DİVAN EDEBİYATI. Divan edebiyatı, Türklerin, on üç ve on dokuz yüzyıllar arasında Anadolu da

DİVAN EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİ Divan edebiyatı, Türklerin, on üç ve on dokuz yüzyıllar arasında Anadolu da oluşturdukları, temelinde İslam dininin bulunduğu Türk, Arap ve İran edebiyatlarının karışımı, ortak kültürün ürünü olan bir edebiyattır. Nazım birimi genellikle beyittir Bu edebiyatta cümle beyitte tamamlanır. Buna da parça güzelliği denir. Aruz ölçüsü kullanılır. Az da olsa hece de kullanılmıştır. Dili Arapça, Farsça ve Türkçe karışımı olan Osmanlıcadır. Şiirlerde genellikle tam ve zengin uyak kullanılmıştır. Şiirlerin konuyu içeren başlıkları olmadığı için şiirler nazım biçimlerine göre ya da rediflerine göre adlandırılmışlardır. Duygu ve düşünceler değişmez sözlerle (Mazmun) anlatılır. Anlatılan şey değil, anlatış biçimi ön plandadır. Soyut bir edebiyattır. İnsan ve doğa gerçekte olduğundan farklı ele alınmıştır. Aydın zümrenin edebiyatıdır. Medrese kültürü hâkimdir. Genellikle saraya ve çevresine seslenir. Sanatlara bolca yer verilmiş, sanat yapmak amaç durumuna gelmiştir. Ulusal bir edebiyat olmayıp dinin etkisiyle şekillenmiştir. Arap ve İran edebiyatının etkisi çok fazladır. Şiirlerde daha çok aşk, sevgili, içki, din ve kadercilik gibi konular işlenmiştir. Şiir ön planda tutulmuş, düz yazıya az yer verilmiştir. Nesir alanında tezkireler (biyografi), münşeatlar (mektuplar), tarihler, dini metinler ve nasihatnamelere de rastlanmaktadır. Bunlarda da sanat yapma amacı ön plandadır. www.harunardic.net 1

Divan edebiyatına Yüksek Zümre Edebiyatı, Havas Edebiyatı, Klasik Türk Edebiyatı gibi isimler de verilir. Fakat şiirler Divan denen kitapta toplandığı için daha yaygın olan ismi divan edebiyatıdır. Divan edebiyatının kaynakları din, tasavvuf, Kur an, hadis, peygamber hikâyeleri, evliya menkıbeleri, İran ve İslam mitolojisidir. Şiirlerin kişi ve toplum yaşayışı ile ilgili gerçeklere, doğaya ilgileri azdır. Divan şiirinde aşk ön plandadır. Ama bu aşk hem dünyevi hem de tasavvufidir. Sanat sanat içindir. A-) DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ BEYİTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ 1-) GAZEL Divan şiirinde en çok kullanılan nazım şeklidir. Aşk, sevgi, güzellik ve içki konularını işleyen şiirlerdir. Lirik bir nazım biçimidir. 5-15 beyit arasındadır Kafiye düzeni: aa ba ca da ea Beyitler arasında genellikle konu bütünlüğü olmaz. Divan edebiyatında Fuzuli, Baki, Nedim önemli gazel şairleridir. Konu bakımından Halk şiirindeki koşmaya benzer. Gazelde bütün beyitler aynı konuyu işliyorsa bu tür gazellere yek-ahenk; bütün beyitler aynı söyleyiş güzelliğindeyse bu tür gazellere de yek-avaz denir. İlk beytine matla(doğuş yeri) son beytine makta (kesme yeri, sonuç) denir. Şairin mahlâsını söylediği beyte (genellikle son beyit) taç beyti denir. Gazelin en güzel beytine de beytül-gazel ya da şah beyit denir. www.harunardic.net 2

Gazelin ikinci beyitine hüsn-i matla; gazelin sondan bir öncekine beyitine de hüsn-i makta denir. Sözlük anlamı kadınlarla âşıkane sohbet etmektir. Gazeller redifleriyle adlandırılır. İlk beyti kafiyeli gazellere Musarra denir. GAZEL ÇEŞİTLERİ: Gazel-i Mükerrer: Tekrir sanatı kullanılarak yazılan gazellere verilen isimdir. Mürâcaa gezel: Dedim-dedi şeklinde yazılan gazellere verilen isimdir. Müşterek gazel: İki şairin birlikte yazdığı gazellerdir. Musammat gazel: Dize ortalarında iç kafiye bulanan gazellere denir. Müselsel gazel: Her beyti kendi arasında kafiyeli olan gazellere verilen isimdir. KONULARINA GÖRE GAZELLER: Âşıkâne Gazel: Aşkla ilgili mutluluk ve acı gibi içli duyguların dile getirildiği gazellerdir. Fuzuli bu gazelde önemlidir. Rindâne Gazel: Yaşamdan zevk alma ve hayatı boş verme gibi konularda yazılan gazellerdir. Baki bu gazelde ön plana çıkmıştır. Şühâne Gazel: Sevgilinin güzelliği, cazibesi ve ona duyulan arzuyu anlatan gazellerdir. Nedim bu gazelde önemlidir. Hikemî Gazel: Öğretici nitelikli gazallerdir. Nabi bu gazelde önemlidir. Sûfiyâne Gazel: Tasavvûfî düşüncenin hâkim olduğu gazellerdir. Not: Aşağıdakilerden hangisi bir gazelin veya kasidenin ilk ya da son beyitinden alınmıştır sorularında şuna dikkat edilmeli: www.harunardic.net 3

Eğer ilk beyit ise(matla beyit de denir) aa şeklinde kafiyelenir. Ne tende cân ile sensiz ümîd-i sıhhât olur Ne cân bedende gâm-ı firkatûnle rahat olur(nefi) Eğer son beyit(makta beyit ya da taç beyit de denir) ise bu beyitte şairin adı ya da mahlası geçer. Nedür bu tâli ile derdi nef î-i zârun Ne şûhı sevse mülâyim dedükçe âfet olur(nefi) 2-) KASİDE Kelime anlamı kastetmek, yöneltmektir. Arap edebiyatından alınmıştır. Bölümlerden oluşur. Nesib/Teşbib (giriş), girizgâh, tegazzül, methiye, fahriye dua. Türk edebiyatında, genellikle din ve devlet büyüklerini övmek için yazılan şiirlerdir. Beyit sayısı genellikle 33-99 arasındadır. Kafiyelenişi gazeldeki gibidir: aa ba ca da... İlk beytine matla; son beytine makta; en güzel beytine beytül-kasid; mahlâs beytine de tac beyit denir. Nefi, kasideleriyle meşhurdur. Türüne, giriş bölümünün konusuna veya redifine göre isimlendirilebilir. Rediflerine göre: Su Kasidesi (Fuzulî), Güneş Kasidesi (Ahmet Paşa)... Konularına göre tevhit, münacat, naat, methiye olmak üzere türlere ayrılabilir. www.harunardic.net 4

