HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON Disinfection of Swimming Pool Water

HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON Disinfection of Swimming Pool Water "Ýyi bir dezenfeksiyon, pahalý kimyasallarla deðil, doðru kullanýlan kimyasallar ile yapýlýr." Said Güllüoðlu Kimya Mühendisi Editör Kývanç Kasal Çevre Yük. Müh Güncellenmiþ 3. BASKI Bodrum - 2012

Said GÜLLÜOÐLU Adres : Atatürk Bulvarý No: 22 Konacýk - Bodrum / Muðla Tel : 0252 317 07 61-317 07 62 Faks : 0252 317 07 81 e-posta: kimyasal@havuz.info.tr e-posta: mekanik@havuz.info.tr BODRUM - 2012 1. Baský : Nisan 2010 2. Baský : Nisan 2011 3. Baský : Eylül 2012 Yayýn Hazýrlýk Kapak : Çatým Reklamcýlýk Ltd. Þti. : Çatým Reklamcýlýk Ltd. Þti. : Metin Özar ISBN : 978-605-61249 Baský : Baský Mat. Yay. Org. San. Tic. Ltd. Þti. ATB Ýþmerkezi G Blok No: 203 Macunköy/Ankara Tel: 0312 397 87 20 - Faks: 0312 397 87 23 ANKARA - 2012

Önsöz Ben kimim? 10.08.1968 tarihinde Ýstanbul'da dünyaya geldim. Ýlkokul'a Urfa Cengiz Topel Ýlkokulunda baþladým ve Adana Hayriye Kemal Kusun Ýlkokulundan mezun oldum. Ortaokul öðrenimimi Ankara Semiha Ýsen Ortaokulunda, Lise öðrenimimi de Ankara Bahçelievler Deneme Lisesinde tamamladým. Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Mühendisliði bölümünden mezun olarak aktif öðrencilik hayatýmý sonlandýrdým. Aktif öðrencilik hayatýmýn bitmesiyle birlikte, pasif öðrencilik hayatým baþladý ve hala devam etmekte... Þu ana kadar öðrendiðim tek þey, hiçbir þey bilmediðimdir! Profesyonel çalýþma hayatýma Türk-Henkel Ankara bayisi olan YÝMKA Kollektif Þirketinde baþladým 1993 yýlýnda Bodrum'a yerleþtim ve Güllüoðlu Kimya Sanayi Limited Þirketini kurdum. Halihazýrda havuz kimyasallarý ve ekipmanlarý üzerine ticaret hayatýmý 3 www.havuz.info.tr

devam ettirmekteyim. HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON 2009 Þubat ayýnda Vera (Myakinina) Güllüoðlu ile hayatýmý birleþtirdim ve 01 Aralýk 2009 tarihinde kýzým Elifsu Sofya dünyaya geldi. Eþimin hamilelik döneminde verdiðim bir karar ile kaleme almaya baþladýðým bu kitap, bir tanecik kýzýma armaðanýmdýr. Neden Havuz, Çocuk ve Dezenfeksiyon? Eþimin hamilelik dönemimde doktorunun þiddetle tavsiye ettiði, günlük eksersizleri ve yüzmesi idi. Su içinde yapýlacak eksersizler, hamile bayanlar için suyun kaldýrma kuvvetinden de faydalanýlarak yapýldýðýnda, daha rahat ve vücudu aþýrý zorlamadan, bebeðe zarar vermeden yapýlabiliyordu. Hamile eþimin kullanacaðý, ikamet ettiðimiz sitenin havuzu, baþka kullanýcýlarýnda olmasý sebebiyle dezenfeksiyon açýsýndan eþimin ve bebeðimizin saðlýðý için risk oluþturabilecekti. Havuz konusundaki yaklaþýk 20 yýllýk birikimim ve bu konuda yeterli yazýlý kaynaðýn olmamasý, yaptýðým tavsiyelerin kulak ardý edilmesi, artýk bu konuda bir þeyler yapma zorunluluðu duymama sebep oldu. Ýlk adým olarak www.havuz.info.tr adresli internet sitesini kurdum ve bu site üzerinden havuz kullanýcýlarýnýn bilinçlenmesi amacýyla konu ile ilgili yazýlarýmý yayýnlamaya baþladým. Ýnternet üzerinden yayýnlamýþ olduðum yazýlarýma olan ilgi ve insanlarýn bilgiye olan açlýðý, beni buradaki bilgileri, daha geniþ, daha kapsamlý olarak bir kitap haline getirmeye teþvik etti. Bu kitap'da, havuz dezenfeksiyonu konusunda bilinçlenerek, oluþabilecek riskleri en aza indirmek veya tamamen ortadan kaldýrmak için neler yapabileceðimizi öðreneceðiz. Unutmayalým ki havuzun kirlenmesine engel olamayýz, fakat havuzun temizlenmesi ve dezenfekte edilebilmesi bizim elimizdedir. Naçizane kitabýmda benimde sizlerle paylaþmaya çalýþtýðým esas konu bu olacaktýr. Bu kitabýmý yazarken insan hayatýnda eðitim ve öðrenimin asla bitmediðini, teknolojinin ve onu yaratan bilginin ne kadar çeþitli olduðunu ve çok daha önemlisi internet vasýtasý ile bilgiye ulaþmanýn ne kadar kolay olduðunu bir kez daha anladým. Ýnternet dünyasýnda akan bilgiden, bilgiye ulaþmanýn kolaylýðýndan dolayý, havuz ve dezenfeksiyon konusunda bir þeyler yazmýþ herkesin bir sözünü, bir cümlesini veya bir paragrafýný mutlaka kullanmýþýmdýr. Benim yaptýðým, karýþýk ve daðýnýk bilgileri, kendi tecrübelerimle harmanlayarak ve kimya mühendisi, kimyager, biyolog, vb. uzman olmayan havuz kullanýcýlarýnýn, hatta eðitim düzeyi daha düþük uygulayýcýlarýn bile anlayabileceði bir dille, kitap haline getirmek oldu. www.havuz.info.tr 4

Bunu yaparken pek çok yerde bilimsel ve bol formülasyonlu açýklamalardan elimden geldiðince kaçýnýp daha kolay anlaþýlabilir, hatta bilimsel bile sayýlamayacak yaklaþýmlar ile doðru sonuçlara, sebep den daha çok sonuç 'a ulaþmaya çalýþtým. Kitabýmý yazarken Temel Su Kimyasý konusunda katkýlarýný aldýðým Ege Üniversitesi Öðretim Görevlisi Kimya Yüksek Mühendisi Erdinç ÝKÝZOÐLU'na, Meslektaþlarým Kimya Yüksek Mühendisi Kemal Bektaþ ve Kimya Mühendisi Çiðdem Özer Su Mikrobiyolojisi konusunda seminer notlarýndan faydalandýðým Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Biyomühendislik Bölümü Öðretim Görevlisi Prof. Dr. Rengin ELTEM'e, Havuz Suyundan Bulaþabilecek Hastalýklar konusunda, Tepe Poliklinik'den Dr. Ali Suat GÜLLÜOÐLU, Dr. Metin Oktay SUBAÞI, Dr. Gokhan Tunç SAKARYA Kitabýmýn Editörlüðünü yapan deðerli arkadaþým Çevre Yüksek Mühendisi Kývanç KASAL'a ve Ýnternet dünyasýnda konu ile ilgili yazýsý, makalesi ve araþtýrmasý olan herkese teþekkürü bir borç bilirim. Saygýlarýmla. Said GÜLLÜOÐLU Kimya Müh. 5 www.havuz.info.tr

