ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2013-11 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Dağlık Kilikya Arkeolojik Yüzey Araştırma Projesi: Paleo-Çevre Araştırmaları 2012 The Rough Cilicia Archaeological Survey Project: Palaeo-Environmental Research in 2012 Nurgül KARLIOĞLU Ünal AKKEMİK Hülya CANER Nicholas K. RAUH Lawrence O. THELLER Matthew J. DILLON Grace A. CONYERS Son 4000 yıldan bu yana yoğun bir insan etkisi altında olan Güney Anadolu nun Toros Dağları ndaki ormaninsan ilişkilerini konu alan bu çalışmanın palinolojik yönüyle ilgili önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Rauh, Caner ve Akkemik tarafından hazırlanan 2007 raporunda, polen kayıtlarıyla bölgenin paleo-çevre kayıtlarına ilişkin bulgulara ulaşılması hedeflenmişti. Bu hedef kapsamında, Gazipaşa nın kuzey tarafındaki Toros Dağları üzerinde bulunan Soğukoluk, Deregözü, Günnercik, Maha, Mevlütlü ve Belbaşı yaylalarında yapılan arazi gezilerinde açılan toprak yüzeylerinden alınan toprak örneklerinde polen analizleri yapılarak orman yapısında ne yönde bir değişim olduğunun ortaya konması amaçlanmıştır (Har. 1). Arazi çalışmaları boyunca 1500-1800 m. rakımda toplam 8 değişik alanda toprak kesitleri Rauh ve ekibi tarafından alındı. Toprak örneklerinin birer numunesi İzmir Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü ndeki Uluslararası Toprak Bankası na, birer numunesi ise Ankara Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı nın Tarla Tarım Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü ne gönderilmiştir. Kalan numuneler polen analizi için İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Botaniği Anabilim Dalı Palinoloji laboratuvarına ve Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü ne gönderilmiştir. Polen analizlerindeki tüm kesitlerde göknar (Abies L.), çam (Pinus L.), Toros sediri (Cedrus libani A.Rich) ve ardıç (Juniperus L. spp.) ile bazı kesitlerde ayrıca ceviz (Juglans regia L.) polenleri tespit edilmiştir. Aşağıda üç önemli kesite ilişkin sonuçlar verilmiştir. Research conducted with pollen samples obtained during the Rough Cilicia Highland Forest Survey of 2011 has generated a number of important results. In this component of the project we investigated the relationship between forest cover and human activity in the Taurus Mountains of South Anatolia, focusing on the likely impact of anthropogenic activity over the past 4000 years. In our 2007 report Rauh, Caner and Akkemik outlined our strategy to investigate the palaeoenvironment of Rough Cilicia using dendrochronological and pollen records obtained in the highlands of the Taurus Mountains. Within this program we are investigating changes in forest composition based on the pollen analyses of soil samples obtained from hand-excavated trenches in the highlands. During the 2011 field survey the team sampled areas of alluvial deposition at the highland meadows (yaylas) of Soğukoluk, Deregözü, Günnercik, Maha, Mevlütlü and Belbaşı in the Taurus Mountains north of Gazipaşa (Map 1). Soil samples were obtained from trenches excavated by Rauh and his team at eight separate locations of highland forest elevation (1500-1800 m.). One set of all samples was sent to the International Soil Bank at the Aegean Agricultural Research Institute in Izmir, another set was sent to the Cultivated Field Plants Center Research Institute (Agriculture and Village Services Ministry) in Ankara. The remaining sets were sent for pollen analysis to our collaborating laboratories at Istanbul University the Institute for Marine Sciences and Management and the Faculty of Forestry in the Department of Forest Botany Laboratory of Palynology. 199
Har. 1 Çalışma alanları Map 1 Survey areas Res. 1 Soğukoluk Yaylası, genel görünüm Fig. 1 General view, Soğukoluk Yaylası 1. Kesit (T1 - Soğukoluk Yaylası) (Res. 1) Bu kesitte bulunan polenler Abies, Cedrus, Pinus ve Juglans tir. Sedir polenleri kesitteki dominant polenlerdir. Bu sonuç, bu kesitin olduğu alandaki dominant orman ağacının sedir olduğunu göstermektedir. İkinci derecede yer alan ağaçlar ise göknar ve karaçamdır. Burada özellikle karaçam ve sedir arasında ters yönde giden bir ilişki vardır. Her ikisi de ormanda üst çatıyı oluşturan ışık ağaçları olduğundan biri azaldığında diğeri artmıştır. Örneğin 210-170 cm. derinlik kısmında sedir polenleri azalırken karaçam polen yoğunluğu artmıştır. Bu azalma insan kaynaklı ya da doğal nedenler olabilir. Sebebi insan ya da doğal nedenler olsun, sedirden doğan boşluğa karaçam gelmektedir. 