I Ö Z E T : İstanbul Şehrinin Yazan : Mustafa TUĞRUL Yük. Müh. O I stanbul Şehri 1.6 milyonu aşan halihazır nüfusu ' ile Türkiye'nin en kalabalık şehri olup, Coğrafi konumu itibariyle de memleketimizin en önemli mevkiini işgal etmektedir. Gerek nüfusunun kalabalık oluşu ve gerekse iskân sahasının genişliği ve Endüstrinin bu Bölgede toplanmış olması içme ve kullanma suyunun temin ve tevzii konusunu bir problem haline getirmiştir. Halen şehre verilmekte olan içmesuyu, ihtiyacı karşılamaktan uzak olup, günden güne sür'atle artan nüfus, Anadoludan vukubulan akınlar, yeni yeni kurulmaya başlıyan turistik tesisler ve ayrıca endüstrideki inkişâf sebebiyle su sıkıntısı bugün için had safhaya gelmiş bulunmaktadır. Halihazırda ortalama olarak şehre yılda 82.5 milyon m 3 su verilmektedir ki, bu miktar günde şahıs başına 135 litrelik bir sarfiyata tekabül etmektedir. Dünyanın diğer büyük şehirleriyle mukayese edildiğinde verilen suyun nekadar az olduğu kendiliğinden meydana çıkar. Bugünkü ihtiyacı karşıhyabilmek için dahi mevcut suyu asgarî 2-2,5 misline çıkarmaya zaruret vardır. 371 milyon m 3 tahmin edilen 1975 yılı ihtiyacı. gözönüne alındığında problemin önemi daha da artmaktadır. Yapılan etütler neticesinde, şehrin 1975 yılma kadarki ihtiyacının, Terkos III, Alibey ve Ömerli Barajları isâleleri ile karşılanması düşünülmektedir. Bütün bu tesisler için depo ve tevzi şebekeleri de dahil olmak üzere 540 milyon liralık bir yatırım yapmağa ihtiyaç vardır. Bu miktar yatırımın Belediye imkânlariyle karşılanarak, günden güne artan içmesuyu ihtiyacının teminine imkân olmadığından mevzuun Devletçe ele alınarak bir hal çaresi bulunması icap etmektedir. Bu maksatla istanbul ve Ankara gibi hususiyet arzeden iki büyük şehrimizin içmesuyu dâvasının DSt. Genel Müdürlüğünce ele alınabilmesini sağlamak için ilgili İdarece bir Kanun teklifi hazırlanmış ve Başbakanlığa sunulmuştur. II Nüfus ve Su İhtiyacı : Belediye hudutlarının Avrupa yakasında K. Çekmece ve Anadolu yakasında da izmit istikametinde Tuz laya kadar süratle genişliyeceği gözönüne alınarak Büyük İstanbul için yapılan nüfus tahminleri ile, evvelki yıllara ait nüfuzlar I No'lu tabloda verilmiştir. İçmesuyu Problemi Yıl TABLO : 1 Muhtelif Sayımlarda Nüfus Nüfus 1927 690.857 1935 741.148 1945 860.558 1950 903.041 1955 1.268.771 1960 1.459.528 Müstakbel Nüfus Tahminleri 1963 1.675.500 1965 2.019.000 1970 2.377.000 1975 2.711.000 1980 3.187.000 Nüfuslara göre ihtiyaçlar ise 2 numaralı tablods gösterilmiştir". Yıl 1963 1965 1970 1975 1980 Nüfus (Tahmin Edilen) 1.675.500 2.019.000 2.377.000 2.711.000 3.187.000 Su thtyacı m'/yü 183 xl0 6 239 x 10 6 304 x 10 6 371 x 10 6 465 x 10 6 Tabloda 183 x 10 6 m 3 olarak hesaplanan 1963 yıl ihtiyacına karşılık şehre, bu miktarın ancak % 45'i nis betinde, yani, 82.5 x 10 6 m 3 su verilebilmektedir. Bir ka yıl sonra ise su sıkıntısının kendisini daha bariz bi surette hissettireceği şüphesiz olduğundan şimdiden âci tedbirlerin alınması iktiza etmektedir. III Halihazır Su Durumu ve Mevcut Tesisler : İstanbul'un Anadolu ve Avrupa Yakası ayrı ayı kaynaklardan beslenmektedir. A,vrupa Yakası, büyük mikyasta, 1889 yılında ys pılmış kârgir bir galeri ve 1951 senesinde hizmete gire 40 Km. tulünde ve 1000 mm. kutrunda font borularda teşkil edilmiş 2 nci isâle hattı ile Terkos Gölünden bes lenmektedir. Tali derecede ise çırpıcıdaki derin kuyt larla, Taksim ve Kırk Çeşme adıyla anılan sularla bej lenmektedir, Terkos'dan isâle edilen sular Kâğıthane Tasfiye T< sislerinde süzülmektedir. Günlük kapasiteleri 65.000 n olan pre filtre ve filtre tesisleri yanında, beherinin ks pasitesi günlük 50.000 m 3 olan 4 adet dekantör ve 2 adet yeni seri filtre tesislerinin mühim bir kısmı hizme 32 TÜRKİYE MÜHENDİSLİK HABEBLERİ - 1 AĞUSTOS 19(
