kpss 2015 konu anlatımlı ayrıntılı çözümlü örnekler uyarılar pratik bilgiler çıkmış sorular ve açıklamaları ÖSYM tarzına en yakın özgün sorular ve açıklamaları tarih osmanlı siyasi tarihi çağdaş türk ve dünya tarihi 2014 kpss de 94 soru yakaladık
Editör: Serkan Aksoy KPSS TARİH ISBN 978-605-364-854-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 24. Baskı: Kasım 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA (0312 394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan Tarih kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Türk-İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri, Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri, XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, Kurtuluş Savaşı'nın Hazırlık Dönemi Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi Cumhuriyet Dönemi Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, özet, etkinlik, bulmaca, boşluk doldurma, çözümlü testler, cevaplı testler ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da artıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Serkan Aksoy
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Türk Adının Anlamı, Türklerin Ana Yurdu ve Türk Göçleri...3 İslamiyet Öncesi Türk Devletleri...3 İskitler (Sakalar) (MÖ VII. yy.)...3 Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları)...4 Kavimler Göçü (375)...4 Avrupa Hunları (375-469)...5 Göktürk Devleti (552-630)...5 II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682-745)...6 Uygur Devleti (745-840)...6 Orta Asya da Kurulan Diğer Türk Devletleri...7 1. Kırgızlar...7 2. Sabirler...7 3. Akhunlar (Eftalitler)...7 4. Hazarlar...7 5. Türgişler...7 6. Karluklar...7 7. Avarlar...7 8. Bulgarlar...7 9. Macarlar...7 10. Peçenekler...8 11. Kıpçaklar (Kumanlar)...8 12. Oğuzlar (Uzlar)...8 İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet...8 A. Devlet Yönetimi...8 B. Ordu (Sü)...9 C. Din ve İnanış...10 D. Hukuk (Könilik)...10 E. Sosyal ve Ekonomik Hayat...11 F. Yazı, Dil ve Edebiyat...12 G. Bilim ve Sanat...12 H. Müzik...13 Özet...14 Boşluk Doldurma...15 Bulmaca...17 Çözümlü Test...18 Cevaplı Test...21 Çıkmış Sorular...24
v PEGEM AKADEMİ 2. BÖLÜM Türk - İslam Tarihi Türklerin İslamiyet i Kabulü... 31 Talas Savaşı (751)... 31 İlk Türk - İslam Devletleri... 31 Karahanlılar (840-1212)... 31 Gazneliler (963-1187)... 32 Tolunoğulları (868-905)... 33 Akşitler (Ihşitler) (935-969)... 33 Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)... 33 Harzemşahlar (1097-1231)... 35 İlk Türk İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet... 35 A. Devlet Yönetimi... 35 B. Ordu... 37 C. Toprak Yönetimi... 38 D. Ekonomik Yapı... 38 E. Sosyal Hayat ve Hukuk... 39 F. Bilim, Dil ve Edebiyat... 39 G. Sanat ve Mimari... 40 Türkiye Tarihi... 41 Malazgirt Savaşı ndan Sonra Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri... 41 Saltuklular (1072-1202)... 41 Mengücekliler (1080-1228)... 42 Danişmentliler (1080-1178)... 42 Artuklular (1102-1409)... 42 Çaka Beyliği (1081-1093)... 42 Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308)... 42 Uçlar ve Anadolu Beylikleri... 43 Kösedağ Savaşı Sonucunda Kurulan Beylikler... 43 Karamanoğulları (1256-1487)... 43 Hamitoğulları (1300-1423)... 44 Eşrefoğulları (1284-1326)... 44 Dulkadiroğulları (1337-1515)... 44 Ramazanoğulları (1353-1608)... 44 Germiyanoğulları (1299-1429)... 44 Saruhanoğulları (1313-1410)... 44 Aydınoğulları (1308-1426)... 44 Menteşeoğulları (1261-1424)... 44 Osmanoğulları (1299-1922)... 44 Karesioğulları (1304-1360)... 44 Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) (1292-1461)... 44
PEGEM AKADEMİ vi Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet...45 A. Devlet Yönetimi...45 B. Ordu...46 C. Toprak Yönetimi...46 D. Ekonomik ve Sosyal Hayat...47 E. Hukuk...47 F. Din ve İnanış...48 G. Fikir, Dil ve Edebiyat...48 H. Bilim, Sanat ve Mimari...48 Orta Asya ve Yakın Doğu da Kurulan Devletler...50 Fatımîler (909-1171)...50 Eyyûbîler (1174-1250)...50 Memlükler (1250-1517)...51 Moğollar (1196-1227)...51 Timur Devleti (1370-1507)...51 Babür Devleti (1526-1858)...52 Karakoyunlular (1365-1469)...52 Akkoyunlular (1350-1502)...52 Safeviler (1502-1736)...52 Özet...53 Boşluk Doldurma...55 Bulmaca...57 Çözümlü Test...58 Cevaplı Test...63 Çıkmış Sorular...67 3. BÖLÜM Osmanlı Tarihi Kuruluş Dönemi (1299-1453)...75 Yükselme Dönemi (1453 1579)...77 Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti...80 A. Osmanlıda Devlet Anlayışı...80 B. Merkez Teşkilatı...80 C. Memleket Yönetimi...83 D. Osmanlı Toprak Sistemi...84 E. Ordu ve Donanma...86 F. Ekonomik Hayat...88 G. Sosyal Hayat...90 H. Hukuk...90 I. Eğitim...91 J. Dil, Edebiyat ve Bilim...93
vii PEGEM AKADEMİ K. Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı... 93 L. Basın - Yayın... 94 M. Mimari... 94 N. Güzel Sanatlar... 97 Özet... 99 Boşluk Doldurma... 102 Bulmaca... 104 Çözümlü Test... 105 Cevaplı Test...111 Çıkmış Sorular...115 4. BÖLÜM Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri Duraklama Dönemi (17. Yüzyıl) (1579-1699)...125 XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi)...128 Gerileme Dönemi (18. Yüzyıl) (1699-1792)...130 XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları...133 Dağılma Dönemi (19. Yüzyıl) (1792-1922)...135 19. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi)...140 II. Mahmut Dönemi Islahatları (1808-1839)...141 Tanzimat Dönemi Islahatları (1839-1876)...142 II. Abdülhamit Dönemi Islahatları...145 Özet...149 Boşluk Doldurma...151 Bulmaca...153 Çözümlü Test...154 Cevaplı Test...159 Çıkmış Sorular...163 5. BÖLÜM Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri Orta Çağ'da Avrupa...175 A. Kilise ve Papalık...175 B. Feodalite (Derebeylik)...175 C. Haçlı Seferleri...176 D. Magna Charta (Büyük Şart) (1215)...176 E. Yüzyıl Savaşları (1337-1453)...176 Yeni Çağ'da Avrupa...177 A. Coğrafi Keşifler...177 B. Rönesans...178
PEGEM AKADEMİ viii C. Reform... 178 D. Aydınlanma Çağı... 179 E. Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) (1618-1648)... 179 F. Yedi Yıl Savaşları (1756-1763)... 179 G. Amerika Birleşik Devletleri nin Kurulması (1787)... 179 Yakın Çağ'da Avrupa... 179 A. Fransız İhtilali (1789)... 179 B. Sanayi İnkılabı... 180 Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti... 180 C. 1830 İhtilalleri... 180 D. 1848 İhtilalleri... 180 E. İtalya ve Almanya nın Siyasi Birliklerini Kurmaları... 181 Özet... 182 Boşluk Doldurma... 183 Bulmaca... 185 Çözümlü Test... 186 Cevaplı Test... 191 Çıkmış Sorular ve Açıklamaları... 193 6. BÖLÜM XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı (1911-1912)... 197 Balkan Savaşları (1912-1913)... 198 I. Balkan Savaşı... 198 II. Balkan Savaşı (1913)... 199 Osmanlı Devleti nin Balkan Devletleri ile İmzaladığı Antlaşmalar... 199 I. Dünya Savaşı (1914-1918)... 200 I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti... 200 Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919)... 204 Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler... 206 Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918)... 206 İzmir in İşgali ve Kuvayimilliye... 210 İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919)... 210 Kuvayimilliye nin Kurulması... 211 Özet... 212 Boşluk Doldurma... 214 Bulmaca... 216 Çözümlü Test... 217 Cevaplı Test... 223 Çıkmış Sorular... 227
