Spor Yaralanmalarında Fizyoterapi Rehabilitasyon
Yumuşak Doku İyileşmesi Fibröz skar doku formasyonu İyileşme fazları tüm yumuşak dokularda aynı 1. Akut enflamatuar faz (reaksiyon) 2. Tamir Fazı (rejenerasyon) 3. Yeniden yapılanma / şekillenme fazı (remodelling)
Akut Enflamatuar Faz 72 saate kadar Humoral cevap Sellüler cevap Prostaglandin serbestleşmesi Şişme, kızarıklık, ısı artışı ve ağrı
Tamir Fazı 48 saat 6 hafta Kollajen yığılımı ve sentezi ile karakterize Başlangıçta makrofajlar serbest hücresel yıkıntıları, entrositleri, fibrin pıhtıyı uzaklaştırırlar
Yeniden Şekillenme Fazı 3 hafta 12 ay Kollajen yeniden şekillenerek tendon ya da ligamentin fonksiyonel kapasitesini özellikle üzerine yük ve stres uygulandığında arttırır Tamir fazında kollajen miktarı artarken yeniden şekillenme fazında oryantasyonu ve gerilme kuvveti yani kalitesi artar
Aşırı Kullanım Yaralanmaları Genellikle dokularda sürtünme, gerilme, tekrarlayan stres ve travmaların bir sonucu olarak görülmektedir. Semptomlar yavaş gelişir!!! Sportif aktivite sonrası ağrı, sızlama başlar. Ağrı saatlerce, hatta bazen günlerce sürebilir. Aktivite ile eklem sertliği, hareketsizlik veya kasılmalar görülebilir. Zedelenmeler antremanın sıklık, süre ve şiddeti artırıldığında görülmektedir. Ayrıca spor yapılan zemin, kullanılan malzemeler, antrenman tekniği, hava şartları ve sporcunun anatomik yapısı da önemlidir.
Aşırı Kullanım Yaralanmaları Sporcularda tek bir makrotravma ile kemiklerde kırık, eklemlerde çıkık ve kaslarda yırtık oluşabilirken, Tekrarlayan mikrotravmalar sonucu mikroskopik zedelenmeler ve bunların birikimi neticesinde overuse olarak tanımlanan klinik tablolar oluşmaktadır. Ör; stres kırıkları kompartman sendromu Lateral epikondilit aşil tendiniti supraspinatus tendiniti Jumper s knee.
Aşırı Kullanım Yaralanmaları Sürekli devam eden mikrotravmalar sonucu zaman içerisinde lokal olarak doku hasarı ortaya çıkar. Mikrotravmalar dokuda araşidonik asit salınımı, siklooksijenaz enzim aktivitesi, prostaglandin yapımı ve takip eden aşamada inflamasyona yol açar. Prostaglandinlerin, histamin, seratonin ve diğer mediatörlerle olan sinerjistik etkileri ağrı ve fonksiyon kaybı ile sonuçlanır. Oluşan ağrıya rağmen aktivitelere devam edilmesi doku hasarını ve inflamasyonu artırmakta, bu inflamasyonda daha fazla ağrının oluşmasına neden olmaktadır. Oluşan bu kısır ağrı döngüsü bir süre sonra aktiviteleri yapılamaz hale getirmekte, istirahat esnasında dahi ağrılara neden olmaktadır.
Aşırı Kullanım Yaralanmaları Spor yaralanmaları nedeniyle hastaneye başvuran hastaların %25-30 unda aşırı kullanıma bağlı yaralanmalar görülmektedir. Aşırı kullanıma bağlı spor yaralanmaları genellikle iki yıldan daha uzun süredir düzenli antrenman yapanlarda görülmektedir. Ayrıca spor yapmaya yeni başlamış ve antrenman şiddeti yüksek olanlarda da görülebilir. Müsabakalara hazırlanan elit sporcularda da sık görülmektedir. Bu tip yaralanmalar %85 oranında dayanıklılık sporu yapanlarda görülmektedir.
SEMPTOMLAR Ağrı Şişlik Hassasiyet Fonksiyon kaybı Isı artışı Deri üzerinde ekimoz Anatomik yapıda defekt
TEDAVİ PROGRAMI İlk Yardım Ön Tedavi Kesin Tedavi Rehabilitasyon
İLK YARDIM Prensipler Yaşamın korunması En kısa sürede ambulans ve doktor göndermek Şiddetli kanama varsa lokal basınç Oyuncu şuursuzsa hareket ettirilmez, üzerindeki sıkı şeyler gevşetilir, şuur kaybı uzamışsa hava yolu kontrol edilmeli Sırt ya da boyun yaralanmalarında gerekmiyorsa hareket ettirilmez, gerekli ise boyun nötral pozisyonda ve hafif traksiyona alınarak 4-6 kişi tarafından taşınmalı Kırık ya da çıkıklar varsa çok yavaş ve dikkatli hareket ettirilmeli
Sahada Yaralanmanın Değerlendirilmesi Talk Konuş Observe Gözle Touch Dokun Active Motion Aktif Hareket Passive Motion Pasif Hareket Skill Tests Beceri Tesleri
Karar Verme Yaralanmanın ciddiyeti Sporcu devam edebilir mi?
