Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s

Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 321-331 Hacer ÇORUH 1 KYZİKOS DENİZ SAVAŞI Özet Kyzikos antik kenti bir Miletos kolonisi olup, Propontis de (Marmara Denizi)bir yarımada üzerinde kurulmuştur. Stratejik öneminden ve ticarette kazandığı ün ile her dönem dikkat çeken bir kent olmuştur. Atina ve Sparta mücadeleleri arasında kalan kent, zaman zaman büyük sıkıntılar yaşamıştır. Kyzikos Deniz Savaşı da bunlardan biridir. Atina nın Delos Deniz Birliği ne üye olan Kyzikos, bir çok kentle beraber birlikten ayrılmıştır. Kyzikos un Sparta ile yakınlaşması ve Atina nın Karadenizden yaptığı ticarete engel olabilecek bir noktada olması, Atina için bir tehdit oluşturmuştur. Bunun üzerine Atina, Spartalıların desteğini alan Kyzikos a savaş açmıştır. MÖ. 410 yılında gerçekleşen savaşta, Atina donanmasının komutanı Alkibiades olup Sparta donanmasının başında da Mindaros bulunmaktaydı. Peloponnesos Savaşları içerisinde yaşanan Kyzikos Savaşını kazanan Atina olmuştur. Böylece Kyzikos tekrar Atina nın hakimiyetine girmiştir. Bu çalışmada Kyzikos deniz savaşının sebepleri, savaşın gidişatı ve stratejisi ile savaşın Kyzikos ve Atina için sonuçları üzerinde durulacaktır. Atina Anahtar Kelimeler:Kyzikos Savaşı, Alkibiades, Propontis, Hellespontos, SEA BATTLE OF CYZİCUS Abstract The ancient city of Cyzicus is a Miletos colony and Propontis (Sea of Marmara) is built on a peninsula. Due to its strategic importance and its reputation in trade, it has been a remarkable city in every period. Between the Athens and 1 Yrd. Doç.Dr., Harran Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü.., kudra_25@hotmail.com

Hacer Çoruh Sparta fights, the city has suffered from time to time. The Cyzicus Naval War is one of these troubles. Cyzicus, a member of the Delos Union of Athens, has been separated from many cities. Kyzikos had close relations with Sparta. Kyzikos was in a position where Athens could prevent the Black Sea trade. All of this posed a threat to Athens. For these reasons, Athens has waged war against the Cyzicus, which received support from the Spartans. In 410 BC. the battle took place in Alkibiades, the commander of the Athens fleet, and the commander of the Spartan navy was Mindaros. Athens won the Battle of Cyzicus during the Peloponnesian Wars. Thus, Cyzicus was again dominated by Athens. In this study, the reasons for the Kyzikos naval war, the events in the war, the strategy of war and the results of the war for Kyzikos and Athens will be evaluated. Key Words: Cyzicus Battle, Alkibiades, Propontis, Hellespontos, Athens. I-GİRİŞ Antik dönemde Mysia bölgesinin önemli kentlerinden biri olan Kyzikos, bugün Balıkesir ili Erdek ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Kent Propontis te (Marmara Denizi) anakaraya dar bir boyunla bağlanan, Arktonnesos (Kapıdağ) yarımadasının güney ucunda lokalize olmuş (Ashmole, 1956:180; Lloyd, 1989:206; Sevin, 2001: 48) bir Miletos kolonisidir (Ehrenberg, 1937:152;Tekin, 1992:88) (Harita1). Kyzikos erken dönemlerden itibaren Karadeniz ticaretinde büyük bir alışveriş merkezi olarak öne çıkmıştır (Magie, 2003:56). MÖ. 478 yılında Yunan birleşik donanmasının, Persleri yenmesi ile Atina hâkimiyeti altına giren Anadolu kentleri arasında Kyzikos da yer almıştır (Hasluck, 1910:165;Ertüzün, 1999:). Kent bu tarih itibari ile Attika Delos Deniz Birliği nin de bir üyesi olmuştur (Hasluck, 1910:165;Hasluck, 1911:8;Cremer, 1991:9;Gezgin, 1997:47;Hansen ve Nielsen, 2004:984;Arıcan, 2004:29). Kyzikos un bu üyelik karşılığında 9 Talanton gibi oldukça yüksek bir vergi ödediğini bilmekteyiz (Hasluck, 1910:165;Eddy, 1973:50;Mildenberg, 1995:11;Sacks ve diğ., 1997:75;Ertüzün, 1999:20:Motor, 2010:151). Atina zamanla müttefiklerini uyruk gibi görmeye başlayıp ağır vergiler alarak, birliği bir deniz imparatorluğu ve birlik üyelerini de sömürge haline getirmiştir. Birlikten ayrılmak isteyen kentleri de ağır bir şekilde cezalandırmaktadır (Ertüzün, 1999:20;Arıcan, 2004:29). MÖ. 454 te Atina nın birlik merkezini Delos tan Atina ya taşıması (Eddy, 1973b:70:Balcer, 1984:11vd;Gezgin, 1997:51;Tekin, 2008:99) ve birliği kendi çıkarları doğrultusunda kullanması, üyeleri oldukça rahatsız etmiştir (Rhodes, 1986: 259; Balcer, 1984:11 vd.; Gezgin, 1997:51; Friedell, 1999:178;Ertüzün, 1999:20). Atina nın bu hegemonya sevdası, Sparta ile aralarında MÖ. 431 yılında savaş çıkmasına ve birliğin sonlanmasına sebep olmuştur (Tekin, 2008:100). MÖ. 431-404 yılları arasında Atina ve Sparta arasında yirmi yedi yıl sürecek olan Peleoponnesos Savaşları başlamıştır (Tekin, 2008:107: Sayar, 2013:506). Peloponnesos Savaşları döneminde, diğer Mysia kentleri gibi Kyzikos da Atina tarafında yer almıştır (Arıcan, 2004: 30). 322 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 321-331

Kyzikos Deniz Savaşı Atina nın MÖ. 415-413 de Sicilya seferinde yenilmesini (Tekin, 2008: 107) fırsat bilen İonya kentleri, Atina nın Delos Birliğini dağıtmışlardır (Ertüzün 1999:20 vd.). Kyzikos un da MÖ. 478 de katıldığı bu birlikten, MÖ. 411 de ayrıldığını bilmekteyiz (Hansen ve Nielsen, 2004:984). Atina nın Sicilya seferinde başarısız olmasından sonra MÖ. 412-407 yılları arasında Hellespontos (Çanakkale Boğazı) ve Ege bölgesini içine alan bir ayaklanma dalgasının gerçekleştiğini görmekteyiz (Demir, 2008:24). Magaralı genaral Helixus on gemiyle yola çıktığı Hellespontos bölgesinde Byzantium u ayaklandırmış, hemen arkasından da Khalkhedeon, Selymbria ve Kyzikos isyana katılmışlardır (Kagan, 2013b: 176; Roberts, 2017:239). Bu ayaklanmalar Atinalıları oldukça endişelendirmiştir. Çünkü Atina nın batı kolonilerini ele geçirme umutlarını yok eden Sicilya daki başarısızlığı, kent için doğu pazarının, özellikle Karadeniz den sağladığı tahıl ticaretinin önemini artırmıştır. (Aslan, 2010: 107). Kyzikos ve Hellespontos boğazının yakasındaki birkaç şehrin isyan etmesi, Atina nın tahıl ticareti için çok büyük bir tehdit oluşturmuştu (Kagan, 2013b: 176). Atina, zamanın en güçlü devleti olarak tahılı Karadeniz in kuzey sahilinden ve Hellespontos bölgesinden sağlamaktadır. Attika-Delos Deniz Birliği sonrası müthiş bir zenginlik yaşayan Atina nın nüfusu ve doğal olarak besin ihtiyacı da artmıştı. Atina deniz ticaretine bağımlıydı, özellikle deniz yoluyla ithal ettiği tahıl ve keten Hellespontos tan geçtiği için, bu bölgesi donanması tarafından korunmaktaydı (Fields ve Dennis, 2008: 87; Sayar, 2013:507). Hatta Atina savaş gemileri, tahıl gemilerine Kırım a kadar eşlik etmekteydi (Starr, 2000: 43). Dış politikası tahıl politikasından ibaret olan Atina, Karadeniz den gelen erzağın izlediği yolu güvenli tutmak zorundaydı. Bu yüzden Peloponnesos Savaşlarının son yıllarındaki çarpışmalar, Hellespontos bölgesinde yoğunlaşmıştır (Sayar, 2013:507). 