1 AĞUSTOS 1964 - TÜEKİYE MÜHENDİSLİK HABERLERİ 33
te girmiştir. Halen bu modern tesislerin birkaç ünitesi inşa halinde olup yakın zamanda servise sokulacaktır. Isâle hattı verimi günde vasati 170.000 m 3 olduğundan eski ve yeni filtreler bu miktar suyu tasfiye edebilecektir. önümüzdeki senelerde AUbey Barajı inşa edildiği takdirde bu barajın sulan da mevcut filtre tesisleriyle tasfiye edilmiş olacaktır. Anadolu Yakasına su veren başlıca tesisler ise Göksu Deresi üzerinde inşa edilmiş bulunan 1 ve 2 nci Elmalı Bentleridir. Elmalı Bentlerinden alınan su tasfiye ve terfi edilerek 2 adet 0 325 ve 1 adet de 0 600 mm. lik font borulu isâlelerle depolar ve şebekeye tevzi edilmektedir. Yukarıda adı geçen suların günlük ve yıllık olarak vasati verimleri 3 numaralı tabloda gösterilmiştir. Avrupa Yakasını Besleyen Su Kaynakları Terkos Gölünden Bakırköy Çırpıcı Derin Kuyuları Kırk Çeşme Taksim Sulan Anadolu Yakası 1 ve 2 nci Elmalı Bentleri Toplam TABLO : 3 Verim Günde m 3 170.000 10.000 8.000 3.000 35.000 236.000 Verim Yılda m 3 62.050.000 3.650.000 2.920.000 1.095.000 12.775.000 83.490.000 Şehrin her iki yakasında değişik kapasitede bir çok depo mevcuttur. Bunlardan, prenkontrent betonarme olarak inşa edilmiş olanlardan en önemlileri, 45 bin m 3 lük Edirnekapı, 15 bin m 3 lük Feriköy, 8 bin m 3 lük Baltalimanı ve Altunizade depolan zikre şayandır. Mevcut tesislerin durumu ekli umumi vaziyet plânında mufassal olarak gösterilmiştir. 80 Sene evvel inşa edilmiş bulunan eski su şebekesinin tamamen yenilenememiş olması sebebiyle şehre isâle edilen sular % 30 nisbetinde şebekede zayi olmaktadır. Şu halde temin edilen su, zayiat hariç tutulursa 1963 yılı nüfusu için, şahıs başına günde 94 litrelik bir sarfiyata tekabül etmektedir. 1961 yılında, dünyanın muhtelif şehirlerindeki su istihlâkinin, günde adam basma Londrada 250, Viyanada 330, Münihte 322, Pariste 480, Cenevrede 583, Newyorkta 591, Bostonda 659, VVashingtonda 704, Chıcagoda 871 litre olduğu gözönüne alınırsa, İstanbul için bulunan miktarm nekadar az olduğu kolayca anlaşılmış olur. IV Halihazır ve Müstakbel Su ihtiyacını Karşılamak Üzere Düşünülen Tesisler : İstanbul Şehrinin su ihtiyacını Anadolu ve Avrupa Yakasının ihtiyaçlan olmak üzere iki kısımda mütalâa etmek mümkündür. Yapılan etüdlere göre şehrin ihtiyacına paralel olarak yeni yeni tesislerin ve su kaynak- 34 larının hizmete girmesi imkân dahilindedir. Gerek maliyet unsuru ve gerekse tahakkuk imkânlarına göre öncelik vermek suretiyle mutasavver tesislerin bir kısmı ilk plânda ve diğer kısmı ise ikinci plânda ele alınabilir. Avrupa Yakası için ilk plânda ele alınması uygun görülen tesisler, Terkos m isâle hattı ile Alibey Barajı ve isâlesi tesisleridir. Anadolu Yakası için ise Riva Deresi Ömerli Barajı ve isâlesi tesislerinin ilk plânda ele alınması uygun mütalâa edilmektedir. Terkos - Kâğıthane arasmdaki m üncü isâle hattı 1750 mm. kutrunda ve 40 Km. tulünde prekontrent beton borulardan teşkil edilecek ve şehre yılda munzam olarak vasati 95 x 10 6 m 3 su temin edecektir. 