PROF. DR. AL HSAN DOKUCU De erli Okurlar; Sa l kta Dönüflüm Program çerçevesinde Türkiye genelinde yaflad m z yeniliklere paralel olarak stanbul da da Aile Hekimli ine geçifl sürecinde Aile Hekimli i I. Aflama Uyum E itimlerinin ard ndan ikinci önemli aflama olan I. Aflama Yerlefltirme fllemleri baflar yla gerçeklefltirildi. 1 Kas m 2010 tarihinde stanbul da Aile Hekimli i uygulamas bafllat lm fl olacak. Aile Hekimli i uygulamas n n temel unsurlar ndan biri olan hastalar m z n aile hekimli ine dair bilgilendirilmeleri de Müdürlü ümüzün düzenledi i e itim faaliyetleriyle devam etmekte. Müdürlük olarak ilan etti imiz 2010 Sa l kta Haklar Y l çerçevesinde 10-12 Mart 2010 tarihinde yap lan Sa l kta Haklar Çal fltay nda hasta haklar üzerinde ciddi bir fark ndal k oluflturulmufltu. 12 May s 2010 Hemflirelikte Haklar Çal fltay ile devam eden etkinlikler bugün art k süreklilik arzeden bir bilince dönüfltü. Bu say m zda da bu kararl l n bir göstergesi olarak Uzman Hemflirelerle Masabafl yap lan röportaj ve sohbetlerle hemflirelik mesle inin gelece i ve sorunlar bir kez daha masaya yat r ld. Sa l k çal flanlar n n yaflam biçimi üzerinde bir sorgulama ve yönlendirme ihtiyac içinde sa l k camias n n yaflamlar nda kültür ve sanat n yerine dair, hekimli i ve müzi i, hekimli i ve resmi, hekimli i ve fliiri, hekimli i ve karikatürü bir arada yürüten sanatkâr hekimlerimizi dergimizin sayfalar na tafl maya devam ediyoruz. Bahçelievler A z ve Difl Sa l Merkezi Baflhekimi Dt. Mustafa flçan da bu baflar öykülerini hayat na en güzel bir biçimde tafl yanlardan biri. Sanatla iç içe olan difl hekimimizin hayat n ve çal flmalar n takdir edilmesi gereken bir örnek olarak bu say m zda yay nlad k. Bilinçsiz ilaç kullan m, uzuv kopmas ve algoritmalar, radyasyon güvenli i, Kanser Kontrol Konferans, K r m Kongo Kanamal Atefli, yüzme alanlar n n analiz sonuçlar bu say m z n önemini koruyan güncel konular aras nda. Seçti imiz konularla sistem, hastalar ve sa l k çal flanlar aç s ndan sa l bir bütün olarak de erlendirmeye devam ediyoruz. Müdür yard mc m z Dr. Savafl Baflar Kartal la yap lan Aile Hekimli i ne dair ayr nt l sorular n yer ald bir röportaj da bu say m zda yer al yor. Konuya dair pek çok sorunun cevab n burada bulaca n z ümit ediyoruz. Sa l kl bir hayat huzur içinde yaflaman z dile iyle...
Ç NDEK LER HABER 4 Aile Hekimli i: Sa l kta Büyük Ad m UZMAN GÖZÜYLE 30 Uzuv Kopmalar nda Replantasyon ve Organizasyon 4 TAR HÇE 8 Salih Efendi Kona ndan Sa l k Müzesine 30 TIP VE SANAT 36 Müzik Hayata Güzel Bakmay Ö retiyor UZMAN GÖZÜYLE 40 Kanserin Fark nda Olmak 8 UZMAN GÖZÜYLE 12 K r m Kongoyla Mücadele: Tedbir! 12 SOHBET 18 Hemflirelerle Mesleklerine Dair RÖPORTAJ 22 Bireye Yönelik Koruyucu ve Tedavi Edici Hekimlik 40 ÇALIfiAN SA LI I 44 Radyoloji Tekniker ve Teknisyenlerine Yönelik E itim Faaliyetleri 44 STANBUL DA SA LIK 2
UZMAN GÖZÜYLE 48 Bilinçsiz laç Kullan m SAH B stanbul Sa l k Müdürlü ü ad na stanbul Sa l k Müdürü Prof. Dr. Ali hsan DOKUCU SORUMLU YAZI filer MÜDÜRÜ Dr. Metin SER MER YAZI filer Hacer ÇOKLUK 48 ÇEVRE SA LI I 52 Yüzme Alanlar nda Denetim ve Kontrol PORTRE 56 Prof. Dr. Asaf Ataseven KONSEPT DANIfiMANI Songül ALPTEK N BALCI YAYIN KURULU Uzm. Dr. brahim TOPCU Uzm. Dr. Mehmet ERBAKAN Uzm. Dr. Abdülkadir TABO Doç. Dr. Serap GENCER Hediye ÜNVER B L MSEL DANIfiMA KURULU Prof. Dr. Fahri OVALI Prof. Dr. Hamit OKUR Prof. Dr. Murat ELEVL Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK Prof. Dr. Selami ALBAYRAK Prof. Dr. Yüksel ALTUNTAfi Doç. Dr. Adem AKÇAKAYA Doç. Dr. Mustafa B L C Doç. Dr. Özgür Y T Op. Dr. Sadiye EREN YAYINA HAZIRLIK Sahra Görsel ve Sanatsal letiflim Tan t m ç ve D fl Tic. Ltd. fiti Ca alo lu Yokuflu No: 12/5 Ca alo lu/ stanbul Tel: 0212 511 26 03 www.sahraart.com 56 ÖZEL GÜNDEM 62 Aile Hekimli i E itimleri Düzenlendi HABER 66 AJANDA 68 KONGRELER 70 SA LIK REHBER 72 YAYIN EK B Dr. Havva SULA Dr. Melike GÜNYÜZ Sevim SARIÇAM GÖRSEL TASARIM VE UYGULAMA Özle ÇET NKAYA Nagihan KISA Didem IfiIK REKLAM REZERVASYON Mustafa AYDIN Tel. 0212 511 26 03 Fax: 0212 520 96 38 e-mail: istanbuldasaglikdergisi@gmail.com BASKI Ebru Matbaac l k Bas. Yay. San. ve Tic. A.fi. Organize Sanayi Sitesi Atatürk Cad. No: 135 kitelli / stanbul Tel: 0212 671 93 70 YAZIfiMA ADRES Bas n Bürosu stanbul Sa l k Müdürlü ü Peykhane Cad. No:10 Çemberlitafl/ stanbul Tel: 0212 453 07 15 Fax: 0212 638 30 36 www.istanbulsaglik.gov.tr Yaz lar n sorumlulu u yazarlar na aittir. Bu dergide yer alan yaz lardan kaynak gösterilerek al nt yap labilir. Bu dergi tamam yla reklam gelirleri ile 2 ayda bir yay nlanmakta ve ücretsiz da t lmaktad r. STANBUL DA SA LIK 3