140-100 cm. derinliklerde sedir poleni yoğunluğu %92 ye çıkarken çam poleni oranı %8 dir. İnsan etkisini en iyi şekilde yansıtan bulgulardan biri ceviz polenlerinin varlığıdır. Cevizler bölgenin doğal ağaçları değilken, 40. cm. den günümüze doğru giderek artmaya başlamıştır. İnsanlar bu alana cevizleri getirdikten sonra, oranı da giderek artmıştır (Res. 2-3). 2. Kesit (T5 - Günnercik Yaylası): Bu kesitte de göknar, sedir ve çam dominant polenler mevcut iken herdem yeşil meşe tipi polenler de tespit edilmiştir. Diyagram üzerindeki polen yüzdeleri incelendiğinde 100-90 cm. basamağında sedir polen oranı azalırken çam ve herdem yeşil meşe polen oranı artmıştır. 140-60 cm. aralığında meşe polenlerine rastlanırken sonrasında yoktur. Bu alanda da sedirler asıl orman ağaçlarıdır (Res. 4-5). 3. Kesit (T8 - Mevlütlü Yaylası): Bu kesitte, T1 ve T5 kesitlerinde tespit edilen polen cinslerinin tamamı From our analysis it was determined that pollen residue of fir (Abies L.), pine (Pinus L.), Taurus cedar (Cedrus libani A. Rich) and juniper (Juniperus L. spp.) was present in all eight trenches. A few trenches also contained walnut (Juglans regia L.) pollen. Below are the results from three noteworthy trenches: Section 1 (Trench 1 Soğukoluk Yaylası) (Fig. 1) Trench 1 contained pollen from Abies, Cedrus, Pinus and Juglans. Cedar pollen dominates the samples obtained in this trench, which points to the fact that cedar is the dominant tree species in this yayla as well as in the Taurus highlands generally. Fir and black pine tend to represent secondary growth. In fact, the pollen data demonstrates an inverse correlation between cedar and black pine. Since both trees are light sensitive and form the uppermost canopy of the forest in this region, one tree species appears to replace the other during periods of forest transition. For example, at the Trench 1 depth of 170-210 cm. the density of cedar pollen diminishes while that of black pine pollen rises. Such a transition may result from human intervention or from natural causes such as forest fires. Whatever the reason, the cedar forest was displaced by a black pine forest during this phase of forest existence. At a higher level in Trench 1 at a depth of 100-140 cm., the density of cedar pollen attained 92% while that of black pine pollen diminished to 8%. Clearly the cedar forest reasserted its dominance in this phase of forest cover. Since juglans or walnut was not a native species to this region, the presence of walnut pollen in samples obtained at Trench 1 best 200
Res. 2 Sondaj 1'deki ağaç taksonlarının polen yoğunlukları, Soğukoluk Yaylası Fig. 2 Pollen densities of arboreal taxa in Trench 1, Soğukoluk Yaylası demonstrates the role of human intervention. The density of walnut pollen clearly rises in the uppermost 40 cm. of Trench 1. In the most recent phase of forest existence in this yayla, therefore, human activity introduced this species to the region, causing its ratio of pollen density to rise (Figs. 2-3). Section 2 (Trench 5 Günnercik Yaylası) Trench 5 is similarly dominated by fir, cedar and pine; however, residue of evergreen oak pollen is also attested. As the pollen percentages in the diagram demonstrate, an inverse correlation exists at 90-100 cm. depth between the density of cedar pollen and those of black pine and evergreen oak. In fact, oak pollen is present only at depths of 60-140 cm. Here as elsewhere the dominant tree species is cedar (Figs. 4-5). vardır. Başta sedir olmak üzere çam ve göknar ana orman ağaçlarıdır. Bunlara ek olarak herdem yeşil meşe polenleri ile T1 kesitinde olduğu gibi cevizlere de rastlanmıştır. Bu kesitte cevizler 40. cm. den itibaren başlamaktadır. Bu durum, bu alandaki sedimantasyon birikiminin T1 ile hemen hemen benzer olduğunu göstermektedir. 230-190 cm. aralığında sedir polen oranları azalırken, çam ve göknar polen oranı artmıştır. 80-60 cm. Section 3 (Trench 8 Mevlütlü Yaylası) Trench 8 exhibits all the pollens attested in Trenches 1 and 5. The dominant trees are cedar foremost, followed by fir and pine. Like Trench 1 pollen residue of evergreen oak and walnut are also attested. The depth level of walnut pollen is the same as that in Trench 1 (uppermost 40 cm.). This indicates that the pattern of alluvial deposition at this location resembles that of Res. 3 Sondaj 1'in görünüşü ve kesit profili, Soğukoluk Yaylası Fig. 3 View of Trench 1, Soğukoluk Yaylası, with section profile 201