ix PEGEM AKADEMİ 7. BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Genelgeler ve Kongreler Dönemi... 233 1. Mustafa Kemal in Samsun a Çıkışı... 233 2. Samsun Raporu... 234 3. Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919)... 234 4. Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919)... 234 5. Erzurum Kongresi (23 Temmuz 7 Ağustos 1919)... 235 6. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919)... 237 7. Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919)... 237 8. Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)... 237 9. Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919)... 238 10. Temsil Heyetinin Ankara ya Gelişi (27 Aralık 1919)... 239 11. Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920)... 240 12. Misakımilli Kararları (28 Ocak 1920)... 240 13. İstanbul un Resmen İşgali (16 Mart 1920)... 241 I. TBMM Dönemi... 242 Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920)... 244 Milli Mücadele Dönemi Basın Yayın... 244 TBMM ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar... 244 Düzenli Ordunun Kurulması (Aralık 1920)... 246 Özet... 247 Boşluk Doldurma... 249 Bulmaca... 251 Çözümlü Test... 252 Cevaplı Test... 258 Çıkmış Sorular... 261 8. BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi Kurtuluş Savaşı nda Cepheler... 271 1. Doğu Cephesi... 271 Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)... 271 Ermeni Sorunu... 272 2. Güney Cephesi... 272 3. Batı Cephesi... 273 I. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921)... 273 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921)... 273 Londra Konferansı (23 Şubat - 12 Mart 1921)... 274 Afganistan la Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)... 275 Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921)... 275
PEGEM AKADEMİ x İstiklâl Marşı nın Kabulü (12 Mart 1921)...275 II. İnönü Savaşı (23 Mart - 1 Nisan 1921)...276 Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921)...277 Tekalif-i Milliye Emirleri (Milli Yükümlülükler) (7-8 Ağustos 1921 )...277 Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos - 13 Eylül 1921)...278 Kars Antlaşması (13 Ekim 1921)...278 Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921)...279 İtilaf Devletleri nin Ateşkes Teklifleri (22 Mart 1922)...279 İtilaf Devletleri nin Barış Teklifleri (26 Mart 1922)...279 Büyük Taarruz (26 Ağustos - 9 Eylül 1922)...279 Çanakkale Olayı...280 Mudanya Ateşkes Anlaşması (11 Ekim 1922)...280 Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)...281 Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)...282 1. Sınırlar...282 2. Kapitülasyonlar...283 3. Azınlıklar...283 4. Boğazlar...283 5. İstanbul un Boşaltılması...283 6. Borçlar...283 7. Yabancı Okullar...283 8. Patrikhane...283 9. Mısır, Sudan, Kıbrıs...283 10. Ticaret, Sağlık ve Adalet...283 11. Savaş Tazminatları...283 Özet...285 Boşluk Doldurma...286 Bulmaca...288 Çözümlü Test...289 Cevaplı Test...292 Çıkmış Sorular...295 9. BÖLÜM Cumhuriyet Dönemi II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi...307 İnkılap Kavramı...307 Siyasi Alanda Yapılan İnkılaplar...307 1. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)...307 2. Ankara'nın Başkent Oluşu (13 Ekim 1923)...308 3. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)...308 4. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)...309
xi PEGEM AKADEMİ 5. 1924 Anayasası (20 Nisan 1924)...309 6. Çok Partili Yaşama Geçiş Denemeleri...310 a) Halk Fırkası (CHP) (9 Eylül 1923)...310 Ordunun Siyasetten Ayrılması (30 Ekim 1924)...310 b) Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924)...310 Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925)...310 Mustafa Kemal Paşa'ya Suikast Girişimi (16 Haziran 1926)... 311 c) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)... 311 Kadınlara Siyasî Hakların Verilmesi... 311 Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar...312 Medeni Kanun'un Kabulü (17 Şubat 1926)...312 Hukuk Alanındaki Diğer Yenilikler...312 Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılaplar...313 Eğitim Sisteminde Gözetilecek Esaslar:...313 1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretimin Birleştirilmesi) (3 Mart 1924)... 313 2. Maarif Teşkilatı Hakkındaki Kanun'un Çıkarılması (2 Mart 1926)... 313 3. Türk Harflerinin Kabulü (Harf İnkılabı) (1 Kasım 1928)...314 4. Türk Tarih Kurumunun Kurulması (15 Nisan 1931)...314 5. Türk Dil Kurumunun Kurulması (12 Temmuz 1932)...314 6. Halkevleri (1932)...315 7.Üniversite Reformu (1933)...315 8. Eğitim ve Kültür Alanındaki Diğer Gelişmeler...315 Sosyal Alanda Yapılan İnkılaplar...316 1. Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)...316 2. Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)...316 3. Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934)...317 4. Takvim, Saat, Ölçü ve Hafta Tatilinin Değiştirilmesi...317 Ekonomik Alanda Yapılan İnkılaplar...317 1. TBMM'nin 1 Mart 1922'de Ortaya Koyduğu Ekonomik Hedefler... 317 2. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)...318 3. Tarım Alanında Yapılan Yenilikler...318 4. Ticaret Alanında Yapılan Yenilikler...318 5. Sanayi ve Madencilik Alanında Yapılan Yenilikler...318 6. Devletçi Ekonominin Uygulanması...319 Bayındırlık ve Ulaştırma Alanındaki Gelişmeler...319 Sağlık ve Tıp Alanındaki Gelişmeler...320 Atatürk İlkeleri...320 Atatürkçülüğün Tanımı...320 A) Temel İlkeler...320 1. Cumhuriyetçilik...320 2. Milliyetçilik...321 3. Halkçılık...321
PEGEM AKADEMİ xii 4. Laiklik...322 5. Devletçilik...322 6. İnkılapçılık...323 B) Bütünleyici İlkeler...323 Özet...324 Boşluk Doldurma...326 Bulmaca...328 Çözümlü Test...329 Cevaplı Test...334 Çıkmış Sorular...337 10. BÖLÜM Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri... 355 1923-1939 Arası Türk Dış Politikası... 355 1. Nüfus Mübadelesi (Değiş Tokuş) Sorunu... 355 2. Yabancı Okullar Sorunu... 356 3. Borçlar Sorunu... 356 4. Musul (Irak) Sorunu... 356 1932-1939 Arası Türk Dış Politikası... 357 1. Milletler Cemiyetine Üyelik (18 Temmuz 1932)... 357 2. Balkan Antantı (9 Şubat 1934)... 357 3. Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)... 358 4. Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937)... 358 5. Hatay (Sancak) Sorunu (30 Haziran 1939)... 359 Özet... 360 Boşluk Doldurma... 361 Bulmaca... 363 Çözümlü Test... 364 Cevaplı Test... 367 Çıkmış Sorular... 369 11. BÖLÜM Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi XX. Yüzyıl Başlarında Dünya... 379 A. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya daki Türk Devletler ve Topluluklar... 379 Çarlık Rusyası nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilâli... 379 Rusların Orta Asya yı İstilası... 379 SSCB Yönetimindeki Türk Topluluklarının Durumu... 379 B. Orta Doğu da Manda Yönetimlerinin Kurulması... 380 Orta Doğu da Büyük Devletlerin Durumu ve Politikaları... 380