HABER A LE HEK ML I. YERLEfiT RME filemler BAfiARIYLA GERÇEKLEfiT R LD Sa l kta Büyük Ad m Aile Hekimli i projesi 2010 y l itibar yla stanbul da uygulanmaya bafllan yor. Bu çerçevede birinci yerlefltirme ifllemleri baflar yla gerçeklefltirildi. Herkesin kendi seçebilece i, kolayca eriflebilece i, herhangi bir engelle karfl laflmaks z n dan flabilece i, baflvurabilece i bir doktorun olmas aile hekimli i yaklafl m n n ana unsurlar n n bafl nda gelmektedir. Sa l k hizmetlerinin etkili ve verimli sunumunda dünyada genel kabul gören yöntem, hizmetin uygun basamakta verilmesidir. Bu anlay fla paralel olarak geliflmifl ülkelerde, koruyucu sa l k hizmetini de kapsayan tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin verildi i birinci basamak sa l k sistemlerinin ça dafl bir yaklafl mla yeniden düzenlenmesi, yayg nlaflt r lmas ve tüm toplum bireyleri taraf ndan tercih edilebilir bir flekle getirilmesi hedeflenmektedir. Herkesin kendi seçebilece i, kolayca eriflebilece i, herhangi bir engelle karfl laflmaks z n dan flabilece i, baflvurabilece i bir aile doktorunun olmas bu yaklafl m n ana unsurlar n n bafl nda gelmektedir. Aile hekimli inin hedefi, birinci basamak sa l k hizmetlerini, profesyonel bir ruhla ve toplumun kat l m n sa layacak bir biçimde, bireyin yaflad ve çal flt yerlerde koruyucu, tan koyucu, tedavi ve rehabilite edici yönleri ile birlikte sunmakt r. Bu flekil- STANBUL DA SA LIK 4
Aile hekimi kendisine kay tl kiflilerin ayn zamanda sa l k dan flman, bu konuda onlara yol gösteren ve onlar n haklar n savunan kifli konumunda olmaktad r. de anne karn ndaki fetüsten, ailenin en yafll s na kadar bütün aile fertlerinin sa l, sa l k sorunlar ve hastal klar izlenebilir hâle gelmektedir. Aile hekimi kendisine kay tl kiflilerin ayn zamanda sa l k dan flman, bu konuda onlara yol gösteren ve onlar n haklar n savunan kifli konumunda olmaktad r. Öte yandan bu sistem, verilerin standardizasyonunun ve süreklili inin sa lanmas n n yan s ra gereksiz muayenelerin ve gereksiz ilaç kullan m n n önüne geçebilmenin önemli bir yolu olacakt r. Ülkemizde birinci basamak hastas ile ikinci veya üçüncü basamak hastalar aras nda maliyet aç s ndan ortalama dört kata yak n fark vard r. Aile hekimince sürekli kay t ve kontrol alt nda tutulan bir kiflinin hem hasta olma s kl hem de ikinci basama a gitme s kl azalacakt r. Ülkemiz, Sa l kta Dönüflüm Projesi kapsam nda birinci basamak sa l k hizmetlerinin sunumunda Aile Hekimli i Modeli ni benimsemifltir. Bu modeli uygulamak üzere pilot çal flma yap lmas karar al nm fl, haz rlanan Aile Hekimli i Pilot Uygulama Kanunu 24 Kas m 2004 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi nde kabul edilip 9 Aral k 2004 te Resmi Gazete de yay nlanarak yürürlü e girmifltir. lk uygulama 2005 y l nda Düzce ilinde bafllat lm fl, al nan geribildirimler do rultusunda gerekli iyilefltirmeler yap larak 2009 y l sonunda alt yap çal flmalar tamamlanarak 40 ilde aile hekimli i sistemine geçilmifltir. Sa l k Bakanl, sistemin uygulanmas s ras nda edinilen deneyimleri ve geribildirimleri de dikkate alarak 25 May s 2010 tarih 27591 say l Resmî Gazete de Aile Hekimli i Uygulama Yönetmeli i ni yay nlam flt r. Ülke genelinde aile hekimli i uygulamas n n yayg nlaflmas, hem sa l k çal flanlar hem de vatandafllar aç s ndan yeni duruma uyum ve davran fl de iflikli ine yol açacak uzun bir süreçtir. Bu sürecin baflar l bir flekilde tamamlanmas için yasal düzenlemeler, finansal yap lar n sa lanmas ve organizasyon kadar e itim, uyum ve güven tesisi de önem tafl - maktad r. Ülke genelinde aile hekimli i uygulamas n n yayg nlaflmas, hem sa l k çal flanlar hem de vatandafllar aç s ndan yeni duruma uyum ve davran fl de iflikli ine yol açacak uzun bir süreçtir. Bu sürecin baflar l bir flekilde tamamlanmas için yasal düzenlemeler, finansal yap lar n sa lanmas ve organizasyon kadar e itim, uyum ve güven tesisi de önem tafl maktad r. STANBUL DA SA LIK 5
