Тurkic Weekly 2017 28 (79) (28 Ağustos 3 Eylül) Turkic Weekly, Türk dünyasında yer alan haftanın en önemli gelişmelerini değerlendirmektedir. Turkic Weekly, Türk dili konuşan ülkelerde cereyan eden güncel meseleler hakkında güvenilir bilgi ve objektif analiz sunmaktadır. Тurkic Weekly analitik bülteni Uluslararası Türk Akademisi tarafından hazırlanmıştır.
İSLAM DÜNYASI KURBAN BAYRAMINI KUTLUYOR 1 Eylül Tarihinde dünyanın dört bir yanındaki müslümanlar İslam dininin en kutsal bayramlarından Kurban Bayramını kutladı. Müslümanlar için en önemli bayramlardan biri İyd-el Adha veya diğer adıyla Kurban Bayramı genelde Hicrî takvime göre Zilhicce (on ikinci) ayının 10.günü, yani Ramazan Bayramından 70 gün geçtikten sonra kutlanır. Bu sene 1-3 Eylül tarihlerine denk gelen Kurban Bayramını dünya müslümanları kutlamaktadır. Kazakistan da İslam ülkelerinde olduğu gibi Kurban Bayramı camilerde bayram namazı ve bayram hutbesiyle başladı. Kurban Bayramında yüksek inanç idealleri, ahlaki açıdan kendini yetiştirme ve yakınlarına merhamet duyguları barınmaktadır. Müsülmanlar Kurban Bayramı günleri iyi düşüncelere, hayırlı iş ve davranışlara daha çok ağırlık vermektedir. Bu yüzden Kurban Bayramı dinî bir bayram olmakla birlikte farklı inançtaki insanların zıtlaşmasına değil, toplum içindeki ilişkilerin iyileşmesine hizmet etmektedir. Kurban Bayramı Mekke deki Hac ibadetinin ifa edildiği önemli güne denk gelir. Bayram arefesinde hacı adayları Arafat dağına çıkar, kurbanların kesildiği gün ise Kâbe yi tavaf eder ve sembolik olarak şeytan taşlarlar. Kazakistan Müslümanları Din İşleri İdaresi nin resmî bilgilerine göre Kazakistan dan Suudi Arabistan ülkesine hac ibadetini yerine getirmek için iki bini aşkın vatandaş yola çıkmıştır. Aynı günlerde Mekke yi rekor rakam sayılan iki milyona yakın kişi ziyaret etmektedir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev Kurban Bayramı vesilesiyle yayınladığı tebrik mesajında: Dünya müslümanları için kutsal bayram olan Kurban Bayramını en içten dileklerimle kutluyorum! Kurban Bayramı insanlık ve merhamet, iyilik ve hayırlı işler bayramıdır. Bu bayram Kazakistan halkının çok asırlık kültürel ve tarihî mirası, manevî değerleri, millî kimliğinin muhafaza edilmesi ve adım adım gelişmesini teşvik etmeye devam edecektir dedi. Milli Meclis tarafından 27 Ekim 1992 Tarihinde kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti Bayramları Hakkındaki Kanuna göre Azerbaycan da Gurban Bayramı devlet düzeyinde kutlanır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev in bayram mesajında Sizleri ve dünyanın dört bir tarafında yaşayan bütün vatandaşlarımızı ahlaki kamillik ve birlik sembolü hâline gelen Kurban Bayramı ile kalpten tebrik eder ve en içten dileklerimi iletirim denildi. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan Türkiye halkına yolladığı tebrik mesajında Kurban Bayramının İslam dünyasında birlik ve beraberliğe vesile olması temenni edildi. Kırgız Cumhuriyeti nde Kırgızistan Müslümanları Dinî İşler İdaresi nin yayınladığı tebrik mesajında Kurman ayt diğer dinî bayramlar gibi Kırgızistanlıların dinî hayatında önemli olaylardan biri hâline gelerek toplumun birlik ve beraberliğini, ahlaki değerlerinin sağlam hâle gelmesine vesile olduğu kaydedildi. Kurman ayt günü Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev Bayram Namazını kılarak vatandaşların bayramını kutladı. Кurban Bayramı Türkiye, Özbekistan, Türkmenistan, Rusya nın bazı bölgelerinde, Çin, Hindistan ve müslümanların yaşadığı dünyanın diğer bölgelerinde kutlandı. 1
