KORE ŞAMANİZMİ Min- Ji YANG 1

KORE ŞAMANİZMİ Min- Ji YANG 1 ÖZET: Kore'de Şamanist inançlar, Totemizm, Animizm ve Şamanizm in inançlarının özelliklerini taşımaktadır. Günümüz Kore Şamanizm i sadece cin, peri ve ruhlara inanmaktan ibaret olamayıp aynı zamanda tabiat tanrıları ve Ata tanrılarına inanmayı da kapsayan geniş bir inanış biçimidir. Ülke büyük dinlerle tanıştıktan sonra Kore Şamanizm inde gök tanrının dışında başka tanrılar da ortaya çıkmıştır. Bu tanrılara Musok tanrıları adlı verilir. Bu tanrılar etrafında oluşan inançlar ve uygulamalar sistemine Musok adı verilir. Kore şamanizminde tanrıların hepsi eşittir ve sınıf ayırımı yoktur. Kore de şaman (Mu), Mudang tipi, Tangol tipi, Şimbang tipi, Myungdu tipi olarak dört gruba ayrılır. Mudang, halkın dinî önderi ve rehberi rolündedir. Kut Mu'da Mudang'ın idaresi altında tanrı ve insan ilişkisini bağlayan ve çözen bir dinsel törendir. Bu yüzden bu tören iki türe ayrılır. Birisi, tanrı ve insan ilişkisini bağlayan Çunşin Kut Türü vardır. İkincisi, tanrı ve insan arasındaki sorunu çözen Cinogi Kut'tur. Anahtar Kelimeler: Şamanizm, Musok, Kut, Tanrı ABSTRACT: KOREAN SHAMANISM In Korea Shamanism beliefs have properties of believes in Naglearvind, Animism and Shamanism. Today's not only to believe in the gin, the fairy and the spirit but also this is a format of wide belief including belief in the gods of nature and ancestor gods. After introduction of the great religions in the country, Gods other than Korea Shamanism God has appeared there. The gods were named by Gods of Musok. These beliefs and systems practices around these gods are called Musok. There is no distinction between all of the gods are equal in Korea Shamanism's. Korea Shaman s (Mu) is divided in four types; Mudang type, Şimbang type, Myungdu type, Tangol type. The religious leader and guide is the Mudang. Kut Muda is a religious ceremony under God and resolves relationship with humans and Mudang. That's why this ceremony is divided into two types. The first, Çunşin Ku type; if someone connects to the relationship between God and man, And the second, Cinogi Kut who finds the problem issue between God and man. Key Words: Shamanism, Musok, Kut, God 1 Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Öğrencisi 14

GİRİŞ: Kore Şamanizm inin Tarihi ve Özelliği Kore'deki Şamanist inançlar, Totemizm, Animizm, Şamanizm olarak tek tek ayrılmayıp üçünün özelliğini kapsamaktadır. Şamanizm, yabancı dinler Budizm, Konfüçyanizm ve Taoizm ülkeye girmeden önce Korelilerin hayatında yer almış daha sonra da bu dinlerle birleşmiştir. İlkçağ da (Kore nin ilk dönemine Gocoson dönemi adı verilir) Şamanizm açık bir şekilde görülmemiştir, sonra Üç Krallık dönemi olan (Şilla, Koguryo, Pekçe) IV. ve VII. yüzyıllar arasında Şamanizm inancına ulusal çapta katılım olup törenler düzenlenmiş ve bu inanış zamanla her mahalle ve evde kabul görmüştür. Günümüz Kore Şamanizmi sadece cin, peri ve ruhlara inanmaktan ibaret olamayıp aynı zamanda tabiat tanrıları ve Ata tanrılarına inanmayı da kapsar. Ama eskiden Koreliler gök tanrıya inanmışlardı. Büyük