323 Thukydides, MÖ. 411 yazında Atinalıların Samos dan, Spartalıların da Miletos tan çekildiklerini ve Hellespontos a doğru yelken açtıklarını aktarır. Spartalılar, henüz bu yazın başında da on altı gemilik bir kuvveti Hellespontos üzerine göndermiş bulunuyorlardı. Şimdi ise yetmiş üç gemi ile Mindaros un komutası altında Hellespontos a gidiyorlardı. Her iki tarafın da Hellespontos civarına sefer etmelerinin nedeni, Abydos un Atina dan ayrılarak Sparta tarafına geçmiş olması olmalıdır. Bu tarihten sonra Abydos, tam bir Sparta-Pers üssü konumuna geçmiştir. Hatta Daskyleion Satrabı Pharnabazos un ordugâhı da Abydos bölgesinde bulunuyordu (Sayar, 2013:507). Pers deniz kuvvetleri Peloponnes Savaşı nın son evrelerinde önemli bir rol oynamış, fakat yüzyılın başlarında onlar otonom Greek polisleri için hatırı sayılır bir tehdit oluşturmuşlardı (Rawlings, 2007:125). MÖ. 411-410 kışında Atinalılar ve Spartalılar yaklaşan sefer için hazırlık yaparlar. Spartalılar Abydos ta, Pers parası ile gemilerini tamir edip yenilerini inşa etmişlerdir. Hellespontos daki Atinalı komutanlar Thrasybulus ve Theramenes ise zamanlarını kuzey Ege de vergi ve yağma yoluyla para toplamakla geçirmişlerdir (Chrissanthos, 2008:64). Atina ile Sparta arasındaki savaşların ilk yıllarında Anadolu daki Pers satrapları, Atina ya karşı ilgisiz kalmış ancak, MÖ. 411 yılından itibaren Sparta ya, Atina nın hegemonyasına kafa tutmalarına yetecek kadar para yardımında bulunmuşlardır (Starr, 2000:42). Kyzikoslu Tyran Timagoras, bu dönemde satrap Pharnabazos u arkasına almış ve onun elçisi olarak Sparta ile ilişki kurmuştur (Ksenophon I.I.11-15). Kent, Perslerin Sparta ile olan dostluğundan zararlı çıkmış ve bu dostluk MÖ. 410 yılında Atinalı Alkibides in, Kyzikos a Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 321-331

Hacer Çoruh savaş açmasına neden olmuştur (Greenwell vd., 1887: 6;Bengtson, 1969: 248; Mansel, 1999: 335; Arıcan, 2004:30; Tekin, 2008: 107). Attika - Delos Birliği nin dağıtılması üzerine Hellespontos a gelen Atina donanması, Sestos limanından harekete geçip, isyan eden Kyzikos üzerine yürümüştür. Priapos kenti açıklarına vardıklarında, birlikten ayrılan Byzantion a ait sekiz gemiyi de el koyarak, o dönemde surları olmayan ( surlar yayıkılmış ya da şehir surların dışına taşmış olmalıdır) Kyzikos u ele geçirmişlerdir (Hasluck ve Anderson, 1904:135; Hasluck, 1910:167). Kyzikos Savaşı Ksenophon, Diodorus ve Plutarch olmak üzere üç antik kaynakta da yer bulmuştur (Littman, 1968:265). Plutarch pek tercih edilmemekte ancak Ksenophon ve Diodorusun anlatımı da zaman zaman sorun olabilmektedir. Diodorusun anlatımı ayrıntılar açısından önemli bir kaynaktır (Ellis, 2014: 84). Ksenophon, çıkan ayaklanmalar üzerine, Atina generali Alkibiades in acilen paraya ihtiyaç duyduğundan Kyzikos (Kapıdağ Yarımadasında), Perinthos ve Selymbria ya yelken açıp, bu kentlerin halklarından MÖ. 410 yılında büyük miktarlarda vergi topladığını ve askeri destek aldığını bildirmektedir (Demir, 2008:24). Kyzikos Savaşı MÖ. 411 ve 410 olmak üzere farklı tarihlenmektedir. Ayrıca bazı bilim adamları Mart ayını öne sürerken (Figueira, 1993:122) genelde Nisan - Mayıs tarihleri kabul edilmektedir MÖ. 410 yılının Nisan ya da Mayıs ayında, Kyzikos un yaşadığı en büyük deniz savaşı olan Kyzikos Savaşı gerçekleşmiştir (Greenwell ve diğ., 1887:75; Hasluck, 1910:167; Charles, 1948:185; Andrewes, 1953:2; Pemberton, 1981:316;Sacks vd., 1997:75; Blamire, 2001:119;Kagan, 2013b:247). Atinalılar, Spartalı komutan Mindaros un, Pers Satrabı Pharnabazos ile birleşerek Kyzikos da konumlandığını öğrenmişlerdir (Ertan, 2005:91; Ellis, 2014:84). Bunun üzerine Alkibiades, Kyzikos a doğru yola çıkmak için Cardia dan Sestos a gelir (Littman, 1968: 268; Andrewes, 1982: 19: Sayar, 2013:508). Alkibiades e, Sestos ta Thrasybulus ve Theramenes gemileri ile katılmışlardır (Sealey: 1975:288;Ellis, 2014: 84). Alkibiades, Atina deniz kuvvetleri ve Samos taki filo ile Prokonnessos da konumlanır (Charles, 1946:88; Krentz, 1989:212; Hirshleifer, 1998:465 dn.8). Prokonnessos da geceyi geçiren Atinalılar, ertesi gün ki savaşın stratejisini planlarlar. Düşmana