Ön Söz............................................................... 3 Ýndeks.............................................................. 6 1. TÜRKÝYEDE YÜZME HAVUZLARININ DURUMU................................. 11 2. HAVUZ SUYUNDA NELER VAR?............................................ 17 Su bulunan baþlýca maddeler ve kaynaklarý................................ 17 Havuz suyunda bulunan baþlýca maddeler................................. 18 TS 11899 Temiz su ve havuz suyunun özellikleri............................. 18 3. HAVUZLARDAN BULAÞABÝLECEK HASTALIKLAR................................ 21 Suda bulunan mikroorganizmalar........................................ 22 Su ile bulaþan hastalýklar............................................... 23 Biyofilm............................................................ 25 Suyla ilgili hastalýklarýn bulaþma þekilleri.................................. 28 A-Bakteriyel Hastalýklar................................................ 29 Basilli Dizanteri (Shigella spp.)........................................... 29 Kolera (Vibrio chlorea)................................................ 29 Gastroenterit (Campylobacter).......................................... 29 Gastroenterit (Enteropatojenik Escherichia coli)............................ 29 Salmonellozis (Salmonella spp.)......................................... 30 Tifo (Salmonella typhi)................................................ 30 Paratifo (Salmonella paratyphi).......................................... 30 Yersiniosis (Yersinia spp.)............................................... 30 Lejyoner hastalýðý (Legionella spp.)....................................... 31 Deri enfeksiyonlarý (Pseudomonas spp. ve Stapphylococcus spp.)............... 31 Miyozit (Aeromonas hydrophila)......................................... 32 Gastroenterit (Vibrio parahaemolyticus).................................. 32 B-Viral Hastalýklar.................................................... 32 Viral Gastroenteritler (Norwalk Ajaný, Rotavirüs)............................ 32 Enfeksiyöz Hepatit (Hepatit A virüsü)..................................... 32 Poliomiyelit (Poliovirüsler)............................................. 33 Aseptik menenjit (Echovirüsler, Coxsackievirüsler)........................... 33 Ensefalit (DiðerEnterovirüsü)........................................... 33 C- Parazit Hastalýklarý.................................................. 33 Acanthamebiasis (Acanthamoeba spp.)................................... 33 Amipli Dizanteri (Entomoeba histolytica).................................. 34 Cryptosporidiosis (Cryptosporidium parvum)............................... 34 Ascariasis (Ascaris lumbricoides)......................................... 34 Balantidial Dizanteri (Balantidium coli).................................... 35 Giardiasis (Giardia Lamblia)............................................. 35 Meningoensefalit (Nagaleria spp. ve Acanthamoeba spp.)..................... 35 Schistosomiasis (Schistosoma spp.)...................................... 35 6 önemli uyarý....................................................... 36 4. HAVUZ SUYUNDA ALG ÜREMESÝ........................................... 38 5. HAVUZ SUYUNDA SICAKLIÐIN ETKÝSÝ........................................ 40 6. SAÐLIK BAKANLIÐI GENELGELERÝ........................................... 41 Yüzme Havuzlarýnýn Tabi Olacaðý Saðlýk Esaslarý ve Þartlarý Hakkýnda Yönetmelik... 48 Saðlýk Bakanlýðý Toz Klor Kullanýmýný Yasakladý mý?........................... 72 7. SAÐLIK BAKANLIÐINCA KONTROL EDÝLMESÝ ÝSTENÝLEN BAKTERÝLER.............. 74 www.havuz.info.tr HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON 6

Toplam Koloni (jerm) Sayýsý............................................. 74 TS EN ISO 6222 (Su kalitesi - Kültürü yapýlabilen mikroorganizmalarýn sayýmý - Agar besiyerinde aþýlama ile koloni sayýmý)..................................... 74 Koliform ve E.Coli bakterileri........................................... 75 TS EN ISO 9308-1 (SU KALÝTESÝ - ESCHERÝCHÝA COLÝ VE KOLÝFORM BAKTERÝLERÝN TESPÝTÝ VE SAYIMI - BOLUM 1: MEMBRANLA SUZME YONTEMÝ)................ 75 Koliform bakteriler................................................... 76 E. coli............................................................. 76 Pseudomonas aeruginosa.............................................. 77 TS EN 12780 (Sular - Ýnsani Tüketim Amaçlý Sular)........................... 77 8. HAVUZLARDAKI KLOR MIKTARI NE OLMALIDIR?............................... 78 Dezenfeksiyon Maddeleri.............................................. 78 Su Hazýrlýk Metot Kombinasyonlarý....................................... 79 Klor Dozajý ve Klor Tesisinin Kapasitesi.................................... 79 Klor Oksidasyon Basamaklarý........................................... 79 Dezenfeksiyon Deðeri................................................. 80 9. HAVUZ SUYUNDA ph 'IN ÖNEMÝ NEDÝR?.................................... 81 10. KLOR ÖLÇÜMÜ NASIL YAPILMALI?.......................................... 83 Serbest Klor......................................................... 83 Baðlý Klor........................................................... 83 Toplam Klor......................................................... 83 11. BAÐLI KLOR NEDÝR?.................................................... 85 12. KLOR ÞOKLAMASI NASIL YAPILIR?.......................................... 86 13. STABÝLÝZATÖR (Siyanürik Asit) NEDÝR?....................................... 88 14. AMONYUM........................................................... 89 15. NITRAT VE NÝTRÝT....................................................... 94 16. ALÜMÝNYUM VE BAKIR.................................................. 94 Alüminyum......................................................... 94 Bakýr............................................................ 95 17. ALKALÝNÝTE NEDÝR?..................................................... 97 18. KALSÝYUM SERTLÝÐÝ NEDÝR?............................................... 98 19. TOPLAM ÇÖZÜNMÜÞ KATI MADDE (TDS) NEDÝR?.............................. 99 20. DOYGUNLUK DEÐERÝ ( Saturation Index,Langelier Ýndeksi ) NASIL HESAPLANIR?.... 100 21. HAVUZ KÝMYASALLARI KULLANIMI ve ÖLÇÜMLERÝ............................ 101 22. HAVUZ KÝMYASALLARI KULLANIMINDA DÝKKAT EDÝLMESÝ GEREKENLER............ 103 KLOR............................................................ 103 ph -............................................................ 104 YOSUN ÖNLEYÝCÝ.................................................... 106 BERRAKLAÞTIRICI (PARLATICI).......................................... 106 ÇÖKTÜRÜCÜ....................................................... 106 ph............................................................ 106 23. HAVUZ MAKÝNE DAÝRESÝ................................................ 106 Havuz filtrasyon sistemi nasýl çalýþtýrýlýr?.................................. 107 Altý yollu vananýn kullanýmý............................................ 108 Süpürge iþlemi yapýlýrken dikkat edilmesi gerekenler........................ 108 Filtre içindeki havanýn yaratacaðý problemler.............................. 109 24. FÝLTRE KUM'UNUN ÖNEMÝ.............................................. 110 Zeolit, Klinoptilolit Nedir?............................................. 111 7 www.havuz.info.tr

25. HAVUZ TEMÝZLÝÐÝ VE SEZON ÖNCESÝ BAKIM................................. 112 26. HAVUZ PROBLEMLERÝ VE ÇÖZÜMLERÝ...................................... 114 Mekanik Problemler................................................. 114 Kimyasal Problemler................................................. 115 a) Taze su ile gelen problemler......................................... 115 b) Kullanýlan kimyasallardan kaynaklanan problemler....................... 115 c) Yetersiz ve doðru kullanýlmayan kimyasaldan kaynaklanan problemler........ 115 27. ALTERNATÝF DEZENFEKSÝYON SÝSTEMLERÝ................................... 118 Ozon............................................................ 118 UV Ýle Dezenfeksiyon................................................. 120 Bakýr Gümüþ Ýyonizasyonu........................................... 120 Tuz ile klor üretimi................................................... 122 28. ALTERNATÝF DEZENFEKTANLAR........................................... 123 Ýyot............................................................ 123 Brom............................................................ 123 Lityum Hipoklorit................................................... 124 Hidrojenperoksit.................................................... 124 Potasyum Permanganat.............................................. 124 Guanidin.......................................................... 124 29. OTELLER ÝÇÝN SEZONLUK HAVUZ KÝMYASALLARI KULLANIM MÝKTARI VE FÝYAT ANALÝZÝ......................................................... 125 30. BAZI BILIMSEL YAZILARDAN KISALTMALAR................................... 127 31. KAYNAKLAR.......................................................... 128 Ek 1. The Swimming Pool and Spa Association................................. 130 ABOUT SPASA NSW................................................. 130 What is SPASA?..................................................... 130 What does SPASA do?................................................ 130 Setting Standards................................................... 130 CODE OF ETHICS.................................................... 130 FACT SHEETS....................................................... 131 Water Balance................................................... 132 Pool Safety...................................................... 135 Solar Heating.................................................... 137 Sanitising the Pool................................................ 139 Gas Pool Heating................................................. 142 Pool Blankets.................................................... 145 Heat Pumps..................................................... 147 Ozone......................................................... 149 Ionisers........................................................ 151 Spa PoolMaintenance............................................. 153 Salt Chlorinators................................................. 156 Saving Water.................................................... 158 Concrete Pools.................................................. 160 Algae.......................................................... 162 Winterising Your Pool............................................. 163 Langelier Index.................................................. 165 Automatic Chlorine............................................... 167 www.havuz.info.tr HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON 8