HABER 2010 y l sonu itibariyle tüm Türkiye de bu sistemin yayg nlaflt r lmas hedeflenmektedir. stanbul Sa l k Müdürlü ü 1 Kas m 2010 tarihinde aile hekimli i uygulamas na geçecek olan stanbul için haz rl k çal flmalar n sürdürüyor. Geçti imiz birkaç y l içerisinde gerek kamudan gerekse özel sektörden 4350 hekime, yetifltirilen 212 e itici taraf ndan uygulanan e itim sonucu I. aflama uyum e itimi sertifikalar verildi. 24.05.2010 tarihinden itibaren de aile hekimli i uygulamas na kat lmak isteyen tabipler ve uzman tabiplerin baflvurular kabul edilmeye baflland. stanbul da 940 aile hekimli i merkezi ve 3645 aile hekimi kadrosu için 3040 baflvuru al nd. 15-18 Temmuz 2010 tarihleri aras nda Haliç Kongre Merkezi nde yürütülen Aile Hekimli i I. Yerlefltirme fllemleri baflar yla gerçeklefltirildi ve 163 ü aile hekimi uzman olan 2742 hekimin görev yapaca aile sa l merkezleri belli oldu. stanbul Sa l k Müdürü Prof. Dr. Ali hsan Dokucu taraf ndan aç l fl gerçeklefltirilen organizasyonun ilk gününde düzenlenen bas n toplant s nda Prof. Dr. Ali hsan Dokucu ve Sa l k Bakanl Temel Sa l k Hizmetleri Genel Müdür Yard mc s Dr. Halil Ekinci bas n mensuplar n n sorular n yan tlad. Konuyla ilgili olarak stanbul Sa l k Müdürü Prof. Dr. Ali hsan Dokucu yaflanan süreç hakk nda flunlar söyledi: stanbul aile hekimli ine geçiflte çok önemli günler yafl yor. 3040 baflvurumuz oldu. stanbul da 940 aile hekimli i noktas ve 3645 aile hekimi kadrosu söz konusu. Bu kadrolar a rl kl olarak stanbul daki hekim arkadafllar m z vas tas yla tamamlamay tasarlad k ve ona göre bir proje haz rlad k. Öncelikli olarak kamuda çal flan pratisyen hekimlerimizi hem bu ifle raz etmek istedik, hem göstermek istedik hem de faydalar n onlara anlatmak istedik. Geçti imiz birkaç y l içerisinde 5000 in üzerinde pratisyen hekime gerek kamudan gerekse özel sektörden aile hekimli i uyum kurslar verdik. Bu hekim arkadafllar m z n aile hekimi olarak fonksiyon görmesi konusundaki mevzuat kalkt ve biz belirledi imiz 3645 hekim arkadafl m z n pozisyonu için bir ifllem bafllatt k. stanbul 13 milyon nüfuslu bir flehir ve 3500 vatandafl m za bir aile hekimi gelecek flekilde bir organizasyon yapt k. Bir aksilik olmazsa da 1 Kas m 2010 itibariyle stanbul da sosyal devletin en önemli sa l k yap lanmalar ndan birisi olan aile hekimli i uygulamas na geçilmifl olacak. Bafllang çta üç noktada tereddütlerimiz vard. Bir tanesi, Acaba bu kadar doktorumuz var m? diye düflünmüfltük. Çünkü stanbul da halihaz rda 575 sa l k oca nda çal flan 1900 ün üzerinde pratisyen hekim arkadafl m z var. Bunlar y lda 27 milyon hastaya bak yorlar. Bu büyük bir yük. Aile hekimli ine geçti imizde ise 575 sa l k oca 940 aile sa l merkezine dönüflecek. Bunlar n bir k sm kiral k binalar bir k sm da yeni yap lm fl binalar olacak. 1950 civar nda olan hekim say m z da 3600 ü geçecek. Her fley iki kat na ç kacak; yüzde 40 ile yüzde 100 aras nda de iflecek. Dolay s yla vatandafl m z çok daha kolay, çok daha iyi bir flekilde hekimlik hizmeti alabilecek imkânlara kavuflacak. Bu birinci k s md. Yani bizim hekimlikle alakal sorunumuz vard bunu aflt k, aflabilece imizi gördük. Anadolu dan çok az bir destekle -belki Bakanl k merkez teflkilat ndan baz mecburi hizmet yükümlüsü arkadafllar n gelmesi söz konusu olabilir- stanbul kaynaklar yla bunu yapabilece imizi gördük. kincisi ebe, hemflire ve di er yard mc sa l k personeliydi. Geçti imiz günlerde Bakanl m z n organizasyonuyla yaklafl k 1800 civar nda ebe ve hemflirenin gerek hastanelerde gerek sa l k ocaklar nda çal flt rmak üzere tayin ifllemleri yap ld ve A ustos ay itibariyle çok önemli bir k sm n n bafllayabilece ini gördük. Üçüncüsü bina ve mekânla alakal yd. Biz son yedi y lda 210 olan sa l k oca say m z 575 e ç kard k. Bu çok büyük bir aktiviteydi. Yeni yap lan sa l k ocaklar n n hemen hepsi aile hekimli ine geçiflte uyumlu olan sa l k ocaklar yd. Eskiden sa l k oca olarak kullan lan alanlar n daha fazla sorunlar var. Biz aile hekimli ine geçerken bunlar n bir k sm - n terk etmek durumundayd k. Bir k sm n da yenilemek durumunday z. Bir k sm na da yeniden yeni bina bulmak zorunday z. Bu bir baflka sorunmufl gibi görünüyor ancak bunu da gerek Sa l k Müdürlü ü vas tas yla gerekse söz konusu olan aile hekimli i merkezlerinde çal flacak hekim arkadafllar m z n bina kiralanmas vas tas yla aflaca z. Dolay - s yla sorun olmayacakm fl gibi görünüyor. Sa l k Bakan Prof. Dr. Recep Akda da 18 Temmuz 2010 tarihinde tercih ve yerlefltirmelere kat ld, hekimlerle görüflüp bilgi ald. Düzenlenen bas n toplant s nda Akda aile hekimli i ve stanbul da gelinen son durum hakk nda bas n mensuplar na bilgi verdi. STANBUL DA SA LIK 6