ÖN TEDAVİ Ağrıyı azaltmak Şişliği ve ezilmeyi minimale indirmek İmmobilizasyon
ÖN TEDAVİ P: Protection: Koruma; yaralanmış bölge korumaya alınır. R: Rest: İstirahat; yaralanmış bölgenin istirahat etmesi sağlanır. İstirahat sürelerini ağrının derecelerine ve ne kadar süredir devam ettiğine göre veririz. I: Ice: Buz; yaralanan bölgeye 1-2 saat arayla 15 er dakikalık buz uygulaması yapılır. Buzun direkt deriye temas etmesi önlenmeli, mümkünse sakatlanan bölge bandajlandıktan sonra uygulanmalıdır. C: Compression: Kompresyon bandajı; sakatlanan bölge hemen elastik bandaj ile bandajlanarak kompresyonu sağlanır. Böylece yaralı bölge hem desteklenerek istirahate alınmış olur, hem de şişmesi engellenmiş olur. E: Elevation: Elevasyon; sakatlanmış extremiteler kalp seviyesinden biraz yukarıya doğru kaldırılarak, zedelenmiş dokuda yerçekimine bağlı ödem oluşması engellenmiş olur. S: Support: Destek; taping, brace, splint ve atel gibi malzemelerle destek sağlanır.
SOĞUK (BUZ) TEDAVİSİ Ağrının azalması Kas spazmında azalma Metabolizmada azalma İnflamasyonda azalma Doku sertliğinde artma
Soğuk Tedavisini Uygulama Prensipleri Esas etki için minimum süre 12-15 dk Derin doku yaralanmasında süre daha uzun olabilir 0-3 dk soğuk hissi 2-7 dk yanma/ısınma ağrı/acı 5-12 dk lokal hissizlik ve uyuşma 12-15 dk derin dokuda refleks vazodilatasyon
Soğuk Tedavisini Uygulama Prensipleri Yaralanmadan sonra ilk 24-48 saat içinde (72 saate kadar) Tedavi amaçlı 7-10 güne kadar devam edilebilir İlk 24 saatte 1-2 saatte 1 Daha sonra 4-6 saatte bir
Soğuk Tedavisini Uygulama Prensipleri Direk deriye uygulanmamalı Uygulanan ajan ve deri arasına konan materyal soğuk su ile ıslatılmalı (havlu, bandaj, giysi..) Yaralanmış saha üzerine uygulama yapılmalı
Soğuk Tedavisini Uygulama Prensipleri Yaralanan bölgede ve ilgili ekstremitede zayıf dolaşım, vazospazm ve vasküler yetersizlik gibi durumlar varsa soğuk uygulama kullanılmamalı Buzun ısısına karşı rahatsızlık, bulantı vb şeklinde reaksiyon gösterenlerde kullanılmamalı Açık yara ve hassas deri sahaların uygulanmamalı
SOĞUK UYGULAMA ŞEKİLLERİ Soğuk Torbalar
SOĞUK UYGULAMA ŞEKİLLERİ Soğuk Suya Daldırma Doğrudan buzlu suya batırma yöntemi Ayak bileği, bacak, el, el bileği Soğuk whirlpool akut ve subakut dönemde uygun
SOĞUK UYGULAMA ŞEKİLLERİ Buz masajı (7-10 dk her 2-3 saatte bir)
SOĞUK UYGULAMA ŞEKİLLERİ Kimyasal Buz Torbaları
SOĞUK UYGULAMA ŞEKİLLERİ Soğuk Havlular Soğuk Püskürtme Ethyl cloride Fluorimethane Chlora fluorimethan Soğuk su ile doldurulmuş basınç splintleri
CRYOKINETICS Soğuk ve hareketin tedavi amaçlı kombine kullanımı Soğuk uygulama ile uyuşma elde edilir (12-20 dk) Uyuşma periyodunda egzersiz Uyuşma hissinin kaybolmasını engellemek için tekrar 3-5 dk buz 5 kez tekrarlanır Buz masajı basit ağrısız hareket Aktif hareket ağrılı ise izometrik
CRYOSTRETCH Soğuk, statik germe ve izometrik kontraksiyonun kombinasyonu Amaç fleksibiliteyi arttırarak kas spazmını azaltmak 20 dk civarı buz uygulamasını takiben germe ve izometrik kontraksiyon aralarda 3-5 dk buz uygulaması (3 set)
CRYOSTRETCH
CRYOKINETICS ve CRYOSTRETCH KOMBİNASYONU Kas spazmı geçtikten sonra kuvvetlendirme amaçlı Cryostretch ile başlar, ilk gemenin ikinci adımında 20 sn germe sonrası elle dirence karşı 6-10 tekrar ROM 2. ve 3. egzersiz adımı arasında bir set dirençli ROM sonrası 20 sn pasif germe
Soğuk Tedavisinin Riskleri Donma - Cilt Yanığı Reynoud fenomeni (SLE ve RA varlığı) Soğuğa alerji (ürtiker ve eklem ağrısı) Kan basıncı artışı
Teşekküler