dinler girdikten sonra Kore Şamanizm inde gök tanrının dışında başka tanrılar da ortaya çıkmıştır. Bu tanrılara Musok tanrıları adlı verilir. a) Musok Tanrıları (a) Tabiat tanrıları: Gök Tanrı, Toprak Tanrı, Deniz Tanrı, Ejderha Kral Tanrı, Ay Tanrı, Yedi yıldız Tanrı, Dağ Tanrısı dır. (b) Çinli Tanrılar (c) Yerli Tanrılar (ç) Ata Tanrıları 2 Bu tanrılar etrafında oluşan inançlar ve uygulamalar sistemine Musok adı verilir. Musok, bir anlamda geleneksel Kore Halk inançlarını içinde barındıran Kore Şamanizm in en temel halidir. Musok, Kore de halk arasında Mu merkezli bir din olgusu olan halk inançlarından biridir. Buna Mugyo (Mu Dini) da denilir. Musok kelimesi halk geleneği olarak görülen bir terimdir ve Mugyo, kelimesi de bir tür dini ifade eder Musok inancının rahibi, genelde Mudang denilen Mu dur, Mu nun sayısı detaylı olarak bilinmemektedir. Günümüzde Musokla ilgili verilerin, bir tür yardımlaşma derneği olan Dehangyeongşin yeonhaphö ye üye olanların sayısının yaklaşık 140 bin kişi olup sadece Seul de 22 bin üyesi bulunmaktadır. Bu verilere göre rahip sayısının az olmadığını söyleyebiliriz. İnananlar yılda bir kere Kut töreni yaparlar. Mudanglara sık sık haber gelir ve bu kişilere Tangol denilir. Musok un rahibi Mudangdır ve Musok ta çok sayıda tanrılar olduğu 2 Kore tarihi genellikle MÖ. 2333 yılıyla başlatılır. Bu dönemde ayı totemi kabilesinden bir kadınla Gök Tanrı nın oğlundan doğan ve bir destan kahramanı olan Kral Tangun, Kore nin ilk krallığını kurmuştur. 15

gibi, ayrıca belirli bir de doktrin vardır. Ama bu doktriner düşünce bir sistematiğe ve literal bir esasa bağlı olmayıp geleneksel olarak ağızdan ağıza sözlü şekilde aktarılmıştır. b) Musok İnancında Tanrı Şamanizm inancında, her şeye kâdir olan tanrıya ve insan öldükten sonra da o ruhun ebedi hayatı olduğuna yani ahirete inanılır. Tanrıya gerçek dünya(hayat)da ki mutluluk, sağlık için niyaz edilir. Kore Şamanizm inde insanı yaratan Büyük Ayı takım yıldızının tanrısıdır. İnsanların öldükten sonra da Büyük Ayı ya döneceğine inanılır. Musok ta tabiat ve insanî tanrı da hepsi bir kişilik sahibidir. Onlar görev alanında sonsuz yetenek sahibi olup insanlara göre korku verici bir nesnedirler. 2. Kore Şaman Türleri Kore şamanlarına Mu yada yaygın söylenişiyle Mudang denilir. a) Mu nun Özelliği Genelde Mudang olarak bilinen Mu, Tanrı Hastalığı denilen dini tecrübeyi geçirerek tanrının büyülü, gizemli ve esrarengiz gücünü alıp tanrıyla bağlantı kuran kişidir. Onlar tanrının gücünü ödünç alıp insanların yaşadığı iyi ve kötü olayları Kut töreni ile kontrol edebilme yeteneğine sahiptirler. Mudang, halkın dinî önderi ve rehberi rolündedir. Kore de Mu, dinî töreni düzenleyen rahip, inananların hastalığını iyileştiren doktor, fal bakarak geleceği söyleyen kâhin görevini üstlenir. Ayrıca Mudang, eğlendirme görevi de yapmaktadır. Görevlerinden bahsettiğimiz ilk üçü, her dinde görülen rahip görevlerindendir ancak, eğlendirme görevi sadece Kore deki Mu da bulunan bir görevdir. Kore de Kut u izlemek diye bir ifade vardır. Burada Kut, tanrı ve insanları eğlendiren unsurların