T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI RAYLI SĠSTEMLER TEKNOLOJĠSĠ ALANI TRAFĠK VE PERFORMANS HESAPLARI 840UH0019

T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI RAYLI SĠSTEMLER TEKNOLOJĠSĠ ALANI TRAFĠK VE PERFORMANS HESAPLARI 840UH0019 Ankara, 2011

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR... 2 GĠRĠġ... 3 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1... 4 1. TRAFĠKLE ĠLGĠLĠ TABLOLARI YORUMLAMAK VE UYGULAMAK... 4 1.1. Tür Kodu ve Numaralama Sistemi... 4 1.1.1. Trenlerin Sınıflandırılması ve Türleri... 4 1.1.2. Trenlerin Numaralandırılması... 6 1.2.Bölge Kodları... 8 1.3. Tren Trafiğine Ait Tablolar... 11 1.3.1. Net Ağırlıkları TaĢıma Belgesinde Olmayan Vagonlarda Ağırlık Tabloları... 11 1.3.2. Lokomotiflerin Soğuk Sevkinde Tren Yükü Tablosu... 12 1.3.3. Vagon Fren Türü Konum Tablosu... 12 1.3.4. En Fazla Dingil Miktarı Tablosu... 13 1.3.5. Fren Cetveli... 14 UYGULAMA FAALĠYETĠ... 17 ÖLÇME VE ERLENDĠRME... 18 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2... 20 2.TRAFĠKLE ĠLGĠLĠ EKONOMĠK GÖSTERGELER... 20 2.1.Yolcu ve Yük Vagon ÇeĢitleri, Özellikleri... 20 2.1.1. Yolcu Vagonu ÇeĢitleri ve Özellikleri... 20 2.1.2.Yük Vagonu ÇeĢitleri Ve Özellikleri... 30 UYGULAMA FAALĠYETĠ... 47 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME... 48 MODÜL DEĞERLENDĠRME... 50 CEVAP ANAHTARLARI... 51 ÖNERĠLEN KAYNAKLAR... 52 KAYNAKÇA... 53 1

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOġUL YETERLĠK MODÜLÜN AMACI 840UH0019 Raylı Sistemler Teknolojisi Alanı Raylı Sistemler ĠĢletme Trafik ve Performans Hesaplamaları Bu modül trafikle ilgili tabloları incelemek, yorumlamak ve uygulamak konusunda bir öğrenme materyalidir. Trafikle ilgili verileri değerlendirerek hesaplamalar yapmak Genel Amaç: Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında, iģletme yönetmeliklerine uygun olarak ve hazırlanmıģ tablo verilerinden faydalanarak trafikle ilgili kapasite ve performansı hesaplayabilecek ve yorumlar yapabileceksiniz. Amaçlar: 1. Trafikle ilgili tabloları yorumlayabilecek ve uygulayabileceksiniz. 2. Trafikle ilgili ekonomik göstergeleri hesaplayabilecek ve yorumlayabileceksiniz. EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Ortam Trenlerin hazırlanması ve trafiğine ait yönetmelik tabloları, tarifeler, istatistik yıllığı, kalkınma planları, hesap makinesi Modülün içinde her öğrenme faaliyetinden sonra yer alan ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz Öğretmen, modül sonunda ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirebilecektir. 2

GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci; Her ulaģım sisteminde olduğu gibi Demiryolu ulaģım sisteminde de bazı değerlere sık sık ihtiyaç duyulur. Bu değerlerin hesaplanması uzun zamanlar aldığı için bu değerlerin tablo haline dönüģtürülmesi ile demiryolundaki çeken araçların kapasite hesaplamalarında kolaylıklar sağlanmıģtır. Trenler kullanım amaçlarına göre birçok çeģitlere ayrıldığı gibi vagonlarda kullanım amaçlarına göre birçok çeģitlere ayrılırlar. TaĢımanın çeģitliliği günün ihtiyaçlarına göre yeni yük vagonları seferlere konulmaya baģlanmıģ, ülkemiz insanının daha rahat ve güvenli bir yolculuk yaptırılması açısından konfora yönelik yenilikler baģlamıģtır. Demiryollarında sık sık istatistikî bilgilere ihtiyaç vardır. Bu modülle; Tren ve vagon çeģitlerini öğrenebilirsiniz. Trenlerin numaralandırılmasını yapabilirsiniz. Tren trafiğine ait tabloları yorumlayabilirsiniz. Demiryolu hareketine ait istatistikleri hesaplayabilirsiniz.

ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 Bu öğrenme faaliyeti sonucunda gerekli ortam sağlandığında; trafikle ilgili tabloları yorumlayabilecek ve uygulayabileceksiniz. ARAġTIRMA Trafikte kaç çeģit tablo kullanıldığını araģtırınız? TCDD bölge haritalarını inceleyerek kilometre, sinyal ve elektrikli olarak iģletme sistemlerini araģtırınız? 1. TRAFĠKLE ĠLGĠLĠ TABLOLARI YORUMLAMAK VE UYGULAMAK 1.1. Tür Kodu ve Numaralama Sistemi 1.1.1. Trenlerin Sınıflandırılması ve Türleri Trenler, orerler, sefere konma Ģekilleri ve gördükleri iģ bakımından olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Orer bakımından trenler ikiye ayrılır. Orerde gösterilen trenler; düzenli ve isteğe bağlı tarifeli trenler. Orerde gösterilmeyen trenler; özel, tarifeli ve tarifesiz trenler. Sefere konma bakımından trenler ikiye ayrılır. Her gün veya belirli günlerde iģleyen, her defasında sefer edeceğinin duyurulmasına gerek olmayan düzenli tarifeli trenler. Sefer edeceği her defasında duyurulması gereken, isteğe bağlı tarifeli trenlerle, özel, tarifeli ve tarifesiz trenler. Gördükleri iģ bakımından trenler; yolcu, yük ve hizmet trenleri olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Yolcu trenleri; yolcu taģınması amacıyla iģletilen trenlerdir. Hız, konfor ve diğer özellikleri bakımından aģağıda gösterildiği Ģekilde sınıflandırılır. o Banliyö treni; büyük kentlerde toplu yolcu taģıması yapan trenlerdir. 4

o o o o o o o Süper ekspresler; en hızlı ve konforlu trenler olup, büyük kentler arasında direkt yolcu taģıması yapan ara gar ve istasyonlarda durdurulmayan trenlerdir. Mavi trenler; iģledikleri bölgenin önemli merkezleri dıģında durmayan hızlı trenlerdir. Ekspresler; uzun mesafeli hızlı trenler olup, yolcusu yoğun olan merkezlerde duran trenlerdir. Bölgesel ekspresler; iģledikleri bölgenin, yolcusu yoğun olan merkezlerinde duran hızlı trenlerdir. Ray otobüsü ve mototrenler; kısa mesafeler arasında iģleyen hızlı trenlerdir. Normal yolcu trenleri; kısa ve uzun mesafe trenleri olup, yerleģim merkezleri arasında çalıģan ve aradaki bütün istasyonlar ile duraklarda duran trenlerdir. Karma trenler; dizisinde yük vagonu da bulunan, iģledikleri bölgenin istasyon ve durakları arasında yolcu ve yük taģıması yapan trenlerdir. o Özel yolcu trenleri; kiģi, kurum ve kuruluģların isteği üzerine tarifeli ve tarifesiz olarak sefere konulan orerde gösterilmeyen yolcu trenleridir. Yük trenleri; yük taģıması amacıyla iģletilen trenler olup hız ve gördükleri iģ bakımından aģağıdaki gibi sınıflandırılır. o o o Ekspres yük trenleri; belirli merkezler arasında doğru yük taģıyan, iģletme zorunluluğu dıģında istasyonlarda durdurulmayan ve manevra yaptırılmayan trenlerdir. Blok yük trenleri; belirli merkezler arasında demir cevheri, kömür, konteynır ve benzeri programlı yük taģımalarının yapıldığı, iģletme zorunluluğu dıģında ara gar ve istasyonlarda durdurulmayan ve manevra yaptırılmayan, belli vagon dizileri ile sefer ettirilen trenlerdir. Bölgesel hızlı yük trenleri; teģkilat merkezleri arasında yük taģıması yapan, iģletme zorunluluğu dıģında durdurulmayan ve manevra yaptırılmayan hızlı trenlerdir. 5