Kasidenin Bölümleri: Nesib (teşbib):kasidenin giriş bölümüdür. Asıl konudan farklı konular vardır. Girizgâh: Asıl konuya giriş yapmak üzere düzenlenmiş bölümdür. Medhiye: Kasidenin sunulduğu kişinin, yani padişahın veya bir devlet büyüğünün övüldüğü bölümdür. Tegazzül: Şairin, genellikle medhiyeden sonra bir gazel söylediği bölümdür. Fahriye: Şairin kendini övdüğü bölümdür. Dua: Şairin, kendisi ve övdüğü kişi için Allah tan yardım dilediği bölümdür. Bu bölümde şairin mahlâsı geçer ve bu mahlâs beytine Taç Beyit denir. Not: Fahriye ve Tegazzül her kasidede bulunmayabilir. 3-)MESNEVİ Günümüzdeki hikâye ve romanın bir bakıma o zamanki kullanımıdır. Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir (beyit sayısı sınırsızdır) Mesnevinin ilk bölümüne Dibace(ön söz), son bölümüne Hatime(son söz) asıl konunun işlendiği bölüme Âgâzı Dasitan denir. İran edebiyatından alınmıştır. Genellikle aruzun kısa kalıplarıyla yazılır. aa bb cc dd ee... şeklinde kafiyelenir. Klâsik halk hikâyeleri, destanî konular, aşk hikâyeleri, savaşlar, dinî ve felsefî konuları işlenir. Beş mesneviden oluşan eserlere(bugünkü anlamıyla setine) hamse denir. www.harunardic.net 5

Hamse sahibi şairler: Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya, Atai, Hamdullah Hamdi, Nergisi, Sabit Leylâ ve Mecnun, Hüsrevi Şirin, Harname, İskendername, Cemşid ü Hurşid, Hayriye, Hayrabat, Hüsnü Aşk, Risaletün Nushiye önemli mesnevilerdir. Kelime anlamı ikili, ikişer ikişerdir. Not: Hangi şiir bir mesneviden alınmış olabilir diye soru sorulduğunda cevap kafiyesi aa olan şiirdir. Yani her iki dizenin de birbiri ile kafiyeli olması mesneviden alınmış olabileceğine işarettir. Örnek: Bir eşek var idi za'if ü nizâr Yük elinden katı şikeste vü zâr(şeyhi) 4-) KITA Genellikle iki beyitten oluşur. (En fazla 12 beyit) Gazelin bir başka şekli gibidir. Gazeldeki matla beyiti yoktur. Genelde mahlas kullanılmaz. Önemli bir düşünce, hikmet, nükte, yergi gibi konularda yazılır. Kelime anlamı parça, bölük, cüzdür. 5-) MÜSTEZAT Kelime anlamı artmış, çoğalmıştır. Gazelin özel biçimidir. Uzun dizelere kısa bir dize eklenerek yazılır. Uzun mısralara eklenen kısa mısralara ziyade denir. Konu bakımından gazelden farkı yoktur. www.harunardic.net 6

DÖRTLÜKLERLE KURULANLAR 1-) RUBAİ Az sözle çok şey söylemek esastır. İran edebiyatından geçmiş bir nazım biçimidir. Tek dörtlükten oluşur. Kafiye şeması: aaxa şeklinededir. Kendine özgü aruz ölçüleriyle yazılır.(24 kalıp aruz kalıbı ) Daha çok dünya görüşü, felsefi ve tasavvufi düşünce, maddi ve manevi aşk özlü bir biçiminde işlenir. Ömer Hayyam, Yahya Kemal ve Arif Nihat Asya önemli rubai şairleridir. Genellikle mahlas kullanılmaz. 2-) TUYUĞ Türklerin Divan şiirine kazandırdığı nazım şeklidir. Maninin karşılığı sayılabilir. Tek dörtlükten oluşur. Kafiyelenişi rubaiyle aynıdır. aaxa Aruzun yalnız fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılır.(11 li heceye denk gelir.) Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir. Kadı Burhaneddin kurucusu ve en önemli temsilcisidir. Rubaide olduğu gibi genellikle mahlas kullanılmaz. Not: Tek dörtlük verilip nazım şeklinin hangisi olduğu sorulduğunda genelde rubai ve tuyuğ arasında kalınmaktadır. Cevabın hangisi olduğu ise hece sayılarına bakılarak anlaşılabilir. www.harunardic.net 7

Eğer hece sayısı 11 ise cevap tuyuğ; 11 dizeden az veya fazla ise cevap rubai olmaktadır. Tabiî ki bu iki tür hece ile yazılmaz aruz ile yazılır ama soruda aruz kalıbı bulmakla zaman kaybetmemek için bu yöntem kullanılır. Tuyug ve rubai nazım biçimlerinin kıyaslaması Rubai İran kökenli bir nazım biçimiyken tuyug Türklere özgüdür. Rubai kendine özgü 24 aruz kalıbıyla yazılırken tuyug tek bir aruz kalıbıyla yazılır. Tuyug Anadolu sahası Türk edebiyatında çok rağbet görmemekle birlikte daha çok Azeri ve Çağatay sahası Türk edebiyatında kullanılmışken rubaide böyle bir durum söz konusu değildir. Rubai tuyuga göre daha uzun süre kullanılmıştır. Tuyugda cinaslı uyak kullanılırken rubaide kullanılmaz. Her ikisinde de mahlas kullanılmaz. Her ikisi de aaxa şeklinde kafiyelenir. 3-) MURABBA Dört mısralık bölümlerden meydana gelen bir nazım şeklidir. 3-7 dörtlük arasında oluşur. Aruzun her ölçüsüyle yazılabilir. Her konu işlenebilir. Özellikle felsefî, didaktik, dini ve aşk konuları işlenir. aaaa bbba ccca... ya da bbba ccca ddda... Taşlıcalı Yahya ve Namık Kemal önemli isimlerdir. 4-) ŞARKI Türklerin Divan edebiyatına kazandırdığı bir nazım şeklidir. Genellikle aşk ve güzellik konularını işler www.harunardic.net 8

Bestelenmek üzere yazılmış şiirlerdir. Birinci dörtlükte 2. ve 4. diğer dizelerde 4. Mısralar aynen devam eder bunlara da nakarat denir. abab cccb dddb genelde. 3-5 dörtlük arasındadır. Nedim bu nazım şeklinin en önemli şairidir. Şarkı nazım biçimini ilk defa Naili kullanmıştır. En çok şarkı yazan sanatçı: Enderunlu Vasıf BENTLERLE KURULANLAR 1-) TERKİB-İ BEND Bentlerle kurulan uzun bir nazım biçimidir. Yaşamdan, talihten şikayet; felsefi düşünceler, dini, tasavvufi konular ve toplumsal yergilerin işlendiği şiirlerdir. 5-15 bent arasındadır. Her bent de 5-10 beyitten oluşur. aa ba ca da gazel gibi kafiyelenir. Her bendin sonunda vasıta denen farklı beyitler bulunur ve bu beyitler bentlerden ayrı olarak kendi aralarında uyaklanır. Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa bu türün iki önemli şairidir. www.harunardic.net 9

