T.C. SAÐLIK BAKANLIÐI KEÇÝÖREN OSMANLI AÐIZ ve DÝÞ SAÐLIÐI MERKEZÝ Ortodonti Kliniði Ýçin Hasta Eðitimi El Kitabý
Osmanlý Ýþ Merkezi Keçiören Osmanlý Aðýz ve Diþ Saðlýðý Merkezi Adres: Yeni Etlik Cad. No: 103 Osmanlý Ýþ Merkezi Kat: 2 Etlik / ANKARA Tel: (0.312) 325 36 36 / 133 Fax: (0.312) 325 28 47 www.keciorenosmanliadsm.gov.tr
GENEL DÝÞ HEKÝMLÝÐÝ ORTODONTÝ (ÇAPRAÞIK DÝÞLERÝ DÜZELTME) Ortodonti çapraþýk diþlerin düzeltilmesi, diþ, çene ve yüzdeki uyumsuzluklarý ile ilgilenen bir bilim dalýdýr. Ortodontistler (ortodonti uzmaný) çene kemiðinizin ve diþlerinizin doðru yerde ve doðru konumda yerleþmesini saðlar. Diþlerdeki çapraþýklýklarýn düzeltilmesi ile önemli bir estetik kazaným saðlandýðý ve diþ saðlýðýna da pek çok katkýda bulunulur. Çapraþýklýklarýn giderilmesi ile daha kolay ve etkili temizlenmesi saðlanýr, böylece çürük ve diþeti hastalýklarý geçmiþ olur. Ayrýca diþlerin ve çenelerin birbiriyle kapanýþlarý düzeleceði için çiðneme fonksiyonu kazanýlmýþ olur. Çocuðunuz yaklaþýk olarak 7 yaþýna gelince, bir ortodonti uzmaný tarafýndan böyle bir tedaviye ihtiyacýnýn olup olmadýðýnýn belirlenmesi gerekmektedir. TEDAVÝ 1- SABÝT ORTODONTÝK APAREYLER: Diþ üzerine yapýþtýrýlan braketler ile yapýlan tedavi þeklidir. Braketler metal yada porselenden olabilir. Diþ rengindeki porselen braketler estetik olarak hiçbir rahatsýzlýk vermezler. 2- HAREKETLÝ ORTODONTÝK APAREYLER: Hastanýn kendisinin takýp çýkarabildiði apareylerdir. Daha basit vakalarda uygulanýrlar. 1
3- ÇENE ORTOPEDÝSÝ: Alt ve üst çenenin birbirine göre bozulan iliþkilerini küçük yaþlarda yüze takýlan özel apareylerle düzeltmeyi amaç edinen bir ortodonti alanýdýr. Çoðu zaman ortopedik tedavi (çenelerin uyumu saðlanýr) birlikte yürütülür. 4-ORTODONTÝK CERRAHÝ: Ortodontik veya ortopedik tedavi ile düzeltilemeyecek durumlarda ortognatik cerrahiye baþvurulur. Çene ve yüzde oluþan bozukluklar doðuþtan yada kaza ve hastalýklara baðlý olarak sonradan ortaya çýkabilmektedir. Çenelerin birbirine ve yüze uyumsuzluðu hastalara hem estetik hem fonksiyonel rahatsýzlýklara yol açmaktadýr. Geliþen üstün teknoloji ve cerrahi teknikler ile bu bozukluklarýn düzeltilmesi saðlanabilmektedir. ORTODONTÝK TEDAVÝ SIRASINDA DÝÞLER NASIL HAREKET EDER? Diþ üzerine braket ve tellerle bir kuvvet uygulanýr. Böylece kuvvetin yönünde bir hareket oluþur. Hareket eden diþin önünde geçici bir süre için kemik dokusunda bir yýkým olur, hareketin aksi yönünde ise yeni kemik dokusu yapýlýr. Böylece yeni yerlerini alan diþler yeni bir kemik yuvasýna da otururlar. ORTODONTÝK PROBLEMLERÝN NEDENLERÝ: 1- Beslenme Bozukluklarý: Yeterli beslenmeyen kiþilerde, çene ve yüz yapýsýnda hacimsel küçülme meydana gelecek ve normal hacimdeki diþler küçük çenelerde gerekli yeri bulamayacaklarý için çapraþýklýklar, rotasyonlar (dönme), hatta gömüklük olgularý görülecektir. 2- Aðýzdan Nefes Alma: Kronik iltihaplar ve benzeri nedenler, uzun süre devam ederse bademcikler aþýrý derecede büyüyebilir. Bu durumda solunum yollarý daralýr ve nefes alma güçlüðü meydana gelir. Bu güçlüðü yenebilmek ve o bölgedeki hava geçiþ yolunu geniþletebilmek amacýyla çocuk alt çenesini ve buna baðlý olarak dilini öne alma zorunluluðu duyar. Bu durum, uzun süre devam edecek olursa alt çenenin öne doðru konumu yerleþir. Dil ön diþler arasýna girer ve diþlerin sürmelerine engel olursa açýk kapanýþ meydana gelir. Hasta burundan nefes alamýyor ise, üst çenenin büyüme potansiyeli üzerinde negatif etki oluþturabilir. 2
