YEŞİLAY'ın AMACI Yurdumuzda ahlâki ve kültürel bir kalkınma atmosferi içinde, alkollü içki, sigara ve uyuşturucu madde kullanımını, özel sektör ve devlet organları ile de iş ve gönül birliği yaparak, en az miktara indirmektir. YAYINA HAZIRLAYANLAR Yeşilay Genel Merkezi Eğitim Uzmanları GRAFİK - TASARIM Sıla Bilişim Medya Türkiye Yeşilay Cemiyeti 2011 TÜRKİYE YEŞİLAY CEMİYETİ GENEL MERKEZİ Nuruosmaniye Cad. No:17/1 Cağaloğlu / İstanbul Tel: 0212 527 16 83 Faks: 0212 522 84 63 www.yesilay.org.tr info@yesilay.org.tr 2
BAŞKAN'IN MESAJI Sevgili Çocuklar ve Gençler, Hayatımıza girmesinin üzerinden uzun bir zaman geçmemesine rağmen, internet, kültür ve coğrafya farkı gözetmeksizin hızla yayılıyor. Bu yayılmanın hızlı olmasında, bireyin biyolojik ve psikolojik özellikleri, sosyal çevre ve internetin sahip olduğu özellikler de etkili oluyor. İnternetin kullanıcısına sunduğu alternatifsiz imkânlar, internete ulaşımın hızla yaygınlaşması ile kullanıcının sahip olduğu özelliklerin birleşmesi yeni bir bağımlılık türünü doğurmuştur. Hatta bu bağımlılık türü, madde kullanımı gibi tehlikeli algılanmadığı için daha fazla yaygınlık kazanmakta ve toplum içerisinde sinsice yayılmaktadır. İnsanımızdan çaldığı zamanla beslenen bu canavar, ilk darbesini aile içi iletişime vurmaktadır. Zamanının çoğunu bilgisayar başında geçiren birey, ailesini ve arkadaşlarını ihmal etmeye başlıyor. İnternete harcadığı zaman sürekli artıyor ve birey yanlış olduğunu bildiği halde kendini durduramıyor. Bu sürecin neticesinde dikkat eksikliği ve başarısızlıklar meydana geliyor. Nihayetinde ancak bilgisayar karşısında kendisini iyi hissetmeye başlayan birey internet bağımlısı oluyor. Felaketten Önce sloganıyla yola çıkan Yeşilay, henüz yeterince tanınmayan bu bağımlılık türüne karşı halkımızı bilinçlendirmek için elinizdeki bu kitapçığı hazırlamıştır. İnternet bağımlılığına giden yolların, bağımlılık belirtilerinin, bağımlılığın sebep olduğu zararların ve toplum olarak yapmamız gerekenlerin neler olduğu konusunda bilgilenileceğini düşündüğümüz bu broşürü sizlerin hizmetine sunmaktan dolayı bahtiyarız. Felaketin, evimize girmeden evvel durdurulabilmesi temennisi ile Saygılar Av. Muharrem BALCI Türkiye Yeşilay Cemiyeti Genel Başkanı 3
Teknolojiden bağımlılığa uzanan bir hikâye Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gittikçe hızlandığı ve teknolojinin aynı hızla günlük yaşamımıza girdiği düşünüldüğünde cep telefonları, bilgisayarlar ve İnternet teknolojilerinin yaşamımızdaki vazgeçilmez yeri ve önemi bir kez daha açıkça görülebilmektedir. Ancak günümüz gelişmiş teknolojilerinden olan bilgisayar ve İnternet kullanımının yaşamımızda istenilen bilgiye anında ulaşabilme, bilgi paylaşımını sağlayabilme gibi olanaklar sunmasının yanı sıra çok sık kullanımından kaynaklanan birçok problemi de beraberinde getirmektedir. Bağımlılık denince akla sadece madde, sigara, alkol gelmekle birlikte; gelişen teknoloji ile bilgisayarların hayatımızda kapladığı yerin artması ve İnternet ulaşımının yaygınlığı ile bilgisayar ve İnternet bağımlılığı denen yeni bir bağımlılık kavramının daha ortaya çıktığı düşünülmektedir. Oyun, internet, bilgisayar, chat gibi teknolojik aletlerin yoğun kullanımı sonucu sosyal, akademik ve psikolojik sorunlar oluşabilmektedir. 4
