KIRKAĞAÇ KAVUNUNUN ÖZELLİKLERİ, DEPOLANMASI VE DOĞRU DEPO YÜKSEK KAZANÇ PROJESİNİN TANITIMI Taze tüketime ve özellikler Ocak ayı başına kadar depolanabilme özelliğine sahip Kırkağaç kavunu hem tescilli çeşitler olarak hem de Kırkağaç ilçesi ve köylerinde yetiştirilen popülasyonlardan seçilmiş bireyler olarak gerek toprak ve gerekse uygun ekolojik faktörler nedeniyle ( sulama yapılmaması gibi ) Kırkağaç kavunu için en iyi verim ve kaliteye ( tat ve aroma ) ulaşıldığı bölgedir. Kırkağaç kavununun tarihsel özelliği bulunmaktadır. İsmetİnönü nün yeme şekli ve tadını örnek göstererek ( siz Kırkağaç kavununu kaşıkla yamediyseniz bu kavunu yemiş sayılmazsanız ) dediği bir çeşittir. Tarihte Kavun ile ilgili yaygın hikayeler ile Kırkağaç Kavunu efsane haline gelmiştir. Bilimsel olarak Kırkağaç kavununu dayanaklılığı ve depolama şartları ile ilgili oalrak Ege Ünv. Ziraat fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ve TUBİTAK işbirliği halinde 2 yıllık proje ve araştırma devam etmektedir. Her sene 12 Eylül de Kırkağaç ın kurtuluşu etkinlikleri kapsamında Kırkağaç Kavun Festivali düzenlenmektedir. Ülkemiz kavunun önemli gen merkezlerinden birisidir. Yaklaşık 18 milyon ton olan dünya toplam kavun üretimi içerisinde Türkiye, 1,8 milyon tonluk üretimi ile %10.1 payı ile Çinden sonra 2. sırada yer almaktadır. Ülkemizde üretimin en fazla gerçekleştiği ilk 3 bölge sırası ile ; İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu dur. Ekonomik geçim kaynağı çiftçilik olan Kırkağaç yöre halkının en önemli gelir kaynaklarından biri kavun yetiştiriciliğinden elde ettikleri gelirdir. Kırkağaç kavunu İlçemizde 2010 yılı verilerine göre 16.000 dekar alanda kavun üretimi ve 48.000 ton kavun hasadı yapılmıştır. Bu üretimin iklim koşulları nedeni ile ve depo eksikliğinden dolayı sadece %30 u depolanabilmektedir. Geri kalan %70 i piyasada ortalama 0.50 TL/kg dan satışa sunulmuştur. Depoya atılan yaklaşık 16.000 ton kavunun depolama koşullarının uygun olmamasından dolayı (Üreticinin kendi klasik depolama yöntemleri ile) 2 3 ay sonra % 50 60 ı yani 8.000 9.600 tonu çöpe atılmıştır. Bu da maddi kaybın yanında büyük bir çevre kirlenmesine neden olmaktadır. Hasattan 2 3 ay sonra kavunun Kg fiyatı 2 TL dir. Geriye kalan 7.400 8.000 ton kavunun maddi değeri (7.700x2.000 TL/Ton)yaklaşık olarak 15.400.000,00 TL dir. Oysa sıcaklık ve nem kontrolü yapılabilen depolarda bu kayıplar azaltılabilir. Kırkağaç kavunu için TÜBİTAK 104 O 177 no lu proje kapsamında yapılan çalışmalarda uygun depolama koşullarının 10 13ºC sıcaklık ve % 75 80 oransal nem olduğu belirlenmiştir. İlçede depolamanın bu koşullarda yapılması hasattan 2 3 ay sonraki % 50-60 lık ürün kayıplarını önemli ölçüde azaltacaktır. İlçede üretilerek depoya atılacak olan 16.000 ton kavununda soğuk hava deposuna atılması halinde fire oranı (Hasattan sonra 4 5 ay sonra) %10 15 olacaktır. Buda miktar olarak 13.600 14.400 ton gibi bir rakam etmektedir. Hasattan 4 5 ay sonra kavunun kg fiyatı 4 TL civarına ulaşmaktadır. Hatta 2011 Mart ayı fiyatlarına göre perakende satış fiyatı 7 TL/kg dır. Maddi olarak bu tonajdaki kavunun fiyatı (14.000x4.000 TL/Ton) 56.000.000,00 TL dir Zafer kalkınma Ajansının yönetiminde yapılan Doğru depo Yüksek kazanç projesi ile depolamaya uygun (piyasanın taleplerine uygun ve sağlıklı) kavun yetiştiriciliğini yaygınlaştırılacaktır ve Kırkağaç kavununun korunması sağlanacak üretimi teşvik edilmiş olacaktır. Üreticiye verilecek eğitimler ve tutulacak kayıtlar ile iyi ve güvenilir gıda üretimini sağlanacaktır. İlaç kalıntısı nedeniyle tüketicilerde oluşabilecek hastalıklara, tarladan başlayarak önlem alınması amaçlanmaktadır.