Res. 5 Sondaj 5 teki ağaç taksonlarının polen yoğunlukları Fig. 5 Pollen densities of arboreal taxa in Trench 5 Res. 4 Sondaj 5'in görünüşü ve kesit profili, Günnercik Yaylası Fig. 4 View of Trench 5, Günnercik Yaylası, with section profile Res. 7 Sondaj 8 kesitindeki polen yoğunlukları Fig. 7 Diagram of pollen densities in Trench 8 Res. 6 Sondaj 8, Mevlütlü Yaylası Fig. 6 View of Trench 8, Mevlütlü Yaylası 202
aralığında sedir polen oranı ani bir artış gösterirken çam ve ardıç polen oranı biraz azalmıştır. Bu durumlar da diğer diyagramlarda olduğu gibi sedir ve çam polen yoğunlukları arasındaki ters ilişkiyi oldukça iyi yansıtmaktadır (Res. 6-7). Polen analizleri orman yapısında belli dönemlerde değişimler olduğunu ortaya koymuştur. Buradaki en önemli sorulardan biri bu değişimler hangi dönemlere denk gelmektedir? sorusudur. Uygun materyaller bulunduğunda C14 analizleriyle yaş saptandığında insan yerleşimleri ve orman yapısındaki değişim gözlemlenebilir. Her üç kesitteki değişim ve bugünkü orman yapısı karşılaştırıldığında günümüze doğru sedir varlığında bir artışın olduğu görülmektedir. Sedir ağaçları tarih boyunca en çok kesilen ağaçlar olup ormancılık faaliyetleri kapsamında büyük oranda ağaçlandırmaya konu olmuş ve sedir orman varlığının artırılması yönünde çalışmalar yapılmıştır. Son dönemdeki artışın nedeni ormanların daha kontrollü bir şekilde işletilmesi ve sedir ağaçlandırmaları ile doğal gençleştirmenin daha fazla olmasıdır. Sedir ve karaçam ağaçlarından oluşan ormanlardaki değişimin her iki türde zıt yönde olmasının nedeni sedir ağaçlarının kesilmesi ve oluşan boşluklara çam ağaçlarının gelmesi olabilir. Ormanlarda çam ağaçlarının artması da ihtiyacın çam ağaçlarından karşılanması yönünde tercihe sebep olmasına neden olabilir. Böylece ormanda sedir arttığında sedirin kullanımı, çam arttığında da çam kullanımı yönünde bir tercih oluşmuş olabilir. Diğer yandan da bu değişimlerin nedeni iklimsel olabilir. Bu iki farklı durum halen tartışma konusu olup çalışmalar devam etmektedir. Trench 1 at Soğukoluk Yaylası. At depths of 190-230 cm. the density of cedar pollen diminishes while those of pine and fir pollen rise. At a 60-80 cm. depth the density of cedar pollen rapidly increases while those of pine and juniper pollen diminish slightly. Thus, the inverse correlation that is visible between pine and cedar pollen in the other diagrams (Figs. 6-7) is present here as well. Pollen analyses thus demonstrate that the composition of the highland forest in this region underwent significant changes over time. One outstanding questions remains, When did these changes occur? The results of radiocarbon analysis of carbon samples obtained from our trenches in 2011 should enable us to address the matter of the timing of forest-cover transitions and the likely role played by anthropogenic forces. When the changes evident in the pollen residues of all three trenches are compared with the current forest cover, it becomes apparent that the cedar forest population has rebounded dramatically today. Since cedar trees historically represent the most thoroughly timbered species of this region, they remain the focus of intense efforts by the Turkish Forestry Service to restore the forest to its natural composition. As a result of these efforts, the regeneration of cedar stands has improved dramatically throughout the Taurus Mts. The inverse correlation that exists between pollen densities of cedar and black pine in our trenches may result from extensive logging of the cedar forest followed by its replacement by black pine as secondary growth. As the canopies of cedar diminished and black pine expanded, in other words, timbering operations possibly shifted their attention to pine. Cedar forest deforestation was possibly followed by that of black pine. This would account for the inverse correlation that occurs between the densities of cedar and black pine pollen in our diagrams. On the other hand, these changes may also have resulted from undetermined climatic changes. Although the issue remains far from resolved, our pollen work in the Gazipasha district of the Taurus Mts. contributes important new evidence to the ongoing debate. 203