Ergenlerde İnternet Kullanım Oranları Amerika Birleşik Devletleri nde haftada 16.7 saat İngiltere de haftada 20 saat Kore de (6 19 yaş) haftada 23 saat Avustralya da ailelerin %91 i internet kullanıyor İngiltere de 12 17 yaş arası ergenlerin %100 ünün evinde internet bağlantısı var. İnternet bağımlılığı her yaşta ve cinsiyette görülen bir rahatsızlıktır. İnternet bağımlılığı oranı genel nüfusta % 1, 98 ile % 3,5 arasında Bu bağımlılık tipi, özellikle 12 18 yaş için önemli bir risk İnternet bağımlılığı görece daha geç yaşlarda başlayan psikoaktif madde ve alkol ve kumar bağımlılığın aksine daha erken yaşlarda başlıyor. Her iki cinsiyette mevcut, erkeklerde kızlardan 2 veya 3 kat daha fazla Bu Bağımlılık Türünü Tespit Etmekteki Zorluk? Çok hızlı gelişen bir teknoloji Kullanımı zorunlu Ev, okul ve işyerinde kullanımı yaygın Normal kullanım nedir? Bilinmiyor. 5
İnternet ve bilgisayar pasif değil aktif bir eğlence. Televizyondan çok farklıdır. Televizyon size istediğini verir ama internet ve bilgisayar ise siz ne isterseniz onu verir. Televizyonda sadece seyredersiniz. İnternet ve bilgisayarda ise eğlenceye aktif olarak katılabilirsiniz. Neden İnternet ve Bilgisayar? Pasif değil aktif bir eğlence içinde ses, müzik, resim mevcut. Ödül var yeni keşifler yapılıyor. Seçenek çok, birçok web sitesi mevcut Dikkat gerektirmiyor (dikkat eksikliği durumlarında) Stresle başa çıkma yolu İnternetin kullanım alanları Bilgi paylaşımı Yayınlara ulaşmak Haberleşmek Müzik dinlemek Film seyretmek Oyunlar Kumar Web sörfü (durdurmak zordur, belki bir diğeri daha iyidir) Chat odaları Sanal paylaşım siteleri Pornografi 6
Neden İnternet ve Bilgisayar? Kim olmak istiyorsanız o olabilirsiniz (anonimite) ve uzak olmanın verdiği rahatlık Bir grubun parçası olabilir ve gerçek hayat ta olamayacak bir rolünüz olabilir Diğer oyuncularla sosyal iletişiminiz oldukça ödüllendiricidir (iletişim artar) Gerçek dünyada olmayacak ilişkiler kurabilirsiniz Göz kontağı kurmanıza gerek yoktur. İnternet ve Bilgisayar Bağımlılığı Belirtileri: Yalnızca birkaç dakika diyerek, saatler harcıyorsanız, Çevrenizdekilere ekran karşısında geçirdiğiniz zaman hakkında yalan söylüyorsanız, Uzun süre bilgisayar kullanmaktan dolayı fiziksel sorunlardan şikâyetçiyseniz (Elde, kolda uyuşmalar, göz yorgunluğu, kişisel hijyene dikkat etmeme ve kas-iskelet sistemi sorunları: bel ağrıları gibi.) Sürekli olarak bir sonraki internet oturumunu iple çekiyorsanız, Aradığınız bilgiyi bulmaya hep bir adımcık kaldığını düşünerek devam ediyorsanız, Anonim bir kişiliğe bürünmek size heyecan veriyor, insanlarla İnternet üzerinden konuşmayı yüz yüze konuşmaktan daha kolay buluyorsanız, Gecenin bir saati uyanıp su içmeye kalktığınızda maillerinize bakmaktan kendinizi alamıyorsanız, 7
İnternete girmek için yemek öğünlerinizden, derslerinizden ya da randevularınızdan ödün veriyorsanız, Bilgisayarınızın başında çok fazla zaman geçirdiğiniz için suçluluk duyuyorken bir yandan da büyük bir zevk alıyorsanız ve bu iki duygu arasında gidip geliyorsanız, B i l g i s a y a r ı n ı z d a n uzak kaldığınız zaman canınız bilgisayar çekiyor ve kendinizi gergin ve boşluktaymış gibi hissediyorsanız, Nerdeyse tüm hobileriniz artık bilgisayar ile ilintiliyse, Birisi adresinizi sorduğunda