T. C. ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinden Sorumlu Daire Başkanlığı

T. C. ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinden Sorumlu Daire Başkanlığı İSVEÇ ELEKTRONİK İZLEME SİSTEMİ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU Eylül - 2009 STOCKHOLM 1

İSVEÇ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU (ELEKTRONİK İZLEME) İÇİNDEKİLER Özet...3 I. Giriş...4 a) Çalışma Ziyaretinin Amacı...4 II. Genel Olarak İsveç İnfaz Sistemi...4 a) Suçlu Bakım Genel Müdürlüğü (Kriminalvârden)...5 b) Teşkilat:...7 c) Personel ve Bütçe...8 d) Diğer Kurumlarla İşbirliği...9 III. Elektronik İzleme/Kelepçe Sistemi...9 a) Genel Olarak Elektronik İzleme...9 b) Elektronik İzleme/Kelepçe Sisteminin Tarihçesi...10 c) Elektronik İzleme/Kelepçe Sisteminin Uygulama Alanları...11 d) Elektronik Kelepçe Uygulaması Nasıl Yapılmaktadır?...13 e) Elektronik İzleme Yönteminde Tercih Edilen Teknolojiler...14 f) Elektronik İzlemede Kullanılan Ekipmanlar...16 g) Elektronik İzleme Sisteminde Maliyet Hesapları...17 ğ) Elektronik İzleme Sisteminin İnfazda Başarısı...19 IV. Elektronik İzleme Sistemi Kurulurken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar...20 2

V. Sonuç ve Değerlendirme...23 a) Türkiye de Durum...23 b) İsveç Elektronik İzleme Sisteminin Değerlendirilmesi...26 c) Ülkemiz Açısından Elektronik İzleme Sisteminin Değerlendirilmesi...29 VI. Elektronik İzleme Sistemiyle Birlikte Tartışılması Gereken Diğer Konular...31 VII. Elektronik İzleme/Kelepçe Sistemine Geçişte Nasıl Bir Süreç İzlenmeli...32...... 3

Özet: İsveç, 9 milyon nüfusu olan ve 6 bölgeden oluşan bir ülkedir. Toplam 551 adet Ceza infaz kurumu, 40 adet de Suçlu Bakım Merkezi (denetimlik serbestlik şubesi) bulunmaktadır. Ceza infaz kurumlarında toplam 5.0002 hükümlü tutuklu bulunmaktadır. Suçlu Bakım Merkezlerinde (denetimli serbestlik Merkezlerinde) ise 14.150 hükümlü tutukluya bakılmaktadır. İsveç yasalarına göre elektronik kelepçe genel olarak hapis cezasına alternatif olarak düşünülmüştür. Elektronik kelepçe üç halde mümkün olmaktadır. 1) 6 ay ve daha az hapis cezası alan hükümlüler eğer isterlerse hapis yerine elektronik kelepçeyi kabul edebilirler. 2) Cezasının yarısını cezaevinde iyi halli olarak geçiren hükümlüler geriye kalan cezalarını şartla tahliye tarihine kadar elektronik izleme ile geçirebilirler. 3)Açık ceza infaz kurumuna yerleştirilen hükümlülere elektronik kelepçe takılmaktadır. İsveç te elektronik kelepçe uygulaması, Suçlu Bakım Merkezi Genel Müdürlüğünce (Kriminalvarden) yapılmaktadır. Genel Müdürlük hapis cezasına alternatif diğer cezalarının infazı ile açık ceza infaz kurumları ve tutukevlerinin idaresinden de sorumludur. Genel Müdürlük Adalet Bakanlığından bağımsız olarak çalışmalarını yürütmektedir. Genel Müdür hükümet tarafından atanmakta, bütçesi Adalet Bakanlığı tarafından temin edilmektedir. İsveç te Hâkimler hükümlü hakkında karar verdikten sonra cezaların infazı ile ilgili süreçlerin hiçbirine karışmamaktadır. Cezaların infazı idari bir iş olarak görülmektedir. örneğin; 6 ay ve daha az hapis cezası alan hükümlüye hapis cezası yerine elektronik kelepçe teklifini Suçlu Bakım Merkezi Genel Müdürlüğü yapmaktadır.hükümlülerin 1 2 http://www.sweden.gov.se/content/1/c6/01/61/94/0602f648.pdf http://www.sweden.gov.se/content/1/c6/01/61/94/0602f648.pdf 4

tahliyeleri, şartla salıverilme işlemleri vs. tüm işlemler ilgili idari birimler tarafından yapılmaktadır. I. GİRİŞ a) Çalışma Ziyaretinin Amacı: Adalet Bakanlığı Stratejik Planında Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğünün stratejileri arasında elektronik izleme sistemine geçilmesi ile ilgili bir strateji yer almaktadır. Bu kapsamda çalışmaları başlatan Genel Müdürlüğümüz, öncelikle Avrupa da bu sistemi kullanan ülkelerin elektronik izleme ile ilgili uygulamalarını yerinde görmek amacıyla çalışma ziyaretleri yapılmasına karar vermiş ve ilk ziyaret, elektronik izleme sistemine 1994 yılında geçen ve yaklaşık 15 yıllık bir tecrübesi bulunan İsveç e yapılmıştır. İsveç çalışma ziyaretine; Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğünden Genel Müdür Yardımcısı Ekrem BAKIR, Destek Hizmetlerinden Sorumlu Daire Başkanı Burhanettin ESER, Kanunlar Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Zeki YILDIRIM ile Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğünden Tetkik Hâkim İbrahim USTA dan oluşan ekip katılmışlardır. Beş gün olarak planlanan çalışma ziyareti 14-18 Eylül 2009 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Yapılan ziyarete ilişkin hazırlanan bu rapor iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısım İsveç te elektronik izleme sistemine ilişkin uygulamalar yer almaktadır. İlk kısım mümkün olduğunca yorumsuz olarak İsveçli yetkililerince aktarılan bilgileri içermektedir. Raporun ikinci kısmı, çalışma ziyaretine katılan ekibin elektronik izleme sistemine ilişkin yorumları ile bu sistemle ilgili önerilerinden oluşmaktadır. II. GENEL OLARAK İSVEÇ İNFAZ SİSTEMİ 5