xiii PEGEM AKADEMİ C. Uzak Doğu da Yeni Bir Güç: Japonya... 381 D. 1929 Dünya Ekonomik Krizi (Kara Perşembe)... 381 E. Avrupa da Totaliter Rejimlerin Kurulması... 382 F. İki Savaş Arası Dönemde Dünyada Gelişmeler... 383 G. Barışa Katkı Amaçlı Diğer Antlaşmalar... 384 II. Dünya Savaşı... 384 A. Yeni Bir Savaşa Doğru... 384 Savaşa Katılan Devletler ve Gruplar... 384 B. II. Dünya Savaşı nda Türkiye... 386 Adana Görüşmeleri (30 Ocak - 1 Şubat 1943)... 386 Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943)... 387 Dönemin Önemli İç Olayları... 387 C. II. Dünya Savaşı Sırasında Yapılan Konferanslar... 388 Atlantik Bildirisi (1941)... 388 Casablanca Konferansı (1943)... 389 Washington Konferansı (1943)... 389 Tahran Konferansı (1943)... 389 Yalta Konferansı (1945)... 389 San Francisco Konferansı (1945)... 389 Postdam Konferansı (1945)... 389 II. Dünya Savaşı Öncesi ve Savaş Sırasında Gerçekleşen Önemli Olaylar... 390 Soğuk Savaş Dönemi... 391 A. Blokların Kuruluşu... 391 1. Doğu Blokunun Kuruluşu... 391 2. Batı Blokunun Kuruluşu... 392 B. Paylaşılamayan Orta Doğu... 394 1. İsrail in Kuruluşu... 394 2. Eisenhower Doktrini... 394 C. Uzak Doğu da Çatışma... 395 1. Çin Halk Cumhuriyeti nin Kuruluşu... 395 2. Uzak Doğu da Hükûmet Mücadeleleri... 395 D. Asya ve Afrika nın Kurtuluşu... 396 1. Güney Asya daki Gelişmeler... 396 2. Afrika daki Gelişmeler... 397 E. Soğuk Savaş Dönemi nde Türkiye... 397 1. Soğuk Savaş Dönemi nde Türk Dış Politikası... 397 2. Türkiye de Hayat... 398 3. Dönemin Önemli İç Olayları... 400 4. Dünya daki Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Gelişmeler... 400 Yumuşama (Detant) Dönemi ve Sonrası... 401 A. Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci... 401 1. Yumuşama Dönemi Politikaları... 401 2. Nükleer Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri... 402 3. Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975)... 402 B. Yumuşama Dönemi Çatışmaları... 402
PEGEM AKADEMİ xiv 1. Küba Buhranı... 402 2. Vietnam Savaşı... 403 3. Keşmir Sorunu... 403 4. Afganistan ın SSCB Tarafından İşgali... 403 C. Barış İçinde Bir Arada Yaşama... 404 D. Arap - İsrail Savaşları ve Büyük Devletlerin Politikaları... 405 1. Camp David Anlaşmaları... 406 2. İslam Konferansı Örgütü... 406 E. Uluslararası Politikada Petrolün Yeri... 407 F. İran - Irak Savaşı (1980-1988)... 407 1. Irak ta Rejim Değişikliği... 407 2. İran da Rejim Değişikliği... 408 3. Savaş ve Sonuçları... 408 G. Yumuşama Döneminde Dünya... 408 1. Ekonomi... 408 2. Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler... 408 3. Kültürel Hayat... 409 H. Türk Dış Politikası... 409 1. Türk - Yunan İlişkileri... 409 I. Türkiye de Bunalımlı Yıllar (1960-1983)... 412 1961 ve 1982 Anayasalarının Karşılaştırılması... 412 Küreselleşen Dünya... 415 SSCB de Değişim ve Sonuçları... 415 SSCB nin Dağılması... 415 SSCB nin Dağılmasının Doğu Avrupa ya Etkileri... 416 SSCB nin Dağılmasının Dünya Güçler Dengesi Üzerine Etkileri... 416 Asya da Yeniden Yapılanma... 417 Doğu Blokundan Sonra Avrupa da Yeni Arayışlar... 418 Türkiye ve Avrupa Birliği... 419 AB Organları... 420 Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar... 420 Orta Doğu ve Afganistan da Gelişmeler... 421 Dünyadaki Gelişmeler... 423 Değişen Dünya ve Türk Dış Politikası... 423 1980 Sonrası Türkiye... 426 Toplumsal Sorunlar... 427 Küresel Sorunlar... 428 Özet... 429 Boşluk Doldurma... 431 Bulmaca... 433 Çözümlü Test... 434 Cevaplı Test... 441 Çıkmış Sorular ve Açıklamaları... 446 Kronoloji... 448 Bulmaca Çözümleri... 451
2014 KPSS Genel Kültür de sordu 39yakaladı soru bizden...
TARİH ÖSYM SORULARI 2014 PEGEM AKADEMİ SORULARI 1. 963-1187 yılları arasında Afganistan, Özbekistan, İran, Horosan, Pakistan ve Kuzey Hindistan a kadar uzanan geniş bir coğrafyaya hâkim olan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Karahanlı B) Akkoyunlu C) Gazneli D) Büyük Selçuklu E) Karakoyunlu 1. 963-1187 yılları arasında Orta Asya da siyasi varlık gösteren, kuruldukları yerin adını devlet ismi olarak kullanan, hükümdarları için sultan unvanı kullanılan, Firdevsi nin Şehnamesini ortaya koyduğu ve Hindistan da İslamiyet in yayılmasında etkili olan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Karahanlılar B) Aksitler C) Gazneliler D) Büyük Selçuklular E) Akkoyunlular Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 4 3. Soru 2. Aşağıdakilerden hangisi Gazneliler le (963-1187) ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Hicaz bölgesine egemen olan ilk Türk-İslam devletidir. B) İslamiyet in Hindistan da yayılmasında önemli rol üstlenmişlerdir. C) Gazneli Mahmut, Türk tarihinde ilk defa sultan unvanını kullanan hükümdar olmuştur. D) 1040 Dandanakan Savaşı nda Büyük Selçuklulara yenilerek eski güçlerinden uzaklaşmışlardır. E) Günümüze ulaşan en önemli eserleri arasında Sultan Mahmut ve Sultan Mesut un yaptırdığı Zafer Kuleleri dir. Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 9 2. Soru 2. Osmanlı Devleti nde Rumeli de gaza yapmak için Anadolu ya gelen Türkmen topluluklarına verilen isim aşağıdakilerden hangisidir? A) Tekfur B) Balyos C) Gazıyan-ı Rum D) Derbentçiler E) Mekkari Taifesi 3. Osmanlı Beyliği Kösedağ Savaşı ndan sonra Türk beylikleri arasındaki mücadeleye karışmayarak yönünü Bizans a çevirmişti. Osmanlı Beyliği uyguladığı bu politikayla; I. ahi, II. gaziyanırum, III. tekfur unsurlarından hangilerinin desteğini almıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 2 4. Soru xvii
TARİH ÖSYM SORULARI 3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti nde seyfiye sınıfının üyelerinden biri değildir? A) Sancak Beyi B) Kazasker C) Sadrazam D) Kaptan-ı Derya E) Beylerbeyi 2014 PEGEM AKADEMİ SORULARI 4. Aşağıdakilerden hangisi ilmiye sınıfının üyelerinden biri değildir? A) Kazasker B) Şeyhülislam C) Kadı D) Müderris E) Yeniçeri Genel Tekrar Soruları / 25. Soru 5. I. Kazasker II. Defterdar III. Müderris Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti nde eğitim, öğretim ve yargı görevlerini yürüten ilmiye sınıfına mensuptur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III Önlisans Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 2 6. Soru 6. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti nde seyfiye sınıfının üyelerinden biri değildir? A) Kazasker B) Veziriazam C) Beylerbeyi D) Kaptanıderya E) Yeniçeri Ağası Önlisans Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 5 7. Soru 4. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti nde XVIII. yy. ıslahatçıları arasında yer almaz? A) Tarhuncu Ahmet Paşa B) Halil Hamit Paşa C) Koca Ragıp Paşa D) Cezayirli Hasan Paşa E) Kont Dö Boneval 7. XVII. yy.da Osmanlı Devleti nde, Tarhuncu Ahmet Paşa bütçe açığını kapatmak için; I. saray masraflarını kısma, II. Bank-ı Dersaadeti kurma, III. dış borçlanmaya gitme çalışmalarıdan hangilerini yapmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 13 8. Soru xviii