bilgi sızmasını önlemek amacıyla askerlerine, Kyzikos sahiline açılacak en küçük bir kayık bile olsa ölümle cezalandırılacağını bildirirler (Littman, 1968: 266; Kagan, 2013b:238). Alkibiades hazırlıklarını tamamlayarak fırtınalı bir günde Kyzikos üzerine sefere çıkar. Kyzikos a yaklaşınca hava açar, güneş çıkar. Peleponnesoslular Atina ya ait gemilerin sayıca fazla olduğunu ve limanın ağzına kadar gelmiş olduklarını görerek sahile doğru kaçmaya başlarlar. Alkibiades sahili dolaşıp başka bir noktadan karaya çıkar ve Mindaros un kuvvetleriyle karadaki çarpışmaları sonucu Mindaros u öldürürler (Hasluck, 1910:167; Littman, 1968:265 vd.; Andrewes, 1982:19 vd.; Gezgin, 1997: 74;Lazenby, 2004:206;Fields ve Dennis, 2008: 89;Motor, 2011:26). Kyzikos da Atina donanması Arteke (Erdek) körfezinin sınırlandığı alanda savaşmıştır (Kagan, 2013b:356). Archestratos oğlu Chaereas, Kyzikos daki kara kuvvetleri komutanıdır (Develin, 2003:163). Chaereas ve askerleri, Kyzikos üzerine yürümek emri ile kıyıya yerleştirilmişlerdir. Alkibiades donanmayı hem denizde hemde karada savaşacak şekilde bölüklere ayırmıştır. Donanma 40 a ve 6 gemiye bölünmüş, Theramenes ve Thrasybulus komutalarındaki gemiler, kıyıdan denize doğru uzanan burnun kuzeyindeki küçük limanda 324 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 321-331

Kyzikos Deniz Savaşı saklanmıştır. Kalan 40 gemi ile Alkibiades doğuya doğru Arteke körfezine ve doğrudan Kyzikos şehrine doğru yürümüştür. Yapılan bu savaş hilesi mükemmel planlanmıştır (Kagan, 2013b: 241). Peleponnessoslular kötü bir havada Atinalıların denizden gelmelerini beklemedikleri için şaşırmışlardır. Hile tasarlayan Atinalılar, sürpriz bir şekilde ortaya çıkan ve birbirinden ayrı kumanda edilen birliklerle düşmanı güvenli karadan uzaklaştırmış ve etrafını çevirmiştir. Alkibiades, Mindaros un kuvvetlerini açık denize doğru çekmiş ve diğer filo Mindarosla kıyının bağlantısını kesince Mindaros u abluka altına almışlardır. Mindaros Abydos daki üssünden ayrılmadan önce Atinanlıların Sestosta yaklaşık 40 gemiye sahip olduklarını biliyordu (Kagan, 2013a:241). Bu yüzden karşısından 40 gemiyi görünce Atina donanmasından sayıca daha üstün olduğunu düşünerek üzerlerine yürümüş ancak kısa sürede yanıldığını anlamıştır. Atina nın denizdeki zaferini zekice düşünülmüş stratejik planları garantilemişti (Kagan, 2013a: 352; Kagan, 2013b: dn.108). Mindarus un yerine geçen komutan Hippocrates in Spartaya yolladığı mektup, Atinanıların eline geçmiştir. Belki de askerlik tarihin en dramatik mesajında anlatılan felaketi Ksenophon aktarıyor: Gemiler gitti, Mindaros ortadan kayboldu adamlar aç, biz ne yapacağımızı bilmiyoruz (Hasluck, 1910:167; Littman, 1968:265 vd.; Andrewes, 1982:19 vd.; Gezgin, 1997: 74; Bennett, 1998: 92;Lazenby, 2004:206; Chrissanthos, 2008:64;Fields ve Dennis, 2008: 89;Motor, 2011:26; Ellis, 2014:85 vd.). Kyzikos Savaşı nın geçtiği alanlardaki toprak hareketleri yüzünden, 2400 yıl önceki kıyıların tarifi ile bugünkü modern kıyıların tarifi tam olarak eşleşmemektedir (Harita 2). Kyzikos Savaşı nın komutanlarından biri de şehir generali Theramenes (Steira nın Hagnon un oğlu) kışı Euboia ve Paros da geçirdikten sonra Thrasyboulos ile Thrakya dan gelip savaşa katılmıştır (Develin, 2003:163). Diodoros, Theramenes ve Thrasyboulos un, Kyzikos savaşındaki rollerini daha net açıklamaktadır (Kagan, 2013a:238 dn.102 ). Daha sonra Antiochus, Notion daki savaşta Kyzikos Savaşı ndaki stratejiyi deneyecek fakat başarılı olamayacaktır (Kagan, 2013a: 316; Ellis, 2014:92). Antik kaynaklar savaşda geçen olaylarla ilgili farklı anlatımlarda bulunmaktadırlar (Littman, 1968:270). Ksenophon