KÜRESEL KRİZ SONRASI TÜRKİYE EKONOMİSİNDE İKTİSAT POLİTİKALARI Prof. Dr. Adem ahin TOBB-ETÜ Öğretim Üyesi 14 Mayıs 2010, İSTANBUL
KRİZLER 2008 2001 İç Kaynaklı Finansal Derinliği Olan Olumlu Makro Ekonomik Dengeler Tesis Edildi Dış Kaynaklı Reel İhracatta Daralma İhracat odaklı sektörlerde daha fazla üretim ve istihdam kaybı Olumsuz Mikro Tedbirler (Reel sektörü ilgilendiren) Eksik 2
Büyüme Üretim İhracat İşsizlik 3
Krizin Türkiye nin Makroekonomik Göstergelerine Etkisi 4
Büyüme üzerindeki etki 2001 krizinden daha derin Reel GSYH Hareketleri (2001 2008) (Mevsimsellikten Arındırılmış, Çeyreklik Seriler) 5
Üretim kaybı, 2001 in oldukça üstünde Sanayi Üretim Endeksi (2001 Küresel Kriz) (4-Ç hareketli ortalama) 6
İhracatımız hızla daraldı Küresel Ticaret Hacminin ve Türkiye nin İhracatının Yıllık Değişimi (%) 7
AB Pazarındaki rakiplerimize dikkat AB Pazarına İhracatın 2009 Yılında Kriz Öncesine Göre Değişimi (%) 8
Sanayi sektöründe ciddi istihdam kaybı Sektörlere Göre İstihdam 2002=100 (Mevsimsellikten arındırılmış seriler) Kaynak: TÜİK, TEPAV Hesaplamaları 9
İşsiz sayısı arttı; 2001: 1 milyon kişi 2009: 1.4 milyon kişi İşsizler ve İş Aramayıp Çalışmaya Hazır Olanlar 10
2001 krizinin aksine iç tüketim daralmadı GSYİH içinde Hanehalkı Tüketiminin Payı (%) Kaynak: TÜİK, TEPAV Hesaplamaları 11
Borsa hızla toparlandı İMKB 100, 2001 Krizi İMKB 100, Küresel Kriz 12
Faiz, enflasyon ve reel kredi hacmi: Etki son derece sınırlı (%) Gösterge Faizde Artış Enflasyon Artışı Reel Kredi Hacmi 2001 116,5 39,7-45,0 Krizi Küresel Kriz 6,2 3,9-2,9 13
Kriz Üç Önemli Sorun Bıraktı Küresel krizin ihracat, üretim ve istihdam üzerindeki etkileri oldukça yıkıcı oldu irketler kesimi azalan iktisadi aktivite nedeniyle zor günler yaşamaya devam ediyor Üç önemli sorun dikkati çekiyor: 1. Asimetrik toparlanma 2. Derinleşen ikili yapı 3. Belirginleşen yapısal işsizlik problemi 14
Sektörler arasında ikili yapı: İhracat odaklı sektörler daha hızlı daraldı Sektörlerin Üretim Değişimleri ve İhracat Odaklılık Göstergeleri 15
Üretimde ikili yapı: Büyükler kriz öncesi üretim düzeyini aştı Farklı Büyüklükteki irketlerin Üretim Endeksi Kaynak: İSO Ekonomik Durum Tespit Anketi 16
İstihdam yaratma kapasitesinde ikili yapı: Büyük işletmeler daha hızlı toparlanıyor Farklı Büyüklükteki irketlerin Kriz Öncesi Döneme Göre Çalışan Sayısındaki Değişim (%) 17
Kredi piyasalarına erişimde ikili yapı: KOBİ ler kredi alamıyor Büyük irket ve KOBİ Kredilerinin Kriz Öncesine Göre Yıllık Reel Değişim Oranları ( ubat 08- ubat 10) 18
203 Bin KOBİ Kredi Takibinde Mikro İşletmeler S.O.S. Takibe Düşen KOBİ Kredileri (Milyon TL) İşletme 2009 Mart 2010 Mart Değ. (%) KOBİ (Genel) 5.191 6.557 26,3 Mikro 2.527 3.192 26,3 Küçük 1.384 1.703 23,1 Orta 1.279 1.661 29,8 Toplam Müşteri 136.518 202.796 48,5 Kaynak: Referans Gazetesi, 12.5.2010. 19
Krizlere Rağmen Türkiye nin Bölgesindeki Konumu Nasıl Gelişti? Türkiye Rusya İsrail 20
90 larda Bölgemizde Durum Neydi? Türkiye nin Çevre Ülkeler İle Karşılaştırmalı İhracat Göstergeleri (1996) 21
