ÇEVRE VE ATIK YÖNETİMİ UYGULAMALARI ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ ANKARA KASIM, 2013
Kapsam Entegre Atık Yönetimi İkili Toplama Taşıma-Aktarma İstasyonları Katı Atık Karakterizasyonu Ön İşlem (Maddesel Geri Kazanım, Kompost, Biyometanizasyon, Yakma) Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu 2
Entegre Katı Atık Yönetimi Hiyerarşisi Daha çok tercih edilen Önleme Azaltma Tekrar Kullanma Daha az tercih edilen Geri Dönüşüm Orta Kademe Arıtma Bertaraf
Atıkların Toplanması; Karışık Toplama: geri kazanılabilir atıklar, mutfak atıkları ve diğer atıkların tümünün bir arada biriktirilip atık toplama araçlarıyla toplandığı sistemdir. İkili Toplama 4
İkili Toplama Sistemi Belediye/birlikler, geri kazanılabilir atıkların diğer atıklarla karıştırılmadan kaynağında ayrı toplanması için; İkili toplama sistemini Atık getirme merkezlerini kurarlar. 5
İkili Toplama Sistemi Mutfak atıkları Park ve bahçe atıkları Diğer yanabilenler (Kumaş, çocuk bezi) Ambalaj atıkları (Tehlikeli maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine olmuş ambalajlar hariç) Evsel nitelikli tehlikesiz atıklar (gazete, dergi vb.) SARI POŞET MAVİ POŞET
Atık Getirme Merkezi I. Sınıf Getirme Merkezleri II. Sınıf Getirme Merkezleri III. Sınıf Getirme Merkezleri
Toplama Araçları 8
Atık Kumbaraları 9
Atık Getirme Merkezi Konteynırları 10
Birlik Modeli İdari yapı İl sınırları öncelikli, mümkün değil ise komşu iller ile ortak Birlik Büyükşehirlerde/büyük illerde mümkünse iki veya en fazla üç Birlik Coğrafi konum İl içi birlikler Topografya İl içinde hangi ilçe hangi Birlik e bağlanmalı Yol durumu Yol durumu elverişsiz, mesafe uzak ise transfer istasyonu Nüfus Belirlenen Birlikler için kontrol noktası Nüfusları 50.000 den büyük olmalı
Aktarma İstasyonları Taşımanın ekonomik olmasını sağlamak, taşıma hattındaki trafiğe fazla yüklenmemek için aktarma istasyonları kurulabilir. Aktarma direkt taşıma aracına yapılabileceği gibi, bir ara depoya (bunker) boşaltıldıktan sonra, yeni araca doldurmak şeklinde, dolaylı olarak da gerçekleştirilebilir. Aktarma istasyonlarının koku, toz, gürültü ve görünüş yönünden çevreyi kirletmemesi için, boşaltma işleminin yapıldığı yerlerin, kapalı olarak inşa edilmesi zorunludur. 12
Atık Karakterizasyonu (2007/10 Sayılı Genelge) Entegre atık yönetim sistemi içerisinde yer alacak en uygun teknolojiye, kapasitelerine, karar verilir. 13
Atık Karakterizasyonu 14
ÖN İŞLEM (Maddesel Geri Kazanım, Kompost, Biyometanizasyon, Yakma) 15
Ön İşlem & Katı Atık Bertaraf Teknolojileri Biyolojik Sistemler MBT(MBA) Biyokurutma Kompostlaştırma Biyometanizasyon Islak tip Kuru Tip Termal Sistemler Yakma Gazifikasyon Piroliz DÜZENLİ DEPOLAMA
Katı Atık Yönetimi Akış Diyagramı Biyometanizasyon Düzenli Depolama
MBT (MBA) Mekanik Biyolojik Arıtım KATI ATIK KABUL İŞ MAKİNESİ İLE ÖN AYRIŞTIRMA İSTENMEYEN KABA ATIKLARIN AYRILMASI ELEKLERDE ELEME 80 mm < KATI ATIK 80 mm > KATI ATIK FERMANTASYON SON ŞARTLANDIRMA ELLE AYIKLAMA DEPONİYE GİDEN KATI ATIK
Örnek MBT Tesisi (1000 Ton/Gün) % 50 % 50 % 3 % 12,5 Kaba % 12,5 İyi k. Depolamaya
Kompostlaştırma Teknolojileri Pasif yığında kompostlaştırma: Basit sistemlerdir. Karıştırma yapılmaz. Doğal hava hareketinden yararlanılır. Yığın yüksekliği 1-1,2m geçmez. Sıcaklık ve sıkışma kontrol edilmezse anaerobik şartlar oluşur. Aktarmalı yığında kompostlaştırma: Dünya genelinde en yaygın olarak kullanılan sistemdir. Karıştırma için özel makine ekipmanlar kullanılır. Yığın ebatları seçilen ekipmana göre ayarlanabilir. Alan ihtiyacı fazladır. Havalandırmalı statik yığında kompostlaştırma: Genellikle açıkta yapılan sistemlerdir. Havalandırma için ilave sistemler vasıtasıyla sağlanır. Havalandırmada negatif veya pozitif basınç oluşturulur. Negatif havalandırmada çekilen hava biyofiltrede arıtılabildiğinden daha az koku sorunu ile karşılaşılır. Yığın 20 yüksekliği 1,5-2,5 m arasındadır.