TARİH ÖSYM SORULARI 5. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti nde XVIII. yy. ıslahatçıları arasında yer almaz? A) Tarhuncu Ahmet Paşa B) Halil Hamit Paşa C) Koca Ragıp Paşa D) Cezayirli Hasan Paşa E) Kont Dö Boneval 2014 PEGEM AKADEMİ SORULARI 8. XVII. yüzyıl Osmanlı ıslahatçıları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) I. Ahmet B) II. Osman C) IV. Murat D) Tarhuncu Ahmet Paşa E) Damat İbrahim Paşa Lisans Mezunları İçin Tamamı Çözümlü Soru Bankası Sayfa 66 / 6. Soru 6. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat Fermanı nın ilan edilme sebepleri arasında yer almaz? A) 1840 Londra Konferansı nda azınlık sorununun gündeme gelmesine engel olmak B) Mısır Sorunu (Mehmet Ali Paşa İsyanı) konusunda Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak C) Osmanlı Devleti nin içişlerine, Avrupalı devletlerin karışmasını engellemek D) Halkı yönetime katmak E) Azınlıkların devlete olan bağlılığını artırmak 9. 3 Kasım 1839 da ilan edilen Tanzimat Fermanı için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Sultan Abdülmecit Dönemi nde ilan edilmiştir. B) Hazırlanmasında Mustafa Resit Paşa etkilidir. C) Mısır Sorunu nda Avrupa nın desteğinin sağlanması amaçlanmıştır. D) Avrupa etkisi vardır. E) Anayasal düzene geçilmiştir. Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 14 12. Soru 10. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat Fermanı nın ilan edilme gerekçelerinden değildir? A) Londra Konferansı na azınlık sorunlarının gündeme gelmesini engellemek B) Mısır sorununda Avrupa nın desteğini sağlamak C) Avrupa nın, Osmanlı içişlerine karışmasına engel olmak D) Yunan halkının bağımsızlık mücadelesine mani olmak E) Milliyetçi akımların etkisini zayıflatmak Genel Yetenek Genel Kültür Yaprak Test Test 18 / 4. Soru xix
TARİH ÖSYM SORULARI 7. Osmanlı Devleti nde padişahın sürgüne yollama yetkisi aşağıdaki gelişmelerden hangisinin sonucunda kaldırılmıştır? 2014 PEGEM AKADEMİ SORULARI 11. 31 Mart Olayı ndan sonra 1909 da Kanunuesasi de yapılan değişiklikler arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Sened-i İttifak B) Tanzimat Fermanı C) Islahat Fermanı D) Bab-ı Âli Baskını E) 1909 Anayasa değişikliği A) Padişahın sürgün yetkisi elinden alındı. B) Hükûmet, padişaha karşı değil meclise karşı sorumlu hâle getirildi. C) Seçimlere katılmada aranan vergi verme şartı kaldırıldı. D) Padişahın veto hakkı sınırlandırıldı. E) Padişahın milletlerarası antlaşmaları onaylama yetkisi Meclis-i Umumînin tasdiki şartına bağlandı. Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 3 12. Soru 12. Aşağıdakilerden hangisi 1909 Anayasa değişikliği ile elde edilen kazanımlardan değildir? A) Padişahın, anayasaya bağlılık yemini etmesi B) Bakanlar Kurulunun bir konuyu görüşmek için padişahtan izin alma şartının kaldırılması C) Meclise izin almadan kanun teklif etme yetkisinin tanınması D) Padişahın sürgün yetkisinin kaldırılması, veto yetkisinin sınırlandırılması E) Hükûmetin padişaha karşı sorumlu olması Genel Yetenek Genel Kültür Yaprak Test Test 24 / 9. Soru 13. Aşağıdakilerden hangisi 1909 Anayasa değişikliğinin getirdiği kazanımlardan değildir? A) Basın üzerindeki sansürün kalkması B) Seçimlere katılmada vergi verme şartının kaldırılması C) Padişahın sürgün yetkisinin elinden alınması D) Hükûmetin, meclise karşı sorumlu hâle getirilmesi E) Hükümdarın meclisi kapatma yasaları veto etme yetkisinin sınırlandırılması Genel Yetenek Genel Kültür Yaprak Test Test 18 / 17. Soru xx
TARİH ÖSYM SORULARI 8. Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat Dönemi nde hazırlanan Mecelle nin özellikleri arasında yer almaz? 2014 PEGEM AKADEMİ SORULARI 14. Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında hazırlanmış İslam esaslı medeni hukukunun adı aşağıdakilerden hangisidir? A) 1926 ya kadar uygulanmıştır. B) Medeni kanun özelliği taşımaktadır. C) Başkanlığını Ahmet Cevdet Paşa nın yaptığı bir heyet tarafından hazırlanmıştır. D) Osmanlı da hukuk muhakemeleri usulü, borçlar hukuku ve ayni haklar konusunda ilk yasa olma özelliğine sahiptir. E) Müslüman, Müslüman olmayan (Gayrimüslim) tüm kesime hitap etmiştir. A) Şurayı Devlet B) Divan-ı Ahkamı Adliye C) Meclis-i Valayı Ahkam-ı Adliyye D) Düstur E) Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye Genel Yetenek Genel Kültür Yaprak Test Test 16 / 17. Soru 9. Aşağıdakilerden hangisi 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) sonrasında imzalanan Ayastefanos Antlaşması nın kapsamında yer almaz? A) Bosna Hersek e özerklik verilmesi B) Osmanlı Devleti ve Rusya nın Karadeniz kıyılarında tersane ve donanma bulundurmaması C) Sırbistan, Karadağ ve Romanya nın bağımsızlığını kazanması D) Kars, Ardahan, Batum ve Doğubeyazıt ın Rusya ya bırakılması E) Girit ve Ermenilerin bulunduğu yerlerde ıslahat yapılması 15. Aşağıdakilerden hangisi Berlin Anlaşması nı, Ayastefanos Anlaşması ndan farklı kılan maddelerden değildir? A) Büyük Bulgaristan ın üçe ayrılması B) Ermeniler için yapılacak düzenlemelerde İngiltere nin garantör olması C) Sırbistan, Karadağ ve Romanya nın bağımsız olması D) Doğubeyazıt ve Eleşkirt yönetiminin Osmanlı Devleti ne bırakılması E) Bosna Hersek yönetiminin geçici olarak Avusturya ya bırakılması Genel Yetenek Genel Kültür Yaprak Test Test 21 / 14. Soru 10. Aşağıdakilerden hangisi 31 Mart Olayı nın sebeplerinden biri değildir? A) Trablusgarp Savaşı nda başarılı olunamaması B) Ahrar Cemiyetinin, İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı sert muhalefeti C) Volkan ve Serbesti gazetelerinde çıkan yazılar D) Gazeteci Hasan Fehmi nin öldürülmesi E) Avcı taburlarındaki bazı disiplinsiz grupların içeriden ve dışarıdan tahrik edilmesi 16. I. Gazeteci Hasan Fehmi nin bir suikastla öldürülmesi, II. Azınlıkların, özgürlüklerini genişletme isteği, III. Meşrutiyet in, İslamiyet e aykırı olduğuna dair oluşan inanç durumlarından hangileri Otuz Bir Mart Vakası nın ortaya çıkmasında etkilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III Genel Yetenek Genel Kültür Yaprak Test Test 23 / 6. Soru xxi