İyi depoculuk uygulamaları ile Kırkağaç kavununun sıcaklık ve nem kontrollü depolarda tekniğine uygun koşullarda depolanmasıyla kalite ve ürün kaybı olmadan pazarda daha uzun süre bulunmasını sağlanacaktır. Depolama koşullarını düzelterek depolamadan kaynaklanan fire oranlarının en aza indirilmesini sağlamak. Üreticilerimizin şu anda ki kendi depolama yöntemlerinde(depolamadan 2-3 ay sonra) %50-60 fire olmaktadır. Yani depolanan 120 ton kavundan 55-60 tonu hasattan 2-3 ay sonra depo koşullarından kaynaklanan çürüklükler nedeniyle çöpe atılmaktadır. 4-5 ay sonra ise bu oran %70-80 lere, 6 ay sonra ise %85-90 lara çıkmaktadır. Proje kapsamında yapılacak olan örnek soğuk hava depolarımızda bu kayıpların azaltılması amaçlanmaktadır. Bu proje ile ve bunu örnek alınarak yapılacak olan kavun soğuk hava depolarında ki kayıpla % 10 15 lere düşecektir. Böyle bir azalma ile hasattan 4-5 ay sonra piyasaya sunulacak olan kavun miktarında önemli bir artış olacak, dolayısıyla üretici, ilçe ve ülke ekonomisine önemli bir katkı sağlanacaktır Çiftçilerimizin depolarında Mart ayı itibarı ile kalan kavun hasattan sonra depoya konan kavunun %10-15 leridir. Geri kalan %85-90 ları çöpe gitmiştir. Yapacağımız depolar ile fire oranı %10-15 lere inecektir. Toplamda 120 ton kavunun en az 105 tonu depolama sonrası tüketime sunulacaktır. Depolama sonrası fiyatın kg da 4,00 TL olduğu düşünülürse üreticinin geliri (105.000x4=420.000 TL) 420.000 TL olacaktır. Oysa bu depolar olmasa idi hasattan sonra üreticinin kendi depolarında depolanan 120 ton kavundan Mart ayı içinde 12-18 tonu satışa sunulacaktı. Fiyat olarak ta (15.000 Kgx4) 60.000 TL. Edecektir. Yani yapılacak olan 120 tonluk soğuk hava depolarından 1 yılda 360.000,00.-TL. (420.000,00-60.000,00). ek gelir elde edilecektir. Yani normal depoya atılan 120 ton kavun ile soğuk hava deposuna konan kavunun gelir farkı 360.000,00.- TL dir. Bu hesaplamaya çöpe atılan 102-108 ton kavunun çevre zararı, işçilik masrafı, üretimde harcanan masraflarda ilave edilecek olursa zarar daha da büyüyecektir. Projemizin esas amacı tüketicinin gelir seviyesini yükseltmektir. Bu depoların ile üreticimizin ne kadar ilave gelir getireceği ortadadır. Soğuk hava depolarında %10-15 fire oranı olacağı Ege Üniversitesinin ve İlçe Tarım Müdürlüğünün beraber yürüttüğü ve TÜBİTAK (104 O 177 no lu proje) onaylı ve destekli projesinin sonucudur. Bu oranın daha da aşağılara çekilebileceği bu çalışma ile de kanıtlanmıştır. Yapılacak olan bu depolar bu projenin çıktısı olan değerlerde ve standartlarda yapılacaktır. Böylece projede hasattan sonra 4-6 sonra ön görülen %10-15 fire oranları yakalanacaktır. Ürün ve kalite kayıplarını azaltarak kavun üreticisinin daha fazla ürünü daha yüksek fiyatla pazara sunmasını ve gelirini arttırmasını sağlanacaktır. Yapılacak depolar bir arada olacaktır. Bu proje ile iyi depolama yöntemleri İlçemizde uygulanacaktır. İlçemizde ÇKS kayıtlarına göre yıllık 48.000 ton kavun üretimi yapılmaktadır. Bu proje kapsamında yapılması planlanan Soğuk Hava Depoları ile 120 ton kavunun muhafazası sağlanacaktır. Bu depolarla üreticilere iyi tarım ve iyi depo uygulamalarının nasıl yapılması gerektiğinin öğretilmesinin esas amaçlarımızdan olup hedefimiz üretilen 48.000 