2-) TERCİ-İ BENT Biçim ve uyak bakımından terkib-i bente benzer. En önemli farkları terkib-i bentte vasıta beyiti devamlı değişir. Terci-i bentte vasıta beyiti aynı kalır. Konu bakımından terkibi bentle fark vardır terci-i bentte genellikle Tanrı nın gücü, evrenin sonsuzluğu, doğanın ve yaşamın karşıtlıkları işlenir. Not: Bunların dışında kullanılan nazım biçimleri de vardır: Tahmis: Bir gazelin her beytinin başına ve ortasına üç dize eklemedir. Terbi: Bir gazelin her beyitinin başına iki dize eklemedir. Tardiye: Muhammesin özel biçimidir. Beş dizeli bentlerden oluşur. B-) DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ Tevhid: Allah ın birliğini ve yüceliğini konu edinen ve kaside nazım biçimiyle yazılan şiirlerdir. Tevhit ve münacat divanlarda en başta yer alır. En tanınmış tevhit Nabi nindir. Münacat: Allah a yalvarıp yakarılan ve ondan af dilenen şiirlerdir. Genellikle kaside nazım şekliyle yazılırlar. Tevhit ve münacat divanlarda en başta yer alır. Naat: Hz. Muhammed ı öven ve kaside şekliyle yazılan şiirlerdir. Hz. Muhammed in türlü vasıfları ve mucizeleri anlatılır. En tanınmış naat Fuzuli nin Su Kasidesi dir. Mersiye: Ölen kişilerin ardından söylenen yas şiirleridir. İslamiyet öncesi edebiyattaki adı sagu, halk edebiyatındaki adı ise ağıt tır. Genellikle terkib-i bend ve kaside nazım şekliyle yazılır. www.harunardic.net 10

Methiye: Ünlü bir kişiyi övmek için kaside şekliyle yazılan şiirlerdir. Ya padişah, vezir, şeyhülislâm gibi yaşayan devlet büyüklerine ya da 4 halife ve başka din-tarikat ulularına yazılır. 4 halife için yazılanlara medh-i çehar-yar-ı güzin denir. Medhiyelerde ve hicviyelerde abartılı bir üslûp vardır. Hicviye: Herhangi bir kişiyi ya da düşünceyi yermek amacıyla kaside veya kıta nazım biçimleriyle yazılan şiirlerdir. Halk edebiyatındaki adı taşlama, yeni şiirimizdeki adı yergi, batı edebiyatındaki adı ise satirik şiir dir. Medhiyelerde ve hicviyelerde abartılı bir üslûp vardır. En ünlü hicviye şairi Nefi dir. Fahriye: Şairin kendisini övdüğü kıta veya kasidelere fahriye denir. Genellikle kasideler içinde bir bölümdür. Fahriyede de sanatlı bir üslûp kullanılır. Bu alanda da Nefi meşhurdur. Not: Nazım türü ve nazım şeklini birbirine karıştırmamak gerekir. Nazım türü herhangi bir nazım şekliyle yazılmış bir şiirin konusuna göre adlandırılmasıdır. Nazım şekli ise ölçüsü, kafiyesi ve dize sayısı ile ortaya çıkmış şiirin en üst yapısıdır. Nazım şekli: Gazel, kaside Nazım türü: Güzelleme, taşlama Not: Aşağıdakilerden hangisinin içeriğine veya üslubuna dikkat edildiğinde divan edebiyatından alınmış olabilir şeklinde sorulduğunda öncelikle o şiirde tamlamalar ne sıklıkla kullanılmış diye bakılır sonra içerik olarak ne anlattığına dikkat edilir sonra anlatımının süslü yani sanatlı olup olmadığına bakılır daha net ifade ile söyleyecek olursak şiiri okuduğunuzda tam anlamıyla bir şey anlamıyorsanız anlaşılmaz bir şiir ise o şiir divan edebiyatında alınmıştır denebilir. www.harunardic.net 11

Havf ü hatada muztaribim var ümid kim Lutfun vere beşaret-i afv-i ata bana(fuzuli) Şiire dikkat edildiğinde tamlamaların kullanıldığı, kelimelerin bilinmedik zor kelimeler olduğu görülmektedir yani okunduğunda tam anlamıyla bir şey anlaşılmadığı için divan edebiyatından alınmıştır. www.harunardic.net 12

C-) DİVAN EDEBİYATINDA DÜZYAZI(NESİR) Divan edebiyatı aslında şiir türünde gelişmiş bir edebiyattır. Ancak bu demek değildir ki Divan edebiyatında sadece şiir türüne örnekler verilmiştir. Şiirle birlikte birçok sanatçı düzyazı alanında da önemli eserler vermişlerdir. Fakat bu eserler divan şiirinin gölgesinde kalmışlardır. Genel Özellikleri Düzyazıya inşa, düzyazıyla uğraşanlara da münşi denilmiştir. Düzyazıların bir arada bulunmasına da münşeat adı verilmiştir. Sanatlı söyleyişe sahip olan düzyazılarda tıpkı şiirde olduğu gibi, düşünceyi dile getirmekten çok onu güzel bir şekilde ifade etmek önemlidir. Bazı düz yazılarda ise sanat kaygısından çok düşüce ve bilgi ön plana çıkmıştır. Seci denilen iç uyak sıkça kullanılmıştır. Bu nesirde Türkçe cümle yapısına dokunulmamıştır ama Arapça ve Farsça tamlamalar sıkça kullanılmıştır. Noktalama işaretleri kullanılmamıştır. Divan nesrinde en çok tezkire, tarih, seyahatname, mektup gibi türlerde örnekler verilmiştir. Divan nesri üç bölümde incelenir: Sade Nesir: Halka yönelik olduğu için dil sadedir. Yabancı sözcük ve tamlama sayısı azdır. Anlaşılması güç söz sanatları yapılmaz. Tefsir ve hadis kitapları, halk hikayeleri gibi toplumu ilgilendiren konularda yazılmıştır. Evliya Çelebi nin Seyahatname si, Mercimek Ahmet in Kabusname si ve Kul Mesut ut Kelile ve Dimme isimli eserleri bu türe örnektir. www.harunardic.net 13