çok olduğu anlamına gelir. Kore de şaman(mu), Mudang tipi, Tangol tipi, Şimbang tipi, Myungdu tipi olarak dört gruba ayrılır. b) Mu nun Türleri 1- Mudang, Doğuştan Mudang olmayan, yaşarken aniden Tanrı Hastalığı na (Şin Byong) yakalanıp Tanrı nın İnmesi ni (Şin Nerim) tecrübe ederek (Tanrı) İnme Kutu (Nerim Kut) yaptırdıktan sonra Mudang olmaktadır. Tanrı Hastalığına yakalandığı zaman, günlerce yemek yiyemez, kımıldayacak hali olmadığından hareket edemeyip günlerce hatta aylarca yatabilir. Rüyasında veya hayalinde tanrıyı görür. Onların hastalığı ilaçla geçmez ve İnme Kutu yaptırılarak tanrıyı benimseyip Mudang olunca ancak iyileşebilir. Mudang olmayla ilgili bir hikâye şöyledir:..eskiden karşılaştığım ellili yaşlarda olan kadın bir Mu, gençliğinde aşağı yukarı 3 yıl boyunca eşinin ailesiyle yaşarken kaynana-gelin çekişmesinden dolayı çok zorluluk çekmekteydi. Aylarca yerinden kalkamamış, her türlü ilacı içtiği halde işe yaramamış. Günlerden bir gün şafak zamanında o, dışarıda birinin onu çağırdığını duyup dışarıya baktığında beyaz kıyafetli bembeyaz saçlı yaşlı birini görmüş. Yaşlı ona buraya gel buraya gel diye el hareketi yapınca o hemen odasından koşarak çıkmış o sırada aniden kedisini iyi 16

hissettiğini fark etmiş. Bunu gören kocası ve kaynanası şaşırıp gitme! diye bağırarak onu takip etmiş ve yakalayıp tekrar odasına götürmüşler. O günden sonra da kadın, ara sıra akşamları gecelik giysileriyle çıkıp koşarak şarkı söylüyormuş. Ailesi onun kesinlikle deli olduğuna inanmış ve onu odasında hapsedip kapıyı çivilemiş, kaynanası yemeği getirip kapının deliğinden ona vermiş. Günlerden bir gün, her zamanki gibi kadın yatıyormuş yine bembeyaz saçlı yaşlı biri ortaya çıkmış. Yaşlı onu avutup ona bir şeftali vermiş. Kadın onu yedikten sonra hiç acıkmadığı için yemek yememiş. Kaynanası açlıktan ölecek misin? diyerek zorla yedirmeye çalışmış. Kadın kaynanasına yaşlının verdiği şeftalinden dolayı acıkmadığını söylemiş. Kaynanası onun hayal gördüğünü sanıp çok endişelenmiş. Birkaç gün sonra kaynanası Mudang ı çağırıp onun iyileşmesini dileyerek tedavi ayini olan Kut yaptırmış. Hasta kadın kut haberini duyar duymaz ağırlıktan kurtulduğunu hissedip gücünü yeniden kazanmış. Kut yaptırdıktan sonar, hastalığa ne zaman yakalandığını unutup hemen iyileşmiştir. Bir zaman sonra kadın yine hastalığa yakalanmış, yine Kut yapıldıktan sonra iyileşebilmiş. Olay sürekli tekrarlandığı için Kut yapan Mudang ona Senin hastalığın Tanrı Hastalığı (Şin Byong)dır. İnme Kutu (Nerim Kut) yapıp Mudang olunca iyileşeceksin demiş. Sonra kadın Mudang ın tavsiyesine uyup İnme Kutu yapıp Mudang olmuş. Kadın Mudang görevini yapınca hastalığından kurtulabilmiş. Mudang olma töreni olan Nerim Kut (İnme Kut) yapıldığı zaman, tanrı hastanın bedenine girer. İnmiş olan tanrı, MomJu (Vücüt Sahibi) olarak adlandırılır. Nerim Kut yaptıran Mudang MomJu nun görüntüsünü çizen Muşindo (Mu Tanrı Resmi) yu asıp onun önünde ayin masası hazırlanır. Mudang her gün şafak zamanında masaya bir kâse su getirip kendisinin gizemli gücünün devam etmesi, etrafındaki insanların sağlığı