o o YavaĢ yük trenleri; iģledikleri bölgenin bütün istasyonları arasında vagon ve parça taģıması yapan ve istasyon manevralarını sağlayan trenlerdir. Özel Yük Trenleri; kiģi, kurum ve kuruluģlarının isteği üzerine tarifeli ve tarifesiz olarak sefere konulan orerde gösterilmeyen trenlerdir. Hizmet trenleri; KuruluĢların çeģitli hizmetleri için gerektiğinde tarifeli veya tarifesiz olarak sefere konulup iģletilen trenlerdir. o o o Tek lokomotifler; destek veya herhangi bir amaçla seyir ettirilen, bir veya birkaç lokomotiften veyahut lokomotif, sofaj vagonu, furgon ve en fazla iki vagondan oluģan trenlerdir. Ġmdat lokomotifi ve trenleri; herhangi bir kaza veya olay nedeniyle iģletilen trenlerdir. ĠĢ treni; yol bakım ve onarım makineleri, oto ve motorlu drezin, çekici oto ile kar kürer trenleri gibi demiryolunun yapım, bakım ve onarım ile kontrol hizmetlerinin yapılması amacıyla iģletilen trenlerdir. 1.1.2. Trenlerin Numaralandırılması Trenlerin numaralandırılması aģağıdaki Ģekilde yapılır. Trenler 5 rakamlı olarak numaralandırılır. Kilometrenin artıģ yönüne giden trene çift, aksi yöne giden trene tek numara verilir. Ancak, bazı kesimlerde bu kuralın dıģına çıkılabilir. Tren numarasının ilk rakamı, trenin bölge (Resim 1.1) kodunu gösterir. Trenlerin bölge kodları Tablo 1.3 de gösterilmiģtir. Tren numarasının ikinci rakamı, trenin türünü gösterir. Trenlerin tür kodu ve numaralama sistemi Tablo 1.1 de gösterilmiģtir. Tren numaralarının son üç rakamı, trenin sırasını yani, aynı nitelikteki kaçıncı tren olduğunu gösterir. Trenlerin bilgisayarla takibinin sağlanması için tren numaralarının her türlü yazıģma ve kayıtlarda tam olarak yazılması zorunludur. Ancak, bazı TSĠ (CTC) sisteminde kumanda panolarının tren izleme bölümlerine tren numarasının ilk rakamı yazılmayarak, son dört rakamı yazılabilir. 6

Hat kesimlerine göre trenlerin numaralandırılması kalkıģ-varıģ tarifelerinde gösterilmiģtir. Tren numarasının ilk rakamı, trenin bölge değiģtirdiği son istasyonda yeni bölge kodu verilerek değiģtirilir. Yolcu Trenleri Türü Bölge kodu Tür kodu Sıra No 1-Banliyö Trenleri 1 9 0 001 999 2-Süper Ekspresler 1 9 1 001 100 3-Mavi Trenler 1 9 1 101 200 4-Ekspres 1 9 1 201 600 5-Bölgesel Ekspres 1 9 1 601 999 6-Ray Otobüsü, Mototren 1 9 2 001 500 7-Normal Yolcu Trenleri 1 9 2 501 800 8-Karma Trenler 1 9 2 801 999 Yük Trenleri 1- Ekspres Yük Trenleri 1 9 3 001 500 2- Blok Yük Trenleri 1 9 3 501 999 3- Bölgesel Hızlı Yük Trenleri 1 9 4 001 800 4- YavaĢ Yük Trenleri 1 9 4 801 999 Özel Trenler 1- Özel Yolcu Trenleri 1 9 5 001 500 2- Özel Yük Trenleri 1 9 5 501 999 Hizmet Trenleri 1- Tek Lokomotifler 1 9 6 001 999 2- Ġmdat Loko. Ve Trenleri 1 9 7 001 300 3- ĠĢ treni, ĠĢ Makineleri Kar kürer Trenleri 1 9 7 301 600 4- Oto Drezinler 1 9 7 601 999 5- Motorlu Drezinler 1 9 8 001 999 Tablo 1.1: Tür Kodu Ve Numaralama Sistemi Örnek 1: 11001 numaralı BaĢkent Ekspresi Ankara-HaydarpaĢa arasında çalıģıyor. Numarasının açılımı: 7

1 1 001 Bölge Kodu: Bu tren 1.bölge nin Treni Tür Kodu: Süper ekspres, Mavi tren, Ekspres veya Bölgesel Ekspres Sıra No: Aynı nitelikleti trenlerin birincisi ve km artıģ yönünün tersine doğru hareket etmekte. Örnek 2: 31321 numaralı Pamukkale Ekspresi Denizli-HaydarpaĢa arasında çalıģıyor. Numarasının açılımı: 3 1 321 Bölge Kodu: Bu tren 3.bölge nin Treni Tür Kodu: Süper ekspres, Mavi tren, Ekspres veya Bölgesel Ekspres Sıra No: Aynı nitelikleti trenlerin 321.si ve km artıģ yönünün tersine doğru hareket etmekte. 1.2.Bölge Kodları Ülkemiz demiryolları coğrafik olarak 7 bölgeye ayrılmıģtır. Bu bölgelerde bulunan istasyonlar Tablo 1,3 de gösterilmiģtir. Bu bölgelerin ne kadar elektrikli ve elektriksiz demiryoluna sahip oldukları Tablo 1.2 de gösterilmiģtir. Bölgeler ise Resim 1,1 deki harita üzerinde gösterilmiģtir. Her bölgenin merkezinde bulunan yolcu ve yük bakımından en büyük ilinde bölge müdürlüğü bulunur. (1. Bölge HaydarpaĢa, 2.Bölge Ankara, 3.Bölge Alsancak, 4.Bölge Sivas, 5.Bölge Malatya, 6.Bölge Adana, 7.Bölge Afyon) Bu bölge müdürlükleri yönergelerle belirtilen görevleri yerine getirmekle ve genel müdürlüğe karģı sorumludurlar. 8

Bölgeler Elektriksiz Elektrikli Toplam 1.Bölge 382 1.167 1.549 2.Bölge 1.316 231 1.547 3.Bölge 1.132 214 1.346 4.Bölge 1.818 91 1.909 5.Bölge 1.094 388 1.482 6.Bölge 1.459 245 1.704 7.Bölge 1.447 0 1.447 T o p l a m 8.648 2.336 10.984 Tablo 1.2: Bölgelerim Km Olarak Yol Durumları Bölgeler 1. Bölge HAYDARPAġA 2. Bölge ANKARA 3. Bölge ALSANCAK 4.Bölge SĠVAS 5. Bölge MALATYA 6. Bölge ADANA 7. Bölge AFYON Ġstasyonlar HaydarpaĢa-Polatlı, Arifiye-Adapazarı Ġstanbul-Kapıkule, Pehlivanköy-Uzunköprü, Mandıra-Kırklareli Polatlı-Kayseri, Irmak-Zonguldak, Kayseri-UlukıĢla, Karadeniz Ereğli- Armutçuk Basmane-Bandırma, Manisa-Afyon, Alsancak-Denizli ve Ģube hatları Kayseri-Doğukapı, Sivas-Samsun-ÇarĢamba, Çetinkaya-Malatya-Kurtalan, Yolçatı-Tatvan, Van-Kapıköy, Malatya- Narlı Konya-Narlı, Yenice-Mersin, Toprakkale-Ġskenderun, Narlı-Nusaybin, FeyzipaĢa-Meydanekbez, Köprüağzı-KahramanmaraĢ, ġenyurt-mardin, KarkamıĢ-Çobanbey EskiĢehir-Balıkesir, Alayunt-Denizli, Karakuyu-Isparta-Burdur-Eğirdir, Afyon-Konya Tablo 1.3: Bölge Kodları 9

Resim 1.1: TCDD Bölge Haritası 10

1.3. Tren Trafiğine Ait Tablolar 1.3.1. Net Ağırlıkları TaĢıma Belgesinde Olmayan Vagonlarda Ağırlık Tabloları Vagonun içindeki net yükü taģıma belgesinde yazılıdır, taģıma belgesi olmayan vagonların ağırlıkları Tablo 1.4 de gösterilmiģtir. Örneğin; 80 yolcu kapasiteli bir vagona önceden 80 yolcunun bineceği kesin olmadığından yâda daha fazla olacağından tren hazırlanırken söz konusu vagonun net ağırlığı ortalama 5 ton olarak tabloda gösterildiği gibidir. Bir trenin ağırlığı; lokomotifin çekme gücüne, trenin hızına, yolun eğimine ve hava Ģartlarına göre belirlenir. Trenin ton ile ifade edilen ağırlığı dizisindeki her vagonun üzerinde yazılı darası ile içindeki yükün ağırlığının toplamı olan brüt ağırlıklarının toplanmasıyla bulunur. Sıra Ortalama Yükün ve Vagonun Türü Nu. Ağırlığı 1 I. Sınıf Bojili Yolcu Vagonları 4 ton 2 Furgon bölmeli I. sınıf bojili yolcu vagonları 4 ton 3 1. sınıf bojili kuģetli vagonlar 4 ton 4 Bojili koltuk sayısı 80 den az II. sınıf yolcu vag. 5 ton 5 80 den az koltuklu bojili yolcu vagonları ve kuģetli vagonlar 5 ton 6 Yataklı vagon 2 ton 7 Bojili personel vagonları 5 ton 8 2 dingilli personel vagonları 1 ton 9 2 dingilli yolcu treni personel vagonları 3 ton 10 Tek ve çift katlı oto-kuģet vagonları (taģınan her araç için 1 ton 11 Büyük baģ hayvan yüklü 2 dingilli vagonun ağırlığı 4 ton 12 Büyük baģ hayvan yüklü 4 dingilli vagonun ağırlığı 8 ton 13 KüçükbaĢ hayvan yüklü iki katlı veya bojili bir vagonun ağırlığı 5 ton 14 KüçükbaĢ hayvan yüklü tek katlı veya 2 dingilli bir vagonun ağırlığı 2.5 ton 15 At, katır, öküz, manda, deve (her biri) 0.4 ton 16 EĢek, domuz, dana (her biri) 0.1 ton 17 Koyun ve keçi (her biri) 0.05 ton 18 Cenaze 0.2 ton 19 Binek otomobili, traktör, pikap 1.4 ton 20 Ġki ve üç dingilli kamyon ve benzeri 2.5 ton 21 Dört ve daha fazla dingilli kamyon ve benzerleri 5 ton 22 Yol silindir, dozer, kepçe ve benzerleri 5 ton 23 Paletli dozer, kepçe ve benzerleri 7.5 ton 24 Yemekli vagonlar 0 ton Tablo 1.4: Net Ağırlıkları TaĢıma Belgesinde Olmayan Vagonlarda Ağırlık Tabloları 11