savaşı anlatırken Atinalıların komutanı olarak sadece Alkibiades ten bahsetmektedir. Diğer komutanlardan bahsetmediği, detayları vermediği anlatımda, Atinalıların Kyzikos yakınlarına kadar ilerlemesine, kötü havanın izin verdiğini ve şehirden uzakta talim yapan Mindaros la hava açar açmaz tesadüfen karşılaştıklarından söz etmektedir (Kagan, 2013b:238). Savaşın bitiminde Atinalılar tekrar Prokonnesos a geri dönmüşlerdir. Ertesi gün kente geri geldiklerinde, düşmanlarının kenti terkettiğini görmüşlerdir. Kyzikos halkı ise başka seçeneği olmadığı için eski müttefiklerine geri dönmek zorunda kalmıştır (Kagan, 2013a:244). Kent halkı Pharnabazos ve Peleponnesoslular tarafından yalnız bırakıldıklarını görüp, kapılarını Atinalılara açmıştır. Bu süreçte kentin birikmiş bütün vergileri tahsil edilmiştir. Kyzikos da 20 gün kalan Alkibiades, intikam almamak koşuluyla aldığı yüklü tazminatla, Prokonnessos a dönmüştür. (Ksenophon, I.1. 11vd; Hasluck, 1910: 167;Gezgin, 1997: 73 vd;umar, 1999:338, 341; Ertüzün, 1999: 22 vd.; Arıcan, 2004: 30; Lazenby, 2004:206; Kagan, 2013a: 244; Roberts, 2017:247). Atinanılar, dağılan düşman gemilerini toplayarak Prokonnessos a götürürken (Hasluck, 1910:167; Littman, 1968:265 vd; Andrewes, 1982: 19 vd; Gezgin, 1997:74;Ertüzün, 325 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 321-331

Hacer Çoruh 1999:23), ölen askerlerin mallarına silahlarına ve gemilerine el koymuşlardır. Ancak sadece Peleponneslulara ait gemileri götürebilmişlerdir. Syrakuzalılar kendi gemilerini düşmanın eline geçmesin diye yakmışlardır (Littman, 1968: 266; Andrewes, 1982:19; Roberts, 2017:247). MÖ. 410 baharında Atina donanması Kyzikos Savaşı ile parlak bir zafer elde etmiştir (Charles, 1946:88; Krentz, 1989:212; Hirshleifer, 1998:465, dn.8;kinzl, 2010: 534). Atina nın en büyük deniz zaferi olan Kyzikos Savaşı nın önemli bir bölümünde Alkibiades, karada ve denizdeki opreasyonları birleştirmedeki mahareti ile önemli bir rol oynamıştır (Kagan, 2013b:389). Atinalıların komutanı Alkibiades, Sokrates in öğrencisi yakışıklı ve popüler biri olup radikal bir kişiliktir (Starr, 2000: 40). Her ne kadar savaşın lideri olarak Alkibiades geçsede Thrasybulus, Kyzikos Savaşı nın kahramanı ünvanını almıştır. Çünkü o iyi bir strateji uzmanı ve savaş alanında çok zeki bir komutandır. Diodorus, daha öncede Cynossema ve Abydos taki zaferlerde donanmanın komutanı olduğunu ve tüm stratejileri onun planladığından bahsetmektedir (Kagan, 2013a:245). MÖ. 410 daki Kyzikos Savaşı nda Mindaros komutasındaki Sparta donanması en iyi bölümünü, 135-155 arasında triremini kaybetmiştir (Charles, 1948:185;Fields ve Dennis, 2008:89; Roberts, 2017:247). Spartalılar Kyzikos savaşındaki ağır yenilgilerinden hemen sonra Atinaya elçiler göndererek barış teklifi sunmuşlar (Ellis, 2014:86) ancak bu teklifleri geri çevrilmiştir (Sealey: 1975:275: Roberts, 2017:248). Atinanılar daha sonra bu barış teklifini reddetmenin pişmanlığını Persler tarafından bozguna uğradıklarında yaşayacaklardır. II- SAVAŞIN SONUÇLARI Atina nın MÖ. 415-412 de donanmasının Sparta tarafından bozguna uğratıldığı dönemdeki talihsizliği, Alkibiades in Kyzikos ve Hellespontos daki başarılarına kadar düzelmemiştir (Jenkins, 2006: 119). Atina da MÖ. 411 yılının Haziran ayında durum giderek kötüleşmiş, demokratik anayasa askıya alınarak, oligarşik bir Dörtyüzler Meclisi kurulmuştu. Fakat bu yönetimin acımasız uygulamaları nedeniyle, çok geçmeden yerine kısmen daha hoşgörülü Beş Binler Meclisi oluşturulmuştur. Tam bir demokrasiye geçiş ancak MÖ.410 da, Alkibiades in Kyzikos zaferinin ardından sağlanabilmiştir (Stuttard, 2016:132). Alkibiades, kazandığı zaferler sonucu Atina kara ve deniz kuvvetlerinin komutanlığına getirilmiştir (Sayar, 2013: 508). 