İsveç te cezaların infazı sürecine kararı veren hâkimler hiçbir şekilde müdahil olmamaktadırlar. Cezaların infazı yargısal alandan çıkartılarak tamamen idari alana dahil edilmiştir. Bu nedenle infazla ilgili işlemleri yürüten Ceza İnfaz Kurumları Yönetimi ile Hükümlü Bakım Genel Müdürlüğü (denetimli Serbestlik) infazla ilgili bir çok kararı bizzat almaktadırlar. Bazı cezaların seçenek cezaya çevrilmesine, 6 ay ve daha az hapis cezası alan hükümlülere elektronik izleme ile cezalarını toplum içinde infaz edilmesine karar verilmesi yine cezalarının yarısını ceza infaz kurumunda tamamlayan hükümlülerin geriye kalan cezalarını şartla tahliye süresine kadar elektronik izlenme ile dışarıda çekmesine ilişkin karaları idare belirlemektedir. Çalışma ziyaretinde genel olarak elektronik izlemeyle ilgili uygulamalara bakıldığından, infazın bu kısmını yürüten Suçlu Bakım Genel Müdürlüğünün çalışmalarından bahsedilecektir. a) Suçlu Bakım (Denetimli Serbestlik) Genel Müdürlüğü İsveç Suçlu Bakım Merkezi Genel Müdürlüğü vizyonunu; Halka Daha Güzel Hizmet Sunmak olarak belirlemiştir. Genel Müdürlüğün amacı ise Hükümlülerin Topluma Kazandırılması, Onların Yeniden Sosyalleşmesini Sağlayarak Hayata Tutunmalarına Yardımcı Olmak şeklinde belirlenmiştir. İsveç ceza adalet sisteminde cezalar, hapis cezası, şartlı karar hükmü (erteleme), değişik koşullarda gözetim kararı, özel tedavi ve bakım kararı (akıl hastaları ve madde bağımlıları için) şeklindedir. Genel Müdürlük bu çerçevede hedeflerini, hapis cezalarını mümkün olduğunca azaltmak, hapis yerine diğer alternatif cezaların verilmesini teşvik etmek olarak belirlemiştir. Bu nedenle hapis cezası yerine eğer hükümlünün şartları uygun ise (ilk defa suç işleme, basit suç işleme vs) alternatif diğer cezaların verilmesi teşvik edilmektedir. İsveç ceza 6

yasasına göre hapis cezaları 1 ay ile müebbet arasındadır. 6 aya kadar hapis cezası alan hükümlüler isterlerse elektronik izleme yöntemi ile cezasını dışarıda çekebilir. Hükümlülerin şartla tahliye hakkından yararlanabilmeleri için cezalarının 2/3 ünü ceza infaz kurumunda geçirmeleri gerekmektedir. Ceza infaz kurumlarında toplam 5.000 kişi bulunmaktadır. Hükümlülerin çoğunluğu madde bağımlısıdır. Ceza infaz kurumlarında bu hükümlülerin iyileştirilmesi ve topluma kazandırılmasına yönelik çeşitli programlar yürütülmektedir. Kurumda hükümlülerin meslek edindirilmelerine yönelik kurslarda düzenlenmektedir. Madde bağımlıları ve cinsel suçlardan hükümlü kişiler için özel programlarda düzenlenmektedir. Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlülerin %5 ini kadınlar oluşturmaktadır. Kurumlardaki hükümlülerin çoğunluğunu 35 ile 45 yaş aralığımdaki kişiler oluşturmaktadır. İsveç te çocuk adalet sistemi yetişkinlerden ayrı olarak faaliyetlerini yürütmektedir. 18 yaşından küçükler çocuk kapalı bakımevlerine gönderilmektedir ve bu çocuklara yönelik hizmetler tamamen ayrı bir birim tarafından yerine getirilmektedir. İsveç Suçlu Bakım Merkezi ise toplam 14.150 hükümlüye bakmaktadır. Bunlardan, 5.000 i ceza infaz kurumlarından tahliye olan hükümlülerden diğer 5.000 i gözetim altına alma cezası alanlardan, 1.500 ü ise hakkında özel bakım kararı verilen hükümlülerden oluşmaktadır. 2.000 kişi hakkında ise toplum yararına çalışma cezası verilmiştir. 650 kişi ise elektronik izleme ile takip edilmektedir. Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlülerin %30 unu madde bağımlısı, %30 unu ise şiddet suçu işleyenler oluşturmaktadır. İsveç te mala karşı suçlar yüzdelik oranda üçüncü sırada yer almaktadır. Hükümlülerin %70 ini 1 yıl ve daha az hapis cezası alanlar oluşturmaktadır. Kurumlarda bulunan hükümlülerden 155 kişi ise müebbet hapis cezası alan kişilerden oluşmaktadır. 7

Müebbet hapis cezası alan hükümlüler 12-13 yıl yattıktan sonra şartlı tahliye edilebilmektedirler. Kurumlarda bulunan hükümlülerin ¼ ünü yabancı hükümlüler oluşturmaktadır. İsveç ceza infaz kurumlarında toplam 40 Türk hükümlü bulunmaktadır. İsveç li yetkililer hapis cezası alan ve ceza infaz kurumlarında kalan hükümlülerin %40 nın tekrar suç işlediğini belirtmektedir. Hapis cezası alan madde bağımlısı hükümlülerin % 85 i tekrar suç işleme eğiliminde olurken ilk defa suç işleyen hükümlülerin ancak % 10 u tekrar suç işlemektedirler. Hapis cezası yerine gözetim altına alınan hükümlülerin sadece %10 u tekrar suç işlemektedirler. İsveç Suçlu Bakım Genel Müdürlüğü, şartlar ne olursa olsun hükümlüleri ceza infaz kurumu dışında tutmayı hedeflediklerini, elektronik izlemenin hükümlülerin tekrar suç işlenmesini aşağıya çektiğini belirtmektedirler. İsveç yasarlına göre tutuklamaya alternatif herhangi bir uygulama bulunmamaktadır. Ancak tutuklamaya alternatiflerin oluşturulması suçlu bakım genel müdürlüğünün gündeminde yer almaktadır. Bu anlamda Türkiye adli kontrol tedbirleri modelinin iyi bir örnek olduğu İsveç li yetkililer tarafından dile getirilmiştir. b) Teşkilat İsveç 9 milyon nüfuslu bir ülkedir. İsveç te hâkimlerin cezaların infazı ile ilgili süreçte hiçbir görevleri bulunmamaktadır. Suçlu Bakım Genel Müdürlüğü (Kriminalvarden-Probation-Denetimli serbestlik) Norrköping te bulunmaktadır. Suçluların toplum içinde elektronik izleme ile takip ve denetimini yapan bu birim, Adalet Bakanlığından bağımsız olarak görevlerini yerine getirmektedir. Genel Müdürlerini ise hükümet atamaktadır. Birim parasal açıdan Adalet Bakanlığına bağlıdır. İsveç 6 bölgeye ayrılmıştır. Her bölgenin başında bölge müdürü görev 8