ton kavunun tahmini olarak 1/3 ü olan 16.000 tonunun soğuk hava depolarına girerek üreticinin daha yüksek gelir elde etmesini sağlamaktır. Pazarın sürekliliğini sağlayarak üreticinin pazarlama endişelerini azaltmak gereklidir. Sezonunda bol olan ürünün, daha sonraki değerinin yüksek olduğu dönemlerde pazara sunulmasını sağlanmalıdır. Sezonda kavunun Kg fiyatı 0.50 TL/Kg civarında olmaktadır. Oysa depolama sonrası ilerleyen aylarda bu fiyat giderek yükselmekte ve 4 TL/Kg civarında olmaktadır. Mart ayı itibarı ile bu rakam perakende de 7 TL civarındadır.
Kavun yetiştiriciliğinden vazgeçmekte olan üreticilerin Kavun üretiminden elde edilen gelirin artması sonucu tekrar kavun üretimine başlamaları ve yerel kavun çeşidi olan Kırkağaç kavunun korunmasını sağlanmalıdır. Yerel popülasyonlarımızın ülkemizin önemli bir biyoçeşitlilik zenginliğidir. Bu zenginliği kaybetmemek için üreticilerin Kırkağaç kavunu üretimine devam etmeleri gerekmektedir. Kavun tüketicisinin yanlış depolamadan kaynaklanan yumuşamış, asit oranı artmış, tadı bozulmuş kavun yerine doğru depolanma ile çeşit özelliklerini koruyan sağlıklı ve kaliteli, lezzetli kavun tüketmesini sağlanacaktır. Kırkağaç kavununun yurt içindeki geniş pazarlarda, süpermarket zincirlerinde ve dış pazarda kendine isim edinmesini ve pay sahibi olmasını sağlamak amaçlanmaktadır. Kırkağaç ilçesine özgü yerel kavun çeşidimiz, çiftçi koşullarında sıcaklık ve nem kontrolü olmayan depolarda saklanmaktadır. Bu depoların sıcaklık ve nem değerleri tamamen dış hava koşullarına bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle hasada yakın dönemlerde yüksek, kış aylarında ise düşük sıcaklıklar, yine kış aylarında sis nedeniyle artan oransal nem hem kaliteyi düşürmekte hem de kayıpları arttırmaktadır. Sisli geçen yıllarda üreticinin kendi deposuna koyduğu kavunlarda 2-3 ay sonra kayıplar % 70 lere kadar çıkabilmektedir. Son yıllarda küresel ısınmadan kaynaklanan sıcaklık ve rutubetteki farklılıklardan dolayı tarladaki ürünlerde bu iklim değişikliklerinden kaynaklanan hastalık ve zararlılarda da artışa rastlanmakta bu da depolara sağlıklı ürün girişini dolayısıyla depolama ömrünü azaltmaktadır. Ürünün kalite ve kantitesinde ki hızlı kayıpların önüne geçilmesi daha az kayıpla daha uzun süre muhafaza edilebilmesi, ekonomik değerinin arttırılmasını ve pazar süresinin uzatılmasını sağlamak programın öncelikli hedefleri olarak belirlenmiştir. Kırkağaç Kavununun Özellikleri Bitkisel Özellikleri: Kök Kırkağaç kavun bitkisi kökleri genelde yüzeysel gelişir. İyi hazırlanmış toprak koşullarında 40-50 cm derinliğine kadar inebilen kazık kök çevresinde bol saçak kök oluşmaktadır. Gövde Başlangıçta otsu, yuvarlak ve üstü sert tüylerle kaplı olan ve yerde sürünen gövde sonraları kısmen sert bir yapı kazanır. Gövde 2-3 m uzayabilir ve genelde 3-6 yan dal meydana getirir. Gövde üzerinde ince ve uzun sülükler bulunur. Yapraklar Yuvarlak ve kısmen kalp şeklinde derin loblu yaprak taşıyan kavun bitkisinde yapraklar beş köşeli ve parçalıdır. Yaprak eni 10.5 14.5, boyu 7.5-11.0 cm, yaprak sapı 6.0-14.0 cm uzunluğundadır. Yaprak altı ve üstü tüylüdür. Bitki beslenme koşullarına göre yapraklar yaşil ve koyu yeşil olabilir. Yaprak sapı uzun ve ortası olukludur.
