk ağrılığının 1777-1915 g arasında olduğunu tespit etmişlerdir (Anonymous, 1986). Ülkemize Kanada dan getirilmiş olan kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların cinsel olgunluk yaşı ile ilgili veriler Çizelge 2.6 da verilmiştir (Göğer, 1996). 8
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK Çizelge 2.6. Kahverengi ve Beyaz Yumurtacı Saf Hatlara Ait Cinsel Olgunluk Yaşı (Gün) Kahverengi Yumurtacı Hatlar Cinsel Olgunluk Yaşı (gün) Rhode Island Red I 123 Barred Rock I 132 Line 54 121 Beyaz Yumurtacı Hatlar Black Line 120 Blue Line 128 Enstitümüz (ATAE) uzun yıllardan beri sürdürdüğü ıslah çalışmaları neticesinde ülkemize ait 3 adet yumurtacı damızlık hibrit hattını (ATABEY, ATAK ve ATAK-S) geliştirerek sektörün hizmetine sunmuştur. Yumurtacı damızlık hibrit hatlarının cinsel olgunluk yaşları ve cinsel olgunluk ağırlıklarına ait değerler Çizelge 2.7 de verilmiştir (Anonymous, 2005). Çizelge 2.7. Yerli ticari yumurtacıların verim özellikleri Özellik ATAK ATAK-S ATABEY Cinsel Olgunluk Yaşı (gün) 145-150 147-152 140-145 Cinsel Olgunluk Ağırlıkları (g) 1750 1800 1535 Sarıca ve Testik (1988), beyaz yumurtacı yerli otoseks ebeveynleri olarak ATAE de geliştirilen O 1, O 2 baba ve T 1 ve T 2 ana soylarından, ikili ve dörtlü melezlemeyle elde edilen hibritlerin verimlerini karşılaştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada, cinsel olgunluk yaşı ve ağırlık değerlerini Çizelge 2.8 de bildirmişlerdir. 9
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK Çizelge 2.8. Yerli ve melezleme ile elde edilen hibritlere ait verim özellikleri Özellik Cinsel Olgunluk Yaşı (gün) Cinsel Olgunluk Ağırlığı (g) Baba Hatlar O 1 172.8±0.91 a 1509.9±12.53 a O 2 173.6±1.05 a 1487.5±13.66 a O 1 O 2 175.1±1.32 ab 1429.9±12.71 b Ana Hatlar T 1 172.2±1.10 b 1391.2±10.19 cd T 2 178.3±1.00 b 1426.9±9.33 be T 1 T 2 170.9±1.02 ac 1406.4±8.46 bde Hibritler (İkili Melezler) O 1 T 1 184.3±0.86 a 1517.7±10.20 a O 2 T 2 169.5±1.35 b 1492.9±12.08 a Hibritler (Dörtlü Melezler) (O 1 O 2 ) (T 1 T 2 ) 175.9±1.34 c 1518.5±11.83 a a,b,c,d,e: Aynı özellik için farklı harfle gösterilen gruplar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0,005). ATAE tarafından geliştirilen ATABEY beyaz yumurtacı hibrit ile iki dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritin (Hy-Line ve Lohmann LSL) çeşitli verim özellikleri bakımından karşılaştırıldığı çalışmada, cinsel olgunluk yaşını sırayla 152, 151 ve 149 gün olarak belirlemiştir (Tourchyan, 2005). Rahman ve ark., (1987) Rhode Island Red Fayoumi yumurtacı hibritin cinsel olgunluk yaşına 33. haftada geldiğini saptamışlardır. Sazzad (1992), Rhode Island Red, Fayoumi yumurtacı ırklar ile ve Fayoumi Rhode Island Red yumurtacı hibritinin cinsel olgunluk yaşlarını sırayla 164, 156 ve 150 gün olarak bildirmiştir. ATAE de geliştirilen ikisi kahverengi (ATAK ve ATAK-S) ve birisi beyaz (ATABEY) toplam üç yumurtacı hibritin verim özelliklerini karşılaştırmak üzere yapılan çalışmada, cinsel olgunluk yaşlarını sırayla 144.65, 145.33 ve 145.48 gün, cinsel olgunluk ağırlıklarını ise 1691, 1830 ve 1397 g olarak saptamışlardır (Durmuş ve ark., 2009). Başpınar ve ark., (2003), Brown Nick, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari hibirtlerin eşdeğer çevre koşullarında büyüme ve üretim dönemi verim 10