40 Km lik isâle hattı, şedde ve priz galerisi ile pompaj ve tasfiye tesisleri bedeli dahil olma küzere, bu tesislerin toplam keşif bedeli 141 milyon lira tahmin edilmektedir. Bu suretle temin edilecek ilâve su ile, boğaz altından geçirilecek bir hat vasıtasiyle Anadolu ve Avrupa Yakasının bir müddet için Terkos Gölünden müştereken beslenmesi sağlanabilecektir. Avrupa Yakasına su temin edecek diğer bir tesis Alibey Barajı tesisleridir. Alibey Deresi Taşköprü Mevkiinde inşa edilmesi düşünülen bu baraj ile şehre senede vasati 29 x 10 6 m 3 su verilecektir. Baraj, 5 Km. lik isâle hattı, pompaj ve tasfiye tesisleri toplam keşif bedeli 40.5 x 10 6 lira olarak hesaplanmıştır. Anadolu Yakası için ilk plânda ele alınması uygun görülen Ömerli Barajı Riva Deresi üzerinde, Ömerli yakınında, Bakacak ve Muratlı Dereleri birleşme yeri mansabmda inşa edilecektir. Ömerli Barajı 25 Km. tulündeki isâle hattı ile şehre yılda 165 x 10 6 m 3 su verecektir. Baraj, isâle hattı, pompaj ve tasfiye tesisleri için cem'ân 263 x 10«lira sarfedileceği tahmin edilmektedir. Sözü geçen üç tesisin realize edilmesi ile, şehre ilâve olarak yılda vasati 289 xl0 6 m 3 su verilmiş olacaktır. 2 Numaralı tablonun tetkikinden, şehrin 1975 yılı ihtiyacının 371 x 10 s m 3 olduğu görülmektedir. îlk plânda ele alınacak tesislerle birlikte temin edilen su miktarının yılda (289 + 82.5) 371.5 x 10 6 m 3 olacağı gözönüne alınırsa, bu suretle 1975 senesine kadar, tstanbulun su dâvası halledilmiş olacaktır. İlâve olarak getirilen 289xlO s m 3 suyun tevziini temin etmek üzere şebekenin ıslah ve tevsiine ve aynca depolara, tali pompa istasyonlanna ihtiyaç olacaktır. Bu suretle ilk plânda yapılacak tesisler toplam bedelinin 540 milyon lira olacağı hesaplanmıştır. Daha sonraki yılların ihtiyaçları ise 2 nci plânda ele alınması tasarlanan tesislerle karşılanacaktır. Bu tesisler m 3 su maliyetlerine göre IV numaralı tabloda 2 nci grupta sıralanmış ve alternatif proje olarak Sakarya - Sapanca tesislerine yer verilmiştir. Avrupa Yakası için 2 nci plânda- ele alınacak Baruthane Barajı ile, yılda 10.2 x 10 6 m 3 su temin edilebilecektir. 25.5 Km. lik bir isâle pompaj ve tasfiye tesis- TÜBKİTE MÜHENDİSLİK HABEKLEEİ - 1 AĞUSTOS 1964
e* B İM* ISTANBULA IÇMESUYU TEMİNİ İÇİN DÜŞÜNÜLEN TESİSLERE KARAKTERİSTİKLER T A B L O : 4 AİT P r o j e Adı Drenaj Sahası Km 2 Yıllık Ortalama Su 10 s m 3 Düzenlenen Yıllık Su 10 6 m 3 Baraj Yüksekliği m. Baraj Rezervııar Hacmi 10 6 m 3 Pompaj Yüksekliği m. Borusu Çapı m. Uzunluğu Km. Kapasitesi m 3 /Sn. Toplam Maliyet 10 6 TL. Depo Girişinde m 3 Su Maliyeti Kr./m 3 1! i Terkos in Isâle Hattı Alibey Barajı ve 36 95 28.8. 24 45 120 98 1.750 0.90 40 5 3.000 1.140 141 40.5 18.8 18.3 Riva-Ömerli Barajı ve îsâle Hattı 600. 194 165 53 432 93.7 2.20 25 5.70 263.7 22 Şile-Ahmetli Barajı ve 290 130 104 36 155 180 1,50 57 4.13 235 31,5 Göksu-İsakoy Barajı ve si 466 128 41 195 196 1.60 83.5 5.070 320 34.5 1 î ı İN Baruthane Barajı ve Tavşanlı Barajı ve Sungurlu Barajı ve Riva-Arnavutköy îsâle Hattı Sakarya Sapanca Projesi Barajı ve 57 113 274 2'.7 12.8 34 135 6.5. 10.2 27.2 108 5.2 465 22 39 78 31 16 42 8 105 100 186 130 120 0.60 0.80 1.50 0.40 2X2.15 25.5 54 90.5 10.6 110 0.406 1.040 4.26 0.206 14.75 40.5 115 317 19 834 34.6 35 36.4 37 23