Çiçek Biyolojik olarak tek evcikli (Monoecious) çiçeklere sahiptir. Dişi çiçekler genelde tek olarak yaprak koltuklarından çıkar. Kısa bir sap ve meyve taslağı ile meyve taslağı ucunda 5 adet parçalı sarı renkte taç yaprak ve bu yaprakların ortasında dişicik tepesi (Stigma) bulunur. Meyve Kırkağaç kavununun Kırkağaç-589 ve Kırkağaç-637 adları ile tescil edilmiş 2 farklı çeşidi mevcuttur. Her iki çeşitte de meyve kabuğu, orta kalınlıkta (0.5-.0.7 cm) üzeri pürüzlü, işlemeli ve yeşil zemin üstünde sarımtırak lekelidir. Bu çeşitlerden Kırkağaç-589 çeşidi uzun ve silindir şekilli olup sap kısmı sivri ve meme gibi çıkıntılı, çiçek burnu ucu yuvarlak olup kış mevsimince depolanabilme özelliğine sahiptir. Kırkağaç bölgesinde yaygın yetiştirilen çeşit budur. Uzun süre depolanabilme özelliğine sahiptir. Kırkağaç-637 çeşidi ise genelde yuvarlak meyve yapısına sahiptirç Meyve kabuk yapısı ve rengi aynıdır. Bazı bölgelerde bu çeşit Altınbaş olarak da adlandırılmaktadır. Bu çeşit ise yazlık olarak değerlendirilir.kış depolanmasında uzun süre dayanmaz. Kırkağaç kav çeşitlerinin bazı meyve özellikleri aşağıda çizelgede verilmiştir. Meyve Özelliği Kırkağaç-589 Kırkağaç-637 Ortalama meyve ağırlığı (g) 2.500-5.700 2.200-4.500 Meyve çapı (cm) 17.0-21.0 18.5-28.5 Meyve boyu (cm) 22.0-33.0 19.0-27.5 Meyve kabuk kalınlığı (cm) 05.-.0.9 0.3-0.5 Meyve et kalınlığı (cm) 3.7-5.5 3.5-6.5 Çekirdek evi ağırlığı (g) 350-415 250-300 Çekirdek evi çapı (cm) 4.5-7.5 6.0-9.0 Çekirdek evi boyu (cm) 14.0-16.0 8.5-11.0 SÇKM (%) 10.8-13.0 11.4-13.2 Meyve eti aroması Çok Çok Meyve eti sululuğu Sulu Çok sulu Meyve eti lifliliği Az Az
Kırkağaç Kavunu Coğrafi İşareti Tescil Sahibi Adresi Kullanıldığı Ürün Türü Coğrafi Sınırlar Kullanım Biçimi : Kırkağaç Belediye Başkanlığı : Şair Eşref Mh. 56/116 Kırkağaç Manisa : Kavun : Menşe : Kırkağaç Merkez Ovası Başta Olmak Üzere, Bakır, İlyaslar, Karakurt, Gelenbe Kasabaları, Bostancı Ali Fakı, Alacalar, Gebeler, Yağmurlu Musa Hoca, Küçük Yaya Öveçli, Işıklar, Kuyucak, Söğüt Alan, Hamitli Köyleri Markalama Kırkağaç Kavunu Coğrafi işareti 18.01.2008 tarih ve 26820 sayılı Resmi Gazete'de ilan edilmiş ve hakkında herhangi bir itiraz alınmamış olması nedeni ile 555 sayılı Coğrafi İşarerletrin Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname'nin 12 nci maddesi gereğince 05.10.2008 tarihinden geçerli olmak üzere kesinleşerek