KIRGIZİSTAN BAĞIMSIZLIK GÜNÜNÜ KUTLADI 31 Ağustos günü Kırgızistan da Kırgız Cumhuriyeti bağımsızlığının 26.yıldönümü vesilesiyle kutlama etkinlikleri yapıldı. Kırgızistan ulusal enformasyon ajansının haberine göre yaz mevsiminin son günü ülke genelindeki park ve meydanlar eğlence programlarına katılan neşeli insanlarla dolup taştı. Başkent Bişkek in bütün semt ve mahallelelerinde bayram konseri ve gösteriler yapıldı. Kırgız Cumhuriyeti bağımsızlığının 26.yıldönümü vesilesiyle Ala-Too merkez meydanında yapılan törende konuşan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev: Ülkemiz bağımsızlığının 26 yılı zarfında çetin yollardan geçti, ekonomik, sosyal ve siyasi buhranları yaşadı. Geçen süre içinde bizler değiştik. Daha güçlü hâle geldik, halkımız dimdik ayakta kaldı. Ülkemiz zayıflamadı, aksine verdiği sınavları başarıyla geçti. dedi. Kırgızistan Cumhurbaşkanı A.Atambayev tarih sayfalarını yeniden canlandırırken bağımsız Kırgızistan ın elde ettiği başarılardan söz etti. A.Atambayev konuşmasında ülkenin enerji bağımsızlığını kazandığına vurgu yaparak enerji sektörünün istikrara kavuştuğunun altını çizdi. Bişkekliler mahalle ve semtlerinin ışıksız kaldığını, vilayetin tamamında elektrik enerjisi ve gaz kesintisi yaşandığını vatandaşlarımız hatırlıyordur. Kendimize ait elektrik enerjisi halkasını iki büyük trafo merkezi ve Datka-Kemin elektrik iletim hattının inşaatı yoluyla oluşturacağız. Bişkek Elektrik Santralinin kökten rekonstrüksiyonu da Kırgızistan ı enerji güvenliği açısından bağımsız yapacaktır dedi. Kırgız basını 31 Ağustos 1991 Tarihindeki Kırgızistan Yüksek Konseyi olağandışı toplantısında Kırgızistan Cumhuriyeti nin devlet bağımsızlığı bildirgesi kararının kabul edilmiş olduğunu bir kere daha hatırlattı. Bu tarihî belge doğrultusunda Kırgızistan bağımsız, egemen ve demokratik bir devlet olarak ilan edilmiştir. Devlet bağımsızlığı ile ilgili bildirgenin kabul edilmesi Kırgızistan tarihindeki dönüm noktasının temelini attı. Bu tarihî belge ile ülkenin bağımsızlığı hukuki açıdan onaylanmış oldu. A.Atambayev konuşmasını tamamlarken Kırgızistan halkına cumhurbaşkanlığı seçimlerini hatırlatarak Kırgızistanlılardan sandık başına giderek oy verme sürecine katılmalarını istedi. 2
ÖZBEKİSTAN BAĞIMSIZLIK GÜNÜNÜ KUTLAMAKTA 1 Eylül Tarihinde Taşkent te Özbekistan Cumhuriyeti bağımsızlığının 26.yıldönümü kutlamaları yapıldı. Özbek basınında yer alan haberlere göre Uluslararası Forumlar Sarayında yapılan bu formattaki tören ilk defa yapıldı. Kutlama etkinliğine Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, devlet adamları, sanatçılar ve yabancı ülke diplomatları katıldı. Özbekistan Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev yaptığı konuşmada vatandaşları bayram