Filtration....................................................... 169 Ek 2. Pool Standards, 2006 for the Swimming Pool, Wading Pool and Water Spray Park Regulation........................................... 171 I. Definitions and Interpretation....................................... 171 II. Purpose and Scope............................................... 172 III. Construction, Operation and Maintenance of Pools...................... 172 1) Pool Operator Qualifications...................................... 173 2) Filtration and Recirculation....................................... 174 3) Disinfection................................................... 175 4) Monitoring and Recordkeeping.................................... 175 5) Microbiological Sampling........................................ 175 6) Water Quality................................................. 176 7) Anti-Entrapment............................................... 177 IV. Written Policies.................................................. 178 1) Safety and Supervision Requirements............................... 178 2) Notices for Public Safety......................................... 178 3) Public Education............................................... 179 4) Water Quality Issues............................................ 179 5) General Sanitation Plan.......................................... 180 V. Pool Premises................................................... 180 Schedule A: Fecal Contamination Management for Pools Reference Materials.... 181 A. Approval Process for Ultraviolet Treatment............................. 185 B. Inactivation of Viruses, Giardia and Cryptosporidium..................... 187 C. Equivalent CT Values for Chlorination at 25 C............................ 188 Ek 3. Management of Spa Pools Controlling the Risks of Inflection.................. 190 Background to the control of infectious agents in spa pools................... 190 Legislation health and safety, and other relevant law....................... 191 PART 1: REGULATORY REQUIREMENTS................................... 195 1.1 Scope and application.......................................... 195 1.2 Identification and Assessment of the risk........................... 200 1.3 Managing the risk: Management responsibilies, training and competance. 203 1.4 Preventing or controlling the risk from exposure to infectious agents..... 204 1.5 Record keeping................................................ 206 1.6 Responsibilities of designers, manufactourers, importers, suppliers and installers..................................................... 210 PART 2: GUIDANCE ON THE CONTROL OF INFECTIOUS AGENTS IN SPA POOLS..... 210 2.1 Background.................................................. 210 2.2 Treatment programmes......................................... 213 2.3 Monitoring................................................... 215 2.4 Cleaning and disinfection........................................ 224 2.5 Design....................................................... 229 2.6 Whirlpool baths............................................... 238 2.7 Hiring and other commercial uses................................. 239 APPENDIX 1 AUDIT CHECKLISTS......................................... 240 APPENDIX 2 TROUBLE SHOOTING GUIDE................................. 245 APPENDIX 3 SPA POOL WATER TESTING PROCEDURES....................... 245 Ek 4. Cyanurics - Benefactor or Bomb......................................... 250 Bibliography............................................................ 250 9 www.havuz.info.tr

...bu kitap, sevgili eþim Vera ve bir tanecik kýzým Elifsu Sofya ya armaðanýmdýr... "Ýyi bir dezenfeksiyon, pahalý kimyasallarla deðil, doðru kullanýlan kimyasallar ile yapýlýr." www.havuz.info.tr 10

Türkiye de Yüzme Havuzlarýnýn Durumu Kitabýmýza TMMOB Makine Mühendisleri odasýnýn 1993 yýlý mayýs ayýnda çýkardýðý Tesisat mühendisliði dergisinde, sektörümüzün duayenlerinden olan Makine Yük. Müh. Sami Bölükbaþýoðlu ile yapýlan söyleþiden bazý bölümleri size aktararak baþlamak istiyorum. Bakalým 1970 yýlýndan 2010 yýlýna, 40 yýlda neler deðiþmiþ? Soru: Sayýn Bölükbaþýoðlu, ülkemizdeki en eski Yüzme Havuzu Tesisatçýlarýndan birisiniz. Sizce yüzme havuzu nedir, tanýmýný yapar mýsýnýz? S.B: Bugün bilhassa Türkiye'de hýzla geliþmekte olan yüzme havuzu, insanlarýn suya girmekle serinlemekten baþlayýp, hareket, çevrede yarattýðý serinlik ve güzellikle, huzur ortamýyla insanlarý özellikle de aileleri bir araya toplamak için ihtiyaç haline gelmiþ bir olay. Yüzme havuzu bence; görsel olarak temiz ve berrak su, tabaný-duvarlarý ve yüzeyi temiz olan su, ayrýca her an mikro biyolojik açýdan temiz olabilen bir su havuzudur. Tabii bu temizliði saðlayabilmek için; birincisi filtreleme sisteminin, ikincisi de dezenfeksiyon sisteminin çok iyi ve uygun kapasitede yapýlmýþ olmasý gereklidir. Kýsaca yüzme havuzlarý, çok ömürlü ve her an suyun bu temizliðini saðlama niteliðine sahip havuzlardýr. Soru: Yani, birçoklarýnca sanýldýðý gibi dört duvar içinde bir miktar su deðil. S.B: Kesinlikle. Hakikaten bu konuyu bilmeyenler hiçbir zaman havuzun yaný baþýnda ve görünmeyen bir noktada, çok önemli bir makine dairesinin bulunduðunu bilmezler. Soru: Yüzme havuzlarýna olan talebin doðuþunu, ülkemizdeki geliþimini anlatýr mýsýnýz? S.B: Bundan takriben 20 yýl önce modern anlamda havuz istekleri baþlamýþtýr. Yani havuzun Uluslar arasý ölçülerde yapýmý, su devir daiminin saðlanmasý, suyun temizlenmesi ve dezenfeksiyon sisteminin baþarýlý bir þekilde temini arzu edilir olmuþtur. Ancak o zamanlar, denizlerin temiz olmasý, halkýn daha çok deniz kýyýsýna raðbet etmesi, havuz maliyetlerinin yüksekliði havuzun önemini gölgeliyordu. Hatta bir ara Türkiye'de ekonomik krizlerin bulunduðu sýralarda havuz yapýmlarý hayli azaldýðý gibi tek tük yapanlar da yapýldýðýnýn bilinmesini istemezlerdi. Fakat sonra sonra bir ihtiyaç olarak anlaþýldý ve bugün hýzla ve çok miktarda yapýlýyor.... 11 www.havuz.info.tr