tescil edilmiştir. Hasanbey Kavunu Hasanbey kavunu, 3-4 kg. ağırlıkta, koyu yeşil buruşuk kabuklu olup uzun süreler saklanmaya elverişlidir. Serinletici bir meyve olan kavun, taze olarak tüketilmektedir. Geç olgunlaşan kavun çeşididir. Çeşit Özelliği Meyvesi yuvarlak ve orta oval, olgunlaşma süresinde rengi siyaha dönüşen, kışa oldukça dayanıklı, çok lezzetli ve tatlı bir çeşittir. Pazar ve manavlarda aranan çok gösterişli bir türdür. Ekim Derinliği : 2-2,5 cm. Sıra Üzeri Ekim Mesafesi : 50-60 cm. Sıra Arası Ekim Mesafesi : 150-200 cm. Tahmini Çimlenme Günü : 5-8 G Olgunlaşma günü ortalama 80-90 gündür. Hasat periyodu sezon boyudur. Ekim zamanı İlkbahar ve Yaz içindeki aylar tavsiye edilir. Meyveler 3-5 kg. ağırlığında, sert kabuklu ve yuvarlak şekillidir. Orta erkenci bir çeşittir. Kabuk rengi sarı-turuncu üzerinde koyu yeşilsiyah beneklidir, yüzeyi kırışıktır. Meyve içi sıkı, lifsiz ve suludur, çok lezzetlidir. Nakliye dayanıklıdır, raf ömrü uzundur. 100-110 günde hasat edilmeye başlanabilir. Dekara verimi yıl ve bakım şartlarına göre 2-3 ton arasındadır. Bütün bölgelerimizde üretimi yapılmaktadır. İhracatlık ve sofralık olarak kullanılır
Kabuk rengi koyu yeşil, meyve yüzeyi kırışık, yuvarlak oval kavun çeşitidir. Meyveler sert kabuklu ve ortalama 4-6 kg. ağırlığındadır. Meyve eti sulu, kalın ve lezzetlidir. Nakliyeye dayanıklıdır. Meyveleri oval şekilli, sarı üzerine koyu yeşil benekli, 4-6 kg. ağırlığındadır. Orta erkenci bir çeşittir. Bütün bölgelerimizde üretimi yapılmaktadır. Na kliyeye dayanıklıdır. Sofralık ve ihracatlık olarak kullanılır. Orta erkenci bir çeşittir. Meyveler sarı renkli, koyu yeşil benekli, sert ve kalın kabuklu, yüzeyleri kırışıktır. Yuvarlak olan meyveler 3-5 kg. ağırlığındadır. Meyveler sulu, sıkı ve lezzetlidir. Nakliyeye dayanıklıdır, 100-110 günde olgunlaşır. Dekara verimi 2-3 ton dur. Bütün bölgelerimizde üretimi yapılır. İhracatlık ve sofralık olarak tüketilir.
Meyveler yuvarlak, sap kısmı hafif sivri, sarı renkte kavun çeşitidir. Meyve büyüklükleri ortalama 1,5-2,5 kg. civarındadır. Meyveler hasat edildikten sonra uzun süre depolamaya elverişlidir, depolama süresince tadı artar ve kış aylarına kadar saklanabilmektedir. Sarı dilimli: Meyveleri, yuvarlak ve oval şekillidir. Kabuk rengi sarı üzeri kırışık ve kalındır. Dilimli ve dilimsiz tipleri de vardır. Et rengi yeşilimsi beyaz, tatlı ve suludur.