aklınıza ilk gelen e-mail adresiniz olmaya başladıysa, Saatlerce hiç yüz yüze karşılaşmadığınız kişilerle chat yapıyor, bunlardan bazılarının gerçek cinsiyetini bile bilmeyip, sadece nickname leri ile yetinebiliyorsanız, MSN sayesinde eskiden sık gördüğünüz arkadaşlarınızla yüz yüze temasınız azalmaya başladıysa, Kendinize alabileceğiniz en güzel hediyenin 19-inch bir LCD monitör veya rahat bir bilgisayar sandalyesi olduğunu düşünüyorsanız, Evinize gelince ilk işiniz yakınlarınızla ilişki kurmak, zorunlu ev işlerini yapmak yerine bilgisayarı açmak oluyorsa, Gece geç saatlere kadar bilgisayar başında kalıyor, çevreden bu konuda eleştiriler alıyor, defalarca azaltmak, sınırlamak istediği halde bilgisayar ve internete olan ilginiz artarak sürüyorsa, 8
ABD de yapılmış bir araştırmada İnternet bağımlılığını belirlemek için sekiz kriter kullanılmıştır. Bu kriterler: 1. İnternetle meşgul olma 2. Daha fazla çevrimiçi zaman ihtiyacı 3. Tekrarlanan, İnternet kullanımını azaltma denemeleri 4. İnternet kullanımını azaltırken vazgeçme 5. Zaman yönetimi konuları 6. Çevresel endişe (aile, okul, iş, arkadaşlar) 7. Çevrimiçi harcanan zaman aldatmacası 8. İnternet kullanımı yoluyla ruh hali değişimi Problemli İnternet kullanımını teşhis etme kriterleri 1. Yalnızca birkaç dakika harcamaya niyetli olduğunuz halde, bilgi aramak için saatler harcadığınızı fark ediyorsunuz. 2. Çalışma arkadaşlarınıza, özel hayatınızdaki arkadaşlarınıza ya da eşinize bilgisayar başında geçirdiğiniz zaman hakkında yalan söylüyorsunuz. 3. Monitörün başında her oturuşta saatlerce kaldığınız için fiziksel sorunlardan mustaripsiniz. 4. Sürekli olarak bir sonraki İnternet oturumunu iple çekiyorsunuz. 5. Aradığınız bilgiyi düşünüyorsunuz. bulmaya hep bir adımcık kaldığını 6. Anonim bir kişiliğe bürünmek size heyecan veriyor, insanlarla İnternet üzerinden konuşmayı yüz yüze konuşmaktan daha kolay buluyorsunuz. 7. E-postanızda bir şey var mı diye bakmak için zorlayıcı bir istek duyuyorsunuz. 9
8. İnternet e girmek için yemek öğünlerinize, derslerinize ya da randevularınıza boş veriyorsunuz. 9. Bilgisayarınızın başında bu kadar fazla zaman geçirdiğiniz için suçluluk duyma ve büyük bir zevk alma arasında gidip geliyorsunuz. 10. Bilgisayarınızdan uzak kaldığınız zaman canınız bilgisayar çekiyor ve yoksunluk semptomları gösteriyorsunuz. Uzun süreli bilgisayar ve internet kullanımının yarattığı sorunlar A- Fiziksel şikayetler Gözlerde yanma Boyun kaslarında ağrı ve sertleşme Beden duruşunda bozukluk Elde uyuşukluk Halsizlik B- Sosyal alanda görülen şikayetler Akademik başarıda düşüş Sosyal izolasyon Kişisel, aile ve okul sorunları Zamanı idare etmede başarısızlık Uyku bozuklukları Yemek yememe Aktivitelerde azalma İnternet arkadaşları dışında izolasyon 10
Bu hastalığı tedavi etmek için neler yapmak lazım? Günlük İnternet kullanım saatlerini değiştirmek, örneğin bir mutfak saati yardımıyla bilgisayarı kapatmasını hatırlatmak, haftalık İnternet kullanımı hedefi çizelgeleri yapıp bunları kaydetmek, İnternet orucuna girmek, küçük hafıza kartlarına İnternet in faydaları ve zararlarını yazmak, destek grupları ya da aile terapisi gibi yöntemler düşünülmeli. Bilgi teknolojilerini doğru kullanmaya henüz hazır olmayan çocuklar, karşılaştıkları karmaşık bilgileri nasıl değerlendireceklerini bilememektedir. Bu durum onların duygu, bilinç ve davranış düzeyinde olumsuz etkiler yapmaktadır. Dolayısıyla bu konuda ailenin denetimi ve takibi çok önemli bir husus olarak görülmektedir. Bu nedenle, sorunun bir bütün olarak ele alınması, analiz edilmesi ve toplumun geleceği adına sosyal bir çöküntünün yaşanmaması için etkin tedbirler alınması büyük önem arz etmektedir. 11