326 Kyzikos zaferinin belki de en önemli sonucu, Atina da demokrasinin yeniden kurulmuş olmasıdır (Fields ve Dennis, 2008:93). Atina son bir yıldır diğer merkez Samos olmak üzere ikiye bölünmüştü. Bu zafer Atina devletinin birliğini yeniden kurmasına vesile olmuştur (Bury, 2015:497). Bu zaferle Beşbinlerin kredisini artmış ve Atinalılar arasında bir birliğin oluşması fırsatı ortaya çıkmıştır ( Kagan, 2013a:253) Alkibiades ve arkadaşlarının başarıları, Atina da radikal demokratların tekrar hükümeti ele geçirmelerine yol açtı. Beşyüzler meclisi jürili halk mahkemeleri yeniden kuruldu. Bazı görevler için belirli bir ücret ödenmesi usulü kabul edildi (Mansel, 1999:335). Atina da Kyzikos zaferinin anısına, MÖ.410 da Athena Nike Tapınağı nı çevreleyen korkuluklar inşa edilmiştir (Fields ve Dennis, 2008: 15; Kagan, 2013b: 260). Peleponnessos savaşının son bölümlerinde Atina nın Sparta yı bozguna uğrattığı Kyzikos zaferi, Atina nın Hellespontos bölgesindeki hakimiyetini geçici olarak geri almasına yol açmıştır (Bennett,1998, 92: Fields ve Dennis, 2008: 89). Bu zaferle Atina, açık denizlerde gelecek üç yıl için hakimiyet kazanmıştır (Fields ve Dennis, 2008:89). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 321-331

Kyzikos Deniz Savaşı Hellespontos daki Sparta varlığı bu savaşla sonlanmış ve Atinayı besleyen ticari rotalar tekrar güvenlik altına alınmıştır. Atina ele geçirdiği Kyzikos ve çevresindeki bölgeden vergi toplamıştır. Alkibiades, Kyzikos dan sonra Perinthos (Marmara Ereğlisi) ve Selymbria (Silivri) üzerinden İstanbul Boğazı na, Kalkhedon a doğru yelken açmıştır. MÖ. 412 yılında Attika- Delos Deniz Birliği nden ayrılmış olan Byzantion ve Kalkhedon önlerine gelmiştir. Atinalılar, Alkibiades in tavsiyesiyle, Chrysopolis te tekrar Karadeniz in kontrolünü almak ve yeniden Atina bölgesine tahıl akışını sağlamak için yeni bir ticaret karargahi kurmuşlardır. Karadeniz den gelen gemilerden yüzde onluk bir gümrük vergisi almaya başlanmıştır. Bu da hatırı sayılır bir gelir kaynağı olmuştur (Underhill, 1896:20;Demir, 2008:24;Chrissanthos, 2008:64; Aslan, 2010:111; Ellis, 2014:86; Roberts, 2017:247). Kyzikos halkı bu savaş sonunda, Athena için ne zaman istenilirse kurbanlık hayvan temin etme görevini kabul etmiştir (Hasluck, 1910: 167). Kentin bu savaştan sonra Atina nın tarafında yer almasının anısına, üzerinde Athena nın tasvir edildiği sikkeler bastırdığını görmekteyiz (Brett, 1955: 197, No:1504, Plate 74.). Atinalılar Kyzikos da biri deniz zaferinin anısına Arteke de, diğeri de karada bozgunun başladığı yerde olmak üzere iki anıt dikmişlerdir (Andrewes, 1982: 22; Kagan, 2013a:244). Ksenophon dan (Ksenophon, III. 4.10), MÖ 400 lerde güçlenen Sparta nın tekrar birliklerini göndererek Kyzikos u ele geçirdiklerini anlamaktayız. MÖ 394 e kadar Sparta egemenliğine boyun eğen kent (Umar, 1999:387), MÖ 394 te Knidos savaşı ile diğer kentler gibi, MÖ 387 deki Antalcidas barışına kadar özgürdür. Bu barıştan sonra MÖ 364 e kadar yine Atina hegemonyası altındaki kent, MÖ 357 deki Kios ta Atina nın bozguna uğraması ile birlikte özgürlüğüne kavuşur. Atina ile tüm ilişkilerini koparıp egemenliğini güvence altına alarak genişleyen Kyzikos (Arıcan, 2004:30), İskender in Anadolu ya gelişine kadar bağımsız ve refah içinde bir kent olmayı sürdürür (Greenwell, 1887:7). Kyzikos, Anadolu daki kentler arasında gerek büyüklük, güzellik gerekse barış ve savaş zamanlarında yönetiminin mükemmelliğiyle ilk sıralarda yer almıştır. Kent başarılı yönetimi, doğu-batı ve güney hattındaki yol üzerinde