yapmaktadır ve bölgelerde doğrudan Genel Müdürlüğe bağlıdır. Her bölgede cezaevi, tutukevi ve suçlu bakım merkezi bulunmaktadır. Ülke genelinde toplam 55 adet ceza infaz kurumu bulunmaktadır.. Toplam suçlu bakım merkezi (Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi) sayısı ise 40 tanedir. Ceza infaz kurumlarında 6 ayrı güvenlik düzeyi bulmaktadır. İsveç te kademeli ceza infaz kurumu sistemi benimsenmiştir. Suçlular tehlikelik durumları ve suçlarına göre sınıflara ayrılmışlardır. Her suçlu iyileşme ve tahliye durumları da dikkate alınarak şartları daha farklı olan ve daha az güvenliğin olduğu bir başka ceza infaz kurumuna sevk edilebilmektedir. Ceza infaz kurumlarında programlara uyan ve iyi hal gösteren hükümlüler açık ceza infaz kurumlarına gönderilmektedirler. Suçlu Bakım Genel Müdürlüğünde 7 ayrı birim bulunmaktadır. 1. Gelişim Birimi 2. Ekonomi ve Planlama Birimi 3. Hukuk Servisi 4. Enformasyon Birimi 5. İnsan Kaynakları 6. Teknik Büro 7. Araştırma ve geliştirme Servisi İsveç te tutukevleri ile ilgili çalışmaları da Suçlu Bakım Merkezleri yerine getirmektedir. Kişilerin mahkemeye çıkartılması, hüküm öncesinde sanıklar hakkında rapor hazırlanarak mahkemeye sunulması suçlu bakım merkezinde görevli uzmanlar tarafından yerine getirilmektedir. c) Personel ve Bütçe 9

Suçlu Bakım Merkezlerinde çalışan toplam personel sayısı 9.000 dir. Genel Müdürlükte ise çalışan sayısı 300 dür. Bu çalışanlardan 1.200 tanesi suçlu bakım merkezlerinde görevli iken geriye kalan diğer personel ceza infaz kurumlarında ve tutukevlerinde görev yapmaktadırlar. Kurumun toplam bütçesi 650.000.000 Euro dur. d) Diğer Kurumlarla İşbirliği İsveç Suçlu Bakım Merkezi Genel Müdürlüğü diğer kurumlarla sıkı bir işbirliği geliştirmiştir. Temel ilkelerini her şeyin normalleştirilmesi olarak açıklamaktadırlar. Suç işleyenlerin bazı hakları yasalarla kısıtlanmakta ancak diğer kişiler kadar onların da bazı hakları bulunmaktadır. Bu nedenle diğer kurumlarla sıkı bir işbirliğine ihtiyaç duyulmaktadır. Özellikle sosyal hizmetlerle önemli çalışmalar yürütülmektedir. Sosyal hizmetler hükümlülere kalacak yer ve iş buluyor, sağlık kurumları tedavi ve bakım desteği veriyor. İşçi bulma kurumunda kişilere iş bulma ve meslek edinme hizmetlerinde yardım etmektedir. Bu çalışmalar ve işbirliği hükümlülerin topluma kazandırılmasında ve ıslahında etkili olmaktadır. III. ELEKTRONİK İZLEME/KELEPÇE SİSTEMİ a) Genel Olarak Elektronik İzleme Elektronik izleme bu ülkede 1994 yılından bu yana kullanılmaktadır. İsveçli yetkililer bu sistemin Avrupa da ilk defa kendi ülkelerinde uygulanmaya başladığını belirtmektedirler. Bu konuda 15 yıllık bir tecrübeleri bulunmaktadır. 10

Elektronik izleme sistemi Avrupa nın çeşitli ülkelerinde uygulanmaktadır. Her ülke bu anlamda kendi sistemini ve uygulama modelini oluşturmuş durumdadır. Fakat tek tip bir uygulamadan bahsetmek ve bu sistemle şu amaçlanmaktadır demek doğru değildir. Bu anlamada her ülkenin uygulaması bir birinden çok farklılık göstermektedir. Bazı ülkeler elektronik izlemeyi cezaların daha etkin infaz edilmesi için kullanırken bazı ülkeler bu sistemi hapse alternatif bir sistem olarak düşünmüşlerdir. Bu açıdan bakıldığında her ülkeyi ayrı değerlendirmek gerekmektedir. İsveç li yetkililer ülkelerin uyguladıkları elektronik izleme sistemleri incelenirken bu hususlara dikkat edilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Elektronik izleme, hapse alternatif bir infaz sistemi olabileceği gibi hükümlülerin toplum içinde takip ve denetimi için kullanılarak etkin bir infaz içinde kullanılabilir. İsveç yasalarına göre elektronik izleme hapse alternatif bir infaz sistemidir. Elektronik izleme sisteminde kullanılan cihazlarda farklılık göstermektedir. Kullanılan yazılımlar, cihazların hassasiyeti farklı farklıdır. Ülkelerin tercih ettiği sisteme göre cihazlar temin edilmekte yazılımlarda ona göre oluşturulmaktadır. Bu açıdan bu sisteme geçilmeden önce uygulanacak modelin ve yöntemin çok iyi tartışılması gerekmektedir. Cihazların alımı ve yazılım bundan sonra düşünülmelidir. Aksi halde sisteme uygun olmayan yazılım ve cihazlar işe yaramayabilir. Burada anlatılacak olan sistem İsveç modelidir. Diğer ülkelerle kıyaslanması yanlış olur. Örneğin bu sistem İngiltere de çok farklıdır. İsveç li yetkililer İngiltere ile kendi sistemlerinin tek benzer yönünü her iki sisteminde elektronik olması olarak açıklamaktadırlar. b) Elektronik İzleme/Kelepçe Sisteminin Tarihçesi 11

