GÜÇ KOŞULLAR ALTINDAKİ ÇOCUKLAR Doç. Dr. Günay SAKA DÜTF HSAD Mart 2009 1
Amaç: Bu dersi sonunda dönem III öğrencileri güç koşullar altındaki çocukların korunmasına yönelik müdahaleler konusunda bilgi edineceklerdir. 2
Öğrenim hedefleri İstismara uğramış çocuklar Çalışan çocuklar Savaştaki çocuklar Suça itilmiş çocuklar Özürlü çocuklar Kimsesiz çocuklar Sokağa itilmiş çocuklar 3
İstismara uğramış çocuklar İstismar: çocuğun sağlık, büyüme ve gelişmesini olumsuz olarak etkilenmesine neden olan her türlü fiziksel ve/veya duygusal, cinsel, ihmal veya ihmale neden olacak ticari reklam amaçlı yada diğer bütün etkilenme şekilleri de dahil olmak üzere her türlü tutum ve davranışlara maruz kalmasıdır (DSÖ). 4
İhmal : çocuğun beslenme, sağlık, barınma, giyim, eğitim, korunma ve gözetim gibi temel gereksinimlerinin onun bakımını üstlenen ana-babası yada diğer yakınları tarafından karşılanamamasıdır. 5
İstismar değerlendirmesi: Fiziksel istismar Cinsel istismar göz yumulması, izin verme, ilgisiz kalma da cinsel istismardır. Duygusal ve psikososyal istismar Çocuğun öngörüsünü ya da duygusal bütünlüğünü bozan her türlü kronik eylem ya da eylemsizliktir İhmal Fiziksel Besin, giysi, temiz çevre, kazalara karşı korunmama v.b. Duygusal Yeterince sevgi, ilgi gösterilmemesi Tıbbi Koruyucu sağlık hizmetlerinden yararlandırmama 6
İstismar için risk faktörleri: 1) Yaş : 1) küçüklerde fazla 2) Cinsiyet: 1) Kız çocuklarda cinsel, erkeklerde fiziksel istismar fazla 3) Özel durumlar 1) DDA, özürlüler, hiperaktifler, doğum travmalılar, ikizler, erken doğanlar, kronik hastalığı olanlar 4) Aile özellikleri 1) Cinsiyet 2) Aile yapısı 3) Aile büyüklüğü 4) Kişisel ve davranışsal özellikler 5) Çocukluk döneminde şiddete maruz kalma öyküsü 6) Evde şiddet olması 7) Diğer 5) Toplumsal faktörler 1) yoksulluk 6) Sosyal faktörler 7
Çocuklarda görülen sağlık sorunları: Fiziksel istismar Karın, göğüs yaralanmaları Kafa travmaları Yanıklar Morarmalar Sinir sistemi yaralanmaları Kırıklar Kesiler Göz yaralanmaları Cinsel istismar Üreme sistemi sorunları Cinsel sorunlar CYBE İstenmeyen gebelikler 8
Çocuklarda görülen sağlık sorunları: Ruhsal ve psikososyal Alkol, madde kullanımı Bilişsel gelişme sorunları Risk alma davranışları Depresyon ve anksiyete Gelişme geriliği Yeme ve uyku bozuklukları Utanma, suçluluk Hiperaktivite İletişim sorunları Okul başarısızlığı Özsaygıda azalma Psikosomatik yakınmalar PTSS İntihar eğilimi Uzun sürede ortaya çıkanlar Psikososyal uyumsuzluklar Karaciğer hastalıkları Üreme sistemi hastalıkları Kanser Kronik akciğer hastalığı Barsak hastalıkları İskemik kalp hastalığı 9
Çocuk istismarına karşı yapılması gereken müdahaleler (DSÖ) Aile destek programları yaklaşımı Ana baba okulları Ev ziyaretleriyle aile destek programları Aile koruma hizmetleri Sağlık hizmetleri yaklaşımı SP nin tarama yapması SP nin eğitimi Tedavi yaklaşımı Şiddet görenin Şahit olanın Şiddet uygulayanın Yasal uygulamalar Bildirim sistemi Çocuk koruma hizmetleri Çocuk ölümlerinin incelenmesi Poliste gözetim altına alınması Şiddet uygulayanın zorunlu tedavisi Toplum tabanlı programlar Okul programları Koruma eğitim Toplumun tutum ve davranışlarının değiştirilmesi Sosyal programlar 10
11
12
13
Çalışan çocuklar 14
Çalışan çocuk: herhangi bir üretim yada hizmet sektöründe para karşılığında çalışan çocuklar. Haftada birkaç saat hafif işlerde çalışan 12 yaş ve üstü çocuklar ile 15-18 yaş grubu olup tehlikeli işlerde çalışmayanlar tanım dışında Çocuk haklarına dair sözleşmeye göre çocuklar sağlığı, eğitimi, ve gelişmesi açısından tehlikeli işlere karşı korunma hakkına sahiptir İLO, kötü şartlardaki çocuk işçiliğinin yasaklanması ve ortadan kaldırılmasına ilişkin acil önlemler 15
Çalışan çocuk: Görünür/görünmez Formal/formal olmayan Ev dışında /ev içinde Ketsel/kırsal 16
Çocukların en fazla çalıştıkları iş kolları 1) Tarım 2) Madencilik 3) Üretim sanayi 4) İnşaat işleri 5) Ticaret, 6) Taşıma, depolama, haberleşme 7) Servis işleri 8) Genel işler 1) Ayakkabı boyacılığı 2) Araba camı yıkayıcılığı 3) otopark bekçiliği 4) Evlerde hizmetçilik, 5) Çocuk bakıcılığı 6) Pornografi 7) 8) Çocuk askerler 9) Kiralık katiller 17