Soru: Yüzme havuzu tesisatý denince ne anlaþýlmalý, havuz tesisatý hangi proseslerden oluþuyor? S.B: Yüzme havuzu çok iyi tanýmlanmalý ki tesisatý da ona göre yapýlsýn. Yani bir açýk yüzme havuzu mu kapalý bir mekanda yapýlan havuz mu? Genel maksatlarla kullanýlan bir havuz mu, özel bir ev için yapýlan havuz mu?... HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON Havuzlarýn bu þekilde amacý tayin edildikten sonra, bir havuz hacmindeki suyun kaç saatte bir devir daim yapabileceðini de kesin olarak tayin etmek lazým. Bir olimpik havuzda, hiç düþünmeden, buna 4 saat demek lazým. Bir çocuk havuzunda 2 saat demek lazým. Çok fazla kaplýca olan yurdumuzda, kaplýca havuzlarý söz konusu ise orada bunu 1 saat gibi kýsa süreye düþürmek lazým. Ama sadece 1 aileye hitabeden özel havuzda bu 8 saat olabilir. Tabii iktisadi düþüncelerle, maliyetin biraz daha düþürülmesi maksadý ile site ve apartmanlar için yapýlan daha büyükçe topluluklara hitap eden havuzlarýn devir daim süreleri 4 ile 6 saat gibi bir deðerde tarif edilir ve genelde 6 saat olarak alýnýr. Bunun 4 saate doðru yaklaþmasý su temizliði açýsýndan bir yarar saðlayacaktýr. Havuzlarda kesinlikle mühendisliðin tespit ettiði kýstaslarýn dýþýna çýkmamak lazým. Bir emme sistemindeki, emme borularýnda hiçbir zaman 1,25 m/s hýzdan büyük bir deðerin kabul edilmemesi lazým. Zaman zaman çok küçük boru çaplarý ile oradaki emiþ hýzýnýn alýnabileceði zannedilerek o debinin geçeceði var sayýlýyor. Tabii ki böyle bir þey olmayýnca hesaplarda esas alýnan devir daim süreleri de çok þaþýyor. Gelelim pompa debi ve basýnçlarýna. Pompa debi ve basýnçlarý, gerek devir daim süresi gerekse borulardaki lokal veya boru uzunluklarýnýn getirdiði basýnç kayýplarý ile kum filtresinin en týkanmýþ haldeki basýnç kaybýný da ilave ederek, tüm basýnç kayýplarýný rahat karþýlayacak kapasitede olmalýdýr. Genellikle plastik gövdeli, sessiz havuz pompalan büyük basýnçlar getirememektedir. Ama 12-15 mss civarýndaki bir pompa istenen debiyi karþýlýyorsa matluba muvafýktýr. Basma basýnçlarýnýn 2,5 m/s 'den büyük seçilmemesi, sistemi ve filtrasyonu rahatlatýcý bir etkendir. Kum filtrelerinin kapasitesi, genellikle kesiti ile belirlenir. Bunda da özel havuzlar ve genel maksatlý havuzlar ile tatlý su ya da deniz suyu kullanan ki yurdumuzda deniz suyu da çok kullanýlýr, havuzlarda bu kum filtre hýzlarýnýn deðiþik deðerlerde seçilmesi uygundur. Hatta çevre kirliliði de kum filtrelerinin hýz ve kapasitesi belirlenirken dikkate alýnmalýdýr. Mesela yüksek hýzlý bir kum filtresini çevresi temiz bir özel evde 50m/h'e kadar www.havuz.info.tr 12

seçebiliyor olsak bile çevre kirliliðinden dolayý 10m/h daha eksik yani 40m/h hýzda seçmekte yarar vardýr. Bu, genel maksatlý havuzda 30m/h 'lere düþecektir. Dezenfeksiyon sistemi de tesisatýn bir parçasýný teþkil eder. Dezenfeksiyon sistemi de ana filtrasyon sistemiyle çok mütecanis, çok uyumlu, çok dengeli çalýþacak þekilde seçilip uygulanmalýdýr. Keza suyun ýsýtýlmasý da ayrý bir önem taþýmaktadýr. Soru: Bir yapýnýn tasarýmý yapýlýrken; Mimar, Ýnþaat Mühendisi, Elektrik Mühendisi, Tesisat Mühendisi arasýnda koordineli bir çalýþma söz konusudur. Yüzme havuzu tasarýmýnda da böyle bir çalýþma var mýdýr? S.B: Bir havuzun yapýmý, her halükarda ciddi bir proje ile yapýlmalý. Bu iþin baþýnda da Makine mühendisi yönetmen olmalý. Mimar bir tasarým yapýyor ama can güvenliðinden tutun filtrasyonuna, dezenfeksiyon 'una hatta ve hatta tutunma yerlerinden merdivenine kadar her þeyini Makine mühendisi yönlendiriyor. Buna elektrik mühendisi, statiker, kimya mühendisi ve mimar yardýmcý olmuþ oluyor. Yani bence bir havuzun yapýmý, mimarýn verdiði yerleþim planýna göre tesisatçýnýn ellerine teslim edilecek bir olaydýr.... HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON Soru: Havuzlarda aydýnlatma (mekan ve su altý) ve topraklamanýn öneminden de söz eder misiniz? S.B: Su altý aydýnlatmasý dediðimizde kesinlikle 12 volt ve kesinlikle izole trafolarla teçhiz edilmiþ olmalýdýr. Ve topraklama sisteminin son derece güvenilir uygulanmýþ olmasý lazýmdýr. Birçok havuzcu yýldýrýmdan korunmayý bile düþünmez. Yani betonarmeyi topraklamayý. Halbuki ta civarda bir yere yýldýrým düþer, adam suyun içindedir çarpýlýr. Ýzole trafolarda, trafonun yüksek gerilim tarafýnda bir kýsa devre, diðer tarafa sirayet etmeyeceði için daima bir emniyettir. Ama buna raðmen koruyucu sigortalarla ve topraklama hattýyla havuzu ayrýca emniyete almak lazýmdýr. Soru: Yüzme havuzu tesisatý ile ilgili Türk Standartlarý henüz oluþmamýþtýr. Konuyla ilgili düþünceleriniz nelerdir? S.B: Konuyla ilgili Türk Standartlarý henüz oluþmamýþtýr. Bayýndýrlýk bakanlýðýnýn tariflerinde de yeterli doküman yoktur. Avrupa'da ve Amerika'da birçok standart uygulamalarý vardýr. Biz firma olarak SPASA'yý (Standarts For Swimming Pools) bize yakýn bulmakta ve uygulamaktayýz. SPASA kuruluþunun da üyesi olarak devamlý bir bilgi kaynaðý temin etmekteyiz. Türk Standartlarý Enstitüsü, Türkiye'ye uygun, yüzme havuzu ile ilgili standartlarý çok süratli bir þekilde, bütün yapýmcýlarýn, iþletmecilerin hatta kullanýcýlarýn hizmetine sunmalýdýr. 13 www.havuz.info.tr

Bu gün havuzlarda dikkat ediyoruz serbest klor seviyesi birçok havuzda 0,3 mg/lt seviyesini geçmemektedir, bu eksiktir. Bazý havuzlarda ise 2-2,5 mg/lt seviyelere çýkmaktadýr. Bu da zararlýdýr. Yani bunun her halde Avrupa ve Amerika'da kabul edilen 0,5 ila 1,5 mg/lt seviyeleri arasýnda tutulmasý saðlanmalýdýr. Soru: Standartlarýn oluþumunu ve iþletme sýrasýnda denetimi saðlýklý olarak yapabilecek kurumlar var mýdýr? Bu konuda TMMOB ve Makine Mühendisleri Odasý neler yapabilir? S.B: Ülkemizde bu iþleri yapabilecek kuruluþlar var. Bayýndýrlýk Bakanlýðý Tesisat Dairesi Baþkanlýðý ve TSE'nin yapým sýrasýnda alt yapýyý hazýrlamasý lazýmdýr. Tarifler çok net ve kesin olmalýdýr. Bütün dünyada uygulanan standartlar varken niye bizde olmasýn. Niye bu kadar gecikmiþ olunsun. Havuz yapýmcýlarýnýn da bu konuda gayret sarf etmeleri lazým. En azýndan kendi meslek odalarý ile fikir birliðine ulaþmalarý ve öneriler getirmeleri lazýmdýr. Havuzlardaki su dezenfeksiyonu konusunda Makine Müh. Odasý, Kimya Mühendisleri ve Belediyelerin de denetleme açýsýndan çok yeterli ve yetkili ekiplere sahip olmalarý lazýmdýr. Bir havuzun bir bahçede yapýlýp yapýlmamasýný ince eleyip sýk dokuyan belediye ilgili birimleri, bu iþe ruhsat verdikten sonra bu iþin fiilen nasýl yapýldýðý ve neticede ne elde edildiðini de kesin kes denetlemelidir. Bu havuzlarýn yapýmýndan sonra iþletmenin denetimi de özellikle insan saðlýðý açýsýndan son derece önemlidir. Burada týp fakülteleri ile Hýfzýssýhha Enstitülerine çok önemli görevler düþmektedir. Bu kuruluþlar Türkiye genelinde çok sýký kontroller ve tespitler yapmalý, bir takým istatistik 'i bilgiler vererek hem halký hem de kuruluþlarý bilinçlendirmelidir. Yani bu iþe önayak olmalýdýr.... HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON Gerek üyelerini ve dolayýsý ile üyelerinin çalýþtýðý diðer kamu ve özel kuruluþlarý da bu birliðe davet etmekte büyük katkýsý ve faydasý olacaktýr. Sonra Oda 'lar arasý iþbirliði de burada önem kazanýyor. Bilhassa Kimya Mühendisleri ve Týp kuruluþlarý ile çok sýký iliþkide olmak lazýmdýr. Soru: Tesisat Mühendisliði Dergisi bunun bir baþlangýcý, bir platformu olabilir mi? S.B.:Tesisat Mühendisliði Dergisi, tabii ki bilhassa tüm makine mühendislerinin okuduðu bir dergi olacaktýr. Hakikaten de çok faydalýdýr. Basýnýn bu iþe davet edilmesi lazýmdýr. Çok daha az teknik olmakla beraber halký bilinçlendirmek bu iþi sevdirmek lazýmdýr. Özellikle kitle iletiþim araçlarý kanalý ile, nasýl doðal gaz konusunda halka bilgiler veriliyor, ayný þekilde yüzme havuzlarý ile ilgili de hem iþletmecilere hem de halka www.havuz.info.tr 14