ve huzuru için dua eder. MomJu olarak tapınılan tanrılar Gök Tanrı, Tabiat Tanrı, İnsanî Tanrı vs. çok çeşitli tanrılar vardır. İnsanî Tanrılar arasında kral Tangun gibi devlet kuran krallar, komutan YuŞin Kim gibi büyük zafer kazanan komutanlar da vardır. Ayrıca dileği ve hayalini gerçekleştiremeyip kinle ölen kral, kraliçe, komutanlar da vardır. Nerim Kut yaptırıldıktan sonra Mudang olan kişi Kut u düzenleyen Mudang ı Tanrı (kutsal) Ana veya Tanrı Baba olarak kabul eder, onlardan yaşam biçimini ve Kut u öğrenir. Onlar şarkı ve dansı öğrenip gerçek Kut u düzenlemenin yanı sıra MomJu olan tanrının kutsal gücüyle fal da bakarlar. Tanrı Hastalığını geçirip Nerim Kut yaptıran Mudang, Mudang görevini bırakırsa tekrar hastalığa yakalanır ve acı çeker. Bu yüzden kendi isteğine göre işini bırakmaz. 2- Tangol: Bu türdeki şamanlık görevi, babadan oğula geçer. Çok eski zamanlarda dinî lider olan Tangol, devleti yönetmekteydi. Tangol un yönettiği yer, Tangolpan olarak adlandırılırdı. Zaman geçtikçe, kralın görevi devlet yönetmek iken Tangol sadece rahip görevini yapmaya başladı. Kralın hükümdarlığı oğluna aktarması gibi Tangol rahipliğini de oğluna devretti. Aslında rahiplik kutsal ve değerli olup uzun zaman boyunca Tangol un ailesi çok kutsal ve değerli bir aile olarak tanınmıştır. Fakat zaman geçtikçe Tangol ailesi kutsallık ve değerliliğini yitirmiş ve son zamanlarda insanlar tarafından düşük seviyeli olarak görülmüştür. 17

Tangol genelde Kore nin güneyindeki Honam bölgesinde yaygındır. Tangollar belli bir bölgede hüküm sürerler. Rahiplik babadan oğula geçer, ancak asıl Tangol un görevini onun eşi yapar. Bundan dolayıdır ki, Kut töreninin yapılması, şarkı ve dans kaynanadan geline aktarılır. Onlar çocukluğundan beri annesinden şarkı ve dansı öğrenir ve evlendikten sonra da kaynanasından Kut u öğrenir. Onlar Kut u iyi yaparlar ama kutsal güçleri zayıf olduğu için fal bakamazlar. 1950 yılına kadar Tangolpan da yaşayan insanlar Sonbaharda bir miktar pirinci, yazın ise arpayı Tangol a sunarlardı. Tangol, bunu asıl gelir olarak alıp Kut yapardı, ama mahalleye okullar ve kiliseler yapılıp batıl inançlar yıkılmaya başladıktan sonra bu inanışa inanma da zayıfladı. İnsanların Tangol a getirdiği tahıllar da azalmış Kut yaptıran insanlar da azalmıştı. Başka bir ekonomik geliri olmayan Tangol, mahallesinden ayrılmak durumunda kalmıştı. Neyse ki bazı Tangollar, Tangol görevini bıraksa da Tanrı Hastalığına yakalanmaz. Bu yüzden görevini bırakıp şehire gidip yaşayarak kendisinin Tangol olduğunu saklardı. Günümüzde Tangol un bulunması hiç de kolay değildir. 3- Şimbang: Bu tür şamanlık kan bağına göre kuşaktan kuşağa aktarılan şamanlık olup, genelde Jeju adasında(kore nin güneyindeki en büyük ada) yaygındır. Onlar şarkı ve dansla Kut düzenlerler. Kılıç, çıngırak ve ayna vs. kullanarak fal bakarlar. 