TARİH ÖSYM SORULARI 11. 3 Mart 1918 de imzalanan Brest Litovsk Antlaşması yla aşağıdaki cephelerden hangisi kapanmıştır? A) Çanakkale B) Kafkas C) Kanal D) Irak E) Suriye-Filistin 2014 PEGEM AKADEMİ SORULARI 17. Dünya Savaşı nda imzalanan Brest Litovsk Antlaşması, I. Kars, Ardahan ve Batum un Osmanlı Devleti ne geri verilmesi, II. Çarlık Rusya nın yıkılması, III. Kafkas Cephesi nin kapanması gelişmelerinden hangilerine sebep olmuştur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) II ve III E) I, II ve III Genel Yetenek Genel Kültür Yaprak Test Test 25 / 18. Soru 12. Misak-ı Millî aşağıdaki Avrupa devletlerinden hangisi tarafından ilk kez kabul edilmiştir? A) Yunanistan B) İngiltere C) Fransa D) Rusya E) İtalya 18. Türkiye de elçilik açan ilk devlet Misak-ı Millî yi kabul eden ilk büyük Avrupa devleti Londra Konferansı nda TBMM ye çağrıda bulunan devlet İtilaf Devletleri içinde Türkiye Devleti nin siyasi varlığını en son tanıyan devlet Yukarıdaki özellikler aşağıdaki devletlerle eşleştirildiğinde hangi seçenek dışarıda kalır? A) Gürcistan B) İngiltere C) İtalya D) Sovyet Rusya E) Afganistan Genel Yetenek Genel Kültür Yaprak Test Test 32 / 3. Soru 13. İstiklâl Harbimiz adlı eseri, kaleme alan komutan aşağıdakilerden hangisidir? A) İsmet İnönü B) Ali Fuat Cebesoy C) Refet Bele D) Fevzi Çakmak E) Kazım Karabekir 19. 1882-1948 yılları arasında yaşayan; Kurtuluş Savaşı nda Doğu Cephesi nde XV. Kolordu Komutanlığını yapan; Milli Mücadele Dönemi ni İstiklâl Harbimiz adlı eserinde anlatan; Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının genel başkanlığını yapan; 1946-1948 yılları arasında TBMM başkanlığını yapan kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) Kazım Karabekir B) İsmet İnönü C) Ali Fuat Cebesoy D) Refet Bele E) Falih Rıfkı Atay Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 2 18. Soru xxii
TARİH 14. ÖSYM SORULARI 2014 PEGEM AKADEMİ SORULARI 20. Lozan Antlasması nda; I. Gökçeada II. Batı Trakya III. Batı Anadolu Lozan Barış Antlaşması nda yukarıdaki yerlerden hangileri mübadele dışında tutulmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III I. İstanbul, II. Batı Trakya, III. Batı Anadolu bölgelerinden hangileri mübadele dışında tutulmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 8 17. Soru 15. Okuma yazma öğretmek için kurslar düzenlenmesi Yöresel değerleri tanıtmak amaçlı dergi yayımlanması Dikiş, nakış gibi beceri kurslarının düzenlenmesi Halk dilinde yaşayıp yazı diline geçmemiş Türkçe sözleri, tabirleri ve halk bilgisi mahsullerinin toplanması Yukarıdaki gelişmelerin tamamı aşağıdakilerden hangisinin çalışmaları arasında yer alır? A) Türk Dil Kurumu B) Türk Tarih Kurumu C) Halkevleri D) Millî Musiki ve Temsil Akademisi E) Sanayi-i Nefise Mektebi 21. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi nde açılan Halkevlerinin sunduğu hizmetlerden biri değildir? A) Okuma-yazma öğretmek için kurslar düzenlenmesi B) Sağlık kurallarının öğretilmesi ile uygulanması C) Yöresel değerleri tanıtmal amaçlı dergi yayımlanması D) Gece kurslarının düzenlenmesi E) Türkçenin sadeleşmesi için gereken esasların ve yöntemlerin belirlenmesi Genel Tekrar Testi / 60. Soru 16. Türkiye nin de içinde bulunduğu ve antlaşmayı imzalayan devletlerden birinin ayrılmasından sonra CENTO adını alan pakt aşağıdakilerden hangisidir? A) Bağdat B) Balkan C) Akdeniz D) Sadabat E) Briand-Kellogg 22. Temeli 24 Şubat 1955 te Türkiye ve Irak arasında atılan, daha sonra İngiltere, İran ve Pakistan ın katıldığı, SSCB nin tepki gösterdiği, 1959 da Irak ın çekildiği, 18 Ağustos 1959 da CENTO (Merkezi Antlaşma Örgütü) adını alan teşkilat aşağıdakilerden hangisidir? A) Balkan Paktı B) Sadabad Paktı C) Bağdat Paktı D) SEATO E) Bağlantısızlar Genel Yetenek Genel Kültür 30 Deneme Deneme 15 / 26. Soru xxiii
TARİH ÖSYM SORULARI 17. Türkiye nin de içinde bulunduğu ve antlaşmayı imzalayan devletlerden birinin ayrılmasından sonra CENTO adını alan pakt aşağıdakilerden hangisidir? A) Bağdat B) Balkan C) Akdeniz D) Sadabat E) Briand-Kellogg 2014 PEGEM AKADEMİ SORULARI 23. Temelleri Şubat 1955 te Türkiye ve Irak tarafından atılan, daha sonra İngiltere, İran ve Pakistan ın katıldığı, Irak ın çekilmesiyle 1959 da Merkezî Antlaşma Örgütü (CENTO) adını alan pakt aşağıdakilerden hangisidir? A) Sadabad B) Litvinov C) Varşova D) Bağdat E) Briand - Kellogg Önlisans Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli 10 27. Soru 18. Türkiye nin girişimi ile 19 Aralık 1990 da Ankara da yapılan toplantıyla temelleri atılan, 25 Haziran 1992 de İstanbul da düzenlenen Zirve Toplantısı nda imzalanarak resmen işlerlik kazanan ve temel amacı; üye devletlerin coğrafi yakınlıklarından ve ekonomilerinin birbirlerini tamamlayıcı özelliklerinden yararlanarak ticari, ekonomik, bilimsel ve teknolojik iş birliğini geliştirmek olan teşkilat aşağıdakilerden hangisidir? A) TÜRKSOY B) TİKA C) KEİ D) BDT E) AET 24. 1992 de İstanbul da kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı nın (KEİT) üyeleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Ermenistan B) Gürcistan C) Bulgaristan D) Azerbaycan E) Özbekistan Genel Yetenek Genel Kültür 30 Deneme Deneme 21 / 25. Soru xxiv
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ TÜRK ADININ ANLAMI, TÜRKLERİN ANA YURDU VE TÜRK GÖÇLERİ İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET 2004 3 YSo 2005 1 2006 1 2007 1 2008 1 2009 1 2010 1 2011 2 2012 1 2014 1 2013 1 Ey Türk budunu (mille), Çin in tatlı sözüne, yumuşak ipeğine kanma; yok olursun. ORHUN YAZITLARI
OKUMA PARÇASI
1. BÖLÜM İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ TÜRK ADININ ANLAMI, TÜRKLERİN ANA YURDU VE TÜRK GÖÇLERİ Not Türk adı Uygur metinlerinde güç, kuvvet, Kaşgarlı Mahmut un Divan-ı Lügati t Türk adlı eserinde olgunluk çağı, Çin kaynaklarında miğfer anlamında kullanılmıştır. Ziya Gökalp ise Türk adının türeli (töreli), kanun nizam sahibi anlamına geldiğini belirtmiştir. Türk kelimesini siyasal ad olarak ilk defa kullanan Göktürkler olmuştur. Anadolu nun Türkiye olarak adlandırılması ise XII. yüzyıldan itibarendir. Türkiye Selçukluları Döneminde Anadolu, Bizans tarafından Turkia adıyla anılmıştır. Türklerin anayurdu Orta Asya dır. Türkler ilk olarak Altay-Sayan Dağları nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları nın kuzeyi, Aral Gölü çevresi ve Hazar Denizi nin doğusunda yaşamışlardır. Orta Asya nın Türklere ait en eski kültür merkezleri; Anav, Karasuk, Abakan, (Abakan bölgesinde ortaya çıkan bir diğer kültür Tagar kültürüdür.) Andranova, Kelteminar ve Afanasyeva kültürleridir. Zamanla Türkler, Orta Asya dan çeşitli nedenlerle göç etmişlerdir. Göçlerin Nedenleri Ekonomik ve Sosyal Nedenler İklim koşullarının değişmesi Kuraklığa bağlı olarak otlak ve meraların azalması Hızlı nüfus artışı Salgın hastalıklar Siyasi Nedenler Boylar arasında mücadeleler yaşanması Dış güçlerin baskısı (Çin, Moğol, Kitan) Cihan hakimiyeti (yeni yerler fethetme) düşüncesi Göçlerin Sonuçları Türkler göç ettikleri yerlerdeki, değişik kültürlerle etkileşime girmişlerdir. Türk kültür ve medeniyeti geniş alanlara yayılmıştır. Türkler göç ettikleri yerlerde büyük ve güçlü devletler kurmuşlardır. Türkler gittikleri yerlerde yaşayan toplumlara, tarımı, hayvancılığı ve maden işlemeyi öğretmişlerdir. Türklerin, dünyanın çeşitli yerlerine yayılmaları ve çok sayıda devlet kurmaları, Türk tarihinin araştırılmasını zorlaştırmıştır. Bazı Türk kavimleri zamanla özbenliklerini kaybetmişlerdir. Asya da kalan Türkler ise Asya Hun Devleti ni kurmuşlardır. Not İskitler (Sakalar) (M.Ö. VII. yy.) Özellikleri İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ İlk Türk topluluğudur. Tomris bilinen ilk Türk kadın hükümdardır. Alp Er Tunga ve Şu Destanları vardır. Sanatta hayvan motiflerinin ve bozkır kültürünün temelleri bu döneme kadar uzanır.