TAR HÇE Salih Efendi Kona ndan Sa l k Müzesine 135 Y ll k Yolculuk MÜZE B L MC NECLA KINIK Ülkemizin ilk Sa l k Müzesinin resmi aç l fl 23 Temmuz 1918 y l nda yap ld. Y llar içinde büyüyen müze, kona n tamam n kapsad. çerisinde Halit Hakk Bey taraf ndan bir mulaj atölyesi kuruldu, e itim amaçl basit simülasyonlar haz rland. Dr. Hikmet Hamdi ve Ziya Hüzni taraf ndan halk bilinçlendirmek amac yla resimler tasarland ve müzede sergilendi. STANBUL DA SA LIK 8
TAR HÇE Bugün Divanyolu nda sessizce önünden geçen kalabal izleyen kona n yolculu u bundan 135 y l önce, yeni evlenmifl bir çiftin yuvas olmak üzere yapt r l nca bafllad. Dönemin Defter-i Hakani Senedat (Tapu) Müdürü Salih Efendi taraf ndan 1875 y l nda yapt r lan konak, Salih Efendi nin o luna ve gelecekte ünlü bir flair olacak Nigar Han m a evlilik hediyesi olarak infla edildi. Kona n alt kat nda yedi dükkân bulunmaktayd. Dükkânlardan biri Büyük Kahve ad yla bilinen ünlü bir kahvehane iken di er dükkânlarda stanbul halk na leziz içme suyu sat lmaktayd. Macar htilali mültecilerinden Macar as ll Osman Pafla n n k z olan Nigar Han m (1856-1918), henüz çocukluk yafl ndayken fliir yazmaya bafllad. Ö renimini Frans z mektebinde yapan Nigar Han m, Frans zcay ve Frans z edebiyat n çok iyi bilir, Arapça ve Farsça ile yak ndan ilgilenirdi. Dönemin en seçkin simalar ndan biri olmakla birlikte giyim tarz ve Frans z salonlar na benzer flekilde düzenledi i toplant lar yak ndan takip edilir, gazetelere konu olurdu. Bu toplant lara zaman n ünlü yazarlar, flairleri ve müzisyenleri kat l rd. Konakta geçirdi i y llar boyunca evlilik hayat n n çalkant lar Nigar Han m üzmekle birlikte ilginçtir ki fliirlerini beslemiflti. Ne zaman elden ç kar ld bilinmemekle beraber hazineye devrolan Salih Efendi nin kona özellikle e itim ve sanat alan nda pek çok kuruma ve ilke ev sahipli i yapt. Y ld z Teknik Üniversitesi'nin çekirde ini oluflturan Kondüktör Mekteb-i Âlisi (1911-1914) bu konakta kuruldu. 1915 stanbul halk n n belle inde Sa l k Müzesi olarak yaflamaya devam eden konak, stanbul Sa l k Müdürlü ünün 2005 y l nda ald kararla müze görevini yeniden üstleniyor. y l nda dönemin S hhiye Umum Müdürü Dr. Adnan Ad var taraf ndan Sa l k Müzesi kurulmas karar yla kona n iki odas müzeye ayr ld. Millî Müdafaa Cemiyeti, 1916 y l nda Türk sinema tarihinin ilklerinden biri olan sinema stüdyosunu kona n alt kat nda kurarak savaflla ilgili belgeseller ve konulu filmler haz rlad. 1919 y l nda ilk konulu Türk filmi olan Binnaz filmi bu konakta çekildi. 1920-1921 y llar aras nda Sanayi-i Nefise Mektebine (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) ev sahipli i yapt. Kona n arka bahçesinde oluflturulan sinema salonu ile filmler ve belgeseller halk n be enisine sunuldu. Ülkemizin ilk Sa l k Müzesinin resmi aç l fl 23 Temmuz 1918 y l nda yap ld. Y llar içinde büyüyen müze, kona n tamam n kapsad. çerisinde Halit Hakk Bey taraf ndan bir mulaj atölyesi kuruldu, e itim amaçl basit simülasyonlar haz rland. Dr. Hikmet Hamdi ve Ziya Hüzni taraf ndan halk bilinçlendirmek amac yla resimler haz rland ve müzede sergilendi. 1960 l y llarda her ilkokulun gezdi i, ziyaretçi say s ayda 9000 e ulaflan müze, y llar ilerledikçe yavafl yavafl ifllevini yitirmeye bafllad. 1988-1989 y llar aras nda yap lan onar m n ard ndan müze kapat larak, Sa l k Müdürlü ü ek hizmet binas na dönüfltü. stanbul halk n n belle inde Sa l k Müzesi olarak yaflamaya devam eden konak, stanbul Sa l k Müdürlü ünün 2005 y - l nda ald kararla müze görevini yeniden üstleniyor. Restorasyon projeleri onaylanan binan n yak n zamanda restorasyona girecek olmas, gelecekte 135 y ll k bir yolculu un bizleri bekledi ini gösteriyor. STANBUL DA SA LIK 10