İsveç te elektronik izleme ile ilgili faaliyetler 1994 yılında başladı. O zaman ceza infaz kurumunda tahliye edilenlerin bu sistemin içine sokulmasıyla başladı. Fakat elektronik izleme sistemine geçiş sürecinde ceza infaz kurumlarının doluluğu gibi nedenler hiç düşünülmedi. Elektronik izleme sistemine geçişte asıl hedef hapis cezasına alternatif bir uygulama veya yöntem geliştirmekti. Bu sistem İsveç te toplum tarafından kabul edilmesinde bu uygulamanın insancıl ve hapis cezasına göre daha ucuz olması etkili oldu. Elektronik kelepçe 1994 2009 yılları arasında toplam 45 bin kez kullanılmıştır. c) Elektronik Kelepçenin Uygulama Alanları İsveç te elektronik izleme sisteminin üç ayrı uygulama alanı bulunmaktadır. Bunlardan ilki, mahkeme tarafından suçlu bulunan ve 6 ay ve daha az hapis cezası alan hükümlülere bu sistem uygulanabilmektedir. Hâkim kararında hükümlü hakkında sadece hapis cezasına hükmetmekte elektronik izleme ile ilgili herhangi bir karar vermemektedir. Eğer verilen hapis cezası 6 ay ve daha altında ise Hükümlü Bakım Merkezi bu durumda olan hükümlüye elektronik izlemeyi kabul edip etmeyeceğini sormaktadır. Burada hükümlü tercihi kendisi yapmaktadır ya 6 ay hapis cezasını yada elektronik izlemeyi kabul edebilmektedir. Hükümlünün kabul etmesi halinde hükümlü şartla tahliye süresi kadar elektronik kelepçe programına dahil edilmektedir. Hükümlü eğer tehlikeli ve tekrar suç işleme durumu varsa cezası ne olursa olsun elektronik izlemeden yararlandırılmamaktadır. Elektronik izlemeden yararlanacak kişiler çok sıkı bir şekilde araştırılıyor. Evi var mı? Okulu, işi var mı? Tedavi olduğu yer var mı? Kişinin en az 4 saat çalışıyor olması gerekiyor. 6 ay ve daha az hapis cezası alıpta 12

elektronik izlemeden yararlanmak istiyorsa hükümlü kendisi de müracaat edebilmektedir. Herkese elektronik izleme teklif edilmiyor, 3 yıl içinde tekrar suç işleyenler bu sistemden yararlanamıyor. Sıkı bir inceleme ve araştırma yapılıyor. İsveç te müracaatların %75 kabul edilmektedir. Geri kalan %25 nin talebi reddedilmektedir. Talebi reddedilen hükümlülerin büyük çoğunluğunu alkol ve uyuşturucu kullanan ve güvenilmeyen kişiler oluşturmaktadır.isveççe bilmeyen hükümlüler de bu haktan yararlanamıyorlar. Elektronik kelepçe sisteminin uygulandığı diğer bir alan ise, cezasının yarısını ceza infaz kurumunda iyi halli olarak geçiren hükümlüler için uygulanmaktadır. Burada bir ceza sınırlaması bulunmamaktadır. Cezanın sınırı önemli değildir. Ceza 1 yıl da olabilir 8 yıl da olabilir. Önemli olan hükümlünün çıktığında tekrar suç işlemesi ve başkasına zarar verme riskidir. Eğer böyle bir risk yoksa, hükümlü cezasının yarısını ceza infaz kurumunda tamamladıktan sonra şartla tahliye süresine kadar elektronik izleme programına dahil edilebilmektedir. Bu hükümlünün isteği ile mümkün olmaktadır. Örneğin, hükümlü 6 yıl hapis cezası aldı. Cezasının 3 yılını iyi halli olarak kurumda tamamlarsa bu sistemden yararlanmaktadır. Burada hükümlü şartla tahliye hakkını aslında 4 yıl yattıktan sonra elde ediyor. Ancak elektronik izleme sistemi sayesinde 1 yıl erken tahliye olmakta bu 1 yılı da elektronik kelepçe ile toplum içinde çekmektedir. Hükümlü şartla tahliye süresini tamamladıktan sonra elektronik izleme programı da sona ermektedir. İsveç te elektronik izleme sisteminin kullanıldığı bir diğer alan ise açık ceza infaz kurumlarıdır. Kurumda bulunan tüm hükümlülere elektronik kelepçe takılmakta ve hükümlülerin nerede oldukları kiminle beraber oldukları sistem üzerinden izlenmektedir. 13