TĠPĠ 1.3.2. Lokomotiflerin Soğuk Sevkinde Tren Yükü Tablosu Lokomotiflerin soğuk ve boģ hallerde trenlere verilmesinde 0% rampalarda ağırlıklarının ne oranda olacağının tablosudur. (Tablo 1.5) 0-5-15 vb. gibi Soğuk lokomotifler genellikle yük trenleriyle sevk edilirler. Herhangi bir nedenden dolayı yolcu trenleri ile sevk edilmeleri gerekirse, bu trenlerin ivmeleri (0,8 m/s 2 ) nin yüksek olması sebebiyle lokomotifin indirgenmiģ ağırlığı yüksek değerlere çıkar ki bu durum trende seyir kaybına neden olur. 1.3.3. Vagon Fren Türü Konum Tablosu YavaĢ tesirli ve Seri tesirli vagonlar bir trene karıģık olarak verilmiģ ise fren ayar kolları yavaģ tesirliye çevrilir. Dizel lokomotifler No.su Rampa Değeri Binde BoĢ Ağırlık Ton dan ya 5 e kadar 5 15,0 15,0 dan yukarı MAK 33101 33138 37 55 46 40 MAK 44101 44106 54 89 66 59 DE 20001 20005 95 140 113 104 DH 6001-47 79 58 51 DH 27001 27003 100 147 118 111 DE 21501 21540 104 153 123 116 DE 24001 24042 105 154 124 116 DE 18004 18017 99 145 90 84 Elektrikli lokomotifler Bobo 4401 4403 80 119 95 87 E 40001 40015 76 115 90 84 E 43001 43. 120 174 141 133 Ev 8001 8030 158 226 185 175 Ev 14001 14. 118 171 139 131 Tablo 1.5. Lokomotiflerin Soğuk Sevkinde Tren Yükü Tablosu 12

1.3.4. En Fazla Dingil Miktarı Tablosu Yolcu trenlerinde azami dingil miktarı Tablo 1.7 dikkate alınarak belirlenir. Bu tabloda lokomotiflerin hava üretme güçlerine göre (Kompresör tipine göre) trenlere verilebilecek en çok dingil miktarları gösterilmektedir. Bazı özel durumlarda aģağıdaki kurallar geçerlidir; Hızı 70 Km/s'i geçmeyen ve dizisinde yük vagonu bulunan hava frenli yolcu trenlerine verilecek dingil sayısı aģağıdaki cetvelde belirtilmiģtir. Hattın Eğimi Dingil Sayısı 5 100 10 100 15 100 20 90 25 80 Zorunlu olarak frenleri yavaģ tesirliye çevrilen yolcu trenlerinin en yüksek hızı 70 Km/s'i geçemez. Bu Ģekilde bulunan dingil sayısı 100 den fazla olamaz. Yük trenlerinin dingil sayısı 120'yi geçemez. Ġlgililerden izin alınarak dingil sayısı 150'ye kadar çıkarılabilir. Tamamı en az dört dingilli vagonlardan oluģan yük trenlerinde ise en fazla dingil sayısı 150 dir. Bu trenlerde de ilgililerden alınacak izinle dingil sayısı 200 e kadar çıkarılabilir. Hava Kompresörü Tipleri a) Knorr W 230/180-2 b) Westinghouse c) Vestinghouse 3 CDC Lokomotif Tipleri DE 11000 DH 7000 DE 18000 DE 18100 DE 24000 d) Gardner danver VLNA9G DE2150 e) Gardner danver WLNA9AS De 22000 f) Knorr W450/150-3 E 43000 g) W house 243 VCR-60 E 40000 h) Westinghouse 242 VA E 4000 %o,10 kadar olan meyillerde (%10 hariç) Herhangi bir sınırlama yoktur Herhangi bir sınırlama yoktur 13 Ġzin Verilen Azami Fren Dingil Adedi %10-%20 meyilde (%20 hariç) %20 den yukarı meyiller (%20 dahil) 90 60 150 120 Bu tip Lokomotifler için herhangi bir sınırlama yoktur. ı) CF75EG/1 E 52500 Tablo 1.7. En Fazla Dingil Miktarı Tablosu Hızı 70 Km/s'den fazla olan yük trenlerine verilecek vagonların frenleri seri tesirlide çalıģan olmalıdır. Bu trenlerin dingil sayısı 70'i geçemez. Ancak ilgili müdürlüğünden izin alınarak 80 dingile çıkabilir.

Ancak, zorunlu durumlarda, TSĠ ve TMĠ sistemlerinde trafik kontrolöründen önceden gerekli önlemleri alarak ve yönetmelikte belirlenen en fazla dingil sayısını aģmamak Ģartıyla istasyon yollarının faydalı yol uzunluğunu dikkate almadan, vereceği emirle trenlerin dingil sayısını artırabilir. 1.3.5. Fren Cetveli I: Seri tesirli frenle çalıģan trenler için II: YavaĢ tesirli frenle çalıģan trenler için SÜR AT (km/s) Meyil 0/00 Fren nevi 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 FREN YÜZDESĠ 0 I 6 6 6 6 8 11 14 18 23 28 34 41 48 57 66 77 88 95 104 114 125 II 6 6 6 6 8 11 15 20 26 33 41 50 62 76 93 - - - - - - 1 I 6 6 6 7 9 12 15 19 24 29 35 42 50 58 68 78 901 96 105 116 128 II 6 6 6 7 9 12 16 21 27 34 42 53 64 78 95 - - - - - - 2 I 6 6 6 8 10 13 16 20 25 31 37 44 51 60 69 80 91 98 107 118 130 II 6 6 6 8 10 13 18 23 29 36 44 54 66 80 97 - - - - - - 3 I 6 6 7 9 11 14 18 22 27 32 38 45 53 62 71 82 93 100 109 120 133 II 6 6 7 9 11 15 19 24 30 37 46 56 68 82 99 - - - - - - 4 I 6 6 8 10 12 15 19 23 28 34 40 47 54 63 73 83 94 101 111 121 - II 6 6 8 10 12 16 20 26 32 39 48 58 70 85 - - - - - - - 5 I 7 7 9 11 13 16 20 24 29 35 41 48 56 65 74 85 96 103 112 123 - II 7 7 9 11 14 17 22 27 33 41 50 60 72 87 - - - - - - - 6 I 7 8 10 12 15 18 21 26 31 36 43 50 58 67 76 87 97 105 114 125 - II 7 8 10 12 15 19 23 28 35 42 51 62 74 89 - - - - - - - 7 I 8 9 11 13 16 19 23 27 32 38 44 52 59 68 78 89 99 106 116 127 - II 8 9 11 13 16 20 24 30 46 44 53 64 76 91 - - - - - - - 8 I 9 10 12 14 17 20 24 29 34 39 46 53 61.0 81 91 100 108 118 129 - II 9 10 12 14 17 21 26 32 38 46 55 66 78 93 - - - - - - - 10 I 11 12 14 17 19 23 27 31 37 43 49 56 64 74 83 94 103 111 121 133 - II 11 12 14 17 20 24 29 35 41 49 59 70 83 98 - - - - - - - 12 I 13 14 16 19 22 25 29 34 40 45 52 60 68 77 87 97 107 - - - - II 13 14 16 19 23 27 32 38 45 53 63 74 87 - - - - - - - - 14 I 15 17 19 21 24 28 32 37 42 49 55 63 71 80 91 100 - - - - - II 15 17 19 22 26 30 35 41 48 56 66 78 91 - - - - - - - - 16 I 17 19 21 24 27 31 35 40 45 52 58 66 75 84 94 103 - - - - - II 17 19 21 24 28 32 38 44 52 60 70 82 95 - - - - - - - - 18 I 19 21 23 26 29 33 38 43 48 55 62 69 78 87 97 107 - - - - - II 19 21 23 27 31 35 41 47 55 64 74 86 99 -* - - - - - - - 20 I 21 23 25 28 32 36 40 46 51 58 65 73 81 91 100 - - - - - - II 21 23 26 29 33 38 44 51 58 67 78 90 - - - - - - - - - 22 I 23 25 28 31 34 38 43 48 54 61 68 76 85 94 104 - - - - - - II 23 25 28 32 36 41 47 54 62 71 82 94 - - - - - - - - - 25 I 26 29 31 34 38 42 47 53 59 66 73 81 90 99 - - - - - - - II 26 29 32 36 40 46 52 59 67 76 87 - - - - - Tablo 1.11. Fren Cetveli (700 metre fren mesafesi için) 14