bulunması, Ege-Karadeniz yönünde ilerleyen gemiler için önemli bir liman olması ve pazar görevi görmesi sebebi ile çalkantılı bir siyasi hayata sahne olmuştur. Kyzikos, Arkaik ve Klasik çağlardan itibaren, sık sık dönemin en güçlü devletleri Sparta, Pers ve Atina nın güç mücadeleleri arasında kalmıştır. MÖ 5. yüzyıl sonunda dönemin en güçlü şehir devletleri Atina ile Sparta arasındaki ilişkilerinin bozulması, Kyzikos u da büyük ölçüde etkilemiştir. Sparta ve Atina nın, Pers egemenliğinin başlangıcından itibaren Anadolu kentlerinin yanında yer almaları, bu kentlerin isyana kalkışmalarına ve sürekli taraf değiştirmelerine sebep olmuştur. 327 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 321-331

Hacer Çoruh Harita 1: Kyzikos un Konumu. 328 Harita 2: Kyzikos Savaş ının Gerçekleştiği Alanlar (Robets, 2017:246). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 321-331

Kyzikos Deniz Savaşı KAYNAKLAR ANDREWES, A. (1953). The Generals in the Hellespont, 410 407 B.C., Journal of Hellenic Studies, Vol.73, s. 2-9. ANDREWES, A. (1982). Notion and Kyzikos: The Sources Compared, Journal of Hellenic Studies, Vol.102, s.15-25. ARICAN, E. (2004). Mysia, Panormos tan Bandırma ya Tarihi Tezler, Bandırma. ARSLAN, M. (2010). İstanbulun Antikçağ Tarihi, Klasik ve Hellenistik Dönemler, Odin Yayıncılık, İstanbul. ARSLAN, M. (2011). Alkibiades in Kalkhedon ve Byzantion Kuşatması:Nedenleri ve Sonuçları, Özsait Armağanı, Mehmet ve Nesrin Özsait Onuruna Sunulan Makaleler, Yayına Hazırlayanlar: Hamdi ŞAHİN, Erkan KONYAR, Gürkan ERGİN, Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, s.9-22. ASHMOLE, B. (1956). Cyriac of Ancona and The Temple of Hadrian at Cyzicus, Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 19, s. 179-191. BENGTSON, H. (1969). Griechhische Geschichte. Von den Anfägen bis in die Römische Kaiserzeit. BENNETT, M. (1998). The Hutchinson Dictionary of Ancient & Medieval Warfare, BLAMİRE, A. (2011). Athenian Finance, 454-404 B.C., Hesperia, Vol.70, No.1, January- March, s. 99-126. BRETT, B. (1955). Catalogue of Greek Coins, Museum of Fine Arts, Boston. BURY, J.B. (2015). A History of Greece, To the Death of Alexander the Great, Cambridge University Press. CHARLES, J.F. (1946). The Anatomy of Athenian Sea Power, The Classical Journal, Vol. 42, No.2, November, s. 86-91. CHARLES, J. F. (1948). The Marines of Athens The Classical Journal, Vol. 44, No. 3, December, s.181-188. CHRİSSANTHOS, S.G. (2008). Warfare in the Ancient World: From the Bronze Age to the Fall of Rome, Praeger Westport, Connecticut, London. CREMER, M.(1991). Hellenistich-römische Grabstelen im Nordwestlichen Kleinasien, 1. Mysien, Asia Minor Studien, Band 4, Bonn. DEMİR, M. (2008). Antik Yunan Kaynakları Işığında Kalkhedon ve Khrysopolis (İ.Ö.500-300), VI.Uluslararası Üsküdar Sempozyumu, 06-09 Kasım, İstanbul, s.15-36. DEVELİN, R. (2003). Athenian Officals 684-321 BC, Cambridge University Pres. EHRENBERG, V. (1937). When Did the Polis Rise?, JHS, Vol.57, Part 2, s.147-159. ELLİS, W. M. (2014). Alcibiades (Routledge Revivals), by Routledge, New York. ERTAN, E. (2005). Atinalı Komutan ve Devlet Adamı Alkibiades, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. 329 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 321-331