Elektronik kelepçe sistemine dahil olan hükümlüler için tüm günün nasıl geçirileceğine dair hükümlü ile hükümlü bakım merkezi görevlileri birlikte bir program yapmaktadırlar. Bu programa göre, hükümlü dışarıya çıkabiliyor, işi varsa işine gidebiliyor yada herhangi bir etkinliğe katılacaksa bunların tamamı günlük programın içinde yer almaktadır.hükümlü ile birlikte hazırlanan bu plan bilgisayara yükleniyor ve sistem işlemeye başlıyor. Hükümlü çizilen planın dışına çıkarsa sistem hemen uyarı vererek ihlal durumunu bildirmektedir.her hükümlü için görevli bir personel bulunmaktadır. d) Elektronik Kelepçe Uygulaması Nasıl Yapılmaktadır? Hakkında elektronik izleme kararı verilen hükümlünün evine bir teknisyenle birlikte gidilmektedir. Hükümlünün evinde dolaşabileceği tüm alanlar belirlenmekte ve daha sonra hükümlünün ayağına kelepçe takılmaktadır. Hükümlü hakkında hazırlanan günlük plan hükümlüye aktarılmakta ve tüm bilgiler sisteme yüklenmektedir. kişiyle ilgili tüm bilgiler veri tabanında bulunmaktadır. Bürolar veri girişi yaparak tüm bilgileri ana bilgisayara yüklüyorlar. Ayrıca hükümlünün evine yerleştirilen alıcıya da gerekli bilgiler yüklenir. Kişinin evine giriş - çıkış saatleri ve diğer planlar program olarak sisteme yüklenir. Kelepçe açılırsa sistem alarm vermektedir. Kelepçenin açılması ihlal sayılmakta ve kelepçeyi açan hükümlü kalan cezasını ceza infaz kurumunda çekmek zorundadır. Kelepçenin açılması ayrı bir ceza değildir. Hükümlünün cezası hapse çevriliyor, elektronik kelepçeyle geçen günler hapis cezasından mahsup edilmektedir. Evdeki cihaz ile kelepçe arasında %100 iletişim bulunmaktadır. Ne yazık ki bu sistem hükümlü evin içinde ise işe yarıyor. Hükümlü evden çıkınca bu iletişim 14

ilgili personel aracılığı ile sağlanmaktadır. Her hükümlü için bir personel görevli olduğundan hükümlünün takibinde ve denetiminde bir problem yaşanmadığı İsveçli yetkililer tarafından aktarılmaktadır.hükümlüye ayrıntılı bir şema(program/plan) yapılmaktadır. Bu çok önemli hükümlünün nerede ne zaman bulunacağı ayrıntılı olarak belirlenmektedir. Hükümlü en az haftada 1 kez hükümlü bakım merkezine gelmek zorundadır. Hükümlü kendisi için oluşturulan planın dışına çıkma durumunda bunu gerekçeleriyle birlikte merkeze iletebilir. Kuralların çiğnenmesinde zaman zaman hükümlüye tolerans tanınmakta. Hükümlü bu durumda uyarılmaktadır. Ama kuralı ihlali ciddi ise uyarı yapılmamaktadır.ya da hükümlü makul gerekçe gösteremiyorsa bu hak elinden alınabilir. Örneğin görüşmeye gelmezse alkol alırsa madde kullanırsa hiç tolerans bulunmamaktadır. Kişi hem alkol hem de uyuşturucu kullanmamalıdır. Çünkü madde almış ise hükümlü ile iletişim sıkıntılı olur, birde ceza infaz kurumuna girseydi madde kullanamayacaktı. Kuralı ihlal eden kişi hakkında derhal ceza infaz kurumuna başvurması gerektiği bildirilir. Kendi gitmezse polis zoruyla ceza infaz kurumuna gönderilir. Kişinin evine zamansız görevliler giderek alkol kontrolü yapabilir ya da kan alabilirler. Yeni cihazlar alkol kontrolü de yapmaktadır. Bu yeni sistem üzerinde çalışmaların devam etmektedir. Elektronik izleme sistemi içindeki hükümlülere yönelik iyileştirilmesi için programlarda uygulanmaktadır. Programların bazıları bizzat hükümlü bakım merkezinde bulunan uzmanlar tarafından uygulanırken bazıları da diğer kurumların uyguladıkları programlar da olabilmektedir. Tekrar suç işleme durumunda hükümlü tekrar elektronik izlemeden yararlanabilir mi? Hükümlü elektronik izleme tarihinden itibaren 3 yıl içinde tekrar suç işlemez ise tekrar elektronik izlemeden yararlanabilir. Ancak burada özel bir konu daha var. elektronik izleme aile bireylerin izin vermesi gerekiyor. 15

Ailenin evde elektronik izlemeye izin vermesi gerekiyor. Aile örneğin eşi istemiyorsa kendine başka ev bulması gerebilir. e) Elektronik İzleme Yönteminde Tercih Edilen Teknolojiler İsveç 1994 yılında elektronik kelepçe sisteminde radyo dalgalarını kullanıyorlardı. Kişinin evinde bulunan bir cihaz sayesinde radyo dalgaları da kullanılarak alan tespiti yapılmaktaydı. Ancak İsveç teknolojinin gelişmesiyle birlikte GSM sistemini kullanmaya başlamıştır. Şu an ise GPRS sistemi tartışılmaktadır. Bu sistem daha yeni ve internet kullanılmaktadır. Bu sistem hem daha güvenli hem daha ucuzdur. Ancak GPRS de de bazı aksaklıklar var. Kapalı mekanlarda bu sistem işe yaramayabilir. Elektronik izleme teknikleri de tartışabilir. Bu teknikler araştırılmalıdır. İsveç teki sistem hükümlünün kaldığı yerde (genellikle evde) işe yarıyor. (ERF tekniği) Amaç hükümlü nereye giderse gitsin görevlilere yardımcı olan teknik sistemin kurulmasıdır. İsveçli yetkililer kendi kurdukları elektronik kelepçe sistemine güvendiklerini belirtmektedirler. 1997 yılında ciddi arıza oldu ama başka aksama olmadı. 15 yıllık tecrübe söz konusu. İsveç in şu an kullandığı sistem ev hapsinde çok başarılıdır. GPRS şimdi daha yeni, hükümlü nerede olursa olsun takip mümkündür. Ancak bu sistemde hükümlü bir binaya girerse gözden kaybedebilirsiniz. Metro yada büyük markete girildiğinde bu kişilerin izlerini kaybediyorsunuz. Bu nasıl çözülecek? Her iki tekniği de kullanmak gerekiyor. Ancak bu işi pazarlayanlar GPRS öneriyorlar. Piyasada pazarlamacılar ürünlerini överler ama sistemi iyi tanımak gerekiyor. Yeni tekniklerde olduğu gibi önceki sistemi herkes kullandı şimdi yenisi çıkıyor. Sonra daha yenisi çıkacak. 16