3- Parmak Emme: Yeni doðmuþ bir bebekte oldukça geliþmiþ bir emme mekanizmasý vardýr. Emme içgüdüsü tatmin edilmemiþ bir bebek, bu ihtiyacýný gidermek için bazý alýþkanlýklar edinir. Anne sütü ile 9-18 ay beslenen çocuklarda çoðunlukla bu alýþkanlýk görülmez. Parmak emmenin nedenleri: Ani olarak anne memesi veya biberondan kesilme, Bebek beslenirken emmesini çok kýssa sürede sonlandýrmak, Bebeðin beslenmesini uzun aralýklar olacak þekilde deðiþtirmek. 4- Yalancý Emzik: Fizyolojik özellikleri olan bir emziðin 1,5 yaþýna kadar emilmesi zararlý deðildir. Hasta çocuðun parmak emme gibi kötü bir alýþkanlýk edinmesini önleme yönünden yararlýdýr. Yalancý emzikler sürekli olarak kullanýldýklarý zaman, etki alanlarý içindeki dokulara uzun süreli anormal etki yapacaðý için o bölgelerde düzensizlik ve çeþitli kapanýþ bozukluklarýna neden olmaktadýr. 5- Yatýþ Þekli: Yatýþ þekli, çoðunlukla alt çenenin yatma sýrasýndaki konumunu belirler. Bu da bize alt çenenin ortalama günde 8 saat hangi konumda olduðu hakkýnda bilgi verir. Örneðin yüzükoyun yatan bir çocuk ile sýrt üstü yatan bir çocukta alt çenenin konumu farklýdýr. Uyurken sürekli ayný tarafa yatýp elini veya yumruðunu yüzü ile yastýk arasýna koyma alýþkanlýðý olan kiþilerde o tarafta yüz devamlý bir basýnç altýnda bulunacaðý için ortodontik problemler çýkabilir. 3
6-7- 8-9- Diþ sýkma, týrnak yeme, kalem ýsýrma, dudak ýsýrma gibi kötü alýþkanlýklar. Süt diþlerinin erken kaybý. Diþeti problemlerine baðlý diþ düzensizlikleri. Diþ kaybýna baðlý olarak meydana gelen düzensizlikler. 11- Genetik olarak yatkýnlýk. 10-20 yaþ diþlerinin öndeki diþleri sýkýþtýrmasýna baðlý düzensizlikler. 12- Hormonal düzensizlikler, sistemik hastalýklar. NEDEN ORTODONTÝ Çapraþýk diþlerle aðýz hijyeni saðlamak daha güçtür ve bu yüzden diþeti rahatsýzlýklarý ve çürükler daha kolay oluþur. Çapraþýklýkta ve eklem iliþkisi bozuk olduðunda çiðneme tam yapýlamaz. Sindirim sisteminde bir takým problemler baþlar. Alt ve üst diþlerin birbiriyle tam uyumlu olmadýðý durumlarda, çene eklemine veya tek bir diþe fazla yük gelerek aðrýlý ve tedavisi zor problemlere yol açabilir. Estetik olarak özellikle bazý vakalarda inanýlmaz deðiþiklikler yaratabilir. Ortodontik braketler gülüþünüzü düzenlemek ve saðlýðýnýza kavuþmak için en iyi seçeneklerden biridir. 4