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK performanslarını incelemek amacıyla kullanıldıkları çalışmada, %50 yumurta verimine ulaşma yaslarını 154, 148 ve 150 gün olarak belirlemişlerdir. Göğer ve ark., (2007) ATAE tarafından geliştirilen dört saf hattın (BAR I, COLOMBIAN, LINE 54, RHODE ISLAND RED) yedi yıllık verilerine dayanarak çeşitli verim özelliklerini karşılaştırdığı çalışmada, cinsel olgunluk yaşlarını ve ağırlıklarını Çizelge 2.9 da vermişlerdir. Çizelge 2.9. Kahverengi yumurtacı hatlara ait verim özellikleri Hatlar Yıllar Cinsel Olgunluk Yaşı (gün) Cinsel Olgunluk Ağırlığı (g) 1996 162.3±0.45 1996.2±9.09 1997 160.7±0.47 2018.6±7.94 1998 160.0±0.30 1918.3±7.01 BAR I 1999 162.0±0.42 1974.4±6.85 2000 160.3±0.44 1966.5±7.57 2001 166.8±0.50 1926.9±7.36 2002 154.3±0.24 1887.5±4.11 1996 168.8±0.42 1899.6±6.95 1997 169.5±0.48 1951.4±6.69 1998 167.8±0.32 1812.8±6.51 COLOMBIAN 1999 173.7±0.40 1930.7±6.31 2000 172.1±0.40 1907.6±6.88 2001 173.9±0.36 1918.6±6.15 2002 164.2±0.24 1869.3±3.64 1996 158.9±0.59 1738.6±10.61 1997 159.9±0.35 1725.2±6.57 1998 159.1±0.47 1620.0±7.09 LINE 54 1999 164.5±0.39 1728.9±7.20 2000 158.4±0.42 1669.7±7.18 2001 158.7±0.37 1647.7±6.26 2002 165.7±0.29 1698.4±3.95 1996 152.1±0.31 1693.4±7.66 1997 158.7±0.44 1861.1±6.68 1998 162.6±0.39 1786.1±6.10 RHODE ISLAND RED I 1999 158.1±0.33 1808.3±6.03 2000 158.3±0.52 1851.4±6.64 2001 159.2±0.44 1838.6±6.35 2002 165.0±0.41 1975.7±5.48 Kanada dan 1996 yılında getirilen saf hatların ikili melezlerinden (Barred Rock-II Barred Rock-I, Line 54 Colombian, Barred Rock-I Barred Rock-II ve Colombian Line 54) elden edilen hayvanların, cinsel olgunluk yaşlarını sırayla 11
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK ortalama 179.5, 172.5, 172.7, 177.5 gün olarak cinsel olgunluk ağırlıklarını ise 2026.8 g, 1796.6 g, 1862.1 g ve 1824.2 g olarak tespit etmiştir (Kutsal, 2001). ATAE nde bulunan saf hatlardan elde edilen ebeveyn (Barred Rock I, Barred Rock II, Colombian Rock Line 54, Line 54 Colombian Rock) ve bunların hibritlerinin (Rhode Island Red I Barred Rock I, Rhode Island Red II Barred Rock II, Rhode Island Red II Line 54, Rhode Island Red I Colombian Rock) çeşitli verim özelliklerinin karşılaştırıldığı çalışmada, ebeveynlerin cinsel olgunluk yaşlarını 146, 151, 146, 147 gün, cinsel olgunluk ağırlıklarını ise 1667, 1787, 1668, 1616 g olarak bulmuşlardır. Hibrit genotiplerde ise cinsel olgunluk yaşını; 142, 144, 146, 146 gün olarak, cinsel olgunluk ağırlıklarını ise sırayla 1836, 1822, 1638, 1759 g olarak saptamışlardır (Mızrak ve ark., 2007a). Mızrak ve ark., (2007b), ATAE geliştirilen beyaz yumurtacı ebeveyn hatlar ve hibritleri ile yaptıkları bir araştırmada, ebeveynlere ait cinsel olgunluk yaşlarını 150 gün ve 148 gün, cinsel olgunluk ağırlıklarını ise 1360 g ve 1395 g olarak belirlerlerken, hibritlerin cinsel olgunluk yaşını; 148 gün 146 gün, cinsel olgunluk ağırlıklarını ise 1342 g ve 1391 g olarak bildirmişlerdir. Melezlerin saf hatlara göre daha erken yaşta cinsel olgunluğa eriştiklerini bildirmişlerdir (Durmuş ve Türkoğlu, 2007). 