UZMAN GÖZÜYLE K r m Kongoyla Mücadele: Tedbir! Ülkemizde ilk kez 2002 y l nda görülen ve 2003 y l nda tan mlanan hastal k, her y l nisan-ekim aylar aras nda görülmekte ve haziran-temmuz aylar nda pik yapmaktad r. lk kez Tokat yöresinde görülen hastal k a rl kl olarak ç Anadolu Bölgesi nin kuzeyi, Karadeniz Bölgesi nin güneyi ve Do u Anadolu Bölgesi nin kuzeyinde görülmektedir. DOÇ. DR. SERAP GENÇER DR. ESAT RIDVAN D KLEL KKKA hastal nda erken tan, ihtiyaç duyuldu unda kan ve kan ürünlerinin sa lanmas ve etrafa bulafl n önlenmesi aç s ndan çok önemlidir. Ay r c tan - n n h zla yap l p hastan n öncelikle KKKA olup olmad de erlendirilmelidir. STANBUL DA SA LIK 12
Hastal n Tan m KKKA hastal atefl, yayg n vücut a r s, vakalar n az bir k sm nda ise deri, mukoza ve iç organlarda kanamalar ile seyreden kene kaynakl viral bir enfeksiyondur. Etken Hastal n etkeni, Bunyaviridae ailesine ba l Nairovirus soyundan bir virüstür. Bu virüsler d fl ortama dayan ks zd r, konakç d fl nda yaflayamazlar. 56ºC de 30 dakikada ve ultraviyole fl nlar ile h zla inaktive olurlar. %1 hipoklorit ve %2 gluteraldehite duyarl d rlar. Epidemiyoloji KKKA ilk kez 1944 ve 1945 y llar yaz aylar nda Sovyet askerleri aras nda görülmüfltür. Hastal a K r m Hemorajik Atefli ad verilmifltir. 1956 y l nda Zaire de ateflli bir hastada Kongo virüsü tespit edilmifltir. 1969 y l nda her iki virüsün ayn oldu u belirlenmifl ve K r m Kongo Hemorajik Atefli (KKKA) olarak hastal k yeniden adland r lm flt r. Hâlen Sahra alt Afrika, Asya, Ortado u ve Balkanlar da endemiktir. Ülkemizde ilk kez 2002 y l nda görülen ve 2003 y - l nda tan mlanan hastal k, her y l nisan-ekim aylar aras nda görülmekte ve haziran-temmuz aylar nda pik yapmaktad r. lk kez Tokat yöresinde görülen hastal k a rl kl olarak ç Anadolu Bölgesinin kuzeyi, Karadeniz Bölgesinin güneyi ve Do u Anadolu Bölgesinin kuzeyinde görülmektedir. Hastal - n yo un olarak görüldü ü bafll ca iller Erzurum, Erzincan, Gümüflhane, Bayburt, Tokat, Yozgat, Sivas, Amasya, Çorum, Çank r, Bolu, Kastamonu, Karabük tür. Son y llarda hastal - n görüldü ü alan genifllemifl olup hemen hemen ülkemizin her bölgesinden sporadik vaka bildirimi yap lmaktad r. Ülkemizde ihbar zorunlu hastal klar aras nda yer al r. KKKA Co rafik Da l m Edirne Kırklareli Tekirda Çanakkale Balıkesir Manisa zmir Aydın Mu la stanbul Yalova Bursa Kütahya Uflak Kocaeli Sakarya Bilecik Zonguldak Eskiflehir Afyon Denizli Isparta Burdur Antalya Bolu Bartın Karabük Ankara Konya Kastamonu Çankırı Kırıkkale Kırflehir Aksaray Karaman çel Çorum Sinop Yozgat Nevflehir Kayseri Ni de Samsun Ordu Amasya Tokat Adana Sivas Rize Trabzon Giresun Gümüflhane Bayburt Erzurum Erzincan Malatya Elazı Kahramanmarafl Adıyaman Osmaniye Gaziantep Hatay Kilis Tunceli fianlıurfa Bingöl Diyarbakır Mardin Artvin Mufl Batman Siirt Ardahan Bitlis Kars A rı fiırnak Van I dır Hakkari Kene riski en çok görülen yerler KKKA Vaka/Ölüm say lar (Türkiye 2002-2009) 1400 63 1315 63 1318 70 1200 60 1000 50 800 33 717 40 600 400 200 6 150 13 249 13 266 27 438 30 20 10 0 2002-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 0 Vaka say s Ölüm STANBUL DA SA LIK 13
UZMAN GÖZÜYLE Bulaflma Yollar KKKA insanlara esas olarak Hyalomma soyuna ait kenelerin tutunmas ile bulafl r. Virüs hayvanlarda asemptomatik enfeksiyon oluflturmas na ra men, insanlarda hastal a neden Tan olmaktad r. KKKA virüsünün insanlara bafll ca bulafl yollar afla da s ralanm flt r: 1. Enfekte kene tutunmas 2. Enfekte kenelerin ç plak el ile ezilmesi 3. Viremik hayvanlar n kan, doku ve sekresyonlar ile temas 4. KKKA hastalar n n kan ve di er vücut s v lar ile temas 5. Kan içeren damlac k yolu ile bulafl Risk Gruplar Endemik bölgede yaflayan tar m ve hayvanc l k ile u raflan çiftçiler, çobanlar, kasaplar, mezbaha çal flanlar Veteriner hekimler Veteriner sa l k teknisyenleri Enfekte hastalarla temas eden sa l k personeli Laboratuvar çal flanlar Askerler Kamp yapanlar Hastalar n yak nlar Klinik ve Laboratuvar Bulgular Hastal n inkübasyon dönemi virüsün al nma flekline ba l olmakla birlikte 3-14 gün aras nda de iflmektedir. nsanlarda hastal k atefl, üflüme, titreme, yayg n kas a r - lar, bafl a r s, bulant -kusma, ishal, yüzde ve konjonktivalarda k zar kl k, aralar nda sa lam deri bulunan hafif kabar k pembe-k rm z döküntüler gibi flikâyetlerle kendini gösterir. Hastalar n az bir k sm nda karaci er ve dalak büyüklü ü olabilir. Hastal