Trenler; TSĠ ve DRS bölgelerinde 1000 metre, diğer bölgelerde 700 metrelik uzaklıkta emniyetle durabilmelerine yetecek kadar fren ağırlığı bulunacak Ģekilde hazırlanır. Frenlerin iyi ve muntazam çalıģıp çalıģmadığı, hava freninde fren denemesi, el freninde ise freni kullanacak görevlinin el frenini sıkıp gevģeterek kontrolü ile olur. Treni çeken veya iten lokomotiflerin fren ağırlığı trenin fren hesabına katılmaz. Hava freni arızalı lokomotiflerin treni temin etmesine veya tek olarak seyrine izin verilmez. Trenlerin fren emsalleri, türlerine ve hattın eğimine göre kalkıģ-varıģ tarifelerinde gösterilmiģtir. KalkıĢ-varıĢ tarifelerinde gösterilmeyen veya iģletme gereği hızı düģürülen trenlerin fren ihtiyacının hesaplanmasında TSĠ ve DRS bölgelerinde tablo 1.12, diğer bölgelerde tablo 1.11 kullanılır. 1.11 ve 1.12 No.lu fren tablolarında ise, trenin seyredeceği bölgedeki yolun en yüksek eğimi ile tren hızının kesiģtiği bölümdeki rakamlar fren emsali olarak alınır. 20 Km/s'den aģağı hızlar için 20 Km/s'e gerekli rakamlar alınır. Burada I ile gösterilen fren cinsi seri tesirli, II ile gösterilen fren cinsi yavaģ tesirli frenler içindir. Tabloda bulunmayan eğimler için de bir üst sıradaki rakamlar alınır. Fren ağırlığının hesaplanmasında 0,5 den az rakamlar atılıp sıfırlanır. 0,5 ve daha yukarı rakamlar bir üst sayıya tamamlanır. Trene verilecek brüt yük, fren ağırlığı ve fren emsalleri aģağıdaki Ģekilde hesaplanır. Bir trende bulunması gereken fren ağırlığı, FrenEmsalixTreninBrütAğırlığı GerekliFrenAğırlığı 100 formülü, Trenin brüt ağırlığı ve mevcut fren ağırlığına göre fren emsali, FrenAğırlı ğıtoplamıx100 BrütTrenAğırlığı formülü, FrenEmsali % Fren emsali ve fren ağırlığına göre trenin brüt ağırlığı, FrenAğırlığıToplamıx100 FrenEmsali TreneVerilecekBrütAğırlık ( ton) formülü ile bulunur. 15

Meyil 0/00 Fren nevi I: Seri Tesirli frenle çalıģan trenler için II. YavaĢ tesirli frenle çalıģan trenler için SÜR AT (km/s) 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130 135 140 145 150 155 160 FREN YÜZDESĠ 0 I 6 6 6 6 6 6 8 11 13 18 26 26 32 38 44 51 58 65 73 82 90 100 110 122 135 149 164 180 196 II 6 6 6 6 6 8 11 14 18 22 33 33 39 1 I 6 6 6 6 6 7 9 12 15 19 28 28 33 39 46 52 60 67 75 83 92 102 113 124 137 152 166 182 198 II 6 6 6 6 6 9 12 15 19 23 34 34 40 2 I 6 6 6 6 6 8 10 13 16 20 29 29 34 41 47 54 61 68 76 85 94 104 114 126 139 154 168 185 201 II 6 6 6 6 7 10 13 16 20 25 36 36 42 3 I 6 6 6 6 7 9 11 14 17 21 30 30 36 42 49 55 63 70 78 87 96 106 116 128 142 156 170 187 204 II 6 6 6 7 9 11 14 18 22 26 37 37 43 4 I 6 6 6 6 8 10 12 15 18 23 32 32 37 44 50 57 64 72 80 88 98 108 118 130 144 158 173 190 206 II 6 6 6 8 10 12 15 19 23 28 39 39 45 5 I 6 6 6 7 9 11 13 16 20 24 33 33 39 45 52 58 66 73 82 90 99 110 120 133 146 161 175 192 208 II 6 6 7 9 11 14 17 20 25 29 40 40 47 6 I 6 6 7 8 10 12 14 17 21 25 35 35 40 46 53 60 67 75 83 92 101 112 122 135 148 163 178 194 211 II 6 7 8 10 12 15 18 22 26 31 42 42 48 7 I 6 7 8 9 11 13 15 19 22 26 36 36 41 48 54 61 69 76 85 94 103 113 124 137 150 166 180 197 214 II 7 8 9 11 13 16 19 23 27 32 43 43 50 8 I 6 7 9 10 12 14 16 20 23 28 37 37 43 49 56 63 70 78 86 95 105 115 126 138 152 168 182 199 216 II 8 9 10 12 14 17 20 24 29 34 45 45 52 10 I 8 9 10 12 14 16 18 22 26 30 40 40 46 52 59 66 74 81 90 99 108 119 130 143 157 172 187 204 221 II 10 11 13 15 17 20 23 27 32 37 48 48 55 12 I 10 11 12 14 16 18 21 24 28 33 43 43 48 55 62 69 77 85 93 102 112 123 134 147 161 177 192 209 II 12 13 15 17 19 22 26 30 34 40 52 52 59 14 I 12 13 14 16 18 21 24 28 32 36 47 47 53 59 66 73 81 90 98 107 117 128 140 153 168 II 15 16 18 20 23 27 30 34 39 44 57 57 64 17 I 13 15 16 18 20 23 26 30 34 39 50 50 55 62 69 76 84 93 101 111 121 132 143 II 17 18 20 23 25 29 32 36 41 47 60 60 67 20 I 16 17 19 21 23 27 30 34 38 43 54 54 60 67 74 81 89 98 107 116 127 138 149 II 20 22 24 26 29 33 36 41 46 52 65 65 73 22 I 18 19 21 23 25 29 32 36 41 46 57 57 63 70 76 84 92 101 II 22 24 26 29 32 35 39 44 49 55 69 69 77 25 I 20 22 24 26 28 32 35 40 45 50 61 61 67 74 81 89 97 106 II 25 27 30 33 36 40 44 48 54 60 74 74 83 27 I 22 23 25 28 30 34 38 43 47 53 64 64 70 77 84 92 101 110 II 27 29 33 35 39 43 47 51 57 63 78 78 83 30 I 24 26 28 31 33 37 41 46 51 57 68 68 75 82 87 97 106 115 II 31 33 36 39 43 47 51 56 62 68 84 84 93 Tablo 1.12. Fren Cetveli (1000 metre fren mesafesi için) 16

UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Tren trafiğinde kullanılan Tabloların okunmasını aģağıdaki iģlem basmaklarına göre yapınız. ĠĢlem Basamakları Öneriler Vagonların ağırlıklarının tablo yardımıyla belirlenmesi; tablo 1.4 kullanılır. Örnek olarak 80 yolculu bir vagona 80 yolcu binip binmeyeceği belli olamadığı için o vagonun ağırlığı tablo1.4 yardımı ile 5 ton olarak belirlenir. Lokomotiflerin soğuk sevkinde tren yükünün tablo yardımıyla belirlenmesi; bazı durumlarda lokomotifler soğuk olarak trenlere vagon gibi eklenirler. Bu durumlardaki lokomotiflerin ağırlıkları eğime göre tablo 1.5 den bulunarak hesaplanır. Örneğin; 120 ton luk bir lokomotif 0%5 lik bir eğimde 174 ton ağırlık olarak karģımıza çıkar. Vagonlarda bulunan fren türlerini tablo yardımıyla belirlerken; vagonun doluluk oranına göre ve içindeki yükün yolcu veya yük olduğuna göre kol ayarlanır.(tablo 1.6) Tablo verilerini okurken satır kaydırmamaya ve rakamları doğru geçirmeye dikkat ediniz. Tablo verileri her tren için farklı olduğu için doğru tren numarasına göre değerleri alınız. Herhangi bir hesap yapılması gerekiyorsa hesabı birkaç defa yapmak doğru sonucu bulmak için faydalı olabilir. En fazla dingil miktarını tablo yardımıyla belirlerken; lokomotiflerin hava üretme güçlerine göre (Kompresör tipine göre) trenlere verilebilecek en çok dingil miktarları tablo 1.7 de gösterilmektedir. 17