2.3.2. Yumurta Verimi ve Yumurta Ağırlığı Yetişir (1984), Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde bulunan, kanat tüylenmesine göre cinsiyet ayırımına imkan veren, O 1, T 1, O 1 T 1 ve O 2 T 2 lerin beyaz yumurtacıların 64 haftalık yumurta verimlerinin 172.9 adet, 152.9 adet, 182.6 adet ve 179.7 adet; yumurta ağırlıklarını ise 59.8 g, 58.6 g, 60.7 g, 63.7 g olduğunu bildirmiştir. Yumurta üretiminde Genotip Çevre interaksiyonları üzerine Türkoğlu ve ark., (1987) yaptıkları araştırmada, üç dış kaynaklı yumurtacı hibrite (New Hampshire, Hy-Line ve HisexBrown) ait yumurta verim ortalamalarını sırayla; 72.2 adet, 95.6 adet, 106.6 adet, yumurta ağırlıklarını ise sırayla 57.9 g, 58.6 g, 61.6 g olarak saptamışlardır. 12
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK ATAE de yetiştirilen yumurtacı saf hatların ıslahı ile bu hatlardan elde edilen hibrit ve ebeveynlerin çeşitli verim özelliklerinin tespiti amacıyla yapılan çalışmada Mızrak (2008), saf hatların (RIR I, BAR I, LINE 54, BLUE ve BLACK) 2005, 2006 ve 2007 yılında performans değerlerine göre yumurta ağırlıklarını yıllar itibariyle sırayla 58, 55, 55, 54 ve 54 g; 58, 56, 55, 55 ve 55 g ve 58, 57, 54, 55 ve 55 g olarak bildirmiştir. ATAE bünyesinde ıslah çalışmaları ile elde edilen gerek kahverengi gerekse beyaz yumurtacı hatların hibrit dölleri dış kaynaklı hibritlerle çeşitli performansları bakımından bir karşılaştırılma yapılmıştır (Aslan ve ark., 1995). Bu karşılaştırmada 1993-1994 yılları arasında elde edilen bulgular aşağıda Çizelge 2.10 da verilmiştir. Çizelge 2.10. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları Genotip Yumurta Verimi Yumurta Ağırlığı ATEB-1 262 59.9 ATEB-2 263 58.8 ATEB-3 251 60.4 ATEB-4 257 59.3 YAB-B-1 285 59.3 YAB-B-2 290 60.1 YAB-K-1 271 63.5 YAB-K-2 284 61.1 ATEK-1 268 61.7 ATEK-2 250 62.2 ATEK: Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Geliştirilen Kahverengi Yumurtacı Hibrit ATEB: Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Geliştirilen Beyaz Yumurtacı Hibrit YAB-K: Yabancı Kaynaklı Kahverengi Yumurtacı Hibrit YAB-B: Yabancı Kaynaklı Beyaz Yumurtacı Hibrit ATAE bünyesinde kahverengi yumurtacı hibrit ebeveynlerini geliştirmek için yerli ve dış kaynaklı yumurtacı hibritleriyle yaptığı bir araştırmada, A işletmesindeki (64 13
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK haftalık) ve B işletmesindeki (72 haftalık) tavuk-gün yumurta verimi ve yumurta ağırlıklarına ait değerler Çizelge 2.11 de tespit edilmiştir (Akın, 1983). Çizelge 2.11. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları Yumurta Verimi (adet) (Tavuk-Gün) Yumurta Ağırlığı (g) İşletme Kodu DKYH YKYH DKYH YKYH A-1 149.3 144.7 59.2 59.6 A-2 173.8 165.5 59.8 58.2 A-3 203.9 199.4 57.7 57.2 A-4 187.2 196.5 59.8 58.8 A-5 203.6 191.3 59.0 57.2 A-6 207.5 210.1 58.5 57.0 B-1 186.5 217.9 57.1 56.9 B-2 214.5 207.3 59.4 59.5 B-3 236.7 225.7 57.9 57.6 B-4 219.7 206.3 57.3 56.6 DKYH: Dış Kaynaklı Yumurtacı Hibrit YKYH: Yerli Kahverengi Yumurtacı Hibrit Başpınar ve ark., (2003), Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari hibirtlerin eşdeğer çevre koşullarında üretim dönemi verim performanslarını incelediği araştırmasında, tavuk başına yumurta verimleri sırasıyla (tavuk-kümes) 281, 258 ve 257 adet, ortalama yumurta ağırlığı 58.55, 60.59 ve 59.84 g olduğunu bildirmişlerdir. ATAE de yetiştirilen beyaz yumurtacı ebeveyn ve bunların hibritlerinin çeşitli verim özelliklerinin karşılaştırıldığı çalışmada; yumurta verim ve ağırlıklarını Çizelge 2.12 de vermişlerdir (Mızrak ve ark., 2007b). 14