Orta Nesir: Zaman zaman süslü nesir özelliklerini taşıyan ama genel anlamda açık bir dilin kullanıldığı bir nesirdir. Bir konuyu anlatma ve öğretme amacı güder. Tarih, gezi, coğrafya gibi konularda yazılmıştır. Kâtip Çelebi, Naima ve Peçevi bu türde ürünler vermişlerdir. Süslü Nesir: Düşüncenin ikinci plana atıldığı, ustaca söz söylemenin, sanatlı anlatımın ön plana çıktığı bir nesirdir. Sinan Paşa'nın Tazarruname'si süslü nesrin önemli bir örneğidir. Veysi ve Nergisi de süslü nesrin temsilcileridir. D-) DİVAN EDEBİYATINDA AKIMLAR 1-) Mahallileşme Akımı Halk ifadelerine deyim ve atasözlerine sıkça yer verilmiştir. Soyut konular yerine somut konular işlenmiştir. İstanbul Türkçesi örnek alınmıştır. En güçlü örneklerini Nedim vermiştir. Arapça ve Farsça kelimelerin kullanımı çok azdır. Milli konuları ve günlük yaşamı anlatmışlardır. Nedim, Baki, Enederunlu Vasıf önemli temsilcileridir. 15. yüzyılda ortaya çıkmıştır ama asıl etkisi 18. yy.da olmuştur. 2-) Türk-i Basit(Basit Türkçe) 16. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Öz Türkçe ile şiirler yazmışlardır. Mazmunlar yerine atasözlerine ve deyimlere yer vermişlerdir. Biçim olarak divan edebiyatı biçimleri kullanılmıştır ama yabancı kelimeler kullanılmadan da sırf Türkçe kelimelerle şiir yazılabileceğini göstermek için ortaya çıkmışlardır. www.harunardic.net 14

Bu akıma rağbet pek olmamıştır. Türk Basit akımın öncüsü Tatavlalı Mahremi dir. Mahremi, Visali, Nazmi en önemli temsilcileridir. 3-) Sebk-i Hindi(Hint Üslubu) Iranda ortaya çıkmış ama baskıdan dolayı Hindistan a kaçan İranlı şairlerce Hindistan da geliştirilmiştir. 17. yüzyılda etkili olmuştur. Anlam derinliği ve karmaşıklığı amaçtır bu akımda. Yeni mazmunlar kullanılmıştır. Daha soyut ve daha kapalı bir anlatım benimsenmiştir. Abartılı bir üslup kullanılmıştır. Bir nevi sembolizm gibidir. En önemli temsilcisi Şeyh Galip tir, diğer temsilcileri Naili ve Neşati dir. E-) DİVAN EDEBİYATIYLA İLGİLİ BAZI TERİMLER Nazire: Bir şairin başka bir şairin yazdığı şiiri taklit etmesidir. Nakiza: Nazirede örnek alınan şiirin anlam yönünden tersinin ifade edilmesine denir. Tehzil: Ünlü bir şiire aynı ölçü ve uyakta şaka ve alay yollu yazılmış nazirelerdir. Mısra-ı Âzade: Bir şiir içinde yer almayan ya da diğer mısraları tamamıyla unutulan anlamları kendi içlerinde tamamlanan tek mısralara denir. Müfred(ferd) : Divan edebiyatında mısralar arası kafiyenin olmadı bağımsız beyitlere denir. Mısra-ı Berceste: Bir şiirde yer alan beytin öne çıkan, dilden dile dolaşan adeta atasözü niteliği taşıyan ve şah mısra olarak da adlandırılan derin anlamlı mısralarına www.harunardic.net 15

Pendnâme: Atasözlerinin derlendiği kitaplara denir. Hilye: Peygamber efendimizin fiziksel özelliklerinin anlatıldığı şiirlerdir. Seferetnâme: Elçilerin gittikleri yerleri anlatmasıdır. Yirmisekiz Çelebi Mehmet'in "Paris Sefaretnamesi" adlı yapıtı bu türün başarılı bir örneğidir. Menakıpnâme: Bir evliyanın çevresinde oluşturulmuş eserlerdir. Sûrnâme: Eğlence törenlerine denir. Nabi nin Surname adlı eseri bu türde verilmiş önemli bir eserdir. Gazavatnâme: Şavaşlar anlatılır. Şehrengiz: Şehrin güzelliklerinin anlatılmasıdır. İnşa: Süslü nesre denir. Münşi: Düzyazı yazanlara denir. Münşeat: Süslü yazıların ve mektupların toplandığı kitaplara denmiştir. Lugaz: Bilmece Siyer: Peygamberimizin hayatını anlatan eserlerdir. Bent: Üç ve daha fazla dizeden oluşan şiirlerdir dörtlük de benttir ama dörtlük ismi daha yaygındır. Ruzname: Günlük Mazmun: Divan edebiyatında klişeleşmiş sözlere denir. Genellikle benzetme yoluyla yapılır. İşte o mazmunlar ve temsil edildikleri bazı şeyler: Kirpik: Ok, Boy: Servi, Dudak: Gonca, Diş: İnci, Yanak: Gül, Saç: Yılan www.harunardic.net 16

Haşiye: Bir metnin altına ya da kenarına konuyla ilgili açıklayıcı bilgiler yazmaktır. ( Ösym bu kavramı 2013 lys edebiyat sınavında şıklarda kullanmıştır. ) Rahşiyye: Atların tasvirinin yapıldığı ve anlatıldığı kasidelere denir. Tef ile: Aruz ölçüsünde dizelerin bölündüğü parçalara denir. Takti: Aruz ölçüsünde dizelerin durak yerlerini belirtecek şekilde dizeleri kesik kesik okumaktır. Her tef ilenin bittiği yer taktidir. Başka ifade ile şiiri aruzun şekli ile okumaktır. Hece ölçüsündeki durağa benzetebiliriz. İmale: Aruz kalıbına uydurmak için kısa hecenin uzun sayılmasıdır. Aruz kusurudur. Zihaf: Uzun heceleri kısa okumaktır. Aruz kusurudur. Med: Bir buçuk hecedir. Ulama(Vasl): Ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün başındaki ünlülere ulanarak (bağlanarak) okunmasına denir ve arada da hiçbir noktalama işareti de olmamalıdır. Aruzla ilgili bir özelliktir. Harun Ardıç Kasr (kısaltma, inceltme): Uzun heceyi hafifletmek, inceltmek, yumuşak okumadır. F-) DİVAN EDEBİYATI SANATÇILARI 1-) HOCA DEHHANİ Divan edebiyatının ilk temsilcisi kabul edilir. Şiirlerinde tasavvuf yer almaz. Selçuklu Şehnamesi adlı eserin ona ait olduğu söylenir. Günümüze bir kasidesiyle dokuz gazeli ulaşmıştır. www.harunardic.net 17