n ilerleyen dönemlerinde petefli, purpura, ekimoz tarz nda cilt kanamas, difl eti kanamas, burun kanamas, vajinal kanama, mide-barsak kanamas, üriner sistem kanamas, akci er ve beyin kanamalar görülebilir. A r olgularda fluur de iflikli i, huzursuzluk, karaci- er-böbrek yetmezli i, akut solunum s k nt s sendromu (ARDS) geliflerek ölüme kadar gidebilir. Laboratuvar bulgular olarak lökopeni, trombositopeni, AST, ALT, CK ve LDH enzimlerinde yükselme dikkati çekmektedir. Protrombin zaman, parsiyel tromboplastin zaman ve di er p ht laflma testlerinde belirgin bozukluk görülmektedir. yileflen hastalarda bozulmufl olan hemogram ve biyokimyasal nsanlarda hastal k atefl, üflüme, titreme, yayg n kas a r lar, bafl a r s, bulant -kusma, ishal, yüzde ve konjonktivalarda k zar kl k, aralar nda sa lam deri bulunan hafif kabar k pembe-k rm z döküntüler gibi flikâyetlerle kendini gösterir. parametreler h zla düzelir. Ölüm daha çok hastal n ikinci haftas nda (5-14 gün) görülmektedir. KKKA hastal nda erken tan, ihtiyaç duyuldu unda kan ve kan ürünlerinin sa lanmas ve etrafa bulafl n önlenmesi aç - s ndan çok önemlidir. Ay r c tan n n h zla yap l p hastan n öncelikle KKKA olup olmad de erlendirilmelidir. Hastal n kesin tan s serum örne inde PCR ile viral RNA n n ya da ELISA ile spesifik IgM antikorlar n n gösterilmesi ile konulur. Viremi KKKA hastalar nda 10-12 gün kadar sürdü ünden bu dönemde serumda PCR ile virüs gösterilebilir. IgM antikorlar hastal n 6-7. gününden itibaren ve IgG antikorlar ise hastal n yaklafl k 7-10. gününden itibaren pozitifleflir. Ay r c Tan KKKA ile uyumlu klinik ve laboratuvar bulgusu olan hastalarda öncelikle KKKA hastal na yönelik testler uygulanmal, pozitif de erlendirildi inde ise vaka yönetim algoritmas - na göre hareket edilmelidir. Negatif bulundu u takdirde de di er hastal klar aç s ndan araflt r lmal d r. Ay r c tan da bruselloz, salmonelloz, riketsiyoz, leptospiroz, tatarc k hummas, hantavirus enfeksiyonu gibi hastal klar ve di er kanamal atefller düflünülmelidir. Tedavi Destek tedavisi KKKA tedavisinin temelini oluflturur. htiyaca göre kan ve kan ürünlerinin (taze donmufl plazma, trombosit süspansiyonu, eritrosit süspansiyonu) verilmesi gerekir. Bunun yan s ra hastan n s v ve elektrolitlerinin takibi, varsa organ yetmezliklerine yönelik tedavi yap l r. Atefl, a r ve ajitasyona yönelik semptomatik tedavi, a zdan besin alam yorsa parenteral beslenme ihmal edilmemelidir. Etkene yönelik tedavide ribavirin etkinli i tart flmal d r. Hâlen ribavirin kullan lmal d r veya kullan lmamal d r fleklinde bir öneri bulunmamaktad r. Sa l k Bakanl, KKKA Bilim Dan flma Kurulunun ald karar do rultusunda ribavirinin etkinli i ile ilgili bir çal flma planlam flt r. Buna ilaveten immun serum tedavisine yönelik çal flmalar da devam etmektedir. Korunma ve Kontrol Hastal k genellikle insanlara kenelerin kan emmesi sonucu veya bulunan kenelerin ç plak elle toplanmas ve ezilmesi ile bulafl r. STANBUL DA SA LIK 14
UZMAN GÖZÜYLE Hastal k hayvanlarda belirtisiz olarak seyredebilir. Bu nedenle de hayvanlar sa l kl görünse bile hastal k bulaflt - rabilir. Hastal k, vücudunda virüs tafl yan hayvanlar n kanlar na, vücut s v lar na veya di er dokular na temas etmekle bulaflabilir. Hastal k, virüsü tafl yan insanlar n kan ve vücut s v lar na temas sonucu bulaflabilir. Riskli alanlara giderken aç k renkli ve mümkün oldu unca kapal giysiler tercih edilmelidir. Keneler uçmaz, z plamaz, mutlaka insan vücudunda kan emmek için tutunabilece i bir yere ulaflmak amac yla t rman rlar. Bunun için mümkün olabildi ince kapal giysiler giyilmeli, pantolon paçalar çorap içine al nmal veya çizme giyilmesi tercih edilmelidir. Riskli alan dönüfllerinde mutlaka kifli kendi vücudunu ve çocuklar n n vücudunu kene yönünden kontrol etmelidir. Özellikle kulak arkas, koltuk altlar, kas klar ve diz arkas dikkatli incelenmelidir. Vücuda tutunmufl kene varsa en k sa sürede, vücuda tutundu u en yak n k sm ndan uygun bir malzemeyle (pens, c mb z ve eldiven gibi) tutularak ç kar lmal d r. Kene, içerisinde çamafl r suyu veya alkol bulunan a z kapakl bir flifle içerisine konur ve çöpe at l r. Kene ne kadar k sa sürede vücuttan uzaklaflt r l rsa hastal k riski de o kadar azal r. (Vücuda tutunan kenelerin uzaklaflt r