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK Çizelge 2.12. Ebeveyn ve hibritlere ait verim özellikleri Özellik Toplam Yumurta Verimi (Adet) (64 Hafta) Yumurta Ağırlık Ortalaması Ebeveynler Maroon Blue 257 a 58.6 a Black Maroon 264 a 60.1 b Hibritler Brown Blue 304.8 a 58.5 a Black Blue 307.5 a 58.7 a *P<0,01 *a,b,c:aynı özellik için farklı harfle gösterilen gruplar arasındaki farklılıklar önemlidir. (g) Mızrak ve ark., (2007a), ATAE de yetiştirilen kahverengi yumurtacı ebeveyn ve hibritlerin çeşitli verim özellikleri bakımından karşılaştırılmasında; yumurta verim ve ağırlıklarını Çizelge 2.13 te belirlemişlerdir. Çizelge 2.13. Ebeveyn ve hibritlere ait verim özellikleri Özellik Yumurta Verimi (Adet) Yumurta Ağırlık Ortalaması (g) Ebeveynler Barred Rock I 301.3 a 58.1 b Barred Rock II 287.1 b 61.3 c Colombian Rock Line 54 290.0 b 58.6 b Line 54 Colombian Rock 300.4 a 56.1 a Hibritler Rhode Island Red I Barred Rock I 311.6 a 662.5 a Rhode Island Red II Barred Rock II 299.6 b 63.9 b Rhode Island Red II Line 54 303.3 ab 60.1 c Rhode Island Red I Colombian Rock 302.8 ab 61.0 c *P<0,01 *a,b,c:aynı özellik için farklı harfle gösterilen gruplar arasındaki farklılıklar önemlidir. Düzgüneş (1985), ATAE tarafından yürütülen Hibrit Ebeveynleri Geliştirme Projesi çalışması sonucu, yerli kahverengi yumurtacıların tavuk/gün yumurta verimlerinin dış kaynaklara göre düşük olduğu, yaşama gücünün de dikkate alınarak tavuk/kümes yumurta verimleri arasındaki farkın önemsiz olduğu ve yumurta ağırlığı bakımından ıslah çalışmalarına devam edilmesi gerektiğini bildirmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen veriler Çizelge 2.14 te verilmiştir. 15
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK Çizelge 2.14. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları Yumurta Verimi (adet) Yumurta Ağırlığı Hibritler Tavuk/gün Tavuk/kümes (g) G 1 S 1 (kahverengi) 235 222 62.2 P 2 R 2 (kahverengi) 248 238 59.1 O 1 T 1 (Beyaz) 241 218 61.6 O 2 T 2 (Beyaz) 254 243 58.6 Dış kaynaklı (kahverengi) 272 238 63.8 Dış kaynaklı (kahverengi) 255 233 62.8 Dış kaynaklı (Beyaz) 245 226 59.0 ATAE tarafından geliştirilen dört saf hattın (Bar I, Colombian, Line 54, Rhode Island Red I) yedi yıllık verilerine dayanarak çeşitli verim özelliklerinin karşılaştırıldığı çalışmada, 2002 yılı verilerine göre yumurta ağırlık ortalamalarını sırayla 56.1 g, 54.6g, 57.7 g ve 61.7 g olarak bildirmişlerdir (Göğer ve ark., 2007). 1985-1986 yıllarında ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre cinsiyet ayırımına imkan veren beyaz yumurtacı otoseks ebeveynin 43. haftalık yaşa kadar olan yumurta verim değerleri Çizelge 2.15 te verilmiştir (Efil, 1995). Çizelge 2.15. 1985-1986 yıllarında otoseks beyaz yumurtacı ebeveyn ve otoseks hibrite ait 43 haftalık yumurta verim değerleri Özellikler Genotipler T 1 T 2 O 1 T 1 O 2 T 2 Yumurta Verimi (Adet) 101.8 99.4 100.7 104.2 Yumurta Ağırlığı (g) 56.7 57.2 58.8 58.5 ATAE bünyesinde ebeveyn hatlar ve hibritleriyle yaptığı bir araştırmada, 72 haftalık yumurta verimlerini çeşitli hatlarda sırayla; 213.3, 219.8, 212.5 ve 184.0 adet, 72 haftalık yumurta ağırlıklarını ise 62.1, 62.3, 61.3, 62.8, ve 60.8 g olarak tespit etmiştir (Yüceer, 1985). 