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE ERLENDĠRME A- OBJEKTĠF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1-( ) Bir trenin ağırlığı lokomotifin çekme gücüne, trenin hızına, yolun eğimine ve hava Ģartlarına göre belirlenir. 2 ( )KarıĢık frenlerden teģkil edilmiģ trenin fren ayar kollarını yavaģ tesirliye çevrilir. 3- ( )Yük trenlerinin dingil sayısı 160 ı geçemez. 4- ( )Hızı 70 Km/s'den fazla olan yük trenlerine verilecek vagonların frenleri seri tesirlide çalıģan olmalıdır. 5- ( )Treni çeken veya iten lokomotiflerin fren ağırlığı trenin fren hesabına katılır. 6- ( )Trenler; TSĠ ve DRS bölgelerinde 2000 metre, diğer bölgelerde 900 metrelik uzaklıkta emniyetle durabilmelerine yetecek kadar fren ağırlığı bulunacak Ģekilde hazırlanır. 7- ( )31321 numaralı Pamukkale Ekspresi Denizli-HaydarpaĢa arasında çalıģıyor. Numarasının açılımındaki ilk rakam bölge kodunu belirtir. 8- ( )Trenler, orerler, sefere konma Ģekilleri ve gördükleri iģ bakımından olmak üzere beģ sınıfa ayrılır. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise KONTROL LĠSTESĠ ne geçiniz. 18

KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına (X) iģareti koyarak kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Fren cetvelini kullanırken eğimi dikkate aldınız mı? 2. Net ağırlıkları yazılı olmayan vagonlar için ilgili tabloyu kullandınız mı? 3. Fren ağırlığını hesaplarken fren emsalini tablodan doğru bir Ģekilde aldınız mı? 4. Lokomotifleri soğuk Ģekilde sevk ederken tren yüküne lokomotifin ağırlığını eğime göre eklediniz mi? 5. Vagonun durumuna göre fren kolunun ne durumda olacağını tespit ettiniz mi? 6. Yolcu vagonları için gerekli olan gücü ilgili tablodan buldunuz mu? 7. Neden 2 tane fren tablosu olduğunu öğrendiniz mi? 8. Bazı vagonların ağırlıklarının neden yazılmadığını öğrendiniz mi? DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 19

ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ Bu öğrenme faaliyeti sonucunda gerekli ortam sağlandığında; trafikle ilgili ekonomik göstergeleri hesaplayabilecek ve yorumlayabilecektir. ARAġTIRMA 1-Uluslararası ülkelerle Türkiye yi yolcu-km olarak karģılaģtırınız. 2-Hafif raylı sistemlerde güvenilirlik kıstaslarını araģtırınız. 2.TRAFĠKLE ĠLGĠLĠ EKONOMĠK GÖSTERGELER 2.1.Yolcu ve Yük Vagon ÇeĢitleri, Özellikleri 2.1.1. Yolcu Vagonu ÇeĢitleri ve Özellikleri Yolcu vagonları koltuk tiplerine ve kullanım alanlarına göre çeģitlere ayrılır. Yolcu vagonlarında kullanılan kısaltmalar Tablo 2.7 de gösterilmiģtir. Kompartımanlı vagonlar: Bu vagonlar her kompartımanda karģılıklı üçer kiģi olmak üzere 6 kiģi oturabilecek Ģekilde inģa edilmiģlerdir. TVS 2000 Kompartımanlı vagon; TVS 2000 serisi yolcu vagonlarının bir üyesidir. (Resim 2.1, Resim 2.2) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde elemanlar arasında uyumu esas alan özgün bir anlayıģla tasarlanmıģtır. Hafif yapıda kaynaklı çelik konstrüksiyon olarak üretilmiģtir. Etkin bir korozyon, ısı ve ses izolasyonu yapılmıģtır. Ġç dekorasyonda modüler tasarım anlayıģı ile üretilmiģ SMC kaplama panelleri kullanılmıģtır. Toplam 66 adet yolcu kapasiteli 11 adet kompartıman vardır. 20

Yolculuk sırasında bilgi vermek ve müzik dinletmek amacıyla müzik yayın sistemi mevcuttur. Maksimum yolcu konforunu sağlamak amacıyla, vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıģtır. 160 km/h hiza uygun imal edilmiģ çift kademeli düģey süspansiyon sistemine sahip Y32 bojileri kullanılmıģtır. Resim 2.1: Kompartımanlı vagon 21

Resim 2.2: Kompartımanlı vagon iç görünüģü KuĢetli Yolcu Vagonları: Bu vagonlar da kompartımanlı vagonlar gibidir. Ancak, oturulan yerlere dizayn değiģikliği ile her kompartımanda 4 veya 6 kiģinin yatabilmesini mümkün kılan yatak düzeni oluģturulmuģtur. TVS 2000 KuĢetli Vagon; TVS 2000 serisi yolcu vagon ailesinin bir üyesidir. (Resim 2.3) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde elemanlar arasında uyumu esas alan özgün bir anlayıģla tasarlanmıģtır. Vagon 10 yolcu kompartımanı ve 1 personel kompartımanından oluģmaktadır. Her yolcu kompartımanı 4 yolcu kapasitelidir. Ergonomik olarak tasarlanmıģ yataklar, uzun yolculuklarda rahat bir yolculuk sağlamak amacıyla gece yatak, gündüz koltuk haline gelebilecek özelliktedir. Maksimum yolcu konforunu sağlamak amacıyla, vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıģtır. 160 km/h hiza uygun imal edilmiģ çift kademeli düģey süspansiyon sistemine sahip Y 32 bojileri kullanılmıģtır. Resim 2.3: KuĢetli yolcu vagonu iç görünüģü 22

Yataklı Vagonlar: Gece boyu yolculuk yapıldığında yolcuların oturarak veya yatarak seyahat etmelerini sağlayacak Ģekilde kompartımanlı olarak yapılmıģlardır. Her kompartıman 2 kiģiliktir. TÜVASAġ tarafından tasarlanan TVS 2000 YATAKLI VAGON; TVS 2000 serisi yolcu vagonlarının bir üyesidir. ( Resim 2.4) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde elemanlar arasında uyumu esas alan özgün bir anlayıģla tasarlanmıģtır. Hafif yapıda kaynaklı çelik yapı olarak üretilmiģtir. Etkin bir korozyon, ısı ve ses yalıtımı yapılmıģtır. Ġç dekorasyonda modüler tasarım anlayıģı ile üretilmiģ, SMC kaplama panelleri kullanılmıģtır. Yataklı vagonlar her kompartımanda 2 adet yolcu olmak üzere 10 yolcu ve 1 personel kompartımanından oluģmuģtur. Yataklar uzun yolculuklarda rahat bir yolculuk sağlamak amacıyla gece yatak, gündüz koltuk haline gelebilecek özelliktedir ve maksimum yolcu konforunu sağlamak Ģekilde ergonomik olarak tasarlanmıģtır. 160km/h hıza uygun çift kademeli düģey süspansiyon sistemine sahip Y 32 bojileri kullanılmıģtır. Resim 2.4: Yataklı vagonun iç görünüģü Pulman Vagonlar: Yolcu otobüslerine benzer Ģekilde koltuk düzenli yapılmıģlardır. Ancak, koltuklar daha geniģ, aralarındaki mesafe daha fazla ve dinlenmek veya uyumak için sırt bölümü geriye yatabilir, aynı zamanda kendi ekseni etrafında 180 derece dönebilecek Ģekilde yapılmıģlardır. ĠkiĢerli iki sıra(2+2) veya iki ve tek sıra(2+1) yan yana olacak Ģekilde sıralanırlar. TVS 2000 PULMAN VAGON; serisinin ilk örneğidir. ( Resim 2.5) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde estetiğe önem veren özgün bir anlayıģın ürünüdür. Hafif yapıda kaynaklı çelik konstrüksiyon olarak üretilmiģtir. Etkin bir korozyon, ısı ve ses yalıtımı yapılmıģtır. Ġç dekorasyonda modüler tasarım anlayıģı ile üretilmiģ SMC kaplama panelleri kullanılmıģtır. Koltuklar uzun yolculuklarda yolcu konforunu sağlayacak Ģekilde ergonomik olarak tasarlanmıģtır. 23