Divanı yoktur. 2-) MEVLANA Yunus Emre yle birlikte İslam aleminin en önemli mutasavvıf şairinden biridir. Tüm şiirlerini Farsça yazmıştır. Sadece aruzu kullanmıştır. Ele aldığı eserleriyle evrensel bir şair olmayı başarmıştır. Eserleri Mesnevi: Mesnevi her ne kadar divan edebiyatında kullanılan bir nazım biçimi olsa da Mesnevi denildiği zaman akla Mevlâna'nın eserinin ismi Mesnevi akla gelir. 6 ciltlik Mesnevi dir. Tasavvufi alandaki fikir ve düşünceleri, birbirine ulanmış hikayeler halinde anlatılmaktadır. 25.700 beyitten oluşur. Divan-ı Kebir: Büyük Divan anlamına gelen divanıdır. Çeşitli konularda söylediği şiirlerinin bir arada olduğu eseridir. Fih-i Mafih: Sır içinde sır anlamındadır ve çeşitli konularda söylediği sohbetlerinden oluşur. Mektubat: Mektuplardan oluşur. Mecalis-i Seb'a:Yedi Meclis anlamındadır ve vaazlarının toplandığı eseridir. 3-) SULTAN VELED 13.yüzyıl şairidir. Mevlana'nın oğludur. Tüm eserlerinde tasavvufi konuları işlemiştir. Şiirlerinin çoğunu Farsça yazmıştır, Divanında az da olsa Türkçe gazelleri vardır. www.harunardic.net 18

Eserleri Mesnevileri: İbtidaname, İntihaname, Rebabname 4-) AHMET FAKİH 13. yy. sanatçısıdır. Çarhname adlı kasidesi vardır. 5-) KADI BURHANEDDİN (1344-1398) Azeri Türkçesini kullanmıştır. Tuyuğ nazım biçiminin kurucusudur. Akkoyunlularla yaptığı bir savaşta Sivas surları önünde başı kesilerek öldürülmüştür. Tercihül Tavzih ve Divan adlı iki eseri vardır. Şiirlerinde mahlas kullanmamıştır. 6-) AHMEDİ (1334-1413) 14. yy. sanatçısıdır. Din dışı konularda şiirler yazmıştır. Divan şiirinin oluşmasında katkısı vardır. Sağlam bir ifade şekli vardır. Dili ağırdır. İskendername, Cemşid ü Hurşit adlı mesnevileri ve Divan ı vardır. Osmanlı tarihçiliğinin öncüsü olarak Ahmedî kabul edilmektedir. Onun İskendernâme'sinin sonuna eklediği, Dâstân-ı Tevârih-i Mülük-i Al-i Osman ı adlı bölümü Osmanlı tarihinin manzum olarak yazıldığı ilk örnek olmuştur. 7-) AŞIK PAŞA www.harunardic.net 19

Türk diline fazlasıyla önem veren önemli bir sanatçıdır. Yaklaşık 12.000 beyitten oluşan Garibname adlı mesnevisi vardır. 14. yy. sanatçısıdır. Şiilerinde tasavvufi konulara değinmiştir. 8-) ŞEYYAD HAMZA 14.yüzyıl şairidir. Anadolu sahasında ilk Yusuf u Züleyha mesnevisini yazmıştır. Divan edebiyatında çocuklar için şiir yazan ilk sanatçıdır. 9-) SEYYID NESIMI (? -1404) Üslubu sağlamdır. Hurufilik düşüncesini halka yaymaya çalıştığı için, düşüncelerinin dine aykırı olmasından dolayı derisi yüzdürülerek öldürülmüştür. Hurufiliğin; dünyanın ve insanın oluşunu maddeye dayandıran, her varlığı 32 harfle açıklamaya çalışan, harflere esrarengiz anlamlar yükleyen düşüncesini savunur ve şiirlerinde de bunu görmek mümkündür. Türkçe eserlerinde Azeri Türkçesini kullanmıştır. Divan edebiyatında tuyug nazım şeklini ilk kullananlar Kadı Burhanettin ve Nesimi dir. Yazdığı 380 civarı tuyuğla Divan edebiyatının en fazla tuyuğ yazan sanatçısı olmuştur. Derisi yüzdürülerek öldürülmüştür. www.harunardic.net 20

10-) GÜLŞEHRİ Türkçeyi bir sanat dili haline getirme amacı güder. 14. yy. şairidir. Mantık'ut Tayr adlı mesnevi türündeki eseri alegorik ve tasavvufi bir eserdir ve kuş dili anlamına gelir. 11-) ŞEYHİ Tasavvuftan fazlasıyla etkilenmiştir. Divan edebiyatının özelliklerini fazlasıyla taşır. Aynı zamanda hekimdir. 15. yy. şairidir. Eserleri Divan ı vardır. Mesnevi: Harname, Hüsrev ü Şirin Harname nin Özellikleri Kendisine tımar olarak verilen Tokuzlu köyüne giderken yolda tımarın eski sahiplerince soyulması üzerine bu eseri yazmıştır. Eseri sade bir dille ve hiciv türünde yazmıştır. 126 beyitten oluşan, alegorik bir mesnevidir. Eserde olmayacak hayaller peşinde koşarken, umduğunu bulamayan eşek anlatılır. 12-) NECATİ (? - 1509) 15. yy. sanatçısıdır. Önemli bir medrese eğitimi görmemesine rağmen kendini geliştirmiş bir şairdir. www.harunardic.net 21

Atasözlerini ve deyimleri şiirlerinde sıkça kullanır. Şiirlerini sade dille yazmıştır. Döne döne redifli gazeli meşhurdur. Tek eseri Divan ıdır. Divan edebiyatında genellikle divanların başında bulunan ön söz veya mukaddime anlamına gelen sözcüğe dîbâce denir. Manzum-mensur karışık olarak yazılan ilk Türkçe divan dîbâcesini Necati Bey yazmıştır. 13-) ALİ ŞİR NEVAİ (1441-1501) Çağatay edebiyatının en büyük şairidir. Hamse sahibi olan ilk sanatçıdır. Mecalisü'n Nefais ilk şairler tezkiresidir. Muhakemetü'l Lugateyn de Farsça ile Türkçeyi karşılaştırmış ve Türkçenin üstün olduğu sonucuna varmıştır. Türk dilinin gelişmesi için çok uğraşmıştır. Biri Farsça diğerleri Türkçe beş Divan ı vardır. Mizanül Evzan adlı eserinde aruzu sistemleştirmeye çalışmıştır. 15. yy. sanatçısıdır. Türkçe ilk divan dîbâcesini yazan şair Ali Şi r Nevai dir. 14-)AHMET PAŞA (?-1497) Nazireciliği taklitken çıkarıp bir tür haline getirmiştir. Anadolu sahasında ilk Türkçe divan dîbâcesini yazan şairdir. Fatih Sultan Mehmet'e kendini affettirmek için Kerem Kasidesi ni yazmıştır. Gazel, şarkı, kaside ve murabbaları ile ünlüdür. İran şairlerinden etkilenmiştir ama özgünlüğü de yakalamayı başarmıştır. www.harunardic.net 22