ORTODONTÝK TEDAVÝ SIRASINDA DÝKKAT ETMENÝZ GEREKENLER Braketler yiyecek ve bakteri plaðýnýn kolayca toplanmasýna sebep olurlar. Bu yüzden aðýz bakýmý büyük önem taþýr. Orta yumuþaklýkta bir fýrça kullanmak gerekir. Özel ortodontik fýrçalarýn kullanýlmasý da yararlý olur. Superfloss diþ ipi kullanmak hijyenin tam saðlanmasý açýsýndan büyük önem taþýr. Aðýz hijyeninizi saðlamak için size yardýmcý olacak diðer bir yardýmcý materyal ise interdental fýrçadýr. Ayrýca aðýz gargaralarý fýrça ve diþ ipinin yanýnda yardýmcý olarak kullanýlabilir. Unutmayýn ki asla fýrça ve ipin görevini göremezler. Elma, havuç gibi sert yiyecekler býçakla kesilerek yenmelidir. Yoksa braketlerin kýrýlmasýna neden olabilir. Özellikle kabuklu ve sert çerezler braketlerin kýrýlmasýna sebep olabileceði için bunlarýn tüketilmesinden kaçýnýlmalýdýr. Þeker, sakýz, karamel gibi yapýþkan yiyecekler braketlere yapýþýp hem çürümelere hem de braketlerin kýrýlmasýna neden olabilir. Bu dönemde diþ eti saðlýðýnýz açýsýndan kontrolleriniz büyük önem taþýmaktadýr. 5
ORTODONTÝK TEDAVÝDE ÇEKÝM KARARININ VERÝLMESÝ Diþleri doðru konumlarýna getirebilmek için yeterli yer yoksa ortodontist yer kazanmak için ya çekim yapar yada diþ arkýnýn dýþýndaki diþe yer hazýrlar. Yani ortodontik tedaviler çekimli veya çekimsiz olarak gerçekleþtirilebilir. Tedavinin çekimli mi, çekimsiz mi yapýlacaðýný belirleyen esas etken yüz estetiðidir. Çekimli tedaviler dudaklarýn geri çekilmesine; çekimsiz tedaviler ileri alýnmasýna olanak verir. PEKÝÞTÝRME Ortodontik tedaviden sonra diþler yeni konuklarýndan eski yerlerine dönme eðilimi gösterirler. Bunu önlemek için kemik ve çevre dokularýnýn yeniden düzenlenmesi Tamamlanýncaya kadar diþler düzeltilen konumlarýnda tutulmalýdýr. Bu amaçla hareketli veya sabit pekiþtirme aygýtlarý kullanýlýr. Hareketli pekiþtirme aygýtlarý gece ve gündüz hekimin önerisi doðrultusunda kullanýlmalýdýr. Bu süre 3 aydan baþlar, 2 yýl veya daha fazla da sürebilir. ORTODONTÝK TEDAVÝ ORTODONTÝNÝN SINIRLARI Süt diþlenme dönemi olarak adlandýrýlan okul öncesi yýllarda parmak emme, dudak yeme, aðza yabancý cisim sokma gibi alýþkanlýklara baðlý olarak ortaya çýkan sorunlarýn mümkün olduðu kadar azaltýlmasýna yönelik uygulamalardýr. Bu alýþkanlýklar süt diþlenme döneminde ortadan kaldýrýlýrsa iskelet yapýda kalýcý bir bozukluk oluþmadan iyileþme saðlanýr. Bunun içinde bir takým aðýz içi veya aðýz dýþý aygýtlardan yararlanýlýr. KARIÞIK DÝÞLENME DÖNEMÝ Ýlkokul çaðý çocuklarýný kapsar, aðýzdan hem daimi hem de süt diþlerinin bulunduðu dönemdir. Bu dönemde zamanýndan önce veya sonra süt diþlerinin kaybedilmesi alttan Gelen daimi diþlere rehberlik edememesi sonucunda birtakým yer darlýðý problemleri oluþturabilir. Oluþan çapraþýklýðýn (çarpýklýðýn) giderilmesi ortodontinin ilgi alanýna girer. Yine bu dönemde baþlayýp ergenlik çaðýnýn sonuna kadar devam eden çeneler arasý uyumsuzluklarýn giderilmesi de ortodontinin konusudur. Daimi diþlenme döneminde diþ dizlerindeki bozukluklar diþ çekimi yapýlarak veya yapýlmadan sabit ya da hareketli aygýtlarla düzeltilebilir. 6