lerini ihtiva edecek olan bu tesis Haliç ile Marmara arasındaki Bölgeyi tağdiye edecek ve tesisler 40.5 milyon liraya maledilecektir. Anadolu Yakası için 2 nci plânda yapılması tasarlanan tesisler ise şunlardır. 1 Şile Deresi üzerinde Ahmetli Barajı ve isâle tesisleri : Bû baraj 57 Km. tüldeki isâle hattı ile yılda 104 x 10 6 m 3 su temin edecektir. Tahmini maliyeti 235 x 10 6 liradır. 2 Göksu üzerinde töaköy Barajı ve isâle tesisleri : Bu baraj 83.5 Km. tulde isâle hattı ile yılda 128 x 10 6 m 3 su temin edecek ve tahmini maliyeti 320 x 10 6 lira olacaktır. 3 Ağvar-Çomakdere üzerinde Sungurlu Barajı ve isâle tesisleri : Bu baraj 90.5 Km.lik isâle hattı ile yılda 108 x 10 6 m 3 su temin edecek ve 317 milyon liraya malolacaktır. 4 Tavşanlı Deresi üzerindeki Tavşanlı Baraj ve tesisleri : Bu barajda 54 Km. lik isâle hattı ile yılda 27.2 xl0 6 m 3V su temin edecek ve tahmini maliyeti 115 x 10" lira olacaktır. Bütün bu tesislerin dışında Sakarya derivasyonu ile Sapanca Gölünden su almak suretiyle, şehrin heriki yakasının da içmesuyu dâvasını halletmek tasavvur olunabilir. Sakarya nehrinin sarfiyatı, en asgarî zamanda dahi İstanbul'un ihtiyacını kargılıyabilecek miktardadır. Sapancadan su alma halinde 15 Km. tulünde derivasyon kanalı ile 110 Km. tulünde isâle hattına ve ayrıca pompaj ve tasfiye tesislerine ihtiyaç vardır. Bu tesislerin tahmini maliyeti ise 1 milyar liraya yaklaşmaktadır. Sakarya - Sapanca projesinin çok yüksek ilk yatırımı icap ettirmesi ve ihtiyaca paralel olarak peyderpey ele alınmasının oldukça güç ve yekûn maliyeti artırması, sebebiyle bu günden ele alınması uygun görülmemektedir. Bu bakımdan İstanbul'un su dâvasını 4 numaralı, tabloda gösterildiği üzere 1 nci ve 2 nci grup tesislerle halledilmesi cihetine gidilebilir. Tablonun tetkikinden de görüleceği gibi Ömerli, Alibey Ahmetli Barajları isâleleri ile Terkos III isâlesinin tahakkuku halinde mevcut suyla birlikte şehrin 1980 yılındaki 4-65 x 10 6 m 3 tahmin edilen ihtiyacı emniyetle karşılanabilecektir. Bütün bu tesisler için yapılacak yatırım ise depolar ve şebeke hariç 679.5 x 10 s lira civarında olacaktır. Ancak yapılan maliyet tahminleri ilk etüdlere müstenit bulunduğundan oldukça takribidir. Alternatif tesis olarak gösterilen Sakarya - Sapanca Projesinin ekarte edilebilmesi için ileri sürülen sebeplerin daha kuvvetli olması gerekmektedir. Zira Sapanca - İstanbul isâle hattı, güzergâh üzerindeki bütün kasabaları besliyebilecek ve bu suretle tesis için yapılacak masrafa, söz konusu kasabaların da iştiraki sağlanarak ilk yatırım masrafı taksim edilmiş olacalktır. Bu itibarla Sakarya - Sapanca projesi üzerine iyice eğilmekte büyük fayda mütalâa etmekteyiz. Ayrıca, DSİ. Genel Müdürlüğünce AİD yardımından istifade,etmek suretiyle, bir Amerikan Firmasına (TAMS) ihale edilen Aşağı Sakarya Havzası Plânlama Raporunun hazırlanması işine İstanbul içmesuyu Master plânının hazırlanması işi de dahil edilmiş bulunmaktadır. 1965 senesi sonlarına doğru nihayete erecek olan bu çalışmaların neticesinde hangi kaynaklardan İstanbul'a İçmesuyu temin edilmesinin daha uygun olacağı kat'iyetle tebeyyün etmiş olacaktır. REFERANS : 1 1 istanbul içmesuyu projesi istikşaf raporu : DSİ. ve İstanbul Sular İdaresi. 2 Ömerli Barajı Plânlama Raporu : DSİ. 3 10 Yıllık Su Programı : İstanbul B. Sular İdaresi 4 k İstanbul'un su problemi ve halihazır su durumu hakkında rapor : İstanbul B. Sular İdaresi. 36 1 AĞUSTOS 1964 - TÜRKİYE MÜHENDİSLİK HABERLERİ