Kompostlaştırma Teknolojileri Reaktörde kompostlaştırma: Bina, kanal veya reaktör içindeki kompostlaştırmadır. Bu sistemlerin ilk yatırım maliyeti yüksektir. Kompost üretim süresi kısadır. Koku problemi daha azdır. Mekanik ekipmana duyulan ihtiyaç fazladır. Alan gereksinimi açık kompost tiplerine göre daha azdır. Bahçe tipi kompost 21
Biyometanizasyon Organik artıkların oksijensiz ortamda(anaerobik fermantasyon) parçalanması 22
Kaynağında Ayrılmış Organik Katı Atıkların Kontrollü Şartlar Altında Biyogaza Dönüştürülmesi (Biyometanizasyon) 1 m 3 Biyogazın Sağladığı Isı Miktarı (4700-5700 kcal/m 3 ); 23 Motorin 0,66 litre Benzin 0,75 litre Elektrik 4,70 kwh Gaz Yağı 0,62 litre Odun Kömürü 1,46 kg Odun 3,47 kg Bütan Gazı 0,43 kg Propan 0.25 m 3 Tezek 12,3 kg
Biyogaz Tesislerinin Avantajları Biyogaz elde edilmesi ile elektrik ve ısı enerjisi geri kazanımı Atıkların stabilize edilmesi (arıtma çamurları) Organik gübre elde edilmesi Atıklarda koku ve patojen giderimi sağlanması (%80 e varan koku giderimi) Çevresel kazançlar (sera gazlarının azaltılması, fosil yakıtların kullanımının azaltılması, vb.)
Biyogaz Kullanım Alanları Isıtmada kullanılması gaz yakıtlarla çalışan fırın ve ocaklar, termosifon ve şofbenler, Enerji amaçlı kullanımı doğrudan yanma, elektrik enerjiisine çevrilerek aydınlatmada, Motorlarda kullanımı binek taşıtlar ve ağır vasıta araçlarda yakıt olarak kullanılır. %97 metan içeren 1 m 3 biyogaz ~ 1 litre benzine eşdeğer enerjiye sahiptir.
Biyometanizasyon Tesislerine Örnekler Hammadde Miktarı (mısır sılajı, hayvan gübresi ) Üretilen elektrik enerjisi miktarı 11.000 ton/yıl 5,5 milyon kwh/yıl Üretilen ısı enerjisi miktarı 5 milyon kwh/yıl İşletmeye Alma Tarihi 2006 Yatırım Maliyeti 1,8 Milyon Euro Hammadde Miktarı (evsel katı atık) Biyogaz Üretimi Kojenerasyon kapasitesi 30.000 ton/yıl 485 Nm 3 /saat 500 kw Yıllık Üretim Kapasitesi ~ 3,9 milyon Nm 3 biyometan Yatırım Maliyeti 9,8 Milyon Euro İşletmeye Alma Tarihi 2006
Değerlendirilemeyen Atıklar ATY evsel atıkların, ticari atıkların veya endüstri proseslerinden çıkan atıkların içinden ayrılmış yüksek ısıl değere sahip olan kısmından türetilen yakıtlar için kullanılmaktadır.