Diþeti hastalýklarýna baðlý olarak meydana gelen diþ düzensizlikleri (yamuk diþler) veya diþ kaybýna baðlý olarak meydana gelen düzensizliklerin tedavileri de ortodontinin konusudur. ORTODONTÝSTE NE ZAMAN GÝTMELÝ? Çocuklarda ilk diþlerin (süt diþleri) konumlarý hakkýnda çok fazla endiþelenmeye gerek yoktur. Bu diþler arasýnda bulunan boþluklar, doðal geliþim göstergesidir. Eriþkinlerin diþlerindeki gibi sýký temaslar ileride meydana gelebilecek yer darlýðý ve dolayýsýyla diþlerde çapraþýklýðýn (çarpýklýðýn) göstergesi olabilir. Daimi diþler 6-7 yaþlarýnda sürmeye baþlar ancak 7-9 yaþlarý arasýnda, kesici diþler sürene dek pek fazla problem gözlenmez. Ancak süt diþlerinin tümü daimileriyle yer deðiþene dek yerinde tutulmalýdýr. Aile hekiminiz sizi erken yaþta bir ortodontiste yönlendirse dahi bu her zaman tedavinin çok erken baþlatýlacaðý anlamýna gelmez. Çoðu dikkatli diþ hekimi potansiyel bir problemin kontrol altýnda olduðu ve en uygun tedavi zamanýnýn geçmediðinden emin olmak ister. Çocuklarda çenesel problemlere erken yaþlarda müdahale etmek gerekirken, sadece diþlerin düzensizlik gösterdiði durumlarda tedavi için zaman vardýr. ORTODONTÝK TEDAVÝDE ÇOCUKLARIN UYMASI ZORUNLU KURALLAR NELERDÝR? Ortodontik tedavide çocuklarýn uymasý zorunlu olan kurallar vardýr. Anne ve babalarýn da tedavi süresince çocuklarýný dikkatle izlemeleri gerekir. Bu kurallar þunlardýr: 1-2- 3-4- 5-6- 7- Ortodontik tedaviye baþlamadan önce çürük diþlerin tedavi edilmesi ve diþ etinin tam saðlýklý duruma getirilmesi gerekir. Tedaviye baþlanýnca ortodonti uzmaný, koyduðu tanýya göre çocuða bir aparey uygular. Bu apareye ve diþlere daha önceki bölümlerde anlatýldýðý gibi çok iyi bakýlmasý; diþlerin düzenli fýrçalanmasý þarttýr. Hele sabit aygýtlarda diþerin üzerine yapýþtýrýlan oluklarýn etrafýnda diþ plaðý çok çabuk yerleþir. Buna imkân verilmemesi gerekir. Hekim tedaviye baþladýktan sonra hastasýný ortalama ayda bir görür. Dolayýsýyla ortodontik tedavide büyük görev, çocuklara düþer. Bu nedenle diþleri düzeltilecek çocuklarda tedavi isteði olmasý gerekir. Ailenin zorlamasý çoðu zaman olumsuz etki uyandýrmaktadýr. Hekimin kontroller sýrasýndaki tavsiyelerine dikkatle uyulmalýdýr. Randevular aksatýlmamalýdýr. Apareylerden kýrýlma, kopma veya aðza yapýþan düzeneklerde çýkma varsa tedavi kesintiye uðrar. Böyle durumlarda hemen hekime baþvurulmalýdýr. Pekiþtirme tedavisinde býkkýnlýk gösterilmemeli; uygulanan aygýt aðza düzenli takýlmalýdýr. 7
ORTODONTÝK APAREY KULLANAN HASTALAR ÝÇÝN UYARILAR Birkaç gün boyunca aðýz içinde hafif þiddetli aðrýlarýnýz olabilir. Birkaç gün boyunca aðýz içinde tükürük salgýsý artabilir. Birkaç gün boyunca konuþmada ve okumada fark varmýþ gibi hissedilebilir. Ancak bu durum birkaç gün içinde geçecektir. Bu durumun hýzlý bir þekilde geçmesini isteniyorsa evde yüksek sesle birkaç gün kitap okunmasý yeterli olur. Kullanýlan aparey ortalama 16-18 saat aðýz içinde kalmasý gerekmektedir. Aparey yemeklerde aðýz içinden çýkarýlacaktýr ve diþ fýrçasýyla temizlendikten sonra tekrar takýlacaktýr. Aparey takýldýktan 2 hafta sonra hasta kontrole gelecektir. Aðýz içinde yara ve aft tarzý oluþumlar görülürse ýlýk tuzlu suyla günde 3 defa gargara yapýlacaktýr. Geçmiþ Olsun Keçiören Osmanlý Aðýz ve Diþ Saðlýðý Merkezi Ortodonti Kliniði 8