Dini dışı konularda yazmıştır. 15. yy. sanatçısıdır. Beşeri aşkı işlemesi, süslü ve coşkulu bir dil kullanmasıyla övünmüştür. Fatih Sultan Mehmet tarafından önemli görevlere getirilmiştir. Türkçeyle yazdığı Divan ı vardır. 15-) SÜLEYMAN ÇELEBİ Vesiletü n Necat adlı mesnevisi mevlit türünde yazılmış en önemli eseridir. 15. yy. sanatçısıdır. 16-) AHMEDİ DAİ 15. yy. sanatçısıdır. Çeng adı verilen bir müzik aletinin anlatıldığı Çengnâme adlı mesnevi vardır. 17-) SİNAN PAŞA 15. yy. sanatçısıdır. Süslü nesrin ilk örneği olan Tazarruname adlı eseri vardır. 18-) PİRİ REİS Kitabı Bahriye adlı eseri vardır. 19-) BABÜRŞAH Babürname adlı anı kitabı vardır. 20-) MERCİMEK AHMET 15. yy sanatçısıdır. www.harunardic.net 23

Kabusname adlı sade nesir örneğini yazmıştır. 21-) TAŞLICALI YAHYA 16. yy. sanatçısıdır. Hamse sahibidir. Murabbalarıyla tanınır. Şehzade Mustafa için yazdığı mersiye çok önemlidir. 22-) FUZULİ (1495-1566) İstanbul'a gelmemiş Irak ta yaşamış şairdir. Divan edebiyatının en büyük şairilerindendir. Kuvvetli bir medrese tahsili görmüştür. Kendisine verilen maaşı alamamasından dolayı Şikayetname adlı mektup türündeki eseri yazmıştır. Su Kasidesi önemlidir. İlahi aşk şiirlerinin en belirgin özelliğidir. Kendine has üslubu olan Fuzuli kendinden sonraki şairleri çokça etkilemiştir. 16. yy. sanatçısıdır. Arapça, Farsça ve Türkçe divan sahibi tek sanatçıdır. Azeri Türkçesi ile şiirler yazmıştır. Birçok türde eser vermiştir ama gazelleri ile ön plana çıkmıştır. Fuzuli aşk acısından mutluluk duyan biridir ve herkes bu acıdan kurtulmak isterken o daha da acı vermesi için Allah a dua eder. Bununla ilgili de güzel bir beyiti vardır: www.harunardic.net 24

Aşk derdiyle hoşem el çek ilacumdan tabip Kılma derman kim helakim zehri dermanundadır. Eserleri Üç Divanı vardır: Türkçe, Arapça ve Farsça Divan Mesnevi: Leyla ve Mecnun, Beng ü Bade (Esrar ile Şarap karşılaştırır.) Kaside: Enisü'l Kalb Düz Yazı Türündeki Eserleri Şikayetname: Süslü nesir örneğidir. Kanuni nin ölümünden sonra kendisine verilmeyen maaşı vesilesiyle rüşvetçiliği, sosyal aksaklıkları anlattığı mektubudur. Hadikatüs Süeda: Kerbela olayı anlatılır. Rind ü Zahid: Rind ve Zahid'in konuşması nazım nesir karışık bir şekilde anlatılmıştır. 23-) BAKİ (1526-1600) Din dışı konularda şiirler yazmıştır. Gazel türünde önemli bir şairdir. Rindane gazelin en önemli ismidir. Dili kullanmada son derece başarılıdır. Şiirlerinde halk ifadelerine de yer vermiştir. Duygudan çok düşünceye yer verir şiirlerinde. Tek manzum eseri Divan'dır. www.harunardic.net 25

Terkib-i bend türündeki Kanuni Mersiyesi çok önemlidir. 24-) ZATİ Beyazıd cami yanındaki remilci dükkanında ayakkabıcılık ve falcılıkla geçimini sağlamıştır. En çok gazel yazan beş kişiden biri olan sanatçı yeni ve genç şairleri yönlendiren biri de olmuştur. Mesela Baki nin yetişmesinde önemli bir pay sahibidir. 16. yy. sanatçısıdır. Ayrıca Zati nin kulakları doğuştan duymaz. 25-) BAĞDATLI RUHİ 16. yy. sanatçısıdır. Terkib-i bent türünün Divan edebiyatında en önemli temsilcisidir. 26-) LAMİÎ ÇELEBİ En çok mesnevi yazan divan sanatçısıdır. İki hamse sahibi olan sanatçı Cami-i Rum lakabıyla tanınır. 16. yy. sanatçısıdır. 27-) EDİRNELİ NAZMİ 16. yy. sanatçısıdır. Yazdığı 7777 gazelle Divan edebiyatında en çok gazel yazan sanatçısı olmuştur. Divan edebiyatında nazım şekli kadrosu en fazla ve hacim bakımından en büyük divanı ona aittir. 28-) KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN Divan edebiyatında en çok gazel yazan beş sanatçıdan biridir. www.harunardic.net 26

Osmanlı padişahları içinde en fazla gazel yazan padişahtır. Muhubbi mahlasını kullanmıştır. Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi, Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi ( Muhibbi) 29-) FATİH SULTAN MEHMET Divanı olan ilk Osmanlı padişahıdır. Avni mahlasını kullanmıştır. 30-) HAMDULLAH HAMDİ Anadolu da hamse sahibi ilk sanatçıdır. 16. yy. sanatçısıdır. 31-) SEHİ BEY 16. yy. sanatçısıdır. Anadolu da yazılan ilk tezkire olan Heşt Behişt adlı eseri yazmıştır. 32-) GÜVAHİ Pendname adlı bir eseri vardır 33-) KADI DARİR Anadolu da yazılan ilk mevlit olan Sîretü n Nebi adlı eseri vardır. 16. yy. sanatçısıdır. 34-) NEFİ (1572-1635) İyi bir eğitim görmüş Erzurumlu bir şairdir. www.harunardic.net 27

Kaside üstadı olarak kabul edilir. Hiciv türünün en büyük şairidir. Övdüğünü göklere çıkarmış, yerdiğini yerin dibine sokmuştur. Süslü, sanatlı de ağır bir dili vardır. 17. yy. sanatçısıdır. Siham-ı Kaza hicivlerini topladığı eseridir. IV. Murat Siham-ı Kaza'daki hicivlerini okumuş ve onun bir daha hiciv yazmamasını istemiştir, bu konuda söz de veren Nef'i sözünde duramamıştır. Sadrazam Bayram Paşa'ya yazdığı hicivlerden dolayı öldürülmüştür. Türkçe Divan, Farsça Divan ve Siham-ı Kaza adlı üç eseri vardır. 35-) NABİ Divan edebiyatının en toplumcu şairidir. Şiirlerinde hikmetli sözlere ve atasözlerine yer vermiştir. Kullandığı dil yalın ve süssüzdür. Hayriye oğluna yazdığı ahlak ve öğüt kitabıdır. Nabi ekolü diye bilinen tarzın kurucudur. 17. yy sanatçısıdır. Eserleri Divan: Türkçe ve Farsça Divan Mesnevi: Hayriyye, Hayrabat, Surname www.harunardic.net 28