4 Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları) Sonuçta MÖ. 54 tarihinde Batı Hunlar ve Doğu Hunlar olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğu Hunlar ise MS. 48 de tekrar ikiye ayrılmıştır. Kuzey Hunları batıya göç ederken Güney Hunları Çin hakimiyetine girmiştir. (MÖ. 3. YY. - MS. 3. YY.) Özellikleri Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Merkezi Ötüken şehridir. S Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır. O U S P ta m K IZ 3000 A LA UR YA TİBET R U M M A N D E N İ Z İ Büyük Hun Devleti Kuşhanlar Devleti Attila zamanında Avrupa Hun Devleti Ak Hun Devleti Hunların ilk yurtları Avrupa Hunlarının Avrupada ilk yerleştikleri alan Çin Seddi B E N G A L K Ö R F E Z İ O K Y A N U S U O ON 7¹UN WRSOXOX¾X VNLWOHU G¹]HQOL WHÆNLODWOÀ LON 7¹UN GHYOHWL LVH $V\D +XQODUÀGÀU O $YDUODU YH +XQODU KHP $V\DÛGD KHP GH $YUXSDÛGD GHYOHW NXUPXÆWXU Kavimler Göçü (375) Hun Devleti nin parçalanmasından sonra Çin egemenliğine girmek istemeyen Kuzey Hunları, Karadeniz in kuzeyinden batıya doğru göç etmişlerdir. Bu ilerleyiş sırasında önlerine çıkan yabancı kavimleri (Ostrogot, Vizigot, Vandal, Süev, Burgond gibi) Avrupa içlerine doğru göçe zorlamışlardır. Tarihte bu olaya Kavimler Göçü denmektedir. ANGILLAR Britanya ANGILLAR SAKSONLAR SAKSONLAR BURGONDLAR HUNLAR Galya SÜEVLER SÜEVLER OSTRO GOTLAR HUNLAR 434-454 OSTRO GOTLAR VİZİGOTLAR VİZİGOTLAR Sardinya VİZİGOTLAR 300 600 900 Sicilya A K D E N İ Z KARADENİZ Alanlar Bitinya onya Maked İ İZ EN ED EG VANDALLAR Mauretania Alanlar VİZİGOTLAR a VANDALLAR Alanlar HAZAR DENİZİ OSTRO GOTLAR BURGONDLAR VİZİGOTLAR 375 VANDALLAR BURGONDLAR y İtal Mete nin, ülkesini prensler arasında bölüştürerek yönetmesi (veraset geleneği) nedeniyle Hun Devleti zayıflamış ve Çin entrikaları yüzünden ülkede iç karışıklıklar baş göstermiştir. Hoten AN UNUTMAYINIZ 0 Hunlar, İpek Yolu nun güvenliğini sağlayarak ticaretin gelişmesine de katkıda bulunmuşlardır. Ancak MÖ. 60 yılında İpek Yolu nun denetimini kaybeden Hunlar ekonomik yönden zayıflamıştır. ŞH 3750 km SÜEVLER Oğuz Kağan Destanı, Mete Han ın anlatıldığı bu döneme ait bir destandır. SI H İ N T 8\DU 0HWH +DQȃñQ LON G¼]HQOL RUGXODUñ NXUGXßX 0 WDULKL 7¼UN.DUD.XYYHWOHULQLQ NXUXOXğ WDULKL RODUDN GD NDEXO HGLOLU A Kö rfe zi İZ 2250 K D N 1500 İ A E 750 R IM D Türk toplulukları Mete Han Devri nde ilk kez bir bayrak altında toplanmıştır. Türk tarihinde vatanmillet düşüncesi ilk defa Mete Han zamanında ortaya çıkmıştır. Mete Han dünya askerlik sisteminde ilk olarak onluk sistemi uygulamıştır. Mete Han ın oluşturduğu bu sistem diğer Türk devletlerince de örnek alınmıştır. F KU ER Ba sra R IL A NİL ya YA B Ü Y Ü K SURİ YE A JAPON DENİZİ Ç İ N AK HUN DEVLETİ NİZ R SA Turfan DE Fır at A po Semerkant Kaşgar Yarkent RI SA le ezo Karakurum GÜNEY HUNLARI BALKAŞ GÖLÜ Buhara ic Mete Han, Çin i hakimiyeti altına almasına rağmen Türklerin Çin e yerleşmesini istemedi. Bu politikasının temel nedeni Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde eriyerek milli benliklerini kaybetmesini önlemektir. A Ötüken ARAL GÖLÜ D MISIR Yorum Y HUNLARI B Ü Y Ü K H U N D EKUZEY VLETİ Kavimler Kapısı Bulgar Ostrogotlar Lombartlar P. KARADENİZ DO ĞU RO MA İMP. M A K D E N İ Z Hunlar en parlak devirlerini Mete Han zamanında (MÖ. 209-174) yaşamışlardır. Mete Han zamanında Çin, baskı ve denetim altına alınarak vergiye bağlanmıştır. R A İM OM 0 İ BAYKAL GÖLÜ Burgontlar TI R BA LQ 6HGGL 0 ȃo¼ \ñoodugd LQ ðpsdudwrux WDUDIñQGDQ ¼ONH WRSUDNODUñQñ G¼ğPDQ VDOGñUñODUñQGDQ NRUXPDN L LQ \DSñODQ GXYDUGñU NP X]XQOXNWD P \¼NVHNOLNWHNL VHGGLQ NDSñVñ YDUGñU B S AVRUPA HUN DEVLETİ Not İ U O K Y A N U S A N NÇ L A SA Teoman zamanında başlayan Türk akınlarını engellemek isteyen Çinliler bu dönemde ünlü Çin Seddi ni yapmak zorunda kalmışlardır. T Y MA A K Asia Kapadokya Kilikya Sonuçları Avrupa nın etnik yapısı değişikliğe uğradı. Bugünkü Avrupa milletlerinin temeli atıldı. Roma İmparatorluğu, Batı Roma ve Doğu Roma olarak ikiye ayrıldı. Batı Roma İmparatorluğu kısa süre sonra yıkıldı. Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) İstanbul da varlığını sürdürdü.