vesilesiyle tebrik ederek Özbekistan Cumhuriyeti İlk Cumhurbaşkanı İslam Karimov un bağımsız Özbekistan ın kurulmasındaki emeğinden de söz etti: Bugün hepimiz, bütün halkımız bağımsız devletimizin kurucusu İslam Karimov u minnettarlıkla anıyoruz. Güzel başkentimiz Taşkent teki meydanda İslam Karimov heykelinin açılışını yaptık. dedi. İlk cumhurbaşkanının ikinci heykeli memleketi olan Semerkant şehrinde de dikilmişti. Özbekistan da 26.defa 1 Eylül de kutlanmakta olan Bağımsızlık günü bu sene Özbekçe Kurban Hayit denilen Kurban Bayramına denk geldi. Ülke genelinde kutlama etkinlikleri yapıldı. Uzmanların görüşüne göre Özbekistan ın yeni yönetimi bağımsız Özbekistan ın ilk devlet başkanı tarafından kabul edilen misyonu devam ettirmektedir. Ancak bununla birlikte Taşkent in dış ve iç siyasetinde bazı değişiklikler yaşanmaktadır. Ş. Mirziyoyev son yıllarda birikmiş olan hayati konuları çözmeye çalışmaktadır. Bu bakımdan ülkenin dış siyasetinde komşu ülkelerle işbirliğine daha çok önem verilmeye başlanmıştır. Özbek lider kısa süre zarfında Türkmenistan ı bir kere ve Kazakistan ı iki kere ziyaret etti. Bir hafta sonra tekrar Kazakistan Cumhurbaşkanı ile Taşkent te görüşmeyi ve komşu Kırgızistan ı da ziyaret etmeyi planlamaktadır. 3
E.RAHMON UN ÇİN ZİYARETİ SONUÇLARI 30 Ağustos tarihinde Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon Çin Halk Cumhuriyeti ne resmî ziyarette bulundu. Tacikistan Cumhurbaşkanı başkanlığındaki Tacik heyet Pekin ziyareti kapsamında Çin yönetimi ve askerî teknoloji, yeşil enerji, sanayi ve bilişim teknolojileri şirket temsilcileriyle bir araya geldi. E.Rahmon un Çin ziyareti 5 Eylül e kadar devam edecek, 3-5 Eylül Tarihlerinde Tacik lider BRIKS ülkeleri zirvesine katılacaktır. Emomali Rahmon ziyaretinin ilk günü Çin Halk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Xi Jinping ile görüşmelerde bulundu. Taraflar görüşmede Çin in Duşanbe de hükümet tesislerinin inşaatı için 2,3 milyar ABD Doları tutarındaki kredi verilmesi şartlarını ele aldı. İmzalanan belgeler arasında Tacikistan ve Çin Halk Cumhuriyeti arasında stratejik ortaklık kurulması ile ilgili ortak bildiri; İstihdam alanında işbirliği geliştirilmesi anlaşması; Altyapı alanında işbirliğini geliştirme anlaşması; Hükümetlerarası hibe konusunda teknik ve ekonomik işbirliği anlaşması; Tacikistan da 500 kilovatlık elektrik iletim hattının inşaatı için imtiyazlı kredi verilmesi konusunda hükümetlerarası çerçeve anlaşması bulunmaktadır. Taraflar madencilik alanının yanısıra enerji alanındaki işbirliği meselelerini de görüştü. Bu bağlamda taraflar Çin in Huawei şirketi ile işbirliğinin geliştirilmesi konularını değerlendirdiler. Bununla birlikte, güvenlik meseleleri ikili işbirliğinin giderek önemi artan alanı hâline gelmektedir. Taraflar terör, ayrımcılık ve dinî aşırıcılıkla, ayrıca istihbarat değişimi yoluyla organize suçlar ve uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadeleye dönük tedbirleri güçlendirme kararı aldılar. Bunun yanısıra, taraflar bölgede istikrarın sağlanmasında Çin, Pakistan, Tacikistan ve Afganistan'ın dörtlü işbirliği mekanizmasını ele aldılar. 2016 yılında Çin, Rusya'yı ikinci sıraya iterek, Tacikistan'ın önemli ticari ve ekonomik ortağı olmuştu. Uzmanlar 2020 yılında Çin ve Tacikistan arasındaki ticaret hacminin 3 milyar ABD Dolarına ulaşacağı tahmininde bulunmaktadır. 4