4- Myungdu: Bu tür şamanlık, ölen çocuğun ruhu inmesiyle kazanılan falcılık Şamanizm idir. Şarkı ve dans eşliğinde Kut yapmayıp sadece fal bakarlar. Son zamanlarda Mudang tipinde de ölen çocuğun ruhu inerek Mu olanlar da çoktur. Bu yüzden Mudang tipi yapanlar, Myungdu tipi de yapabilir. Mu, Kore'nin geleneksel Şamanizm idir. Yani Mudang (şaman) denilen şefaatçi tanrı ve insana şefaat eden bir inançtır. Mudang genelde Mu'nun kadın şamanı anlamında gelen bir terimdir. Erkek şamana ise Baksu adı verilir. Ama bugünlerde Mudang, Mu inancında insanların yerine dua eder, fallara bakar, dini törenler düzenler. Ayrıca tanrının vahyini insanlara iletir. Bir kimsenin şaman, Mudang olabilmesi için genelde iki yol izlenir: a- Gang(inmiş)şin(tanrı)mu: Gangşinmu denilen kişiler Mudang olmadan önce sebebi bilinmeyen tanrı hastalığı (Şin Byong) geçirdikten sonra tanrı edinme töreni yapılır. Yani, o tanrıyı kendisinin tanrısı olarak kabul edip onu ilahlaştıran Kut'la normal insandan Mudang'a geçilir. Kısacası aydınlanmış Mudangdır. b-sesıp(kalıtım yoluyla geçen)mu: Mudang ailesinde kuşaktan kuşağa Mudanglığı yapan Mudangdır. Geleneksel olarak Gangsinmu kuzey Kore'de, Sesıpmu güney Kore'de yaygındır. Kuzey Kore devletinin kurulmasından itibaren 1965 yılına kadar yapılan dini yok etme operasyonundan dolayı bugünlerde Mudang hemen hemen yok olmuştur. Güney Kore'de ise dönemin cumhurbaşkanı Jeoug Hi PARK(D.1917 ~ Ö.1979) askeri yönetim döneminde Kore Şamanizm ine ağır baskı yapılmıştır. Bu sebeple şamanlar kendilerinin Mudang olduğunu saklamıştı. Onlarla Kore Savaşında Kuzey Kore'den Güney Kore'ye geçen Gangsinmular şimdiki Güney Kore Mudang'ın yeniden canlanmasını sağlanmıştır. 18

3. Musok Törenlerinin Oluşumu Musok Töreni sözlü olarak yapılan Bison(dilek dilenmesi) ve hareketle yapılan Kut ile gerçekleştirilir. Bison töreni yaptıran kişi Mudangla konuşup günü kararlaştırır, kurbanı hazırlar. Mudang kişinin evine gidip kötülüğü kovar. Ondan sonra tanrıyı çağırıp kişinin dileğini diler. Dilek dilemesini bitirdiğinde boş beyaz bir kâğıdı yakarak dışarıya çıkıp ruhları gönderir. Bison da şarkısız ve danssız şekilde Mudang ın tanrıyla oturup sözlü olarak dilek dilemesi şeklinde yapıldığından Oturma Kutu denilir. Kut, töreni yaptırmak isteyen kişi Mudang a gidip fal baktırır ya da danışarak gün belirlenir. Kurbanı hazırlayıp ayin masası önünde oturup Janggu (Kore geleneksel müzik aleti)yu çalarak kötülüğü kovan Muga yı söyler. Kâğıdı yakıp dört tarafına suyu serper. Ondan sonra her tanrıyı ayrı ayrı çağırıp ikram ederek dilek diler. Dileği tuttuğu zaman Mudang, çağırdığı tanrıyı simgeleyen kıyafeti giyip şarkı söyleyip dans ederek tanrıyı taklit eder. Tanrı Mudang a inmiş olursa Mudang kutsal durumuna gelir ve kendisini kaybederek tanrının sözlerini dile getirir. Buna Gongsu denir. Böylece Mudang tanrıyla bir olduktan sonra tekrar kendisine dönüşüp Kut yaptıran kişinin dileğinin gerçekleşmesi için yalvarır. Daha sonra kâğıdı yakıp havaya atar. Kutu bitirdikten sonra da Kut yaptıran kişi 3~7 gün boyunca evden çıkmayıp başkasıyla buluşmaz, söylediklerine ve hareketlerine dikkat eder. Bu normalde Gangşinmu nun düzenlediği Kut un oluşumudur, Sesıpmu nun Kut unda Gongsu yoktur. Bu yüzden Gongsu suz Mudang tanrıya tek taraflı olarak dua eder. 4. Kut'un Tür ve Amaçları Kut Mu'da Mudang'ın idaresi altında