Bu kapsamda devletin yapması gerekenler; Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı Hayata Geçirilmelidir. Çocukların İnterneti Doğru Kullanmasına Yönelik Düzenlemeler Yapılmalıdır. Aile ve Çocuklara Yönelik İnternet Paketleri Hazırlanmalı ve Yaygınlaştırılmalıdır. Gençlerin İnternetten nasıl faydalanmaları gerektiği öğrenmelidir. Toplum Destekli Mücadele Anlayışı Benimsenmelidir. İnternet ve Tehlikeleri Bilinçlendirilmelidir. Konusunda Gençler Eğitilmeli ve İnternet Etiği Oluşturulmalıdır. Güvenli İnternet Sayfası (Bandrollü Web Sayfası) Uygulamasına Başlanmalıdır. İnternet Kafeleri Faydalı Mekânlara Dönüştürecek Düzenlemeler ve Denetimler Yapılmalıdır. Kurallara Uygun Çalışan ve Faydalı Görülen İnternet Kafeler Ödüllendirilmelidir. İnternet üzerinden kumar oynatan sitelere erişimlere kota konmalıdır. Aile ve toplum olarak yapmamız gerekenler; Ebeveynler çocuklarına bilgisayar ve İnternet erişimi satın aldıklarında görevlerinin bittiğini düşünmemeli, İnternette meydana gelen tehlikelerden korumak için İnternet ve bilgisayar kullanımını en azından ev içi denetleme yapabilecek seviyede öğrenmeleri gerekmektedir. 12
Çocukların, Bilgisayar ve İnternet ile hangi yaşta tanışmaları gerektiği ve hangi program ve oyunların çocuklarının gelişimine olumlu etki yaptığını araştırılmalı ve buna göre davranılmalıdır. Ergenler ve çocuklar için İnternete giriş ve çıkış saatleri takip çizelgesi yapılmalıdır. İnternet kültürünün, öz kültür ve değerlerin önüne geçmesine izin verilmemelidir. Çocuğun tüm uğraşı sadece bilgisayar ve İnternet olmamalıdır. Anne ve baba çocuğuna, küçük yaşlardan itibaren iyi bir boş zaman faaliyeti vermelidir. Bu tür uğraşlar, pek çok psikolojik sıkıntıya karşı koruyucu bir kalkan olacaktır. Sanal ortamın, doğal ortamın sınırlarını geçmemesine dikkat edilmelidir. Çocukların arkadaşlarıyla özellikle doğal yollardan görüşmelere yönlendirilmeli, onlara bu konuda yeni imkanlar sağlanmalıdır. Sanal kütüphaneler kullanılırken gerçek kütüphaneler rafa kaldırılmamalı ve kitap okuma alışkanlıkları kaybedilmemelidir. Ebeveynler, bilgisayar oyunlarını; çocuğun evde yaramazlık yapmaması, kendilerini rahatsız etmemesi ve onları oyalaması için gerekli bir araç olarak görmemelidir. Zaman zaman çocuklarıyla bilgisayar oyunlarını birlikte oynamalıdır. Oynanan oyunların, üstün ve zayıf yanlarını aile içerisinde tartışmalı, eksik yönlerini eleştirmeli, çocuklara kişilik katkılarının olup olmadığını değerlendirmelidir. Oyun zamanlarını belirlemeli ve çocukların bu sürelere uymasını sağlamalıdır. İnternet kafede oynanacak oyunlarda çocuklarına nezaret etmelidir. Çocuklarına İnternette vakit geçirme ve İnternet kafe ziyaretlerini azaltma konusunda katı kısıtlamalar ve cezalar vermek yerine onlarla karşılıklı konuşmayı ve ikna yolunu seçmelidir. 13