Yolculuk sırasında bilgi vermek ve müzik dinletmek amacıyla müzik yayın sistemi mevcuttur. Maksimum yolcu konforunu sağlamak amacıyla, vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıģtır. 160 km/h hiza uygun imal edilmiģ çift kademeli düģey süspansiyon sistemine sahip Y 32 bojileri kullanılmıģtır. M10 PULMAN VAGON; Modernizasyon projesi yenilenme ihtiyacı olan eski vagonlar için bu projenin bir üyesidir. ( Resim 2.7) Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç tasarım ve renk seçiminde estetiğe önem veren özgün bir anlayıģın ürünüdür. Hafif yapıda çelik yapı olarak üretilmiģtir. Etkin bir korozyon, ısı ve ses yalıtımı yapılmıģtır. Ġç dekorasyonda modüler tasarım anlayıģı ile üretilmiģ SMC kaplama panelleri kullanılmıģtır. Vagon yolcu konforunu sağlayacak Ģekilde ergonomik olarak tasarlanmıģ 60 adet koltuklarla donatılmıģtır. Yolculuk sırasında bilgilendirmek ve müzik dinletmek amacıyla müzik yayın sistemi vardır. Maksimum yolcu konforunu sağlamak amacıyla, vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıģtır. 140 km/h hıza uygun imal edilmiģ Schlieren bojileri kullanılmıģtır. Resim 2.5:Pulman vagon ( 2+ 1 ) 24

Resim 2.6: Pulman vagon ( 2+ 2 ) Resim 2.7: M10 Pulman vagon Yemekli(Restoran) Vagonlar: Bu vagonlar, mutfak bölmeli olup, yolculara yemek ve içecek servisi yapılacak Ģekilde dizayn edilmiģlerdir. TVS 2000 YEMEKLI VAGON; TVS 2000 serisi yolcu vagon ailesinin bir üyesidir. Seyir emniyeti, yolcu konforu, iç dekorasyon ve renk seçiminde elemanlar arasında uyumun baģlangıç noktası kabul edildiği özgün bir anlayıģla tasarlanmıģ ve üretilmiģtir. Yolcu bölmesine ergonomik olarak tasarlanmıģ 14 adet yemek masası ve 55 yolcu kapasitesi vardır. Etkin bir korozyon, ısı ve ses yalıtımı yapılmıģtır. Vagon tam otomatik iklimlendirme sistemi ile donatılmıģtır. Mutfak bölmesi aspiratörler vasıtası ile etkin bir Ģekilde 25

havalandırılmaktadır. Mutfak teçhizatının imalatında sağlıklı Ģartlar sağlamak amacıyla paslanmaz çelik kullanılmıģtır. Mutfak bölümündeki ekipmanların rahat kullanımı sağlamak amacıyla ergonomik bir yerleģtirme yapılmıģtır. 160 km/h hıza uygun imal edilmiģ çift kademeli düģey süspansiyon sistemine sahip Y 32 bojileri kullanılmıģtır. Tablo 2.4: Yemekli Vagon Özellikleri Resim 2.8: Yemekli Vagon Ġç Görünümü Banliyö Vagonları: Kısa mesafeli yolculuklarda kullanılan bu vagonlarda oturma yeri az, ayakta seyahat etme alanı fazladır. Resim 2.10: Banliyö Treni 26

Resim 2.11: Banliyö Vagonu Ġç Görünümü M80 Bedensel Engelliler için Pulman Vagon: M80 Modernizasyon Engelli Kullanımına Uygun Personel Bölmeli Vagon, teknik emniyet, yolcu konforu, iç dekorasyon ve estetiğe önem veren özgün bir anlayıģın ürünüdür. Yan duvarlarda ve damda kullanılan kaplama panelleri; tamir olayını kolaylaģtırıcı Ģekilde modüler tasarım anlayıģı ile SMC malzemeden imal edilmiģtir. ( Resim 2.12, Resim 2.13) Uzun yolculuklarda, maksimum yolcu konforunu sağlayacak Ģekilde ergonomik olarak tasarlanmıģ koltuklar, lastik titreģim yutucular ile tabana bağlanmıģtır. Salon bölümünde, (2+1) oturma düzeninde 39 adet koltuk vardır. Vagonun bir baģına temiz Ģartlarda alaturka tuvalet mevcuttur. Salon bölümünde ayrıca engelli kullanımı için araba ile durabileceği alan mevcuttur. Engelli yolcu kullanımı için ayrılan bölümde 1 adet özel dizayn WC; engelli yolcunun inip binmesi amacıyla 2 adet otomatik kapı ve iniģ biniģ rampası mevcuttur. Bu bölümde engelli yolcu refakatçilerinin ve personelin kullanımı için 4 katlanır koltuk mevcuttur. Yolcunun vagona iniģini sağlayan rampa operatör tarafından kumanda edilebilmekte, otomatik ve manüel olarak çalıģtırılabilmektedir. Modern iç tasarımı, ergonomik ve estetik güzellikleri ile renk uyumuna sahip Pulman vagonlarda ısıtma, sıcaklığın her tarafta karalı olmasını kombine bir iklimlendirme sistemine sahiptir. Isıtma, havalandırma ve soğutma iģlemleri kombine bir iklimlendirme sistemi ile yüksek bir konfor sağlanmaktadır. Seyahat sırasında yolculara bilgi vermek ve arzu ettikleri müziği dinletebilmek amacıyla, vagonlar anons ve bir kanallı devre müzik yayın sistemi ile tanıtılmıģtır. Elektro-Pnömatik giriģ kapıları ve alın duvar kapıları kısa ve uzun mesafede tam emniyet sağlamaktadır. Kapı kanatları yüksek mukavemetli alüminyum malzeme ve petek kâğıttan hafif yapıda imal edilmiģtir. Vagonlar 5 km/hıza ulaģtığında yan giriģ kapıları içeriden otomatik olarak kilitlenmektedir. 27

Resim 2.12: Bedensel Engelliler Ġçin Vagon Resim 2.13: Bedensel Engelliler Ġçin Vagon Ġç Görünümü Özel Vagonlar: Özel amaçlara uygun olacak Ģekilde dizayn edilmiģ vagonlardır. Sinema, sergi, disko vb. tipteki amaçlar için kullanılırlar. ( Resim 2.15, Resim 2.16) 28

Resim 2.15: Konferans Vagonu Ġç Görünümü Resim 2.16: Konferans Vagonu 29

Salon Salon Vagonu WL Yataklı vagon, sunulan hizmet tipine bağlı olarak yanına A,B ve AB seri harfleri bulunur. Özel Kompartımanlı yataklı vagonlar için seri harflerin yanına S harfi ilave edilir. WSP Pulman vagonu WR Restoran vagonu SR,WR,AS Bar, dans vagonu A 1.sınıf kompartımanlı (oturma yerli) vagon B 2.sınıf kompartımanlı vagon AB 1. ve 2. sınıf kompartımanlı vagon D Bagaj furgonu DD Otomobil taģımasına mahsus, 2 katlı açık furgon Post Posta vagonu b,h Özürlü yolcuları taģımak için donatılmıģ vagon c KuĢetli vagon (Ac, Bc, AcBc) ee,v Merkezi güç kaynaklı vagon f Makinist bölmesi bulunan vagon m Boyu 24.5 m. den uzun p,t Ortadan geçitli kompartımanlı vagon s Bagaj furgonu ve bagaj kompartımanlı vagonlarda yan geçit (Ds) 51 Sabit ekartmanlı klimasız RIC vagonları 52 Ayarlanabilir ekartmanlı(1435-1524) klimasız RIC vagonları 61 Sabit ekartmanlı klimalı yolcu vagonları 62 Ayarlanabilen ekartmanlı(1435-1524 mm açıklığa sahip)klimalı yolcu vagon 73 Sabit ekartmanlı klimalı ve basınç sızdırmaz RIC vagonları Tablo 2.7: Yolcu Vagonlarında Kullanılan Kısaltmalar 2.1.2.Yük Vagonu ÇeĢitleri Ve Özellikleri TaĢınacak yükün cinsi de düģünülerek, değiģik tip ve özelliklerde inģa edilmiģ vagonlardır. Yükün emniyetli bir Ģekilde taģınabilmesi için, dıģ hava Ģartlarından zarar görebilecek veya etkilenebilecek yükler için kapalı tip, dıģ hava Ģartlarından etkilenmeyecek biçimde taģınacak yükler için ise açık olmak üzere çok değiģik tip ve özelliklerde vagon imalatı yapılmıģtır. Yükün doldurulup boģaltılması kapasitesi gibi özellikler de düģünülerek iki dingilli, bojili ve çok dingilli olarak imal edilmiģ çekilen vasıtalardır. Yük vagonları dıģ hava Ģartları da düģünülerek kapalı ve açık olmak üzere 2 tipte yapılmıģlardır. AĢağıda TCDD de kullanılan kapalı ve açık tipteki yük vagonlarının tip iģaretleri ( Tablo 2.9) ile kullanım amaçları belirtilmiģtir. Kapalı Tip Yük Vagonları: DıĢ hava Ģartlarından zarar görebilecek tipteki eģya, meyve, sebze, canlı hayvan vb. ile sıvı ve gaz nakliyatı için imal edilmiģ vagonlardır. 30