Hacer Çoruh FİELDS, N., DENNİS, P.( 2008), Syracuse 415-413 BC Desturiction of the Athenian İmperial Fleet, Osprey Publishing Ltd. FİGUEİRA, T. J. (1993). Excursions in Epichoric History, Aiginetan Essays, Rowman &Littlefield Publishhers, Inc.,United States of America. FRİEDELL, E. (1999), Antik Yunan ın Kültür Tarihi, Dost Kitabevi, Ankara. GEZGİN, İ. (1997). Pers Yönetiminde Batı Anadolu Şehir Devletlerinin Politik ve Sanatsal Yaşamı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. GREENWELL, W.,- M. A. D. C. L. (1887). Electrum Coins of Cyzicus, London. HANSEN, M. H. ;NİELSEN, T. H. (2004). An İnventory of Archaic and Classical Poleis, Oxford, New York. HASLUCK, F.W.(1910). Cyzicus, Cambridge University Pres. HİRSHLEİFER, J.(1998). The Bioeconomic Causes of War, Managerial and Decision Economics, Vol. 19, No. 7/8, Management, Organization and Human Nature, November December, s.457-466. JENKİNS, I. (2006), Greek Architecture and Its Sculpture, Harvard University Press. KAGAN, D. (2013a), A New History of the Peloponnesian War, Cornell Univercity Pres. KAGAN, D.(2013b). The Fall of the Athenian Empire, Cornell University Press, KİNZL, K. H. (Ed) (2010). A Companion to the Classical Greek World, Blackwell Publishing United Kingdom. KRENTZ, P. (1989). Athenian Politics and Strategy after Kyzikos The Classical Journal, Vol. 84, No: 3, February - March, s. 206-215. KSENOPHON. (1999). Yunan Tarihi, (Çev:S. Sinanoğlu) Türk Tarih Kurumu, Ankara. LAZENBY, J. F. (2004). The Peleponnesian War:a military study, London. LLOYD, S. (1989).Türkiye nin Tarihi, Bir Gezginin Gözüyle Anadolu, Çev: E.Varinlioğlu, TÜBİTAK, Ankara. LİTTMAN, R. J. (1968). The Strategy of the Battle of Cyzicus, Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Vol. 99, s.265-272. MAGİE, D. (2003). Anadolu da Romalılar 3, Batı Anadolu Kent Devletleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. MANSEL, A. M.(1999). Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara. MOTOR, H. (2010). Bursa, Balıkesir ve Bandırma Müzelerindeki Kyzikos Sikkeleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. MİLDENBERG, L. (1995). The Cyzicenes: A Reappraisal, American Journal of Numismatics, Second Series 5-6 (1993-1994), s.1-12. 330 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 321-331

Kyzikos Deniz Savaşı PEMBERTON, E.G. (1981). Dedications by Alkibiades and Thrasyboulos, The Annual of The British Scholl of Athens, Vol 76, s.309-321. RAWLİNGS, L.(2007). The Ancient Greeks at War, Manchester University Press, Manchester and New York. RHODES, P. J. (1986). The Greek City States, Cambridge University Press, New York. ROBERTS, J. D. ( 2017). The Plague of War: Athens, Sparta, and the Struggle for Ancient Greece, Oxford University Press. SACKS, D.; MURRY, O.;BUNSON, B. (1997). A Dictionary of the Greek World, Oxford University Pres, US. SAYAR, M. H. (2013). Gelibolu ve Çanakkale Boğazının Eskiçağdaki Durumu, Piri Reis Haritasının 500. Yılı, Uluslararası Gelibolu Sempozyumu Bildiri Kitabı, Ed:Prof.Dr.Ramazan Gülendam, 9-10 Mayıs, Çanakkale, s.505-515. SEALEY, R. (1975). Constitutional Changes in Athens in 410 B.C., California Studies in Classical Antiquity, Vol. 8, s. 271-295. SEVİN, V. (2001). Anadolu nun Tarihi Coğrafyası I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. STARR, C.G. (2000). Antikçağda Deniz Gücü, Çev:G. Ergin, Homer Kitabevi, İstanbul. STUTTARD, D. (2016). Antik Yunan Tarihi, Sappho dan Sokrates e 50 Hayat Hikayesiyle, Çev:Erdem Gökyaran, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. TEKİN, O. (1992). Antik Numismatik ve Anadolu, Arkaik ve Klasik Çağlar,Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. 331 TEKİN, O. (2008). Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İletişim Yayınları, İstanbul.UMAR, B. (1999), İlkçağda Türkiye Halkı, İnkılap Kitabevi, İstanbul. UNDERHİLL, G. E. (1896). Athens and the Peace of Antalcidas, The Classical Review, Vol. 10, No. 1, February, s.19-21. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 321-331