VIII. ÜN TE MAN YER ZM VE BAROK SANATI KONULAR 1. MAN YER ZM a. Maniyerizmin Genel Özellikleri El Greco 2. BAROK SANAT A. RES M SANATI a. Genel Özellikler Rubens Rembrant B. HEYKEL SANATI a. Genel Özellikler Lorenzo Bernini C. M MAR a. Genel Özellikler Borromini
SANAT TAR H 2 BU BÖLÜMDE NELER Ö RENECE Z? Bu bölümün sonunda; Maniyerizm ve Barok sanat kavrayabilecek, Bu dönemin sanatç lar n n kimler oldu unu ö renecek, Özelliklerini (resim, heykel ve mimaride) görebilecek, Rönesans, Maniyerizm ve Barok sanat n ortak ve farkl özelliklerini ay rt edebileceksiniz. BU BÖLÜME NASIL ÇALIfiMALIYIZ? Her bölümü dikkatlice ve anlayarak okuyun. Konu içindeki sorular yan tlay n. Konu içinde verilen resimleri inceleyin. De erlendirme sorular n yan tlay n. Yan tlar n z, yan t anahtar yla karfl laflt r n. Varsa eksiklerinizi ilgili bölümü tekrar okuyarak gidermeye çal fl n. HAZIRLIK ÇALIfiMALARI Yaflad n z çevrede Geç Dönem Osmanl yap lar n n bulunup bulunmad n araflt r n z. Varsa, bu yap larda gördü ünüz özelliklerin Barok etkili olup olmad n gözlemleyiniz. stanbul da Barok tarz n hangi yap larda kullan ld n ö reniniz. 88
MAN YER ZM VE BAROK SANAT 1. MAN YER ZM? Rönesanstan Baroka geçiflte bir ara dönem olan Maniyerizm; mimari, resim ve heykelde görülen her tür sanatsal kurallar yads r. Rönesans Döneminin ölçü ve simetri anlay fl na karfl bir tepki olarak ortaya ç km flt r. talyan sanat n n 1520 ile 1590 y llar aras ndaki dönemidir. Do du u yer talya n n merkezi Floransa d r. Maniyerizm nedir? a. Maniyerizmin Genel Özellikleri Maniyerizmle birlikte Rönesans Döneminde yakalanan klâsik tarz, sanatç lar taraf ndan bilinçli olarak de iflikli e u rat lm flt r. Sanatta görülen tüm özellikler Avrupa da hüküm süren siyasî gerilim ve huzursuzlu un eserlere yans yan biçimidir. Yap lan eserlerde abartmalar görülür. Resim ve heykelde figürler hareketlidir, havada uçuyormufl gibidir. Vücut formlar nda bozulmalar dikkat çeker. Bafllar vücuda oranla küçülmüfl; boyun, el, kol ve beden ölçüleri uzat larak deformasyona gidilmifltir. Elbiseler hava ile fliflirilmifl gibi kabar kt r. Kalabal k sahnelerde figürler birbirlerine girer. Özellikle dinî konulu çal flmalarda figürlerin yüzlerinde mistik bir ifade görülür. Resimde manzara önemini kaybetmifl, birden fazla mekân resme girmifltir. Mat ve so uk renklerin kullan ld resimlerde aç k ve koyu tonlar aras nda ani de iflmeler görülür. Maniyerizmin genel özelliklerini tekrarlayal m.? El Greco (1541-1614): Giritli sanatç talya da Tiziano nun atölyesinde çal flm fl, Roma da yapt portre çal flmalar yla ilgi görmüfltür. Sanatç, yapt maniyerist tarz ndaki resimleriyle sanat dünyas nda tan nm fl, resimlerinde daha çok dinsel konular çal flm flt r. Orgaz Kontunun Gömülmesi Töreni, Toledo Manzaras, sa Zeytin Da nda, Aziz Martin ve Dilenci,Ya ma (Resim 100), Çobanlar n Secdesi sanatç n n eserlerindendir. Maniyerist üslûbu en iyi yans tan ressam kimdir? Resim 100: Ya ma, El Greco 89