Yandan Sürme Kapılı Kapalı Vagonlar: Bunlar, Ģase üzerinde iki yan duvar, iki alın duvar ve üstü bir dam ile kapatılmıģ normal ve özel tip vagonlardır. G, Gb: Normal tip kapalı, 2 dingilli yük vagonu, Buzdolabı, Saman, ġeker, Tuğla, Un, Ot, Manyezit, Çimento, Gübre, Odun vb. taģımalarında kullanılır. Ga: Normal tip kapalı, bojili yük vagonu He: Özel tip kapalı, 2 dingilli, canlı hayvan taģımalarında kullanılır. Ha: Özel tip kapalı 4 dingilli yük vagonu TĠP VAGON CĠNSĠ TAġIDIĞI MALZEME G,H KAPALI VAGON Kapalı vagonla her türlü ev ve mutfak eģyası, giyecek, yiyecek, içecek, torbalı çimento, gübre, canlı hayvan vb. taģıması yapılır. Habis KAYAR YAN DUVARLI Paletli eģya vb. taģıma yapılır. KAPALI VAGON E YÜKSEK KENARLI VAGON Normal tip yüksek kenarlı açık vagon ile kömür, her türlü maden cevheri, tuğla, kiremit, demir, boru, kum ve pancar taģıması yapılır. K,R PLATFORM VAGON Normal tip platform vagon ile oto, pikap, kamyon, otobüs, iģ ve tarım makineleri, beton, demir ve ağaç direkler taģıması yapılır. S PLATFORM VAGON Özel tip platform vagon ile konteyner, tank, ağır iģ makinaları ve tır vb. taģıması yapılır. F YÜKSEK KENARLI VAGON Özel tip yüksek kenarlı vagon ile kömür ve her türlü maden cevheri taģıması yapılır. Vagon üstten doldurulur, yanda otomatik boģaltma tertibatı vardır. Ug TAHIL VAGONU Tahıl vagonu ile dökme halinde tahıl taģınır. Üstten doldurulur ve boģaltması vagonun altından otomatik olarak yapılır. Z SARNIÇLI VAGON Sıvı taģımaya mahsus sarnıçlı vagon ile her türlü akaryakıt taģıması. Uaais AĞIR YÜK VAGONU 120 ton, 180 ton ve 250 ton taģıma kapasiteleri vardır. Trafo, jeneratör, reaktör gibi ağır ve havaleli yüklerin taģınması gerçekleģtirilir. Tablo 2.9: Yük Vagonlarının TaĢıdığı Malzemeler 31

KAPALI YÜK VAGONU (Gbs - w) Resim 2.17: Kapalı Yük Vagonu Resim 2.18: Özel ġahıslara Ait Kapalı Vagon Resim 2.21: Kapalı Yük Vagonu 32

Resim 2.22: Kayan Duvarlı Vagon Resim 2.23: Kapalı Yük Vagonuna Yük Yüklenirken Resim 2.24: Hububat TaĢıma Vagonu 33

Resim 2.25: Sarnıçlı Vagon Resim 2.27: Lpg Vagonu Resim 2.28: Balast TaĢıma Vagonu 34

Resim 2.29: Cevher TaĢıma Vagonları Resim 2.30: Balast TaĢıma Vagonu (Fal - wu) Resim 2.31 Demir Yüklü Vagon 35

Resim 2.32: Kömür Yüklü Vagonlar Resim 2.34: Yüksek Kenarlı Yük Vagonu Resim 2.35 Konteynır Yüklü Vagon 36

Resim 2.36: Ağır Makine Yüklü Vagonlar Resim 2.37: Konteynır Vagonu d. Otomobil taģımaya mahsus iki katlı vagonlar: Ülkemizde imal edilmeyen bu vagonlar, iki katlı ve iki vagon ortadan mafsallı olacak Ģekilde birleģtirilmiģ vagonlardır. Resim 2.38: Ġki Katlı Taksi Vagonu 37

Resim 2.39: Tır Yüklü Vagonlar Resim 2.40: Araba TaĢıma Vagonları 2.2.Ütilizasyon (Verimlilik) En genel anlatımıyla, üretim sürecine sokulan çeģitli faktörlerle (girdiler) bu sürecin sonunda elde edilen ürünler (çıktılar) arasındaki iliģkiyi ifade eden verimlilik, savurganlıktan uzak, kaynakları en iyi biçimde değerlendirerek üretmek demektir. Bundan dolayı teknik anlamda verimlilik, "üretilen mal ve hizmet miktarı ile bu mal ve hizmet miktarının üretilmesinde kullanılan girdiler arasındaki oran" olarak tanımlanır ve genellikle bu ölçü, çıktı/girdi olarak formüle edilir. Verimlilik denince artık, elde edilen ürün ve hizmetin kalitesini yükseltme, çevreyi ve doğal yapıyı koruma, çalıģanlara en iyi yaģam ve çalıģma koģullarını sağlama ve bu arada birim girdi baģına üretim miktarını artırma çabaları birlikte düģünülmektedir. 38

Verimlilik anlayıģı, günümüzde insanın refah ve mutluluğunu birbirine paralel olarak geliģtiren, iģ ve teknolojiyi bir amaç değil araç olarak gören mertebeye ulaģmıģtır. Toplam verimlilik anlayıģı içinde ise verimliliği, çeģitli üretim ve çevre faktörleriyle teknolojik, ekonomik ve örgütsel yeteneklerin bir bileģimi olarak tanımlamak mümkündür Ütilizasyonun hesaplanabilmesi için girdi ve çıktıların bilinmesi gerekir. Bunlar; Emek Girdisi Enerji Girdisi Yük Vagonları ve Yolcu TaĢıma Kapasiteleri Çeken Araçlar Gücü 2.2.1.Ütilizasyon Değerlendirme 2.2.1.1.Yük Vagon Ütilizasyon Hesabı verir. Yük vagon parkında bulunan vagonların taģımalardaki kullanım oranını % olarak Dvt YvÜ = -------------------- ( Mvt / R ) YvÜ : Yük vagon Ütilizasyon (%) Mvt : Mevcut vagon adedi R : Rotasyon (gün) Dvt : Dolan vagon adedi Örnek:1. ġebekedeki toplam vagon mevcudu 18.000 adet, günlük ortalama dolan vagon 1.300 adet, Rotasyon 10 gün ise ütilizasyonu 30 gün için hesaplayınız? R Mvt Dvt = 10 gün = 18.000*30 = 540.000 vagon = 1.300*30 = 39.000 vagon Dvt 39.000 39.000 YvÜ = -------------- = ----------------- = --------------- = 0.72 ( Mvt / R ) (540.000 / 10) 54.000 Vagon parkında bulunan toplam 17.000 adet vagonun ancak % 72 si taģımalarda kullanılmıģtır. Bu oran ne kadar büyük ise o kadar iyidir. Yük vagon ütilizasyonunun 0,50 YvÜ 1 sınırları arasında çıkması gerekmektedir. Bu oranın üst sınıra yaklaģması vagonların iyi kullanıldığının göstergesidir. Her tip vagon için ayrı ayrı da hesaplanabilir. 39

2.2.1.2.Yük Vagon Ton Ütilizasyon Hesabı Yük vagon parkında bulunan vagon kapasitesinin taģımalarda ki kapasite kullanma oranını % olarak verir. t DTi DTt i=1 YvÜ = ---------------------- yâda YvÜ = ---------------------- ( Vkt / R ) t Dvki i=1 DTt = DTi : Ġncelenen süredeki dolan ton Vkt = Dvki : Ġncelenen süredeki vagon kapasitesi Örnek:2. Bir iģyerinde incelenen süre içinde 44.000 ton yük taģınmıģtır. Ortalama günlük dolan vagon âdeti ise 1200, toplam vagon âdeti ise 17.000. ĠĢyerindeki vagonların kapasitesi 628.000 ton ise Yük vagon ton ütilizasyonunu hesaplayınız? Rotasyon 10 gün. R = 10 gün Mvt = 17.000*30 =510.000 vagon Dvt = 1200*30 =66.000 vagon DT = 44.000 ton Vk = 628.000 ton DTt =44.000*30 = 1.320.000 ton Vkt =628.000*30 = 18.840.000 ton 1.320.000 1.320.000 YvÜ = ------------------- = ---------------------- = 0.70 ( 18.840.000 / 10 ) 1.884.000 Toplam 628.000 ton kapasitesinin ancak % 70 i kullanılmıģtır. Bu oran ne kadar büyük ise o kadar iyidir. Yük vagon ütilizasyonunun 0.50 YvÜ 1 sınırları arasında çıkması gerekmektedir. Bu oranın üst sınıra yaklaģması vagonların iyi kullanıldığının göstergesidir. Her tip vagon için ayrı ayrı da hesaplanabilir. 2.2.1.3.Yolcu Vagon Ütilizasyon Hesabı Bir yolcu vagonunun ya da treninin doluluk oranını yüzde olarak verir. TavYo TaTYo YovÜ = ---------------- ya da YoTÜ = ----------------- YovK Trys YovÜ : Yolcu vagon ütilizasyonu % TavYo : Bir yolcu vagonunda taģınan yolcu sayısı YovK : Bir yolcu vagonunun kapasitesi 40