Bu sistemi satan 4 şirket var piyasada. Hepsi kar amaçlıdır. Bu şirketlerin üçü ABD şirketidir. Birde İsrail şirketi var. Ancak şirketler İngiltere de faaliyet gösteriyorlar. Alıcı olarak amacımız ne onu bilmemiz gerekiyor. Hiç kullanılmayacak özellikler önemli değil. Kendi sistemimize uygun araçları almak gerekiyor. Cihazlar alınırken sisteme uygun yazılımları da aynı şirkete yaptırmak çok önemlidir. Yeni sistem geleneksel sistemden denetim ve takip için daha iyi olmalıdır. Cihazlarımızda en büyük sıkıntı cihazların pil ömrünün kası olmalarıdır. Evdeki elektronik cihazlarda elektronik izleme olumsuz etkilemektedir. GSM sistemi evde 200 m kadar etkili oluyor. Hükümlü evde dolaştırılıyor. Kapsama alanı belirleniyor. Cihaz yerleştirilip kelepçe takılıyor. Cihazın pilinin şarj ne kadar sürüyorsa hükümlünün şarj olana kadar cihazın başında bulunmak zorundadır. İsveçli yetkililer; bu tür elektronik izleme ve haberleşmelerde dünyada söz sahibi tek ülke ABD olduğunu, ABD nin bu çalışmalar ticari deyip sisteme son verme yetkileri olduğunu ve bu anlamda ABD ye tam bir bağımlılık söz konusu olduğunu belirtmektedirler. 2001 yılında AB de aykırı sesler yükseldi. ABD ye bağımlı mı olunacak, AB kendi sistemini oluşturamaz mı diye. AB alternatif aradı ama ABD buna son verilmemesi halinde tüm sistemi kesmekle AB yi tehdit etti. İsveçli yetkililer ABD ile AB nin yeni bir sistem üzerinde anlaştıklarını belirtmektedirler. İsveç te elektronik kelepçe sisteminden yararlanmak için hükümlünün O sıfır promil alkollü olması gerekmektedir. Bu nedenle şirketler İsveç te alkol ölçümü için de cihaz vermişlerdir. Bu cihaz eve kuruluyor. Üfleme anında cihaz hükümlünün fotoğrafını çekiyor. Sistemin başında bulunan kişi fotoğrafı çekilen kişinin doğru kişi olup olmadığını nerden bilecek? Üreticiler bunu da düşünmüşlerdir. Bunu sistem tanımlamaktadır. Veri tabanındaki fotoğrafla aynı olup olmadığı tespit etmektedir. 17

f) Elektronik İzlemede Kullanılan Ekipmanlar SES DOĞRULMA EVDE İZLEME ALKOL GÖZETİMİ GPS TAKİBİ MAHKUM TAKİP SİSTEMİ g) Elektronik Kelepçe Sisteminde Maliyet Hesapları İsveç te normal ceza infaz kurumundan kalan bir hükümlünün maliyeti 125 Euro dur. elektronik izlemede ise bir hükümlünün 50 Euro masrafı olmaktadır. Ancak 50 Euro birçok Avrupa Birliği ülkesine göre ciddi bir maliyettir. İsveç elektronik izleme sistemine ciddi yatırımlar yapmıştır. Bu çalışmalar nedeniyle devletin kasasına 100 milyon Euro katkı sağladıklarını belirtmektedirler. 15 milyon Euro bu Sistemin masrafı olmaktadır. İlk kuruluşta sisteme ne kadar masraf yapıldı tam olarak bilinmemektedir. Personelin gönüllü çalışmaları nasıl hesaplandı bilinmiyor ama bu masraflar cüzi masraflar olduğu belirtilmektedir. Bu sistemin teknik masrafı yaklaşık 2 Euro dur ve bu sadece cihazlar için harcanan paradır. Personel dahil masrafı 50 Euro olarak söylenebilir. 50 Euro içinde ise, görevlilerin maaşı ile hükümlünün takip ve denetimi için harcanan tüm masraflar bulunmaktadır. Bu giderler nasıl azaltılır? İsveç bu konuda değişik çalışmalar yürütmektedir. Yeni teknolojik gelişmeler sayesinde masrafların azalacağını belirtilmektedir. İsveç yeni sistemlerin kabul görmesi halinde 1 milyon Euro daha az masraf yapılacağını belirtmektedirler. 18

Elektronik izleme sisteminin maliyet hesaplarının çok iyi yapılması gerekmektedir. Yeni ceza infaz kurumu mu yapılmalı ya da elektronik izleme sistemi mi geliştirilmeli. Burada önemli olan elektronik izlemenin geliştirilmesidir. İsveçli yetkililer bu sistemin kesinlikle daha az maliyeli olduğunu belirtmektedirler. İsveç hükümlü bakım merkezlerinin 1.000 kişiyi elektronik kelepçe ile takip edecek kapasiteleri bulunmaktadır. Bu sistemin yatırım maliyeti 1.000 1.500 Euro dur. Ama ceza infaz kurumu yapma maliyeti bundan çok daha fazladır. Elektronik izleme sistemine yatırım daha basit daha hızlı ve az maliyetlidir. Yeni ceza infaz kurumu yapmakla kıyaslanamaz. Maliyet konusunda değişik görüşler de bulunmaktadır. Bu sistemi çok az bir hükümlü için düşünülerse maliyet çok olabilir daha çok hükümlü bu sistemden yararlanacaksa maliyetler daha da az olacaktır. İsveçli yetkililer, Norveç ve Finlandiya nın da bu sistemi düşündüğünü, mahkum sayısının fazla olduğu Türkiye gibi ülkelerde bu sistemin uzun vadede önem arz edeceğini ve ceza infaz kurumlarına göre daha az maliyetli olduğunu belirtmektedirler. İsveçli yetkililer 1.000 kişi kapasiteli ve 7 yıl ömrü olacağını varsaydıkları bir elektronik kelepçe sisteminde personel giderleri hariç maliyet hesaplarını şu şekilde yapmaktadırlar; Bir cihazın satın alma bedeli : 1.500 Euro Bir cihazın yıllık Bakım Masrafı : GSM Hizmet Bedeli 1.000 kişi X 1.500 Euro :100.000 Euro = 1.500.000 Euro(Cihazın toplam maliyeti). 255 Euro X 1.000 (Cihaz) = 7 (yıl) X 255.000 Euro 255 Euro 255.000 Euro (Yıllık Bakım Masrafı) = 1.785.000 Euro (Yedi yıllık Bakım Masrafı) 19