tanrı ve insan ilişkisini bağlayan ve çözen bir dinsel törendir. Kore'de Mudang, yaşayan dünyayla, ölülerin bulunduğu ruhsal dünya arasında bir aracı olur. Hem kötü ruhlardan (uğursuzluktan) kurtardığına, hastalıkları iyi ettiğine ve dünyaya geçişin sorunsuz olmasını sağladığına inanılır. Hem de Mudang'ın, yaşayanlarla ölüler arasında var olduğuna inanılan çatışma ve gerginlikleri çözdüğüne inanılır. Kut Türlerini, iki ye ayırabiliriz. a-temel kavram olarak Kut: Bilindiği gibi Kut, tanrı ve insan ilişkisini bağlayan ve çözen bir dinsel törendir. Bu yüzden iki türe ayrılır. Birisi, tanrı ve insan ilişkisini bağlayan Çunşin Kut Türü vardır. İkincisi, tanrı ve insan arasındaki sorunu çözen Cinogi Kut'tur. Eski Kore'de şamanizm, çok önemli konumda olduğu kaynaklardan anlaşılmaktadır. Günümüz kuşakları için kültürlerin renkli ve sanatsal bir öğesidir. Kut'ta tiyatrosal öğelerin yanında müzik ve dans da vardır. 1-Çunşin Kut: Gök, Toprak, evren ve ata tanrılarını da kapsayan tüm tanrılara ilkbahar ve sonbaharda elde edilen mahsullerin(meyve, tâhıl vb.) sunulduğu törendir. 19

2- Cinogi Kut: İnsanın ölümünde ruhları bu dünyadan ahirete(öbür dünya) gidene kadar eşlik eder ve ahirette yeni bir hayatı teklif edip oraya yerleştiren törendir. Kısacası yaşayanlar ve ruhlar arasındaki sorunları çözer. b- Amaçlarına göre Kut : 1-Yaşayanlar için yapılan Kutlar Jesu (Talih, uğur, şans) Kut: Geleceği iyi geçirmek için önceden tedbir alınır. Byoung(Hastalık) Kut : Hastaları iyileştirebilmek için yapılır. 2- Ölen kişiler(ruhlar) için yapılan Kutlar Mangja (Ölen kişi) çundo (Göğe gönderen) Kut 3- Mahalle tarafından yaptırılan Kutlar Genelde şaman ve Mudang arasında benzeyen öğeler vardır. Ama önemli bir fark vardır. Kore'de Mudang, şamandan farklıdır. Seul ve Pyongyang (Kuzey Kore'nin başkenti) dışında Mudanglar elçi görevini yapamaz. Güney Kore nin güneybatı bölgesinde Mudang sadece tanrılara dua etme görevini üstlenir. Yalnızca Mudang kötü ruhlar ve cinleri mutsuzluk ve şanssızlıkları kovar. Üstelik Şamanizm de iyi tanrı ve kötü tanrı açıkça görülebilir ama Kore Şamanizm inde tanrılar, insanların kendisine davranışına göre karakter değiştirir. Bilinen Şamanizm de tanrıların sınıflarının farklılığı bellidir. Fakat Kore Şamanizm inde tanrıların hepsi eşittir ve sınıf ayrımı yoktur. Yani paralel tanrı sistemidir. Kore Şamanizm inde Şamanist öğeler yer almaktadır ancak Kore Şamanizm ine yalnızca Şamanizm denilemez. Çünkü çeşitli şamanist öğeleri Budizm ve Hristiyanlık ta görülse de bunun aynı olduğunu söyleyemeyiz. Bununla beraber Kore Şamanizm i normal Şamanizm den doğmuş bir din olsa da sadece dinsel veya boş inanç olarak değil, Kore kültür ve hayatının temelini oluşturan önemli ve dikkat edilmesi gereken bir gelenek olarak kabul edilmelidir. 20

KAYNAKLAR LEE, DUK IL, Tarihimizdeki bilmeceler, Kim young y.y., Ağustos 2004. OH, Kyung Jun, Bildiklerimiz İncil de yoktur, Hongsungsa, y.y., 2004. LEE, Gil Young, Kore Protestanlık ve Şamanizm, Priçing Akademisi y.y., Nisan 2008. Kore Enformasyon Ajansı, Kore Gerçeği, Kore Enformasyon Ajansı y.y., 2002. 21