BAROK SANAT 17 ve 18. yy. larda Avrupa da tüm sanat dallar nda (resim, heykel, müzik vb) etkili olan; genel olarak simetriye karfl t asimetriyi, geometrik biçimlere karfl t e risel biçimleri, dura anl a karfl t hareketi ön plâna ç karan bir tarzd r. Rönesans n tutumuna karfl geliflen Maniyerizmle ortak özellikler gösterir. Sanata bu biçimiyle yans yan Barok tarz, bu yüzy llarda Avrupa da yaflanan siyasal ortam n bir aynas d r. Barok sanat ile Rönesans karfl laflt ral m. A. RES M SANATI a. Genel Özellikler De iflik Avrupa ülkelerinde (Hollanda, Belçika, Fransa, spanya ve talya) Barok resmi farkl özellikler gösterir. Bu dönem resimlerinde görülen ortak özellikler flunlard r: Resimde dinsel ve mitolojik konular, portreler, manzaralar, günlük yaflam ifllenmifltir. Resim, mimariyi tamamlayan bir öge haline gelmifltir. Savrulan, uçuflan, hareketli figürler e ri çizgiler (S ve C gibi) oluflturacak flekilde resim yüzeylerine yerlefltirilmifltir. Resimlerde özellikle k rm z, kahverengi ve tonlar kal n f rça vurufllar yla kullan lm flt r.? Barok resmin özellikleri nelerdir? Tekrarlayal m. Paulus Rubens (1567-1640): Barok sanat n en güçlü temsilcisi olan ressam, Flandr da (Hollanda) zaman n n ve sanat n n büyük eserlerini yaratm flt r. Katolik olan sanatç n n tüm eserlerinde kilisenin etkileri görülür. Rubens in resimlerinde renk ve hareket iki önemli unsurdur. Sanatç bütün renkleri, özellikle k rm z ve kahverengiyi kullanm flt r. Kompozisyonlarda C ve S formlar n, resimlerine hareket verme amac yla yerlefltirmifltir. Dinsel ve mitolojik konulu eserler d fl nda peyzaj (manzara) ve portreler yapm flt r. Dinsel konulu eserlerine Çarm hta sa ve 90
St. Elizabeth ile Kutsal Aile, mitolojik konulu eserlerine Venüs ve Adonis, Leukippes un K zlar n n Kaç r lmas, Üç Gratia ve Savafl n Kötülükleri örnek verilebilir. Aflk Bahçesi ve Kermes dind fl ; Gökkuflakl Manzara peyzaj resimlerindendir. Rembrandt (Remb- Resim 101: St. Elizabeth ile Kutsal Aile, Rubens 91
? rant) Harmenz Fanrijn (1606-1669): Barok resmin önemli sanatç lar n dand r. Hollandal d r. Caravagio dan etkilenmifltir. Genellikle resimlerinde koyu kahverengi ve tonlar n kullanan sanatç daha çok tek ve grup portreleri çal flm flt r. lk yapt portre resimler yafll insanlar n portleri olmufltur. 1632 de Dr. Tulp un Anatomi Dersi adl grup resmiyle dikkati çekmifltir. 1660 dan sonra dini resimler ve manzaralar yapm flt r. 60 kendi portresi olmak üzere 650 ya l boya resmi, 1500-2000 çizgi resmi vard r. Gece Nöbeti, (Resim 102) Kumaflç lar Derne i Yöneticileri, Ressam ve Efli Saskia, Y kanan Kad n, O lu Titus sanatç n n eserlerinden baz lar d r. Barok resmin önemli sanatç lar kimlerdir? Resim 102: Gece Nöbeti, Rembrandt 92 B. HEYKEL SANATI a. Genel Özellikler Barok Dönemde yap lan heykeller genellikle flehir meydanlar na, kiliselerin içine, saray bahçelerine, büyük çeflme ve havuzlara süsleme amac yla yerlefltirilmifltir. Mermer malzemenin kullan ld bu dönem heykellerinde görülen ortak özellikler flunlard r: Heykelde elbise k vr mlar fl k ve gölgeyi oluflturacak flekilde ifllenmifltir. Yüz ifadelerinde ve vücut hareketlerinde duygusall k baflar l bir biçimde verilmifltir. Hareketli, özellikle çapraz kompozisyonlar sanatç lar taraf ndan kullan lm flt r. Barok heykelin özelliklerini tekrarlayal m.