YoTÜ : Yolcu tren ütilizasyonu % TaTYo : Bir yolcu treninde taģınan toplam yolcu sayısı Trys : Trendeki toplam yer sayısı Örnek:3. 64 yolcu kapasiteli bir vagonda 48 yolcu taģındığında, vagon ütilizasyonu bulmak için; TavYo 48 YovÜ = ------------- = ------------- = 0.75 YovK 64 Bu vagon %75 kapasite ile kullanılmıģtır. Bu oran ne kadar büyük ise o kadar iyidir. Yolcu vagon ütilizasyonunun değeri 0.50 YovÜ 1 olmalıdır. Yolcu tren ütilizasyonu değeri de aynı yolla hesaplanır. 2.2.2.Yolcu Kilometre Gönderilen yolcu sayısı ile kat edilen mesafenin çarpılmasıyla elde edilir. n YoTm = Gyoi * li i=1 li YoTm : Kat edilen mesafe : Yolcu taģıma mesafesi Örnek:4. Bir iģyerinden 10 yolcu 280 km, 7 yolcu 200 km, 5 yolcu 260 km, 3 yolcu 400 km gitmiģtir. Yolcu taģıma mesafesini bulmak için; YoTm = 10 * 280 + 7 * 200 + 5 * 260 + 3 * 400 = 2800 + 1400 + 1300 + 1200 = 6700 yolcu-km 2.3.Rotasyon (Yer DeğiĢtirme) Bir vagonun iki dolumu arasında geçen süre (ġekil 2.1) rotasyon olarak tanımlanır. Birimi gündür. 1.Dolum Yeri Tgd 2.Dolum Yeri Dolu Seyir 41 BoĢ Seyir Tgd BoĢalım Yeri

2.3.1.Rotasyon Hesaplama 1 R = ------------------- * [Ds + Bs + Dss + Bss + Tgd ] 24 R Ds Bs Dss Bss Tgd : Rotasyon Süresi (Gün) : Bir vagonun dolum süresi : Bir vagonun boģaltma süresi : Bir vagonun dolu seyir süresi : Bir vagonun boģ seyir süresi : Güzergâh üzerindeki teģkilat garlarında, vagonların duruģ süreleri Örnek:5 Bir vagonun; Demirdağ da dolum süresi 10 saat, Yakacık ta boģaltma süresi 10 saat, Demirdağ- Yakacık dolu seyir süresi 36 saat, Yakacık-Hekimhan boģ seyir süresi 30 saat, teģkilat garlarında toplam duruģ süresi 60 saattir. Bu vagonun rotasyonunu hesaplayınız? 1 R = ---------------- * [Ds + Bs + Dss + Bss + Tgd ] 24 1 R = ----------------- * [ 10 + 10 + 36 + 30 + 60 ] 24 1 R = ---------------* 146 24 R = 6,08 gün 42

2.3.2.Rotasyon AĢamaları ġekil 2.1 de rotasyonun safhaları gözükmektedir. ġekil 2.1: Rotasyon Safhaları 43

2.4.Hamton ve Netton HAMTON= NETTON= Vagonun darası ve net yükün toplamıdır. Vagonun dolum kapasitesi 2.4.1.Hamton. Km ve Netton Km, Ton/Km HAMTON KM = Sadece dara ya da dara ve net yük toplamından oluģan bir brüt tonun bir km mesafeye taģınması ile elde edilen değerdir. = HAMTON * TAġIMA MESAFESĠ NETTON KM = Bir ton ağırlığındaki net yükün bir km mesafeye taģınması ile elde edilen değerdir. = NETTON * TAġIMA MESAFESĠ TON KM = Yük ve yolcu taģıma miktarlarının toplanması ile bulunur. Tton-km = Toplam Ton-km Tton-km = YüTm + YoTm Tton-km = Yük Netton-km + Yolcu-km ÖRNEK:6 Yolcu taģıma mesafesi 6.500 yolcu-km, yük taģıma hacmi 825.000 Nettonkm dir. Ton km yi hesaplayınız? Ton-km = 6.500 + 825.000 = 831.500 ton-km Bölgenin yaptığı toplam iģi verir. Değer ne kadar büyük ise o kadar iyidir. 2.4.2.Dingil Km. ve Mevki. Km Dingil Km: Bir dingilin bir kilometre mesafeye taģınmasıyla ifade edilen iģletme hizmeti birimidir. Mevki Km: Bir mevkinin bir kilometre mesafeye taģınmasıyla ifade edilen iģletme hizmeti birimidir 2.4.3.TaĢıma Planları ve GerçekleĢmeleri KarĢılaĢtırma VII. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı döneminde TCDD nin çeken-çekilen demiryolu araçları talebi, bu plan dönemi için öngörülen yük ve yolcu taģıma taleplerinden yararlanarak hesaplanır. TaĢıma talepleri, önceki yıllara ait kronolojik trafik ile nüfus artıģ hızı ve GSMH artıģ oranı gibi sosyo-ekonomik göstergelerin bileģiminden oluģan bir sistemle hesaplanır. 44

2.5. Sistem Güvenilirliği UlaĢtırma türleri içerisinde en güvenli ve güvenilir olan raylı ulaģım sistemleri, ülkemizde, büyük Ģehirlerdeki Ģehir içi ulaģımında son 10 yıldır kullanılmaya baģlanmıģtır. Gelecekte ülkemizde de Ģehir içi ve Ģehirlerarası ulaģımda daha fazla kullanılması öngörülen raylı taģımacılık sistemlerinde yetenek kazanılması büyük önem taģımaktadır. Raylı taģımacılıkta hızın artırılması ile konfor ve güvenlik faktörleri ön plana çıkmakta; bu bağlamda sinyalizasyon sistemleri, bilgi aktarımı ve değerlendirilmesi için yazılım sistemleri, yüksek hıza uygun güvenli vagon teknolojileri öncelikli olmaktadır. Yüksek hız ile seyretmenin beraberinde getirdiği güvenli durmayı sağlayıcı fren sistem ve malzemeleri ve ray ve tekerlek sistemleri için yeni kompozit malzemeler geliģtirilmesi de üzerinde çalıģılması gereken konular arasındadır. Hafif Raylı Sistem Araçları en yüksek güvenirliliği sağlamak için "Görerek SürüĢ" ilkesine göre yapılmıģtır. Aracın kontrolü tamamıyla sürücü tarafından sağlanır. Bu sebeple sürücü için mükemmel görüģ açısı sağlanmıģtır. Sürücü kontrolleri önem derecesine göre birinci, ikinci ve üçüncü derece olarak düzenlenmiģtir. Sürücü kabini, kullanıcı hatalarını en aza indirecek Ģekilde değiģik renklerde düzenlenmiģtir. Sürücü kabini sabit Ģasesi ve ön camın altında bulunan masif kiriģ pasif güvenliği sağlar ayrıca yanal korumalar için Ģasi yükseltilmiģtir. Tramvayların tipik çarpıģma senaryoları incelenerek çarpma bölgeleri uygun Ģekilde imal edilmiģtir. Ayrıca; Bir seyrin planlanan süresi, trenin baģlangıç istasyonundan tarifeli olarak seyire baģlama süresi ile seyir sonunda varacağı istasyondan tarifeli olarak kalkıģına kadar geçen süredir. Bir trenin seyri, planlanan süre içerisindeki zamanda +0 seyir için trenler için planlanan tarifeli kalkıģ aralığının %20 si kadar sürede tamamlayamaması halinde, seyir olarak kabul edilecektir. Verilen bir hizmet aralığında t hizmet güvenilirliği (SR) oransal olarak aģağıdaki gibi olacaktır. SR t = n t n f Buradaki semboller aģağıdaki gibi tanımlanır. SR t = t süresinde hizmet güvenliği n t = t seyir süresindeki seyir adedidir. nf = t süresinde gerçekleģtirilemeyen seyir adedi. Hizmet güvenilirliği aģağıda verilen hizmet aralıklarına göre günlük olarak hesaplanır. Sabah ve akģam doruk saatlerde hizmet verilebilirlik > % 98,5 Ġki doruk saat arasındaki sürede hizmet verilebilirlik > % 98,0 ĠĢletim planındaki tüm diğer saatler için hizmet verilebilirlik > % 99,0 45