lmas ifllemini kifliler kendileri yapabilirler.) Kifli e er keneyi kendisi ç karamayacaksa en yak n sa l k kurulufluna baflvurmal d r. Kene tutunmas ndan sonra kifli kendisini 10 gün süreyle atefl, bafl a r s, kas a r s, k r kl k, halsizlik, belirgin ifltahs zl k, bulant, kusma, kar n a r s ve ishal gibi flikâyetler yönünden takip etmeli, bu flikâyetlerden herhangi biri görüldü ünde sa l k kurulufluna baflvurmal d r. Keneler kesinlikle elle öldürülmemeli ve patlat lmamal - d r (kene k rma). Keneleri vücuttan uzaklaflt rmak amac yla, kenelerin üzerine sigara basmak veya kolonya dökmek gibi yöntemlere baflvurulmamal d r. Hayvanlar n kenelerden ar nd r lmas için kene mücadelesi yap lmal d r. Kene mücadelesi yap ld ktan sonra, hayvan bar naklar ndaki çatlaklar tamir edilmeli ve badana yap lmal d r. Piknik veya kamp alanlar nda yerle (toprak, ot, çimen) direkt temas edilmeden, aç k renkli örtü serilerek oturulmal d r. Kaynakça: 1. Bodur H. K r m Kongo Kanamal Atefli. Flora 2009;14(1):1-9 2. Ergönül Ö. Viral Kanamal Atefller. In: Topçu AW, Söyletir G, Do anay M (eds) Enfeksiyon Hastal klar ve Mikrobiyolojisi 3. Bask Nobel T p Kitabevleri 2008; 1: 1251-1265. 3. Elald N. K r m Kongo Kanamal Ateflinde Patogenez ve Klinik. II. Türkiye Zoonotik Hastal klar Sempozyomu kitab, 27-28 Kas m 2008, Ankara. s: 59-65. 4. Ak nc E. K r m Kongo Kanamal Atefli: Korunma ve Kontrol. II. Türkiye Zoonotik Hastal klar Sempozyomu kitab, 27-28 Kas m 2008, Ankara. s: 79-87. 5. Cevik MA, Erbay A, Bodur H, Gülderen E, Bafltu A, Kubar A, Ak nc E. Clinical and Laboratory Features of Crimean-Congo Hemorrhagic Fever: Predictors of Fatality, International Journal of Infectious Diseases, 2007 Dec 4; [Epub ahead of print] 6. Çevik MA, Erbay A, Bodur H, Eren SS, Ak nc E, fiener K, Öngürü P, Kubar A. Viral Load as a Predictor of Outcome in Crimean-Congo Hemorrhagic Fever, Clinical Infectious Diseases, 2007; 45: e96-100 7. Cevik MA, Elaldi N, Ak nc E, Ongürü P, Erbay A, Buzgan T, Uzun R, Kubar A, Bodur H. A preliminary study to evaluate the effect of intravenous ribavirin treatment on survival rates in Crimean-Congo hemorrhagic fever. J Infect. 2008 Oct;57(4):350-1. Epub 2008 Aug 22. 8. Ergonul O, Celikbas A, Baykam N, Eren S, Dokuzoguz B. Analysis of risk-factors among patients with Crimean-Congo haemorrhagic fever virus infection: severity criteria revisited. Clin Microbiol Infect. 2006 Jun;12(6):551-4. 9. Koksal I, Y lmaz G, Aksoy F, Ayd n H, Yavuz I, Iskender S, Akcay K, Erensoy S, Caylan R, Ayd n K. The efficacy of Ribavirin in the Treatment of Crimean- Congo Hemorrhagic Fever in Eastern Black Sea Region in Turkey. J Clin Virol.2010 Jan; 47 (1):65-8. 10. Ergönül O. Crimean-Congo Haemorrhagic Fever. Lancet Infect Dis. 2006 Apr; 6(4):203-14. Review. STANBUL DA SA LIK 16
SOHBET Hemflirelerle Mesleklerine Dair Masabafl Sohbet RÖPORTAJ: DR. MET N SER MER Elif Uzel stanbul EAH Yo un Bak m Hemfliresi Hemflirelik mesle i hakk ndaki düflüncelerinizi alabilir miyiz? Alt y ld r yo un bak mda çal fl yorum. Bizler genelde yata- a ba ml ve bilinci aç k olmayan hastalarla çal fl yoruz. Her zaman söylüyorum, bizler 24 saat hastalarla beraberiz. Dile getiremedikleri ac lar n hisseden, açl k hislerini anlayan, hastan n birey olarak bütün fiziksel ihtiyaçlar n karfl - layan grubuz. Biz onlar n dili, gözü, kula, hissiyat oluyoruz. Hastan n yerine düflünmeye, onunla birlikte yaflamaya devam ediyoruz. Dolay s yla herkesin hastadan vazgeçti i anda, biz hep onunla beraberiz. flte o hasta, herkesin vazgeçti i o hasta, yan t veriyor; bir tebessüm olabilir, elinizi s kmas olabilir, gözünü açmas olabilir; bunun mutlulu u baflka hiç bir fleyde yok! Çok insani, çok duygusal bir durum? Kaç y ll k hemfliresiniz? Yedi y l m bitti. Ama yedi y l bitmifl gibi hissetmiyorum. Hâlâ yeni bafllam fl gibiyim. Hâlâ hastan n biri elimi tuttu- Biz onlar n dili, gözü, kula, hissiyat oluyoruz. Hastan n yerine düflünmeye, onunla birlikte yaflamaya devam ediyoruz. Dolay s yla herkesin hastadan vazgeçti i anda, biz hep onunla beraberiz. flte o hasta, herkesin vazgeçti i o hasta, yan t veriyor; bir tebessüm olabilir, elinizi s kmas olabilir, gözünü açmas olabilir; bunun mutlulu u baflka hiç bir fleyde yok! STANBUL DA SA LIK 18