Örnek ATY Tesisi Geri kazanım sonrası plastik türevli malzeme oranı yaklaşık % 27 dir. Kullanılan Ekipmanlar Kapasite (t/h) Yaklaşık Fiyatlar Poşet parçalayıcılı döner elek 20-30 250.000-450.000 Kaba kırıcı (ön parçalayıcı) 6-25 240.000-450.000 Magnetik separatör 5-15 15.000-45. 000 Balistik separatör 15-25 195.000-300.000 Son parçalayıcı 6-20 225.000-475.000 Kurutucu 6-10 500.000-1M Konveyörler 750 /m - 2.000 /m Vibration Cute 15-25 75.000-120.000 Hava sınıflandırıcı 5-10 60.000-110.000 Eddy akımlı separatör 5-15 20.000-50.000 TOPLAM* 1.75 M - 3 M Karışık evsel katı atıktan ATY üretim tesisinde kullanılan ekipmanların yaklaşık fiyatları (İSTAÇ A.Ş., 2010) 28
Termal Sistemler Yakma Yanabilir atıkların inert bir kalıntıya (kül, cüruf) dönüştürülmesi prosesidir ve enerji geri kazanımı sağlanır. Atık doğrudan yakılabileceği gibi ısıl değerini arttırmak ve yakma tesisinde daha etkin proses kontrolü sağlamak amacıyla ön işleme de tabi tutulabilir. Ön işleme tabi tutulmuş atık, diğer yakıtlarla birlikte (örneğin kömür) ısı geri kazanımlı yakma tesislerinde yakılabilir. Piroliz Piroliz oksijensiz ortamda yakmadır. Piroliz prosesi ürünleri katı, sıvı ve gaz olabilir. Uygulamada organik bir atığa dışarıdan ısı enerjisi aktarılır. Gazifikasyon Gazifikasyonda sınırlı miktarda oksijen sisteme verilir ve bunun sonucunda oluşan oksidasyon ile sistem kendi kendinin sürekliliğini sağlayabilecek miktarda ısı üretir.
Termal Yöntemler-Kıyaslama PİROLİZ GAZİFİKASYON YAKMA Reaksiyon Sıcaklığı ( C) 250 700 500 1600 800-1450 Yanma Odası Basıncı (bar) 1 1-45 1 Ortam İnert Azot Gazifikasyon Ajanı (O 2,H 2 O) Stokiyometrik Hava Oranı 0 < 1 > 1 Gaz Halindeki Ürünler H 2,CO,H 2 O,N 2, Hidrokarbonlar H 2,CO, CO 2, CH 4, H 2 O,N 2, Hava CO 2,, H 2 O,O 2, N 2 Katı Haldeki Ürünler Kül, Kömür Cüruf, Kül Kül, Cüruf Sıvı Haldeki Ürünler Piroliz Yağı, Su
Termal Bertaraf Teknolojileri TERMAL BERTARAF YÖNTEMLERİ YAKMA GAZLAŞTIRMA DİĞER YÖNTEMLER IZGARALI SİSTEMLER (Stoker-Grate) AKIŞKAN YATAKLI FIRIN (Fluidized Bed) DÖNER TAMBUR FIRIN (Rotary Kiln) PİROLİZ GAZİFİKASYON Plazma Sabit Izgaralı Sistemler Hareketli Izgaralı Sistemler Sabit Akışkan Yatak Elektrik Arkı Ters Akışlı Izgara Döner Akışkan Yatak Doğru Akışlı Izgara Silindirik Kesitli Izgara 31
Atık Yakma Tesisi (Girdiler Ürünler) Temiz Baca Gazı Atık Kabul Elektrik ve Isı Enerjisi Üretimi Atık Yakma Tesisi Dip Külü, Cüruf, Uçucu Kül Hammadde Olarak Kullanım
Atık Yakma Tesisi Karışık evsel katı atıkların yakılması için en çok kullanılan teknik ızgaralı yakma sistemleridir. Izgaralı sistemlerde evsel katı atıkların yanında, tehlikeli nitelikte olmayan endüstriyel atıklar ve arıtma tesisi çamurları da yakılabilmektedir.
Kalorifik Değer Alt Limitler Üst Kalorifik Değer: Su muhtevası sıfır olan bir maddenin kalorifik değeri. Bu değer laboratuvarda tespit edilir ve teorik olarak maksimumdur. Alt Kalorifik Değer : Bir maddenin su muhtevasını hesaba katarak hesaplanan kalorifik değer. Hesaplama yöntemi ile bulunur. Amerikan CH2M-Hill International Ltd. Raporu na göre minimum atık kalorifik değerleri: Enerji elde etmek için 2000 2500 kcal/kg İlave yakıta gerek olmadan yanma için 1500 1600 kcal/kg 34
Değerlendirme Yüksek maliyetli bertaraf yöntemidir. Termal Bertaraf, atık yönetiminde bir çok ülkede yaygınca kullanılan teknolojidir. Atık kalorifik değerinin yükselmesi veya seçici atık kabulü ile enerji geri kazanım-yenilenebilir enerji üretimi mümkün olabilecektir. Yakma, gelişen arıtım teknolojileri ile çevreye uyarlı duruma gelebilmektedir. 35
Önerilen Entegre Atık Yönetim Sistemi Ambalaj Atıkları Geri kazanım Düzenli Depolama Organik Atıklar Proses Seçimi Kompostlama Biyometanizasyon Enerji ve Organik Gübre Yakma Ön işlem (biyokurutma vb.) Alternatif Yakıt Malzemesi (RDF) Enerji Üretimi veya Çimento Sanayinde Yakıt 36
DÜZENLİ DEPOLAMA 37
Düzenli Depolama Atıkların yeraltı veya yer üstünde belirli teknik standartlara göre bertaraf edildiği sahalardır.