Çocuklarını pornografik içerikli veya kumar oynanan İnternet sitelerini ziyaret ederken görürlerse, onları azarlamamalı, yaptığının yanlış olduğu ve kendisine zarar vereceği yönünde karşılıklı olarak konuşmalıdır. İnternet kafe konusunda çocuklarını sıkı bir şekilde takip etmeli, onlardan buralarda karşılaştıkları olumsuzlukları (sağlık şartları, fiziki şartlar gibi) kendilerine hemen bildirmelerini sağlamalı ve bu olumsuzluklar ilgili resmi makamlara bildirilmelidir. İş yerleri olarak yapılması gerekenler; İş yerlerinde İnternet kullanımının istismar edilmesini önlemek için bazı sitelere filtreler koyulmalıdır. Birey olarak yapmamız gerekenler; Bilgisayarda uzun süreli çalışırken zihninizi parazitlerden boşaltacak anlık yöntemler ya da gevşeme teknikleri kullanılmalıdır. Uzun Çalışma saatleri dinlendirilmelidir. arasında molalar vererek vücut E-posta hesaplarına gelen elektronik postalara dikkat edilmelidir. Kişisel bilgileri İnternet üzerinden paylaşmamak gereklidir. 14
GÜVENLİ İNTERNET KULLANIMI İÇİN AİLE SÖZLEŞMESİ Anne ve babanım izni olmadan internet üzerinden her hangi bir materyale bakmayacağım, bilgisayara indirmeyeceğim. Böyle bir ihtiyacım olduğu zaman önce bunu ebeveynlerime göstereceğim ve onların onayını alacağım. Annemin ve babamın izni olmaksızın ev adresim, telefon numaram, annemin ve babamın iş adresleri veya telefon numaraları, kredi kartı numaraları ya da okulumun adı ve yeri gibi kişisel bilgileri kimseye vermeyeceğim. Annemin ve babamın izni olmaksızın çevrimiçi ortamda tanıştığım kişilerle bizzat buluşmayı kabul etmeyeceğim. Annemin ve babamın izni olmaksızın, yabancılara, Internet ya da posta yoluyla kendimin ya da ailenin diğer bireylerinin fotoğraflarını göndermeyeceğim. Çevrimiçi ortamda iyi davranışlarda bulunacağım ve insanları incitebilecek ya da kızdırabilecek ya da yasa dışı hiç bir şey yapmayacağım. Annemin ve babamın izni olmaksızın, Internet te para harcamayla sonuçlanabilecek hiç bir şey yapmayacağım. Tanımadığım kişilerden yanıtlamayacağım. Internet kullanımı için gerekli kuralları, yani Internet te nerelere girebileceğimi, neler yapabileceğimi, ne zaman ve ne kadar süreyle çevrimiçi olabileceğimi öğrenmek için annemle ve babamla konuşacağım. Anneme ve babama aşağıdaki Internet oturum açma ve sohbet adlarımı bildireceğim. 16 yaşın altında isem ailemin izni olmadan chat odalarına girmeyeceğim ve hiç kimse ile mesajlaşmayacağım. İzin almadan bilgisayara bir program programlarının yasal olmadığını biliyorum. Uygun izni almaksızın disketlerden, CD lerden ya da Internet ten hiç bir şey yüklemeyecek, kurmayacak ya da kopyalamayacağım. Bu kurallar ben nerede internet kullanıyor isem geçerli olacak. Yazılı olan tüm maddelerden doğan sorumluluklarımı kabul ediyorum. Bunlara uymadığım taktirde internet ve bilgisayar kullanımı haklarımı kaybedeceğimin farkındayım. gelen emailleri ya da mesajları yüklemeyeceğim. asla Paylaşım 15
YEŞİLAY'ın AMACI Yurdumuzda ahlâki ve kültürel bir kalkınma atmosferi içinde, alkollü içki, sigara ve uyuşturucu madde kullanımını, özel sektör ve devlet organları ile de iş ve gönül birliği yaparak, en az miktara indirmektir. TÜRKİYE YEŞİLAY CEMİYETİ GENEL MERKEZİ Nuruosmaniye Cad. No:17/1 Cağaloğlu / İstanbul Tel: 0212 527 16 83 Faks: 0212 522 84 63 www.yesilay.org.tr info@yesilay.org.tr