SOHBET u anda ya da baflar yla yo un bak mdan hayata döndürerek ç karabildi imiz bir hasta geri dönüp bize Ben geldim, nas ls n z? dedi i anda her fley bitiyor. Bütün stresimiz yorgunlu umuz gidiyor. Mesleki kayg lar n z var m? Bilimsel e itim alarak buraya gelmifl insanlar z. Ald m z e itim bizim hastay bütün olarak de erlendirmemizi sa l - yor. Sadece bak m anlam nda de il, biz hastan n fizyolojik ihtiyaçlar n belirlerken de bilimsel teknikler kullan yoruz. Bu bilimsel yan m z, biz tan mlan rken kapat l yor. nsanlar, komflu k z n n ya da herhangi birinin hastaya bakabilece ini düflünüyorlar. Bu do ru de il. Çünkü hakikaten bizim yapt m z ifl e itim gerektiriyor, titizlik gerektiriyor, hastay bütün olarak de erlendirmeyi gerektiriyor. Bütün bu sorumluluklar herkese yükleyemezsiniz. Sokaktan geçen herhangi biri bunu yapamaz. E itimimizin hak etti i do ru tan mlamayla, isimle an lmak istiyoruz diyorsunuz. Evet, çok do ru söylediniz. Alan m zda uzmanlaflm fl, doçent olmufl, profesör olmufl pek çok akademisyen var. Onlar n bu unvanlar n kullanabilmelerini istiyorum. Üniversitelerde hocalar m z bunu kullan yorlar ama hastanede çal fl rken uzman hemflire tan m var, o da yasaya yeni girdi. Bununla beraber profesör olman n, doçent olman n bir fark olmal. Ben yüksek lisans mezunuyum ve kad n do um hemflireli- inde ikinci yüksek lisans m yap yorum. Evet, branfllaflma çok önemli ve branfl n z oldu u alanda çal flman z gerekiyor. Hemflirelik vicdan ifli ve bunun e itimin yükseltilmesi ve fark ndal kla daha iyi olaca na inan yorum. Yüksek lisans yapan herkes akademisyen olmak istiyor. Hay r, ben klinikte kalaca m. Doktoray yapt mda da klinikte kalaca m. Çünkü akademisyenlerin klinikteki bizim sorunlar m z görmedi ini düflünüyorum. Bilimsel anlamda yapt m z çal flmalar n Sa l k Bakanl ve Sa l k Müdürlü- ü taraf ndan de erlendirilip projelendirilmesini istiyorum. Bilimsel anlamda yapt m z çal flmalar n Sa l k Bakanl ve Sa l k Müdürlü ü taraf ndan de erlendirilip projelendirilmesini istiyorum. Hemflirelik alan nda yap lm fl pek çok bilimsel, güzel çal flma var. Bunlar n de erlendirilmesi gerekti ini düflünüyorum. Hemflirelik alan nda yap lm fl pek çok bilimsel çal flma var. Bunlar n de erlendirilmesi gerekti ini düflünüyorum. Emine Kurnaz Zeynep Kamil Hastanesi Supervisor Hemflire Bir sa l k çal flan olarak bir hemflireyi sizce en çok mutlu eden fley nedir? Meslekte on ikinci y l m, çok farkl yerlerde çal flt m. En çok mutlu eden fley, bak m verdi iniz hastan n hem fiziksel hem de duygusal olarak iyileflti ini görmek ve onlar n olumlu geri bildirimini almak. Sadece teflekkür etmeleri bize yetiyor. Do um yapt rd n z hastada sa l kl bir bebek dünyaya geldi inde bunu hissediyorsunuz çünkü bebek motivasyon kayna. Yo un bak m hastalar nda iyileflmeyi gördü ünüzde ya da acile Miyokard nfarktüsü ile gelen bir hastan n resüsitasyonu sonras hayata döndü ünü gördü ünüzde de çok mutlu oluyorsunuz. Hemflirelik vicdan ifli ve bunun e itimin yükseltilmesi ve fark ndal kla daha iyi olaca na inan yorum. 12 y ld r hâlâ ilk mezun oldu umdaki heyecan yafl - yorum. Tabii tükenmifllik de var ifl stresiyle gelen. Devlet politikalar n n hemflireli e yans - malar n n yeterli düzeyde olmad n düflünüyorum. Bu durum mesleki titizli inizi etkiliyor mu? Mesleki titizli inizi tabii ki etkiliyor. Çünkü stres ve motivasyonun azalmas insan tükenmiflli e götürebiliyor. Bak m yapt n z hastada iyileflme ve olumlu geri bildirimler görmedi inizde, arkan zda durulmad n hissetti inizde, hemflirelik için yeterli tan mlamalar yap lmad nda ve mobbing yaflad n zda titizli iniz azal yor. Hemflireli in iyi olmas için elimizden gelen her fleyi yap yoruz ama bunun yan nda mesleki örgütlenmenin çok daha güçlü olmas ve sesimizi daha çok duyurmam z gerekti ine inan yorum. Hemflirelik mesle ini genel olarak nas l de erlendiriyorsunuz? Hemflirelik, insanlar sevmeyen birinin yapabilece i bir ifl de ildir. Ben flimdi yönetici olarak çok genç bir ekiple çal - fl yorum, onlara diyorum ki: E er insanlar sevmiyorsan z, hemflireli i sevmiyorsan z bu ifli yapamazs n z. Siz mutsuz olursunuz, hastalar n z da mutsuz olur. Yedisinden yetmifline kadar bütün hastalar asl nda bizim için bebek gibidir. Hastalar her fleyiyle bize emanettir, diye düflünüyorum. STANBUL DA SA LIK 20