Çalışmanın çocuk yaşamı üzerindeki etkileri Öğretim kurumlarına devam üzerine Sağlığa etki Büyüme ve gelişmeye etki Çalışma koşullarına ait sağlık sorunları 18
Yoksulluk ve küreselleşme çocuk emeğinin ortadan kaldırılmasının önündeki en büyük engel Uzun vadede ekonomik sorunlar çözümlenmeli, sorunlu eğitim, Kısa vadede çalışma ortamları olumlu hale getirilmeli, SH ne ulaşabilmeleri Çalışan çocuklara yönelik yapılan çalışmalara çocukların katılımı önemlidir! Sektörler arası işbirliği önemli. 19
Savaştaki çocuklar 20
Savaşın çocuk sağlığı ve beslenme üzerine etkisi Savaşın çocuk ruh sağlığı üzerine etkisi Savaşta çocuğa yönelik şiddet uygulanması Çocuk askerler (savaşan çocuklar) 21
Suça itilmiş çocuklar 22
Çocukların suç işlemelerine neden olan faktörler: 23
24
Önemli bir sosyal sorun Hızlı ve çarpık kentleşme süreci ile sosyal çözülmeye ilişkin sorunlar ortaya çıkar 25
Yoksulluk *gecekondu bölgelerinin tecrit edilmişliğinin gelişmesi *Temel fırsatlardan yoksun olmak * Irksal ve etnik ayrımcılık Sosyal çözülme Sosyal bozulma (düzensizlik) *okul, aile gibi sosyal kurumların bozulması *Genel toplumsal kontrolden yoksunluk Suçluluk oranı * Yakın çevrede suçluluk davranışlarına eğilme,* suçluluk gelişimini içselleştirme Alternatif yaşama biçimi *çete, grup * Aile e sosyal kurumların yerine akran grubu Kültürel geçirgenlik Büyük gençlerin kendi kural ve normlarının gençlere iletmesi Gecekondu kültürü yaratılması Suçluluk kariyeri * Çocukluğunda suçluluk davranışı içinde olanların yaşlarının ilerlemesi, evlenmesi ve suçluluk yaşamlarının aynı kalması 26
Erkeklerde fazla Ergenlik döneminde fazla Kentlerde fazla Türleri: Hırsızlık Evden kaçma Maddi zarar verme Saldırganlık Madde kullanımı Cinayet Grup halinde işlenen suçlar 27
Özürlü çocuklar Yetersizlik (impairment): sağlık bakımından psikolojik, fizyolojik ve anatomik (fiziksel) yapı ve fonksiyonlardaki eksiklik ve anormallik Özürlülük (disability): bir aktiviteyi normal tarzda ve normal kabul edilen sınırlar içinde gerçekleştirmedeki kısıtlılık veya yetersizliktir Engellilik (handicap): bir yetersizlik veya özürü nedeniyle yaşa, cinsiyete, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak kişiden beklenen rollerin kısıtlanması veya yerine getirilememesi halidir (DSÖ) 28
Gelişmekte olan ülkelerde özürlülük prevalansı %12, gelişmiş ülkelerde %10 Nedenler: Yetersiz beslenme (%20) Kazalar/travmalar/savaşlar (%15,6) Bulaşıcı olmayan hastalıklar (%20) Bulaşıcı hastalıklar (%11,2) Doğuştan gelen hastalıklar (%20) Nedenlerin çoğu çocukluk döneminde oluşur: Genetik hast. DÖB almaması, doğumun sağlık kuruluşunda olmaması, doğum travmaları, kong. Anomaliler, akraba evlilikleri, ev kazaları sigar, çocuk felci Yoksullarda olasılık yüksektir Silahlı çatışmalar önemli nedendir 29
Çalışan çocuklarda kaza ve yaralanmalara bağlı özürlülük Çocuk istismarı da özürlülük nedenlerindendir Fetal sağlık sorunları da özürlülük nedenidir Doğum ve doğum sonrasına ilişkin nedenler Türkiye de Özürlülük %12,3 (E 11,1 K 13,4) Ülkemizde doğuştan özürlülük yüksek 30
Özürlülükten korunma Birincil korunma önlemleri DÖB, D, DSB Anne sütü Aşılama Enf hast dan koruma Akraba evliliğini azaltma Gebelikte radyasyondan kaçınma AP İstismarda korunma Koruyucu ruh sağlığı Kazalardan korunma Kimyasallara maruziyetin önlenmesi Uyuşturucu kullanımının önlenmesi Şiddet olaylarının önlenmesi Doğal afet zararlarını önleme İçme suları sanitasyonu 31
ARTI Bilgilendirme, eğitim, danışmanlık hizmetleri sunulmalıdır Çevrenin olumlu hale getirilmesi için müdahaleler 32
İkincil korunma Erken tanı ve tedaviye yönelik müdahaleler Tarama testleri Büyüme, gelişmenin izlenmesi Üçüncül koruma Rehabilitasyon 33
Kimsesiz çocuklar Ailesi ölmüş Ailesi tarafından terkedilmiş Ailesi bilinmeyen Ailesinin yanında ancak anormal koşullarda 34
Sokağa itilmiş çocuklar Aileleri ile yaşayan ve sokakta çalışan Ailelerinden çok az destek alan ve sokakta yaşayan Ailesinden hiç destek almayan ve sokakta yaşayan çocuklar 35