7 (yıl) X 100.000 Euro = 700.000 Euro (Yedi yıllık GSM Hizmet Bedeli) Toplam Maliyet = 3.985.000 Euro (1.500.000 + 1.785.000 + 700.000) Bir hükümlü için elektronik izlemenin günlük maliyeti : 1.000 (kişi) X 365 gün = 365.000 kişi (bir yılda elektronik izleme yapılacak kişi sayısı) 365.000 (kişi) X 7 (yıl)= 2.555.000 (Kişi) Toplam maliyeti yedi yıl boyunca bu sistemden yararlanacak hükümlü sayısına böldüğümüzde; 3.985.000 Euro / 2.555.000 kişi = 1.55 Euro (Elektronik izlemede bir kişinin günlük maliyeti.) Sonuç olarak yedi yıl ömrü olan 1.000 kişilik bir sistemin alım fiyatı toplam 3.985.000 Euro, buna göre bu sistemden yararlanan bir hükümlünün günlük maliyeti ise 1.55 Euro olarak tespit edilmektedir. Bu maliyet hesaplamalarına personel ve diğer giderler dahil edilmemiştir. Bu masraflar cihazlar için gereken teknik donanım masraflardır. Bu hesaplamalar; 2006 yılı verileri esas alınarak yapılmıştır. ğ) Elektronik İzleme Sisteminin İnfazda Başarısı Elektronik izlemenin sonuçları nasıl ölçülecek? Bu her ülkeye göre farklılık gösterir. Kesinlikle kıyaslama yapılamaz. Kıyaslama yanıltıcı olur. Her ülke kendi hedefini ve stratejisini belirlemelidir. Her ülke kendi hedefine ulaşıp ulaşmadığına bakmalıdır. Her ülke için başarılı olma veya başarısızlık durumu farlılık arz edecektir. Hiç ceza infaz kurumuna girmeden elektronik katılım İsveç te çok başarılıdır. Diğer ülkelere göre İsveç te hapis cezası az verilmektedir. Yani hapis 20

cezası kısa olduğu kişilerin daha az ceza aldığı görülmektedir. Ancak ağır cezaların verildiği ülkelerde hapis sonrası elektronik izleme düşünülmelidir. İsveçli yetkililer bu sistemi başarılı ve etkili bulmaktadırlar. Sistemin başarılı olup olmadığını anlamak için bu sistemden yararlanan hükümlülerin tekrar suç işleme durumlarına bakmak gerekiyor. Bu fırsattan (elektronik izleme) yararlananların 3 yıl içinde tekrar suç işleme oranları, ceza infaz kurumunda bulunanlara göre yarı yarıya daha azdır. Elektronik izlemede tekrar suç işleme oranı %12 iken, ceza infaz kurumunda kalan hükümlülerin tekrar suç işleme oranı %25 dir. İsveç bu sonuçları önemli bir başarı olarak değerlendirmektedir. (Değerlendirme 6 ay hapis cezası alanlar arasında yapıldı. Yani 6 ay ve daha az hapis cezası alıpta ceza infaz kurumunda bu cezalarını çekenler ile aynı durumda olan ve elektronik kelepçeyi kabul eden hükümlülerin tekrar suç işleme durumları kıyaslanmıştır.) Elektronik kelepçe hükümlüler üzerinde etkili olmaktadır. Kişi işlediği suçu fark etmekte ve bu durum onun topluma kazandırılmasında ve ıslahında olumlu etki sağlamaktadır. IV. ELEKTRONİK İZLEME SİSTEMİ KURULURKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR İsveç bu sisteme başladığı 1994 yılında teknoloji eskiydi. Cep telefonu, internet vs bulunmamaktaydı. İnternet gelip geçici olarak görülüyordu. Avrupa da elektronik izleme ilk İsveç te uygulandı. İsveç ten önce uygulayan tek ülke ise ABD idi. İsveç te uygulama bir proje ile başladı. İlk önce medyadan gelecek tepkileri hesapladı. Kurum içinde de aykırı görüşler oldu. Burada önemli olan sorumluluğu üstlenen baştan sona kadar projeyi yürütecek bir ekibin almasıydı. Sorumlu belli 21

olmalıydı. İsveçliler bunun önemli olduğunu özellikle belirtmektedirler. Elektronik izleme sisteminin tüm süreçlerini belirleyecek ve bu süreci yönetmek üzere bu ekip görev aldı. Halen bu ekipten kişiler bu sistemin başında bulunmaktadır. Öncelikle medyaya karşı hazırlık yapıldı. Ne tür tepkiler gelebilir? Kamuoyu bu yeni yaklaşıma nasıl bakacak? Yeniliklere karşı gelen bir kesim her zaman olmuştur. Tüm bu durumlar planlandı ve ciddi bir medya ve bilgilendirme stratejisi geliştirildi. Elektronik izleme modeline geçişte alınan ilk karar; bu işten sorumlu olacak ekibin oluşturulması olmuştur. Tüm teknik ve yasal çalışmaları da bu ekip yürütmeliydi. İsveç te oluşturulan ve tüm sorumluluğu alan bu ekibin ilk işi tüm çalışanlarının görüşünü almak oldu. Bu sistem nasıl kurulmalıydı, nelere dikkat edilmeliydi. Bütün konular etraflıca masaya yatırıldı. Tüm çalışanların katkısı ve desteği alındı. Çalışmalar tamamlandıktan sonra elektronik izleme ile ilgili yasa hazırlandı ve parlamento tarafından bu yasa kabul edildi. Yasanın çıkması çok önemliydi ancak elektronik izleme uygulanması nasıl yapılacaktı? Yasa her şeyi halletmez. Bunun için bir takım tedbirler alındı. öncelikle her büroda medya ile iletişim kişileri belirlendi. Bu kişiler çok istekli çalıştılar. Gönüllü oldular, 24 saat çalışmayı kabul ettiler. Elektronik izleme modeli ilk başlarda ciddi bir sükse yaptı, olumlu karşılandı. Medya, ceza infaz kurumundan kaçma,... vs hep olumsuz haber yapmaktadır. Ancak elektronik izleme olduğunda medya çok olumlu karşıladı. TV ler olumlu yayınlar yaptılar. Ancak bu konuda medya hazırlığı önemliydi. Sistemin kuruluşu planlı bir şekilde oldu ve tüm süreçlerin planlandığı bir proje vardı. Sonuç olarak toplum tarafından da kabul gören bu çalışma tamamlamış oldu. İsveç te suçla ilgili çalışmalar yürüten bazı kurumlar yeni sistemle ilgili 22