KAZAKİSTAN DA DÜŞÜK YOĞUNLUKTA ZENGİNLEŞTİRİLMİŞ URANYUM BANKASI AÇILDI Geçtiğimiz dönemde nükleer silahların yayılmasını önleme alanında önemli bir gelişme yer aldı. Kazakistan'da Ulba Metalurji Fabrikası temelinde Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı nın (IAEA( düşük yoğunlukta zenginleştirilmiş uranyum bankası açıldı. Bankanın resmi açılış töreni Astana- Öskemen (Ulba Metalurji Fabrikası) telekonferansı sırasında gerçekleşti. Törene Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev başta olmak üzere IAEA Genel Sekreteri Yukiya Amano da katıldı. Açılış toplantısında konuşan Nursultan Nazarbayev, Kazakistan'ın küresel nükleer karşıtı hareketin lideri olduğuna vurgu yaptı. Devlet Başkanı, "Büyük miktardaki uranyum hammaddesine sahip bir devlet olarak, nükleer enerjinin barışçıl amaçlarda kullanılmasına katkıda bulunmaktayız", dedi. IAEA Genel Sekreteri, Nursultan Nazarbayev'e heyete gösterilen konukseverlik ve resepsiyon için teşekkür etti. Amano, "Bu etkinlik öncelikle Sizin şahsi desteğiniz ve katılımınızın, ayrıca verimli işbirliğimizin sayesinde gerçekleşti", dedi. Kazakistan'da 27 Ağustos 2015 tarihinde Kazakistan ve IAEA arasında düşük yoğunlukta zenginleştirilmiş uranyum ((Low Enriched Uranium, LEU) uluslararası bankasının kurulmasına dair bir anlaşma imzalandı. Bu karar, küresel oyuncuların İran nükleer dosyasına ilişkin yaptığı anlaşmanın önemli prensiplerinden birini teşkil etmekteydi. O dönemde Kazak diplomatları müzakerelere doğrudan katılarak, pratik bir çözüm olarak düşük zenginleştirilmiş uranyum bankasının kurulmasını önermişti. Bu öneri iki yıl sonra IAEA ve diğer küresel oyuncuların desteğiyle hayata geçirildi. Basında yer alan bilgilere göre, adı geçen bankanın tamamen gönüllü katkılarla finanse edildiği ve IAEA bütçesi üzerinde herhangi bir etkisi olmadığı belirtilmektedir. Bankayı en az 10 yıl çalıştırmak için sağlanan bağışlar miktarı yaklaşık 150 milyon ABD doları tutarındadır. Kazakistan kitle imha silahından vaz geçerek ve Semey nükleer deneme merkezini de kapatarak barışçı bir politika izlediğini gözler önüne serdi. Bu bağlamda, düşük seviyede zenginleştirilmiş uranyum bankasının açılması, Kazakistan ın nükleer silahların yayılmasını önlemeye yaptığı katkılarını bir kez daha ortaya koymaktadır. 5
Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye Devlet Başkanları tarafından 2010 yılında kurulan Türk Akademisi Uluslararası Teşkilatı, Türk dünyasının dillerini, kültürünü ve kadim çağlardan günümüze kadarki tarihini titizlikle ve kapsamlı bir şekilde inceleyen ve benzer konulardaki bilimsel araştırmaların koordinasyonunu üstlenen uluslararası örgüttür. Uluslararası Türk Akademisi, Türk dünyasının araştırma ve eğitim merkezleri arasındaki bilimsel işbirliğini teşvik etmektedir. www.twesco.org 57-49-86 57 Tauelsizdik caddesi, Barış ve Uyum Sarayı Astana, 010000 Kazakistan @intturkicacadem https://www.facebook.com/intturkicacadem/