5 İlk Çağ sona erdi, Orta Çağ başladı. Merkezi krallıklar yıkılarak feodalite (derebeylik) ortaya çıktı. Avrupa da Hristiyanlık yayıldı. Ayıca Kilise ve Papalık güçlendi. Avrupa ya giden Türkler, teşkilatlı devletler kurdular (Avrupa Hun Devleti, Avarlar). Türklerin yaşam tarzı Avrupa da tanındı. Skolastik düşünce ortaya çıktı. Avrupa Hunları (375-469) Kavimler Göçü nden sonra Orta Macaristan a yerleşerek Avrupa da Balamir önderliğinde ilk Türk devletini kurdular. Özellikleri Avrupa Hun Devleti en parlak dönemini Attila zamanında yaşamıştır. Attila, Doğu Roma üzerine düzenlediği Balkan seferi ile Bizans ı vergiye bağlamıştır. Bizans ile Margos ve Anatolyus Antlaşmaları imzalanmıştır. Avrupa Hun Devleti 100 yıl boyunca Avrupa nın siyasi hayatına yön veren başlıca güç olmuştur. Attila, Batı Roma üzerine iki sefer düzenlemiş, İtalya Seferi nden dönen Attila 453 yılında vefat etmiştir. Avrupa Hun Devleti ile Türk kültürü Avrupa ya taşınmıştır. Avrupa Hunları Attila nın ölümünden sonra taht kavgaları ve imparatorluk içindeki kavimlerin isyanları sonucunda yıkılmıştır (469). MERAKLISINA Göktürk Devleti (552-630) Özellikleri Büyük Hun Devleti nden sonra Orta Asya da kurulan ikinci büyük Türk devletidir. Türk ismini ilk defa resmi devlet adı olarak kullanmışlardır. Ergenekon destanına göre Kök Türk Devleti ni kuran kabile Aşına adıyla bilinmektedir. Bumin Kağan tarafından 552 yılında Avarlara son verilerek Ötüken de kurulmuştur. İslâmiyet ten önce kurulan Türk devletleri içinde teşkilatları ve köklü gelenekleriyle o zamana kadar Orta Asya da kurulan devletlerin en geniş topraklara sahip olanı ve en önemlisidir. Göktürkler zamanında İpek Yolu mücadelesi önemlidir. İpek Yolu na hakim olabilmek için Sasanilere karşı Bizans ile ittifak kuran Göktürkler, Sasaniler ile mücadele ederek sonraki dönemlerde Müslümanların Sasanileri mağlup etmesine yardımcı olmuşlardır. Yorum Devletler arası ilişkilerde ekonomik çıkarlar önemlidir. Sasaniler ile Bizanslıları karşı karşıya getirmişlerdir. Tarihte Orta Asya dan Bizans a ilk resmi heyet, 568 yılında Göktürkler zamanında gitmiştir. Göktürklerde devlet ve millet bilinci ile milliyetçilik anlayışının benimsendiği görülmüştür. Göktürkler ikili teşkilat sistemini uygulayarak ülkenin merkezi olan doğuyu hükümdar Bumin Kağan yönetirken kardeşi İstemi Yabgu batı kanadını yönetmiştir. Batı kanadı iç işlerinde serbest, dış işlerinde merkeze bağlıdır. Yorum Bu durum Türk devletlerinde federatif yapının varlığına kanıttır. Fırat Dicle Bumin Kağan ölünce yerine oğlu Mukan Kağan seçilmiştir. Göktürkler in en parlak dönemi Mukan Kağan zamanıdır (553-572). İstemi Yabgu 567 de Sasaniler ile anlaşarak Akhunlar Devleti ne son vermiştir. Göktürkler 582 de Doğu ve Batı Göktürkler olmak üzere ikiye ayrılmış, daha sonra da her iki devlet Çinliler tarafından yıkılmıştır (630). Don ALANLAR Tahran BASRA KÖRFEZİ İtil İ R A N İsfahan AVARLAR Ural Hive Aşkabat Ceyhun (Amu - derya) SASAN İ LER KARLUKLAR UMMAN DENİZİ Cent Seyhun (Sir - derya) Buhara Semerkant 0 400 800 1200 1600 2000 km Obi K Ö BATI KÖKTÜRK DEVLETİ BALKAŞ GÖLÜ Kaşgar T İ B E T S İ B İ R Y A K T Ü Almalık Yarkent Hoten HİNDİSTAN Aksu R K Beşbalık KIRGIZLAR Turfan Karaşar Hive K A V İ M L E R İ Ganj D E V Ötüken Karabalgasun Urumçi Karakurum BENGAL KÖRFEZİ BAYKAL GÖLÜ Selanga L E Yunnan Orhun T İ CÜCENLER ÇİN SEDDİ Ç İ N Seçuan TATARLAR TUNGUZLAR DOĞU KÖK TÜRK DEVLETİ ÇİN HİNDİ MANÇURYA Pekin (Hanbalık) SARI DENİZ ÇİN DENİZİ Kök Türk Devleti sınırları (MS 552-659) Doğu ve Batı Kök Türk Devleti' ni ayıran sınır Çin Seddi
6 UNUTMAYINIZ O 7¹UN DGÀQÀ ELU GHYOHW LVPL RODUDN NXOODQDQ 2UWD $V\DÛGD HQ JHQLÆ VÀQÀUODUD XODÆDQ 7¹UN GHYOHWL *³NW¹UNOHUGLU O $YUXSDÛGD NXUXODQ LON 7¹UN GHYOHWL $YUXSD +XQ 'HYOHWLÛGLU O +ULVWL\DQODU $YUXSD +XQ K¹N¹PGDUÀ $WWLOD L LQ Ý7DQUÀQÀQ.DP ÀVÀÞ LIDGHVLQL NXOODQPÀÆODUGÀU II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682-745) Özellikleri Not Orhun Kitabeleri Türk dilinin ve tarihinin en eski örnekleridir. Kutluk (II. Göktürk) Devleti ' QHPLȃQH DLWWLU.XWOXN +¼N¼PGDUñ %LOJH.DßDQ NDUGHğL.¼OWLJLQ YH 9H]LU 7RQ\XNXN DGñQD \¼]\ñOGD \D]ñOPñğWñU <D]DQ <ROOXß 7LJLQȃGLU $QñWODUñQ ¼ \¼]¼ 7¼UN H ELU \¼]¼ LQFHGLU 0RßROLVWDQ VñQñUODUñ L HULVLQGHGLU.LWDEHOHU 'DQLPDUNDOñ 'LOELOLPFL :LOKHOP 7KRPVHQ WDUDIñQGDQ ȃgh RNXQPXğWXU Uygur Devleti (745-840) Çin egemenliğinde yaşamayı istemeyen Türkler, 682 de Kutluk Kağan önderliğinde Çinlilere karşı ayaklanarak tekrar bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Kutluk Kağan Türk boylarını tekrar birleştirdiği için derleyen, toparlayan anlamına gelen İlteriş unvanını almıştır. II. Göktürk Devleti nin kuruluşunda Vezir Tonyukuk un büyük yardımı olmuştur. Tonyukuk, Kutluk Kağan ve Bilge Kağan Dönemi nde vezirlik yapmış önemli bir devlet adamıdır. Vezirlik makamının oluşturulması devlet örgütlenmesine önem verildiğinin göstergesidir. Türklerde ilk milli alfabe (Göktürk Alfabesi) Göktürkler tarafından oluşturulmuştur. Göktürk alfabesi 4 tanesi ünlü olmak üzere 38 harften oluşmaktadır. Özellikleri Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan dır. Devlet Merkezi Karabalgasun dur (Ordu - Balık). Bu dönemde, Ordu - Balık şehrinin kurulması ile tarihte ilk kez bir Türk şehri kurulmuştur. Türk tarihinde ilk defa şehir ve kasabalar kurarak sanat, ticaret ve tarımla uğraşmışlardır. İlk Türk mimari eserlerini vermişlerdir. Yorum Uygurların mimari eserler vermeleri ve duvar resimleri yapmaları, ayrıca halktan toprak ve ev vergisi almaları yerleşik yaşama geçtiklerinin kanıtıdır. 