yaygýn bilgi verilmelidir. Çünkü halk saðlýðý açýsýndan doðal gazdan daha az tehlikeli deðil yüzme havuzlarý. Saðlýklý dezenfeksiyon yapýlmamasý halinde bulaþýcý hastalýklarýn, bakteriyel hastalýklarýn hýzla yayýlmasýna neden olabilir çünkü.... HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON Tesisat mühendisliði Dergisi: Sayýn Bölükbaþýoðlu sohbetiniz için size teþekkür ederiz. Sn. Bölükbaþýoðlu ile yapýlan sohbetten anlaþýlacaðý üzere ülkemizde havuz sektörünün baþlangýcý 1970'li yýllarda dayanmaktadýr. TSE ilk çalýþmalarýný TSE 11899/Aralýk 1995 de yayýnlamýþ, 25 Nisan 2000 yýlýnda aldýðý kararla önceki çalýþmayý geçersiz kýlýp TSE 11899 YÜZME HAVUZLARI, SUYUN HAZIRLANMASI, TEKNÝK YAPIM, KONTROL, BAKIM ve ÝÞLETMESÝ GENEL KURALLAR 'ýný yürürlüðe koymuþtur. TSE bu standartlarý yayýnlamasýna raðmen, ne yazýk ki yüzme havuzu yapýlýrken bu standartlarý uygulama zorunluluðu yoktur. Yüzme havuzlarý, masaj havuzlarý, süs havuzlarý, sauna konularýnda faaliyet gösteren firmalar Uygulamalý Havuz Enstitüsü'nün (UHE) temelini 26.01.1995 günü 26 firmanýn katýlýmý ile düzenlenen "Sektörümüzün sorunlarý" konulu toplantýda atmýþ ve derneðin tüzüðü hazýrlanarak, 19 kurucu üyenin imzasý ile 20.04.1995 günü yasal baþvurusunu yapmýþtýr. UHE ye kayýtlý 200 civarýnda firma varken, ülke çapýnda, yüzme havuzlarý, masaj havuzlarý, süs havuzlarý, konularýnda faaliyet gösteren firma sayýsýnýn 1000 in üzerinde olduðu tahmin edilmektedir. UHE ini hali hazýrda dernek statüsünde olmasý ve yarý resmi devlet kuruluþu (Oda) olamamasýndan dolayý denetleme ve yaptýrým yetkisi yoktur. UHE'nin bu yetkiyi kazanmasý halinde, atýksu arýtma tesislerinin proje safhasýnda olduðu gibi, havuz projelerinin de UHE tarafýndan onaylanarak, havuz yapýmýna baþlanabilmesi, birçok tasarým hatasýnýn daha iþin baþýnda bertaraf edilmesini saðlayacaðýný düþünmekteyim. Belediyeler ise bu konuya maalesef daha çok uzaklar... Ülkemizde ilk olarak yüzme havuzlarýnýn mikrobiyolojik ve kimyasal analizlerle denetlenmesi sürecini, 2008 yýlýnda Saðlýk Bakanlýðý baþlatmýþtýr. Saðlýk Bakanlýðý 2008 yýlýnda havuz kimyasallarý üretim sürecinde merdiven altý dediðimiz üretimlerin halk saðlýðýný tehdit eder boyutlara ulaþmasý sebebiyle, üretim sürecinin ruhsatlandýrýlmasýna ve ruhsatsýz ürünlerin piyasadan kaldýrýlmasýna karar vermiþtir. Saðlýk Bakanlýðý, Temel Saðlýk Hizmetleri 15.05.2008 tarihinde yayýnlamýþ olduðu Sayý:B.10.0.TSH.0.10.00.04/121.99 sayýlý genelge ile Ýl ve Ýlçe Saðlýk Müdürlüklerine 15 www.havuz.info.tr

halka açýk havuzlarýn denetlenmesi görevini vermiþtir. Yine Saðlýk Bakanlýðýnýn halka açýk havuzlarda zorunlu tutmayý hedeflediði, Halk Eðitim Merkezlerince (UHE ve Kimya Mühendisleri Odasýnýn da katkýlarýyla) eðitilmiþ ve sertifikalý Havuz Operatörleri bulundurulmasý çalýþmalarý da baþlamýþtýr. Bütün bu olumlu ve olumsuz yönleri ile ülkemizde yaklaþýk 200.000 adet havuzun çoðu, doðru projelendirilmemesi veya bakýmlarýnýn doðru yapýlmamasý nedeniyle saðlýðýmýzý tehdit etmektedir. Özellikle halka açýk havuzlar (Otel havuzlarý, Spor havuzlarý, Site havuzlarý,...vb.) halk saðlýðý açýsýndan büyük riskler taþýmaktadýr. www.havuz.info.tr 16

Havuz Suyunda Neler Var? Suda bulunan baþlýca maddeler ve kaynaklarý ÝYONÝK ÇÖZÜNMÜÞ NON-ÝYONÝK ÇÖZÜNMÜÞ KAYNAÐI POZÝTÝF ÝYONLAR NEGATÝF ÝYONLAR ASKIDA KATI MADDE KOLLOÝDAL GAZLAR Mineraller, katýlar ve kayalar Sodyum Kalsiyum Magnezyum Potasyum Alüminyum Demir Manganez Bakýr Çinko vs... Bikarbonat Karbonat Klorür Florür Nitrat Fosfat Hidroksitler Boratlar Silikatlar Sülfat Kil, Kum ve diðer inorganik katýlar Kil Silikat Ferrikoksit Alüminyumoksit Magnezyumdioksit Karbondioksit Atmosfer Hidrojen Bikarbonat Klorür Florür Toz - Polen Karbondioksit Nitrojen Oksijen Sülfürdioksit Organik madde parçalanm. Amonyak Hidrojen Sodyum Klorür Bikarbonat Hidroksit Nitrik Nitrat Sülfür Organik radikaller Organik katý, organik atýklar Hümik madde içeren, doðal organik bileþikler, sebzeye rengini veren maddeler, diðer organik atýklar Karbondioksit Hidrojensülfit Amonyak Hidrojen Metan Nitrojen Oksijen Yaþayan organizma Algler, Diatomlar, Protozoa, Balýklar vb. Virüsler, Bakteriler, Algler vb. Karbondioksit Amonyak Metan Endüstriyel Alanlar Aðýr metaller içeren inorganik iyonlar Ýnorganik iyonlar, Organik moleküller Kil, silt ve diðer inorganik katýlar, Organik bileþikler Yað, korozyon ürünleri, prozoa vb. Ýnorganikler VOC içeren doðal ve sentetik organik bileþikler pestisitler, virüsler, bakteriler Klorür Sülfürdioksit 17 www.havuz.info.tr