1980 yılında ATAE tarafından yürütülen yerli ve yabancı kahverengi ve beyaz yumurtacı hibritlerde Rastgele Örnekleme Testi sonuçlarına göre, 72 haftalık yumurta verimi ve 43 haftalık yumurta ağırlıkları tespit edilmiştir. Yerli kahverengi yumurtacı hibritlerde yumurta verimini 199-228 adet arasında olduğunu ve yumurta ağırlığını 56.7-16
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK 57.2 g arasında, yabancı kahverengi yumurtacı hibritlerde ise yumurta verimini 205-221 adet değerleri aralığında, yumurta ağırlığını ise 57.4-59.4 g arasında olduğunu bildirmişlerdir. Yerli beyaz yumurtacı hibritlerde yumurta verimini 205-226 adet olarak, yumurta ağırlığını 54.6-55.4 g aralığında olduğunu, yabancı beyaz yumurtacı hibritlerde yumurta verimini 209 adet, yumurta ağırlığını ise 54.9 g olarak bildirmişlerdir (Boğa, 1984 ). Sarıca ve Testik., (1988) ATAE de geliştirilen O 1, O 2 baba ve T 1 ve T 2 ana soylarından, ikili ve dörtlü melezlemeyle elde edilen hibritlerin verimlerini karşılaştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada, yumurta verimi ve yumurta ağırlığına ait değerleri Çizelge 2.16 da bildirmişlerdir. Çizelge 2.16. Yerli ve melezleme ile elde edilen hibritlere ait verim özellikleri Hibritler Yumurta Verimi (adet) Yumurta Ağırlığı (g) Tavuk/gün(adet) Baba Hatlar Tavuk/kümes(adet) O 1 140.7±1.76 a 135.1±2.47 a 59.6±0.26 a O 2 134.4±2.45 a 126.9±3.15 b 60.9±0.34 b O 1 O 2 143.3±2.11 a 139.1±2.71 a 58.9±0.35 a Ana Hatlar T 1 141.2±1.97 a 135.3±2.65 a 56.9±0.26 c T 2 142.9±2.56 a 135.8±3.20 a 59.8±0.29 a T 1 T 2 151.3±2.04 c 142.7±3.10 a 59.4±0.26 a Hibritler (İkili Melezler) O 1 T 1 147.0±1.03 a 135.5±2.43 a 58.3±0.16 a O 2 T 2 156.5±2.03 b 148.1±3.18 b 58.5±0.21 ab Hibritler (Dörtlü Melezler) (O 1 O 2 ) (T 1 T 2 ) 154.2±1.68 b 145.4±3.34 ab 58.8±0.24 b a,b,c,d,e: Aynı özellik için farklı harfle gösterilen gruplar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0,005). Durmuş ve Türkoğlu (2007), yumurta verimini melezlerin 52 haftalık yaş itibariyle saf hatlara göre daha fazla verim verdiklerini bildirmişlerdir. Beyaz ve kahverenkli yumurtacılarda sentetik hatta ait hibritlerin, yumurta ağırlığı bakımından saf ebeveynin hibritlerine göre daha ağır yumurta verdiklerini bildirmişlerdir (Uysal ve Boğa, 1990). 17
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK Uysal (1989), ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre cinsiyet ayırımına imkan veren beyaz yumurtacı ebeveynleri melez performanslarına göre ıslah etmek maksadıyla yaptığı araştırmada, O 1 xt 1, T 1 xt 1 ve O 1 xo 1 hatlarının, 43 haftalık yumurta verimlerinin baba hattında 122.30 adet, seçilen baba familyalarında 136.00 adet, seçilen babaların familya ortalamalarına üstünlüğü 13.70 adet, ana hattında öz kardeş familyalarının 84.75, seçilen öz kardeşlerin üstünlüğünün 96.92, seçilen familyaların üstünlüğünün 12.17, seçilen babaların öz kardeşlerinin ortalamasının 103.82 adet olduğunu bildirmiştir. ATAE de geliştirilen ikisi kahverengi yumurtacı hibrit (ATAK ve ATAK-S) ile birisi beyaz yumurtacı hibritin (ATABEY) verim özelliklerini koymak