Gezi Notları: Tuhfetü l Harameyn 36-) KATİP ÇELEBİ Hacı Kalfa lakabıyla anılır. 17. yy. sanatçısıdır. Eserleri Keşfü z-zünun: Bibliyografya Cihannüma: Coğrafya ile ilgili eserdir. Fezleke: Tarih kitabıdır. 37-) EVLİYA ÇELEBİ Seyahatname adlı eseri önemlidir. 17. yy sanatçısıdır. 38-) NERGİSİ İlk ve tek mensur hamseyi yazmıştır. 17. yy. sanatçısıdır. Süslü nesrin önemli temsilcilerindendir. 39-) AZMİZADE HALETİ 17. yy. sanatçısıdır. Rubai türünde öne çıkmıştır. Divan edebiyatında en fazla rubai yazan sanatçıdır. Hayyam-ı Rum diye bilinir. Rubai yazmayı meslek haline getiren sanatçıdır. 40-) SEYDİ ALİ REİS www.harunardic.net 29

Miratü l Memalik adlı gezi kitabı vardır. 41-) NEDİM Lale Devrinin lirik şairidir. Günlük hayatı şiirlerinde işlemiştir Halk ifadelerine sıkça yer verir. Klasik şiire canlılık getiren sanatçının şiirlerinde Sadabad önemli bir yerdir. Dönemin İstanbul Türkçesini kullanmıştır. Mahallileşme akımını en önemli temsilcisidir. Eğlenceye düşkün biridir. Şuhane gazelleriyle tanınır. Şarkı nazım biçiminin en önemli ismidir. Patrona Halil İsyanı sırasında damdan düşerek öldüğü söylenir. Din dışı konularda yazmıştır. Hece ile yazılmış bir şiiri vardır. Mesnevi yazmamıştır. Tek eseri vardır o da Divan'ıdır. 42-)ŞEYH GALİP (1757-1799) Klasik edebiyatının son büyük şairidir. Divan şiirine son çizgisini ulaştırmıştır. Tasavvufa gönül vermiş Mevlevi bir şairdir. Ağır bir dili vardır. Sebk-i Hindi tarzının edebiyatımızdaki en önemli temsilcilerinden biridir. www.harunardic.net 30

Mevlana'nın Mesnevi'sinden etkilenerek yazmış olduğu Hüsn ü Aşk adlı mesnevisi vardır. Bu eser aynı zamanda Nabi'nin Hayrabad adlı mesnevisinden daha iyi mesnevi yazılacağını göstermek için yazılmıştır. Hece ölçüsüyle yazdığı bir de türküsü vardır. Divanı da vardır. 43-) SÜNBÜLZADE VEHBİ Lutfiyye adlı mesnevisi vardır. 44-) SUBHÎZÂDE FEYZİ Divan edebiyatının son hamse şairidir. 45-) KEÇECİ İZZET MOLLA Mihnet Keşan adlı mesnevisi vardır DİVAN SANATÇILARININ YÜZYILLARI GÖRE SIRALANMASI 13 YY: Hoca Dehhani Mevlana, Sultan Veled, Ahmet Fakih, Şeyyat Hamza 14 YY: Ahmedi, Aşık Paşa, Kadı Burhanettin, Nesimi, Gülşehri, Kul Mesud 15 YY: Şeyhi, Necati, Ali Şir Nevai, Süleyman Çelebi, Sinan Paşa, Mercimek Ahmet, Ahmet Paşa, Ahmet-i Dai 16 YY: Fuzuli, Baki, Bagdatlı Ruhi Taşlıcalı Yahya, Seydi Ali Reis, Piri Reis, Babürşah, Hamdullah Hamdi, Sehi Bey, Lami-i Çelebi www.harunardic.net 31

17 YY: Nabi, Nefi, Evliya Çelebi, Katip Çelebi, Şeyhülislam Yahya, Veysi, Nergisi, Azmizade Haleti, 18 YY: Nedim, Şeyh Galip, Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet 19 YY: Enderunlu Vasıf, Yenişehirli Avni, Keçeci İzzet Mola DİVAN EDEBİYATINDA İLKLER Osmanlı tarihini manzum olarak yazan ilk kişi Ahmedî dir. Divan edebiyatında tuyug nazım şeklini ilk kullananlar Kadı Burhanettin ve Nesimi dir. Anadolu sahasında Türkçe divan sahibi ilk şair Yunus Emre dir. Divan edebiyatının bilinen ilk kadın şairi Zeynep Hatun dur.(15. yy ) Türk edebiyatında ilk akrostiş şiiri Mihri Hatun yazmıştır. Divan edebiyatında mesnevi yazan ilk ve tek Türk kadın şair Hubbi Hatun dur. İlk hamse sahibi: Ali Şir Nevai Anadolu da hamse sahibi ilk sanatçı: Hamdullah Hamdi İlk ve tek mensur hamseyi Nergisi yazmıştır. İlk tezkire: Mecalisün Nefais(Ali Şir Nevai) Anadolu sahasında yazılan ilk tezkire: Heşt Behişt(Sehi Bey) Divan edebiyatının ilk şairi: Hoca Dehhani İlk fabl örneği: Harname Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa dır. İlk bibliyografya: Keşfü z Zünun(Katip Çelebi) Şarkı nazım biçimini ilk kullanan Naili dir. www.harunardic.net 32

Divanı olan ilk Osmanlı padişahı Avni mahlasını kullanan Fatih Sultan Mehmet tir. Anadolu da yazılan ilk mevlit olan Sîretü n Nebi adlı eseri Kadı Darir yazmıştır. Osmanlı devletinin Doğu bölgelerindeki şairleri anlatması bakımından ilk ve en önemli tezkire olma özelliği gösteren eser Gülşen-i Şuara adlı eseridir. Alfabetik ilk tezkireyi Latifi yazmıştır. Belli bir zümreyi anlatan ilk tezkire olan Tezkire-i Şuara-i Mevleviyye adlı eseri Esrar Dede yazmıştır. İlk antolojik tezkire olan Zübdetül Eşar adlı tezkireyi Kafzade Faizi yazmıştır. Divan edebiyatında mesnevi yazan ilk ve tek Türk kadın şair Hubbi Hatun dur. Divan edebiyatında genellikle divanların başında bulunan ön söz veya mukaddime anlamına gelen sözcüğe dîbâce denir. Türkçe ilk divan dîbâcesini Ali Şi r Nevai yazmıştır. Anadolu sahasında ilk Türkçe divan dîbâcesini Ahmet Paşa yazmıştır. Manzum-mensur karışık olarak yazılan ilk Türkçe divan dîbâcesini Necati Bey yazmıştır. Bunlar da not mu beğenmedim başka yok mu diyorsan ekstra bilgi DİVAN DEBİYATINDA TEZKİRE İlk tezkire Ali Şir Nevai nin yazdığı Mecalisün Nefais tir. Anadolu sahasında yazılan ilk tezkire Sehi Bey in yazdığı Heşt Behişt tir. İlk defa kadın şairlere yer veren tezkire Heşt Behişt tir. Osmanlı devletinin Doğu bölgelerindeki şairleri anlatması bakımından ilk ve en önemli tezkire olma özelliği gösteren eser Gülşen-i Şuara adlı eseridir. İlk ve tek manzum tezkireyi Güfti yazmıştır. www.harunardic.net 33