Havuz Suyunda Bulunan Baþlýca Maddeler. KATYONLAR : Sodyum, Kalsiyum, Magnezyum, Potasyum, Alüminyum, Demir, Manganez, Bakýr, Çinko, Kurþun, Amonyum, Hidrojen ANYONLAR : Bikarbonat, Karbonat, Klorür, Florür, Fosfat, Hidroksitler, Boratlar, Silikatlar, Sülfat, Nitrat, Nitrit, Sülfit, Sülfür KOLLOÝDLER : Kil, Kum, Toprak, Silikat, Ferrikoksit, Alüminyumoksit, Magnezyumdioksit, Hümik asitler, Taninler GAZLAR : Karbondioksit, Hidrojen sülfür, Hidrojen, Metan, Azot, Oksijen CANLILAR : Virüsler, Bakteriler, Mantarlar, Protozoalar, Algler, canlý cansýz Böcekler, Kuþ, kedi, köpek vb. Tüyleri ve dýþkýlarý, Bitkiler, yapraklar, Polenler ÝNSAN KAYNAKLI KÝRLÝLÝK : Vücut kiri, yaðý ve teri, Kan, Cerahat, Tükürük, Ýdrar, Dýþký, Sümük, Kozmetikler, Saç DÝÐERLERÝ : Tarým Ýlaçlarý, Gübreler, Boyalar, Klorlu bileþikler TS 11899 Temiz su ve havuz suyunun özellikleri Havuzumuzun temiz ve berrak olmasý için klorla yapýlacak olan dezenfeksiyonun yanýnda mutlaka iyi bir filtrasyonunda olmasý gereklidir. Temiz ve berrak görünen bir havuz, filtrasyonun düzgün olduðunu gösterir, ancak havuzda dezenfeksiyonun yeterli olduðu anlamýna gelmeyebilir. Bunun yanýnda TS 11899 havuza doldurulacak suyun niteliði konusunda aþaðýdaki standartlarý getirmiþtir. Suyun özellikleri Suyun karakteristik nitelikleri içme sularý ile ilgili TS 266' ya uygun olmalýdýr. Deniz ve mineral sularý için, özelliklerine baðlý olmak üzere kýsmen baþka araþtýrma metodlarýda kullanýlmak zorundadýr. Temiz suyun numunesi havuza girmeden önce tesisattan alýnýr. Havuz suyu numunesi yüzeyin 20 cm. altýndan (derinden) alýnýr. Havuz Doldurma Suyunun Özellikleri Doldurma suyu; Ýçilebilen genel ve yaygýn hijyenik sularýn (TS 266'ya uygun) niteliklerini taþýmalýdýr., aksi takdirde ayrý olarak düzenlenmiþ özel bir su hazýrlama tesisinde bu þartlara getirilmesi gerekir. Su hazýrlama iþlemini zorlaþtýran maddeler de ön bir iþlemle önceden sistemden uzaklaþtýrýlýr. Deniz suyu ve tuzlu sulardaki tuz miktarý ile saðlýk açýsýndan problem taþýmayan mineralli sularda ve kaplýca sularýndaki mevcut doðal maddeler dikkate alýnmamalýdýr. Doldurma amacý ile kullanýlan suyun ön bir iþlemle hazýrlanmasý TS 266 ya uygun olmadýðý veya aþaðýdaki deðerlerin aþýlmasý halinde söz konusu olur. Demir 0.1 mg/l (1,8 mmol/m³) Mangan 0.05 mg/l (0,9 mmol/m³) Amonyum 2.0 mg/l (110 mmol/m³) P olarak polifosfat 0.005 mg/l (0,16 mmol/m³) www.havuz.info.tr 18

GRUP No 1.2.1. 1.2.1.1 1.2.1.2 1.2.1.3 1.2.1.4 1.2.1.5 1.2.2. 1.2.2.1 1.2.2.2 1.2.2.3 1.2.2.4 1.2.2.5 1.2.2.6 1.2.2.7 1.2.2.8 1.2.2.8.1 1.2.2.8.2 1.2.2.9 1.2.2.10 1.2.2.11 PARAMETRE Mikrobiyolojik Talepler Koloni teþkil eden birimler (KBE) (20±2) C de Koloni teþkil eden birimler (KBE) (36±1) C de Escherichia coli (36±1) C de Pseudomonas aeruginosa (36±1) C de Legionella pneumophila (36±1) C de Fiziksel ve Kimyasal Talepler Renk (l=436 nm iken spektral absorbsiyon katsayýsýnýn belirlenmesi 5 Bulanýklýk (Bulanýklýk birimi FNU ) Netlik 8 ph Deðeri 2) ie.: Ýsbat edilemez Amonyum (NH 4 ) Konsantrasyonu Doldurma suyundaki nitrat (NO ) konsantrasyonu 3 6 üzerine ilave nitrat konsantrasyonu Doldurma suyunun O 2 deðeri üzerinden 7 Mn VII nin II ye oksitlenebilirliði KMnO 4 olarak doldurma suyunun deðeri üzerinden KMnO 4 kullanýmý 8 Ag/AgCl 3,5 m.kcl elektrot için redox deðeri Tatlý sular için a. 6,5 ph deðeri 7,3 b. 7,3 ph deðeri 7,6 Deniz sularý için a. 6,5 ph deðeri 7,3 b. 7,3 ph deðeri 7,6 Klorür miktarý >500 mg/l. Ayný zamanda 0,5 mg/l den daha yüksek bromür veya iyodür 8 içeren sular için redox gerilimi 8-13 Serbest klor 10-12 - 13 Baðlý klor a. Tatlý suda b. Deniz suyunda a. Genel b. Sýcak masaj havuzlarýnda 3) Su sýcaklýðý 23 C filtre edilmiþ suda (dezenfeksiyondan önce) 4) Sýcak masaj havuzlarýnda ve su sýcaklýðý 23 C olan havuzlarda. 5) Bulanýklýk birimi FNU: Formazine Nephelometric birimler 6) Ozon kademeli su hazýrlýk iþlemleri için geçersizdir BÝRÝM l/ml l/ml l/100ml l/100ml l/100ml l/m 5 FNU mmol/m³ mg/l mmol/m³ mg/l mg/l mg/l mg/l mv mv mv mv mv mg/l mg/l mg/l TEMÝZ SU min maks --- --- --- --- --- --- --- --- 6,5 6,5 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 0,3 0,7 --- 20 20 2 i.e. 2 i.e. 2-3 i.e. 0,4 0,2 --- 7,6 7,6 5,5 0,1 --- --- 0 0 0 --- --- --- --- --- ihtiyaca göre 0,2 HAVUZ SUYU min maks --- --- --- --- --- --- --- Havuz dibi net olarak kolayca görülmeli 6,5 7,6 6,5 7,6 --- 5,5 --- 0,1 --- 322 --- 20 --- 0,75 --- 0,75 --- 750 --- 770 --- 700 --- 720 --- Sýnýr deðer denenerek belirlenir 9 0,3 0,7 9 --- 100 100 2 i.e. 2 i.e. 2-4 i.e. 0,5 0,5 3 0,6 9 1,0 9 0,2 19 www.havuz.info.tr