Lorenzo Bernini (1598-1680): talyan Barok sanat n n önemli temsilcilerinden olan sanatç ; mimar, heykelt rafl ve ressamd r. Barok heykelin özellikleri Bernini nin bu dönemdeki eserlerinin hepsinde görülür. Heykellerinde saçlar n do all giysilerin rüzgârda dalgalan fl ve elbise k vr mlar ; vücut ve yüzün konuya göre ald durum mermer malzemeye baflar l flekliyle ifllenmifltir. Prosperina n n Kaç r lmas, Mutlu Albertoni, Apollon ve Daphne, (Resim 104), St. Theresa (Resim 103) ve XIV. Loui nin büstü çal flmalar aras nda yer al r. Resim 103: St. Theresa, Bernini Resim 104: Apollon ve Daphne, Bernini C. M MARÎ a. Genel Özellikler Barok mimarîsi Rönesans n kat kurallar na bir tepki olarak önce talya da daha sonra spanya ve Portekiz de yap lan yap larda görülen bir tarzd r. Almanya ile Fransa y, daha az ölçüde de ngiltere deki mimarîyi etkilemifltir. 93
Resim 105: Louvre Saray, Fransa Bu dönemde yap larda bazilika (uzunlamas na) plân n yan s ra oval, ve y ld z plânlar kullan lm flt r. Mimarîde hiçbir dönemde olmad kadar çok süslemeye yer verilmifltir, Rönesans mimarisînde görülen düz çizgilere karfl l k Barok yap lar nda girinti ve ç k nt lar, cephelerde dalgalanmalar görülür. Heykeller, cephelerin; merdivenler, mimarinin vazgeçilmez ögesi durumuda yap lar n içinde ve d fl nda Y fleklinde düzenlenmifltir. Resim 106: Versay Saray, Fransa Fransa da Versailles (Versay), (Resim 106), Louvre (Luvr) (Resim 105) saraylar, Roma da Trevi Çeflmesi ile spanya daki Compestela (Kompestela) Katedrali bu dönemin tan nm fl yap lar ndand r. Bu tarz 18. yy. sonras nda Osmanl mimarîsini de etkilemifltir. III. Ahmet 94
? zaman ndan sonra yayg nlaflan ve 19.yy. bafllar na kadar süren dönemde camiler, saraylar, çeflme ve sebiller Barok tarzda yap lm fllard r. Fransa daki tan nm fl Barok yap lar hangileridir? 17 ve 18. yy. larda talya ve di er Avrupa ülkelerinde pek çok mimar yetiflmifltir. Michelangelo, Carlo Maderna, Lorenzo Bernini ve Francesco Borromini bu dönem mimarlar ndan bir kaç d r. Francesco Borromini (1599-1667): Barok mimarînin temsilcisidir. Mimar Bernini ve Maderna ve Rainaldi ile çal flm flt r. Roma daki San vo Kilisesi Barok mimarînin tüm özellikleri üzerinde tafl r. Yap lar nda Rönesans Döneminde görülen ölçü ve simetri yerini e ri çizgilere b rakm flt r. Dört köflesinde çeflmeleri olan Roma daki San Karlo Kilisesi ve St. Agnese Kilisesi (Resim 107) mimar n di er önemli eserlerindendir. Barok Dönemde yap lan resim, heykel ve mimarî örneklerini karfl laflt rarak bu eserlerin benzer yönlerini görmeye çal flal m. Resim 107: St. Agnese Kilisesi, Borromimi-Rainaldi, talya 95
SANAT TAR H 2 Ö REND KLER M Z PEK fit REL M Bu ünitede; Maniyerizm ve Barok sanat anlay fl n n Rönesans n ölçü ve simetri anlay fl na karfl bir tepki olarak talya da ortaya ç kt n ve daha sonra di er Avrupa ülkelerine yay ld n, Bu sanat n on alt nc yüzy lda görülen tarz na Maniyerizm, on yedinci ve on sekizinci yüzy llardakine Barok denildi ini, Maniyerist üslûptaki mimarî, heykel ve resimlerde ögelerin uzat larak deforme edildi ini, Barok ise S ve C gibi k vr mlar n yap lan eserlerde özellikle kullan ld n ö rendik. Maniyerizm de ressam, El Greco yu; Barokta ise ressam Rubens ve Rembrandt, heykelt rafl Bernini yi, mimar Borromini yi ve yap tlar n tan d k. fiimdi, ö rendiklerimizi pekifltirmek için ilgili bölüme tekrar göz atal m. Metin içinde ve sonunda verilen sorular yan tlamaya çal flal m. 96
DE ERLEND RME SORULARI SANAT TAR H 2 1. Yapt tek ve grup portreleriyle tan nan, Barok resminin önemli isimlerinden biri olan Hollandal sanatç kimdir? A) Rembrandt B) El Greco C) Rubens D) Bernini 2. Rönesans n kat kurallar na bir tepki olarak talya da ortaya ç kan ve di er Avrupa ülkelerine yay lan sanat hangisidir? A) Barok Sanat B) Rönesans C) Gotik Sanat D) Roman Sanat 3. Afla daki sanatç lardan hangisi Barok sanat n temsilcileri aras nda yer almaz? A) El Greco B) Rembrandt C) Rubens D) Borromini 4. Maniyerizm hangi dönemin ölçü ve simetri anlay fl na karfl ç km flt r? A) Rönesans B) Barok C) Gotik D) Roman 5. Afla daki eserlerden hangisi Rembrandt a aittir? A) Dr. Tulp un Anatomi Dersi B) Orgaz Kontunun Gömülmesi Töreni C) Leukippes us K zlar n n Kaç r lmas D) Çarm hta sa 97
98