8\DU Devlet en parlak dönemini Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk zamanında yaşamıştır. 0DßDUD UHVPL\OH GXYDU UHVPL IDUNOñ \RUXPODQDELOLU 'XYDU UHVPL \HUOHğLN KD\DWñQ ELU NDQñWñGñU 0DßDUD UHVPL LVH \HUOHğLN KD\DWñQ NDQñWñ GHßLOGLU Bu dönemde Vezir Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına Türk tarihinin ve Türk dili ve edebiyatının ilk önemli yazılı metinleri olan Orhun Kitabeleri dikilmiştir. Uygarlık bakımından diğer Türk devletlerinden daha ileridirler. Kendilerine özgü 18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlardır. Göktürkler; Uygur, Basmil ve Karluk Türkleri tarafından yıkılmıştır (745). Çinlilerle olan iyi ilişkiler sonucunda Uygurlar kâğıt ve matbaayı kullanmıştır. Uygurlar ilk kez kütüphane kuran Türk devleti olma özelliğine sahiptir. Ob Yorum i Hareketli harf sistemi ve tahtadan yapılmış harfler kağıt ve matbaanın kullanıldığının kanıtıdır. S İ B İ R Y A MANÇURYA on D BAYKAL GÖLÜ Ur İtil al KARL UKLA T R G Cent Se L (S e av M R Urumçi De ry as Aksu ı) an hir yh ne Ce ün Balasagun (A m u De Semerkant un rh O Karakurum A LY GO MO SE D D İ Ç İN Turfan ır ra Buhara E a lang Se D E V L E T İ Beşbalık BALKAŞ GÖLÜ Ötüken R K U T L U K yh Aşkabat İ Ş an İZİ HAZAR DEN Ü ARAL GÖLÜ Kumul (Hami) Pekin (Hanbalık) SARI DENİZ Karaşar ry Kaşgar Yarkent as D ) le ic Tahran Hoten at Fır Ç İsfahan T İ B E T İ N K A V İ M L E R İ SR A KÖ RF EZ İ Yunnan ÇİN HİNDİ Kutluk Devleti ( 682-744) UMMAN DENİZİ 0 400 800 1200 1600 2000 km H İ N D İ S TA N BENGAL KÖRFEZİ ÇİN DENİZİ Yorum BA Ganj Geleneksel Gök Tanrı inancı dışında bir inanış ilk kez Uygurlarda görülür. Uygurlar döneminde Mani inancı Türkler arasında hızla yayılmıştır. Türgişler (650-766) Çin Seddi Uygurlar, Mani dinini kabul ederek savaşçılık özelliklerini yitirmişlerdir. Ayrıca Mani dininin etkisiyle Uygur hükümdarları Ây Tengri unvanını kullanmaya başlamıştır.
7 Medeniyette çok ileri giden Uygurlar, Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır. Moğolların Türkleşmesinde ve devlet teşkilatı oluşturmalarında da önemli rol oynamışlardır. Fırat Dicle Don BASRA KÖRFEZİ İtil HAZAR DENİZİ Ural ALANLAR HAZARLAR BİZANS İMP. ARAL GÖLÜ Ceyhun A B B A S İ L E R Seyhun Maveraünnehir Obi BAŞGIRTLAR KARLUKLAR S İ B İ R Y A KIRGIZLAR BAYKAL GÖLÜ U Y G U R D E V L E T İ MOĞOLİSTAN Ötüken HİTAY DEVLETİ Urumçi Pekin (Hanbalık) Selanga Turfan BALKAŞ GÖLÜ TURFAN UYGURLARI Kumul Karaşar (Hami) Aksu Kaşgar DOĞU TÜRKİSTAN SARI UYGURLAR Hoten TİBET KAVİMLERİ Orhun KERAYİTLER ÇİN SEDDİ Ç İ N MANÇURYA KİTANLAR SARI DENİZ ÇİN DENİZİ Yorum Bu durum Hazar ülkesinde, hoşgörünün egemen olduğunun kanıtıdır. Kiev (Kiyef) Rus Knezliği tarafından 965 te yıkılmıştır. 5. Türgişler Batı Türkistan da kuruldular. Emeviler ile mücadele ettiler. Yorum Böylece Orta Asya nın Araplaşmasını engellemişlerdir. UMMAN DENİZİ 0 400 800 1200 1600 2000 km HİNDİSTAN Ganj BENGAL KÖRFEZİ Uygur Devleti (744-840) Turfan Uygur Devleti (856-1209) Sarı Uygur Devleti (840-1226) Hitay Devleti (907-1211) Çin Seddi Orta Asya da Kurulan Diğer Türk Devletleri 1. Kırgızlar Uygur Devleti ni yıkarak Ötüken de devlet kurdular. Kuruldukları bölgenin gelişmiş kültürünün ortadan kaldırılmasına sebep oldular. 1207 de Moğol egemenliğine girdiler. Yenisey Kitabeleri ve Manas Destanı Kırgızlar a aittir. 2. Sabirler VI. yy.da Volga Irmağı ile Kafkaslar bölgesinde yaşadılar. Bugünkü Sibirya ya adlarını verdiler. 3. Akhunlar (Eftalitler) Batıya göçen Asya Hunları nın bir koludur. Batı Türkistan da kurulmuştur. 567 de Göktürkler tarafından yıkıldılar. Toprakları Göktürklerle Sasaniler arasında paylaşılmıştır. 4. Hazarlar VII. yy.da Kafkaslar bölgesinde kuruldu. Museviliği kabul eden tek Türk boyu Hazarlardır. Müslüman Araplar ile savaşan ilk Türk boyudur. Hz. Osman zamanında İslâm ordularını durdurarak İslâmiyet in Kafkaslarda yayılmasını engellediler. Devlet ve ordu teşkilatlarıyla Ruslara örnek oldular. Farklı dinler bir arada yaşamış, ibadet yerleri yan yana bulunmuştur. Tam olarak yerleşik hayata geçtiler. 766 yılında Karluklar tarafından yıkıldılar. 6. Karluklar Batı Türkistan da kurulan Karluklar, Türk boyları içinde İslamiyet i topluca kabul eden ilk Türk boyudur. Cengiz Han a itaat eden Müslüman Türk topluluklarındandır. Talas Savaşı nda Arapları destekleyerek onların kazanmalarını sağlamışlardır. İlk Türk-İslam devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır. 7. Avarlar (Juan - Juanlar) VI. yy. ortalarında, Orta Asya da kurulup batıya göç ederek Romanya ya yerleşmişlerdir. Tarihte İstanbul u kuşatan ilk Türk devletidir. Gök Tanrı inancını terk eden Avarlar Hıristiyanlığı benimsemiştir. Franklar tarafından yıkılmışlardır. 8. Bulgarlar VI. yy. sonlarında Kubrat tarafından Karadeniz in kuzeyinde güçlü bir Bulgar devleti kurulmuştur (583). Bulgarlardan bir grup Volga (İtil) Nehri boylarına yerleşerek İtil Bulgar Devleti ni kurmuşlardır. Volga Bulgarları 920 yılında İslâmiyet i kabul etmişlerdir. Kazan Türkleri adıyla varlıklarını günümüze kadar sürdürmüşlerdir. Bir kısım Bulgarlar ise Tuna Nehri boylarına yerleşerek burada Tuna Bulgar Devleti ni kurmuşlardır (679). Zamanla Hristiyanlaşıp benliklerini kaybetmişlerdir. 9. Macarlar Peçenekler in baskısıyla Ural ve İtil bölgesinden bugünkü Macaristan a göç etmişlerdir. Slavlar arasına girerek Slavların birleşmelerini engellemişlerdir. Zamanla Hristiyanlığı benimseyen Macarlar, yerli halka karışıp benliklerini kaybetmişlerdir.