7) Yüksüz tesiste filtre edilmiþ suyun oksitlenebilme deðeri doldurma suyunun altýnda ise, burada düþük olan deðer referans olarak alýnýr. Doldurma suyunun oksitlenebilme deðeri 0.5mg/l O 2 veya 2mg/l KMnO 4'nýn altýnda ise 0.5 mg/l O 2 veya 2mg/l KMnO 4 deðeri referans olarak kabul edilir. Ozonlu iþlemlerde: iki misli deðerler 8) Serbest klor, ph ve Redoks gerilimi ölçümü için ölçü suyu hattý (Doðrudan havuzdan ölçüm için numune su alan) ve buradan referansla çalýþan su kontrol ve ayar tesisi (Sabit ve sürekli, doðru ayarlanmýþ), su kontrol, ayar ve kayýt ünitelerinden oluþan bir elektronik sistem (Su kontrol, ayar ve kayýt tesisi) bulunmalýdýr. Ölçü suyu akýþýndaki gecikme en çok 0.5 dakikayý, ölçme sistemindeki ölçüm gecikmesi ise 1 dakikayý aþmamalýdýr. Redoks ölçümünde tolerans 20mV'u aþmamalýdýr. Ölçülen redoks deðeri olmasý gereken min. Deðerinin 50mV daha altýnda ise su hazýrlýk tesisi ve iþletme þartlarý gözden geçirilmeli,sebep araþtýrýlmalý ve düzeltilmelidir. Ph deðerinin elektro metrik olarak ölçümünde tolerans ± 0.1 doðrulukla gerçekleþmelidir. Amperometrik klor ölçümünde olasý hata sýnýrý en fazla 0.05 mg/l olmalýdýr. PH ve serbest klor için verilen minimum ve maksimum deðerlerin sýnýr deðerler olduðu unutulmamalýdýr. Deðerler baþkaca metot ve referanslarla en az günde bir kez ölçülmeli, su kontrol, ayar ve kayýt tesisinin güvenilirliði test edilmelidir. Su kontrol, ayar ve kayýt tesisleri talep edilen (Ayarlanmýþ) deðerlerin dýþýnda sudan olumsuz referanslar aldýklarýnda, yüzenler ve iþletmeciyi uyaracak bir ikaz düzeneðine sahip olmalýdýrlar. Kayýt ünitesi (Grafik veya bilgisayarlý) bulunmadýðý hallerde deðerler bir iþletme defterine saat baþý kaydedilip saklanmak zorundadýr. Ayrýca müþteri ve yüzücülerin bu deðerleri her an bilme haklarý vardýr. 9) Mikrobiyolojik taleplerin karþýlanabilmesi için kendine özgü koþullarý bulunan yüzme havuzu tesislerinde ve belli iþletme þartlarýnda daha yüksek konsantrasyonlar gerekebilir. Mikrobiyolojik taleplerin karþýlanmasý mutlak gerekliliktir. Bu durumu meydana getiren sebepler ve çözümler araþtýrýlmak zorundadýr. Havuz suyundaki serbest klor konsantrasyonu her halükarda 1.2mg./l. üst sýnýrýný aþamaz. 10) Belirtilen sýnýr deðerini yerine getiremeyen tesisler, bu standardýn yürürlüðe girmesinden itibaren 5 yýl içinde bu standardýn gereklerini ve belirtilen talepleri yerine getirmek zorundadýrlar. Bunun için tesislerini bu standardýn taleplerini cevaplayacak þekilde yenilemek veya ilave yapmak zorundadýrlar. 11)Açýk yüzme havuzlarýnda mikrobiyolojik þartlarýn yerine getirilebilmesi için klor konsantrasyonu olarak daha yüksek deðerler kullanýlabilir. 12)Devamlý olarak taze su ile beslenen ( geçerli deðildir. 2m3 ) sauna tesislerindeki soðuk þok havuzlarý için 13) Bromür ve iyodür içeren sularda klor olarak baðlý veya serbest halojen Burada ileride daha detaylý deðineceðimiz ORP (Redox) deðerlerine dikkat etmeniniz öneriyorum. Tatlý suda ph 6.5-7.3 aralýðýnda ise min. redox gerilimi 750 mv, 7.3-7.6 aralýðýnda ise min. redox geriliminin 770 mv olmasý gerektiði belirtilmektedir. Unutulmamalýdýr ki 750 mv bu þartlarda bize 0.6 ppm klor oraný verecektir. Eðer ORP elektrodunuz serbest kloru gösteren özel bir elektrot deðil ise aldýðýnýz sonuç Toplam klor oranýndýr. www.havuz.info.tr 20

Havuzlardan Bulaþabilecek Hastalýklar Bu bölümde bahsi geçen konular sizleri havuzlardan uzaklaþtýrmak veya korkutmak için anlatýlmamýþtýr. Buradaki amacýmýz, havuz suyunun iyi dezenfekte edilmediði takdirde neler olabileceði konusunda sizleri bilinçlendirmektir. Hayatýn kaynaðý olan su, vücut aðýrlýðýmýzýn %65'ini, kanýmýzýn %80'ini, dünyamýzýn ise %75'ini oluþturmaktadýr. Ýnsan günde 2.5 lt su içerek, yýlda vücut aðýrlýðýnýn 5 katý suyu tüketir. Tüketilen bu suyun % 50'si böbrekler, % 25'i deri, % 20'si idrar ve % 5'i ise dýþký ile atýlýr. Dünya Saðlýk Örgütü, bulaþýcý hastalýklarýn kaynaklandýðýný belirtmektedir. % 80 oranýnda kirli sulardan Endüstriyel ve evsel atýksularýn, kullandýðýmýz yeraltý ve yerüstü sularýný nasýl kirlettiði aþaðýdaki resimde temsili olarak gösterilmektedir. Dünyada her yýl 5 ila10 milyon insan kirli sulardan kaynaklý hastalýklar sebebi ile ölmektedir. Bu nedenle temel ihtiyacýmýz olan suyun dezenfeksiyonu, içme ve kullanma sularýnda büyük önem arz etmektedir. 21 www.havuz.info.tr

Yüzülen ortamýn kirliliðine baðlý olarak bir çok saðlýk sorununun ortaya çýktýðý ve bunlarýn baþýnda enfeksiyon hastalýklarýnýn (bakteri, virus, mantar, parazit sebebiyle oluþan ateþli hastalýklar) geldiði belirlenmiþtir. Suda Bulunan Mikroorganizmalar Suda bulunan mikroorganizmalarý üç grupta toplayabiliriz: A- Suda doðal olarak bulunan mikroorganizmalar : Spirillum, Vibrio, Pseudomanas, Achromobacter, Chromobacter türleri ile Micrococcus ve Sarcina'nýn bazý türleri. B- Toprakta yaþayan mikroorganizmalar : Bunlar; Bacillus, Streptomyces ve Enterobacteriacea'nýn saprofit üyeleridir. Topraðýn yýkanmasý sonucu veya yaðmur ile suya karýþýrlar. C- Normal olarak insan ve hayvanlarýn baðýrsaklarýnda bulunanlar : Baþlýcalarý; Esherichia coli, Streptococcus faecalis, Clostridium perfiringens ve baðýrsak patojenleridir (Salmonella ve Vibrio comma gibi) Su kirliliðinde en önemli etken mikrobiyal kirlilik, özellikle de patojenik (hastalýk yapýcý) organizmalar dýr. Su kirliliðinin en tehlikeli þekli ise su ortamýna insan dýþkýsýnýn girmesidir. Bir çok hastalýk insan veya bazen hayvanlarýn patojen saçan dýþkýlarýnýn su veya gýdalarý kirletmesi ile ve daha sonra bunlarýn tüketilmesiyle dýþký-aðýz rotalý (aþaðýda gösterildiði þekilde) bir yolla bulaþmaktadýr. ölmesidir. HAVUZ, ÇOCUK ve DEZENFEKSÝYON Tüm dünya ölçeðinde düþünülecek olursa, ishaller kalp hastalýklarýndan sonra ölümlerin ikinci önemli nedenidir. Geliþmemiþ ülkelerde ise, en sýk ölüm nedenlerinin baþýnda ishaller gelmektedir. Asya, Afrika ve Latin Amerika'da her y ý l 4. 6 0 0. 0 0 0-6.000.000 çocuðun ölümüne yol açmaktadýr. Bunun anlamý günde 10.000 veya dakikada 7 çocuðun www.havuz.info.tr 22