amacıyla iki farklı (SDÜ ve OMÜ) üniversitede bir çalışma yürütmüşlerdir. Çalışmada 72 haftalık yaş süresince yumurta verimi ve ortalama yumurta ağırlığı değerleri Çizelge 2.17 de verilmiştir (Durmuş ve ark., 2009). Çizelge 2.17. Hibritlerin yumurta verimi ve yumurta ağırlığı değerleri Genotipler Özellikler SDÜ ATAK ATAK-S ATABEY Tavuk/Gün Yumurta Verimi (Adet) 289.5±2.04 291.7±2.18 292.5±2.06 Yumurta Ağırlığı (g) 61.2±0.51 64.4±0.29 56.5±0.30 OMÜ Tavuk/Gün Yumurta Verimi (Adet) 273.3±3.014 283.3±2.85 272.5±3.15 Yumurta Ağırlığı (g) 61.8±0.37 62.8±0.30 57.1±0.32 *: a,b,c aynı harfi taşımayan grupların ortalamaları farklıdır. (OMU, P<0,05,(SDU, P<0,01) Kadıoğlu (1984), yabancı üç firmaya ait beyaz yumurtacı hibrit ebeveynlerini kullanarak, F1 ve G1 düzeyindeki melezlerin çeşitli verim özelliklerini tespit etmiştir. Değişik şekilde kodladığı hatların 72 haftalık ortalama tavuk-gün, tavukkümes yumurta verimi, yumurta ağırlığı değerlerini AB, AD, AF ve AL kodlu hatlarda sırasıyla 228.5 adet, 218.8 adet, 61.3 g; CB, CD, CF ve CL hatlarında 211.0 adet, 192.8 adet 61.9 g; EB, ED, EF ve EL hatlarında 210.5 adet, 195.5 adet, 61.6 g; AA, CC ve EE hatlarında 201.0 adet, 185.0 adet, 61.4 g; BB, DD, FF ve KK hatlarında 208.0 adet, 198.0 adet, 61.0 g; L1 ve L2 hatlarında 197.5 adet, 192.5 adet, 18
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Emine ALTINKAYA URUK 60.3 g; CC ebeveyn AB, CD ve EF hibritleri ile HL dış kaynaklı hibritin ise toplam yumurta veriminin sırasıyla 198.0 adet, 236.0 adet, 201.0 adet, 210.0 adet, ve 209.0 adet; ortalama yumurta ağırlığının 57.2 g, 55.4 g, 55.6 g, 54.2 g ve 53.4 g olduğunu bildirmiştir. Yüceer (1986), dış kaynaklı ticari hibritlerle (2 si kahverengi, 2 si beyaz yumurtacı) ATAE de geliştirilen yerli ticari hibritleri (3 kahverengi ve 2 si beyaz yumurtacı) kamu sektörü koşullarında çeşitli verim özellikleri bakımından karşılaştırıldığı çalışmada, yumurta verimi ve yumurta ağırlığı bakımından dış kaynaklı kahverengi yumurtacıları daha üstün sonuç gösterdiğini ve diğer genotipler arasında ise büyük farkların olmadığını tespit etmişlerdir. 2.3.3. Yumurtlama Dönemine Ait Yem Tüketimleri Başpınar ve ark., (2003), Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari hibritlerin eşdeğer çevre koşullarında üretim dönemi verim performanslarını incelediği araştırmasında üretilen yumurta başına yem tüketimleri 135.5, 136.5 ve 145.7 g olarak belirlemişlerdir. 2.3.4. Yumurtlama Dönemine Ait Yaşama Gücü Yumurta verim dönemi boyunca (Fathel, 2005) ATAK, ATAK-S, Nick Brown ve Lohman Brown hibritlerinin sırası ile yaşama gücünü, %96.7, %98.3, %100, %100 olarak saptamıştır. ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre cinsiyet ayırımına imkan veren beyaz yumurtacı otoseks ebeveynin O 2 ve T 2 melez performanslarına göre ıslah etmek maksadıyla yaptığı araştırmada, 1987 yılında yumurtlama dönemine ait O 2-1, O 2-2, T 2 hatlarının yaşama gücü değerlerini sıra ile % 94.6, %93.9 ve %82.9 bildirirken, 1988 yılında ise aynı hatların yaşama gücü değerlerini %82.4, %93.3 ve %81.2 olarak bildirmiştir (Kadıoğlu, 1990). Başpınar ve ark., (2003), Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari hibirtlerin eşdeğer çevre koşullarında üretim dönemi verim performanslarını 19