DÜZENSİZ DEPOLAMA SAHALARININ REHABİLİTASYONU 39
Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Düzensiz depolama sahaları ; kontamine olmuş sahalardır. Bu alanlarda yüksek çevresel riskler mevcuttur. Depolama alanlarından kaynaklanabilecek riskleri azaltmak için; eski ve kötü/yanlış yönetilmiş/işletilmiş düzensiz depolama sahalarını kapatmak ve rehabilite etmek gerekir.
Mevcut Durum Kişi başı atık üretimi: 1,14 kg/kişi-gün Toplanan Belediye Atığı Miktarı: 25.277.000 ton/yıl (TÜİK, 2010) Toplanan atıkların bertaraf yöntemi; TÜİK, 2010
Düzensiz Depolama Sahası Sayısı KAAP Büyük Ölçekli : 8-10 ha, Küçük Ölçekli: 5 ha Düzensiz depolama alanlarının ıslahı ve kapatılması için gerekli takribi yatırım ihtiyacı : 350 x 10 6 Avro (ENVEST)
Düzensiz Depolamaya Gelen Atık Türleri Belediye Atıkları Arıtma Çamurları Tıbbi Atıklar İnşaat Yıkıntı Atıkları Tehlikeli Atıklar
Düzensiz Depolama Sahasının Başlıca Olumsuzlukları Koku problemi Yangın veya patlama riski Sera gazı salınımlarının artması Heyelan riski Sızıntı suyu üretimi, sızıntı suyu geri çevrimi ile depo gazı üretiminin arttırılması
Düzensiz Depolama Sahalarının Olumsuzlukları Yeraltı, içme ve kullanma sularının kirliliği, Depo gazının meydana getirdiği hayati tehlike ve kirlilikler, Görüntü kirliliği, Hava kirliliği, Taşıyıcı haşere üreme riski, İnsan sağlığı üzerinde kısa ve uzun vadedeki olumsuz etkisi,
Şanlıurfa
Cihanbeyli
Mevcut Durum Tespiti Alana ait döküm öncesi ve hali hazır haritaları, Alan ve çevresine ait fotoğraflar, Sahadaki atığın miktarı ve özellikleri, Alanın hangi tarihte kullanılmaya başladığı ve kaç yıldır atık döküldüğü, Sahanın dolgu yükseklikleri Saha Bilgileri; Jeolojik ve hidrojeolojik yapısı, Çevredeki yerleşim yerlerine ilişkin bilgiler Alanın oluşturduğu kirliliğin boyutları Gerekli finansman ihtiyacı ve temin seçenekleri
Mevcut Durum Tespiti 49
Rehabilitasyon Projeleri Saha dolum öncesi alanın durum planı Nihai durum planı Jeolojik ve hidrojeolojik etütler Depolanan atığın türü ve miktarı, sahaya ait fotoğraflar Yüzey tesviyesi için kazı dolgu planı ve hesaplamaları Yüzey suyu drenaj planı Gaz yönetim sistemi planı Üst geçirimsizlik planı Yer altı suyu kontrol ve arıtma planı Menfez, yol ve baca tip detayları Peyzaj planı Gözlem kuyuları ve kontrol planı Saha çevresi ve giriş kontrolü Nihai kullanım ve kontroller
Şev stabilizasyonu Rehabilitasyon Projeleri Üst örtü Dengeleme toprağı teşkili Mineral geçirimsizlik tabakası teşkili Drenaj tabakası teşkili Nihai (son)örtü teşkili Depo gazı yönetimi Yağmur suyu yönetimi
Üst Örtü Kesitleri
Kontroller Yüzey Suyu Kontrolü Kafa Hendekleri Sızıntı Suyu Kontrolü Kanalizasyona verme, Yerinde arıtma Saha Çevresi Kontrolü Yeraltı Suyu Kontrolü
Mersin (Rehabilitasyon öncesi)
Rehabilite edilmiş saha/ Mersin
Rehabilite edilmiş saha/ Mersin
Rehabilite edilmiş saha/ Mersin
Rehabilite edilmiş saha/ Mersin
Rehabilite edilmiş saha Malmö/İSVEÇ
Hollandse brug 3 1 2 Hollandse Brug landfill
Nauerna Braambergen landfill
1985-1987
TEŞEKKÜRLER Tel: 0312 5863074 e-posta: demet.erdogan@csb.gov.tr