SU ÝLE BULAÞAN HASTALIKLAR Hastalýk Neden Olan Mikroorganizmalar Mikroorganizmalarýn Suya Nereden Bulaþtýðý Semptomlar Gastroenteris Rotavirüs Salmonella Enteropatojenik E.Coli Ýnsan dýþkýsý Hayvan veya Ýnsan dýþkýsý Ýnsan dýþkýsý Akut ishal veya kusma Tifoid Salmonella Typhosa Ýnsan dýþkýsý Baðýrsak iltihabý, dalak büyümesi, yüksek ateþ, bazen ölümcül Dizanteri Shigella Ýnsan dýþkýsý Ýshal, nadiren ölümcül Kolera Vibrio comma Ýnsan dýþkýsý Kusma, þiddetli ishal, hýzlý su kaybý ve ölüm Bulaþýcý Sarýlýk (viral) Hepatitis A Ýnsan dýþkýsý ve kirli suda yetiþmiþ canlýlar Ciltte sararma, karaciðer büyümesi, karýn aðrýsý, nadiren ölümcül Amipli Dizanteri Entomoeba Histolytica Ýnsan dýþkýsý Hafif ishal, kronik dizanteri Giardiasis Giardia lamblia Hayvan veya Ýnsan dýþkýsý Ýshal, kramp, bulantý veya genel halsizlik, ölümcül deðil (1-30 hafta sürebilir) Cryptosporidiosis Cryptosporidium Hayvan veya Ýnsan dýþkýsý Ýshal, mide aðrýsý (ortalama 5 gün sürer) Yukarýda bahsi geçen bu hastalýklara neden olabilecek, havuzlar kadar dezenfeksiyonuna dikkat edilmesi gereken diðer bir bölüm ise, havuz etrafýnda bulunan ve ortak kullanýma açýk; duþlar, soyunma odalarý ve tuvaletlerdir. Ülkemizde yüzme havuzlarýnýn sayýlarýnýn artýþý ile doðru orantýlý olarak Su ile Bulaþan Hastalýk (SBH) vakalarýnda büyük artýþ gözlenmektedir. Yüzme havuzlarýndaki tehlikeli mikroorganizmalarý, kaynaklarýna göre 2 gruba ayýrmaktayýz. Fekal (dýþký) Kaynaklý Virüsler ; Adenovirüs, Hepaptit A, Norovirüs, Enterovirüs 23 www.havuz.info.tr

Bakteri ; Shigella spp., E. coli Protoza; Giardia, Cryptosporidium Fekal (dýþký) Kaynaklý Olmayan Virüsler ; Adenovirüs, Popillomavirüz, Noluscipoxvirüs Bakteri ; Legionella spp., Pseudommonas spp., Mycobacterium spp., Stophylococcus aureus, Leptospira spp. Protoza; Naegleria fowleri, Acanthamoeba spp., Plasmodium spp. Fungus; Trichophyton spp., Epidermophyton floccosun Yukarýda deðinilen mikroorganizmalarýn ortak özellikleri, suyla bulaþmalarý ve hastalýk oluþturduklarýnda temel semptomun ishal olmasýdýr. Dýþký ile temas riski, özellikle bez kullanan, yürüme çaðý çocuklarý ve ishal olmuþ yetiþkinlerin bulunduðu yüzme havuzlarýnda yüksektir. Ýshal rahatsýzlýðý olan kiþilerin havuzu kullandýklarý esnada, yanlýþlýkla ortama karýþtýracaklarý 0,14 gramlýk (2 damla) dýþký, yüzme havuzunu kirletmek için yeterli olacaktýr. 10 11 6 1 gram dýþkýda 10 Hepatit A virüsü, 10 Noravirüs, 10 Ecovirüs belirlenmiþtir. Yüzme havuzlarý; dar bir ortamda çok sayýda insanýn kullanmasý yönüyle, suyla bulaþan mikroorganizmalarýn yayýlmasý için çok uygun bir ortamdýr. Dezenfeksiyon, havuzlarda Su ile Bulaþan Hastalýklar için önemli düzeyde koruma ve kontrol saðlamakla birlikte, dezenfeksiyonun sürekliliðinin saðlanamamasý, havuz bakýmýnýn iyi yapýlamamasý, hastalýklarýn bulaþma riskini artýrmaktadýr. Böylesi ortamlarda, klora duyarlý mikroorganizmalar bile yayýlabilmektedir. Fekal (dýþký) Kaynaklý Kirlenme; Fekal (dýþký) kaynaklý havuz kirlenmesinde, havuzu kirleten mikroorganizmalarýn yok edilmesi için gereken zaman ve klor miktarý ; 1 mg/lt (ppm) Serbest klor, ph 7.5 ve havuz suyu sýcaklýðý 25 C olduðu koþullarda Dezenfeksiyon Deðeri = Serbet klor miktarý * Zaman Bu örnekleme göreceðimiz gibi havuzda, dýþký ile kirlenme tespit edildiði anda öncelikle kirletici kaynak katý ise bir kepçe ile havuzdan hemen alýnmalý ve kullanýlan kepçe 100 ppm lik bir klor solüsyonu ile yýkanmalýdýr. Havuz kullanýma kapatýl-malý, kirletici kaynaðýn bertaraf edilebilmesi için, klor þoklamasý yapýlarak zamanýn kýsaltýlmasý saðlanmalýdýr. Örneðin havuz suyumuza Fekal (dýþký) Kirletici Dezenfeksiyon Deðeri Cryptosporidium protozasýnýn E. Coli 1 dakika dan az girdiðini kabul edersek 1 ppm Hepatit-A 16 dakika lik klor miktarý içindeki Dezenfeksiyon Deðeri 9600 dk Giardia 20-45 dakika dýr. Klor þoklamasý ile klor Cryptosporidium 9600 dakika miktarý 30 ppm çýkarýldýðý www.havuz.info.tr 24

takdirde Dezenfeksiyon Deðeri 320 dk (yaklaþýk 5.30 saat) düþer, bu zaman geçildikten sonra havuzumuzu tekrar kullanýma açabiliriz. Klor þoklamasý yapýldýðýnda sirkülasyon kesintisiz olarak devam etmelidir. Fekal (dýþký) Kaynaklý Olamayan Kirlenme Burada karþýmýza 2 ana kirletici kaynaðý çýkmaktadýr. Birincisi yüzücüler, Ýkincisi ise havuz duvar, boru tesisat veya filtre kumlarý üzerinde oluþabilen biyofilm tabakalarýdýr. Yüzücüler ; Burada havuzlarýn kirlenmesine sebep olan en önemli etken, mantar ve/veya virüs tarafýndan enfekte edilmiþ yüzücülerdir ki, bunlar herkesin ortak kullaným alaný olan duþlar, soyunma odalarý, tuvaletler gibi rutubetli ortamlardan çýktýktan sonra, duþ almadan havuz girmeleri sebebiyle çevresel kaynaklý kirleticileri havuzlara rahatlýkla taþýyabilmeleridir. Örneðin yüzme havuzu konjonktivitesi, Adenovirüslerin neden olduðu ve yüzücülerde göz kýzarýklýðý, boðaz iltihabýna sebep olan bir rahatsýzlýktýr. Çocuklardaki viral gastroenterit ve yetiþkinlerdeki viral diyare'ye (ishal) Rotavirüslerin sebebiyet verdiði belirlenmiþtir. Biyofilm : Biyofilm, canlý veya cansýz bir yüzeye yapýþarak kendi ürettikleri polimerik yapýda jelsi bir tabaka içinde yaþayan mikroorganizmalarýn oluþturduðu topluluk olarak tanýmlanabilir. Bu jelsi tabaka, bakteri hücreleri tarafýndan üretilen EPS adý verilen polisakkarit bazlý bir kafestir. EPS, terminolojide extracellular polymeric substances, teriminin karþýlýðý olarak kullanýlmaktadýr. EPS'yi biyofilm tabakasýnda bakterilerin hücre dýþýna saldýklarý ve onlarý bir arada tutan çimento gibi düþünebiliriz. Havuzlarda biyofilm tabakasý, derz aralarýnda, havuz içi sirkülasyonun oluþmadýðý ölü bölgelerde, fittings sistemi içinde ve kum filtrelerinin içinde kumlarýn üstünde oluþa bilmektedir. Özellikle kýþýn kullanýlmayan havuz sistemlerinde ve kum filtrelerinde biyofilm oluþumu daha fazla gözlenmektedir. Biyofilm tabakasý besin maddelerini biriktirmesi, içindeki mikroorganizmalarý dezenfektanlardan, bakterileri yiyerek beslenen canlýlardan, virüslerden ve ph dalgalanmalarýndan korumasý gibi birçok avantajý sunmaktadýr. Su sistemlerinde bakterilerin çoðalmasý ve biyofilm tabakasýnýn oluþumu halk saðlýðý açýsýndan büyük bir problem oluþturur. 25 www.havuz.info.tr