Bugün Türkiye bölgesinin en önemli imalatçısıdır Türkiye nin Çevre Ülkeler İle Karşılaştırmalı İhracat Göstergeleri (2008) İmalat Sanayi İhracatının Toplam İhracat İçindeki Payı (%) 22
Sanayi politikası ne olabilir? VİZYON Orta ve yüksek teknolojide Avrasya ve Avrupa nın üretim üssü olmak Stratejik Hedefler Güçlü şirketler yaratmak Orta-yüksek teknoloji ağrılığını arttırmak Geleneksel sektörlerde yüksek katma değerli yapıya dönüşmek Yatay Sanayi Politikası Alanları Yatırım ve iş yapma ortamı Teknoloji ve Ar-Ge Dış ekonomik ilişkiler Altyapı sektörleri Beceriler ve insan kaynağı Çevre Finansmana erişim Bölgesel Kalkınma Sektörel Sanayi Politikası Alanları Tüm sektörlerde bağlayıcı kısıtları tespit edecek ve giderecek girişimler Kümelenmeleri güçlendirmeye odaklanan stratejiler Kaynak: STB Sanayi Stratejisi Belgesi, 2008 Uygulama, İzleme ve Koordinasyon Mekanizması 23
Küresel Mali Krize Karşı Ülkemizde Alınan Politika Tedbirleri I. Likidite Destekleri (TCMB-BDDK) II. Vergi Destekleri (MB) III. İstihdam Destekleri (Aktif işgücü programlarının güçlendirilmesi) IV. Yatırım Destekleri (HM) V. Üreticiye ve İhracatçıya Sağlanan Kredi ve Garanti Düzenlemeleri VI. Kredi Kullanımı ve Kredi Kartlarına İlişkin Düzenlemeler 24
Küresel Mali Krize Karşı Ülkemizde Alınan Politika Tedbirleri VII. Ar-Ge Destekleri VIII.Koordinasyon (ESK EKK) IX. Sanayi Stratejisi X. KOBİ Stratejisi XI. Esnaf Stratejisi 25
Neler Yapılıyor? Sanayi Üretiminde Artış Kapasite Kullanımında Artış 26
TCMB, Para Politikası Çıkış Stratejisi TCMB, Enflasyon Raporu Mali Kural Düzenlemesi ve OVP, OVMP da yeni düzenleme Yeni İhracat Stratejisi (İhracata Dönük Üretim Stratejisi Değerlendirme Kurulu) 27
Sanayici Ne İstiyor? TOBB-Sanayi Odaları Konsey Toplantısı (01 Mayıs 2010) 1. Standart dışı ithalata karşı önlem Etkin bir piyasa denetim ve gözetim sistemi 2. Zorunlu istihdam Büyümeyi kısıtlıyor 3. Kamu alımlarında yerli üretime öncelik 4. Krizden daha az etkilenen ülke pazarlarına girişi kolaylaştırıcı tedbir (İhracat sigortası, uzak yol navlun pirimi) 28
Sanayici Ne İstiyor? 5. Akaryakıt üzerindeki vergi (Yurt içi taşımacılığın maliyeti yüksek) Enerji fiyatları üzerindeki yüksek vergi, TRT payı, Demiryoluna öncelik 6. Türk Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu, Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Perakende Sektör Kanunu (Küresel rekabet şartlarına uyum gecikiyor, rekabet gücümüz azalıyor) 7. Mesleki eğitime destek 8. Vergi ve sosyal güvenlik prim borçlarına yeniden yapılandırma 9. Ar-Ge teşvikleri arttırılmalı, KOBİ ler daha fazla faydalanabilmeli 10. OSB lere taşınmaya teşvik 29
Toparlanma Büyüklerin Durumu İyi Küçükler Sıkıntıda Bazı Sektörler Hızlı Bazı Sektörler Yavaş İç Talep Canlanması Geleceği İpotek Altına Alan Uzun Vadeli Borçlanma Birim Değeri Yüksek Ürünler (Otomotiv, konut) 30
SONUÇ; Belirsizlik Risk KRİZ Önlem Risk 31
DÜNYA UZMANLAR U, V, W EN KÖTÜ GERÇEKLE Tİ DÜZELME BA LADI ANCAK; YUNANİSTAN? İNGİLTERE İngiltere den korkuyorum Diyenler var AB; AVRO YUNANİSTAN TÜRKİYE? 32
TE EKKÜR EDERİM 33