Alfabetik ilk tezkireyi Latifi yazmıştır. Aynı zamanda Latifi Divan edebiyatında tezkire adını kullanan ilk sanatçıdır. Belli bir zümreyi anlatan ilk tezkire olan Tezkire-i Şuara-i Mevleviyye adlı eseri Esrar Dede yazmıştır. İlk antolojik tezkire olan Zübdetül Eşar adlı tezkireyi Kafzade Faizi yazmıştır. Divan edebiyatında yazılan son tezkire İbnülemin Mahmut Kemal İnal ın yazdığı Son Asır Türk Şairleri adlı eserdir. PRATİK BİLGİLER Nedim ve Şeyh Galip heceyi kullanan divan şairleridir. Farsça divanı olan sanatçılar: Nesimi, Fuzuli, Nefi, Ali Şir Nevai Baki, Nefi ve Nedim in mesnevileri yoktur.(banane) Şiirlerini genel olarak din dışı konularda yazan sanatçılar: Hoca Dehhani, Ahmedi, Ahmet Paşa, Kadı Burhanettin, Baki, Nefi, Nedim Divan edebiyatında mahlasın tevriyeli kullanılmasına Hüsni Tahallüs denir. Kuran dan veya hadisten alınmış bir ibareyi şiirde kullanma sanatına iktibas denir. Divan edebiyatında peygamberlerin, dört halifenin, din ve tarikat büyüklerinin iç ve dış güzelliklerini ve onlara ait örnek davranışları manzum veya mensur anlatan eserlere hilye denir. Bir ismin gizlendiği manzum veya mensur bilmecelere muamma denir. Edebi sanat olarak da değerlendirilir. Lügazla en önemli farkı ise lügazlar isim dışında da kullanılır. Sade nesir temsilcileri: Mercimek Ahmet, Kul Mesut, Evliya Çelebi; orta nesir temsilcileri: Katip Çelebi, Naima; süslü nesir temsilcileri: Sinan Paşa, Veysi, Nergisi dir www.harunardic.net 34

Hamse sahibi şairler: Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya, Atai, Sabit, Hamdullah Hamdi, Nergisi Önemli mesneviler: Leyla ve Mecnun, Beng ü Bade, İskendername, Cemşid ü Hurşid, Harneme, Hüsrev ü Şirin, Hayrabad, Hayriye, Hüsn ü Aşk, Risaletü n Nushiye, Garipname Divan şiirinin en toplumcu, en didaktik şairi Nabi dir. Bağdatlı Ruhi nin nesir türünde eseri yoktur. Necati Hüsrev-i Rumi(Rum sanatçılarının padişahı) diye anılır. Yeterli eğitim almamasına rağmen uzun yıllar genç şairlere hocalık yapmıştır.(zati) Ağır ve sanatlı anlatım, sembollerle duyguları anlatma biçimine Sebk-i Hindi denir. Divan şiirine klasik edebiyat denmesinin sebebi eserlerin belli kurallara bağlı kalınarak yazılmasıdır. Divan edebiyatı anlatmak için kullanılan kavramlar: Enderun Edebiyatı, Edebiyâtı Kadîme, Klâsik Türk Edebiyatı, Ümmet Çağı Edebiyatı Şarkılarda üçüncü dizelere Miyan denir. Hızır-nâmeler: Hz. Hızır ve Hz. İlyas ile ilgili yazılmış, menkıbe ve efsane gibi türlerden oluşan hikayelerdir. Hamza-nâmeler: Anadolu'nun Müslümanlaşması için mücadele eden Seyit Battal Gazi'nin gaza ve cihat içerikli hikâyeleridir. Cenk-nâmeler: Başta Hz. Ali olmak üzere kahramanlıkları halk arasında dilden dile dolaşan kahramanların hikâyelerdir. Fütüvvetname: Ahilik teşkilatının işleyişini anlatan eserlerdir. Saltuk-nâmeler: Bektaşi dervişlerinin Rumeli'nin fethinde yaşadıkları hikayeler anlatılır. Özellikle Hristiyan memleketlerin İslamlaştırması anlatılır. www.harunardic.net 35

Divan edebiyatında 6 dizeli şiirlere Müseddes, 7 dizeli şiirlere Müsebba, 8 heceli dizelere Müsemmen, 9 heceli dizelere Mütessa, 10 heceli dizelere Muaşşer denir. DİVAN EDEBİYATINDA KADIN ŞAİRLERLE İLGİLİ BAZI BİLGİLER: Divan edebiyatının bilinen ilk kadın şairi Zeynep Hatun dur.(15. yy ) Türk edebiyatında ilk akrostiş şiiri Mihri Hatun yazmıştır. Türk edebiyatında mesnevi yazan tek Türk kadın şair: Hubbi Hatun dur. Tanzimat edebiyatı sanatçıları tarafından Hanımefendi Hazretleri ve Şairler Kraliçesi olarak adlandırılan Divan edebiyatının en meşhur kadın şairi Fıtnat Hanım'dır. DERSE KISA BİR ARA :) Özdemir Asaf R harfini söyleyemezmiş Bir gün Beşiktaş'tan taksiye biner; şoför, 'buyyun' der. O da 'r'leri söyleyemeyen biridir. 'Kayaköy' derse alay ettiğini sanacak diye 'Eminönü' der. Normalde Karaköy de inmesi gereken Özdemir Asaf Eminönü'nde iner ve Karaköye geri yürür. Noktayı koymak ne kadar zor olsa da, tamamlanmış cümleler eksik kalmışlara göre daha az acı verir.(dedemin İnsanları filmi ) İstanbul da oturup özel ders almak isteyenler veya bize ulaşmak isteyenler aşağıdaki bilgilerden ulaşabilirler. Facebook: Harun Hoca ile Türkçe ve Edebiyat İnstagram: harunardicedebiyat Web: www.harunardic.net www.harunardic.net 36