olarak olumlu görüş bildirdiler. Olumlu raporlar yazıldı. Bu konuda araştırma yaparak yayınlar yaptılar. Bunlar sistemin kabulünde de önemli rol oynadı. Medya planlaması çok önemliydi ve tanıtım çalışması başarıyla sonuçlandı. Medyadan kişiler elektronik kelepçe ile takip edilen hükümlülerle zamanlarını geçirmeye başladılar. Bizzat gördüler. Sıkı takip vardı. Etkili bir planlama vardı. Gazeteciler sürecin sıkı takip edildiğini gördüler olumlu yayınlar yaptılar. Hatta bazı hükümlüler bu sıkı takip ve denetime dayanamayıp cezalarını ceza infaz kurumunda geçirmeyi bile tercih ettiler. Çünkü her an hükümlünün evine görevliler gelebiliyor, alkol muayenesi yapabiliyorlar, tahlil alıyorlar sıkı denetim var bu ciddi bir süreç. İsveç te 1994 yılında başlayan elektronik izleme/kelepçe sistemiyle ilgili uygulamaların başarıyla sürdürüldüğü görülmektedir. İsveç kendi sistemini oluşturmuş ve uygulamayı da bu yönde küçük değişiklikler yaparak geliştirmiştir. Avrupa da bu sisteme ilk geçen bir ülke ve 15 yıllık ciddi bir tecrübeleri bulunmaktadır. İsveçli yetkililer bu sisteme güvenmekteler ve hapis cezası için önemli bir alternatif olduğunu da düşünmektedirler. 23

V. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME: a) Türkiye de Durum Ülkemizde 2005 yılında yapılan yasal değişikliklerle ceza ve infaz politikasında önemli bazı değişiklikler yapılmıştır. Son yapılan değişikliklerle birlikte bazı hükümlülerin ceza infaz kurumuna gönderilmeden toplum içinde takip ve denetimi gündeme gelmiştir. Türk Ceza Kanunu, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ile Ceza Muhakemesi Kanunu na göre bazı hükümlüler ile sanıklar mahkeme kararı ile toplum içine bırakılmaktadır. Pratik olarak bu hükümlülerin toplum içinde takip ve denetimini yapacak bir organizasyona da ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle bu yeni anlayışa paralel olarak Türkiye de Denetimli Serbestlik Sistemi tartışılmış ve 20/07/2005 tarihinde Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri İle Koruma Kurulları Kanunu yürürlüğe girmiş ve Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğüne bağlı olarak Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinden Sorumlu Daire Başkanlığı kurulmuştur. 24

Hükümlülerin hapis cezası almadan toplum içine bırakılmasına yasalarda öngörülen şartlar dahilinde hâkimler karar vermektedir. Buna göre Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinden Sorumlu Daire Başkanlığınca; a) Haklarında kısa süreli hapis cezası verilen ve cezası TCK.50 nci maddesi gereğince seçenek yaptırımlara çevrilen hükümlüler, b) İki yıl ve daha az hapis cezası alan ve bu cezaları TCK.51 inci maddesi gereğince ertelen hükümlüler c) TCK.191 inci maddesi gereğince haklarında tedavi ve denetimli serbestlik kararı verilen hükümlüler d) Türk Ceza Kanununa göre haklarında etkin pişmanlığa hükmedilen ve serbest bırakılan hükümlüler, e) CMK. 109 uncu maddesi gereğince haklarında tutuklama yerine adli kontrol tedbirine hükmedilen ve tutuksuz yargılanan sanıklar, f) CMK.171 inci maddesi gereğince haklarında kamu davasının açılmasının ertelenmesine ilişkin karar verilen ve denetim altına alınarak serbest bırakılan hükümlüler, g) CMK. 231 inci maddesi gereğince haklarında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen ve denetim altına alınarak serbest bırakılan hükümlüler, h) Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun (CGTİHK) 105 inci maddesi gereğince İki yıl veya daha az süre ile hapis cezasına mahkûm olanlardan, hükümlülük süresinin yarısını iyi hâlle geçirenlerin, mahkûmiyet sürelerinin geriye kalan yarısını kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilen ve bu şekilde serbest bırakılan hükümlüler, i) CGTİHK. 107 ve 108 inci maddeleri gereğince koşullu salıverilen ve haklarında denetim ve takip kararı verilen hükümlüler, 25

j) CGTİHK. 110 uncu maddesi gereğince haklarında hapis cezalarını konutlarında çektirilmesine karar verilen hükümlüler, Toplum içinde takip edilmekte ve bu hükümlülerin ıslahı ve topluma kazandırılmasına ilişkin rehberlik faaliyetleri yürütülmektedir. Bu şekilde toplum içinde denetim ve takibi yapılan hükümlü/sanık sayısı 20/10/2009 tarihi itibariyle 52.799 dır. Denetimli serbestlik birimlerince hükümlülerin toplum içinde denetim ve takibi mevcut personelle yapılmaktadır. İnfazda pratik olarak iki sorunla karşılaşılmaktadır. Bunlardan birisi mevcut personelle bu kadar kişinin takibinde ciddi zorluklar yaşanmaktadır. Diğer taraftan bazı mahkeme kararlarının infazında denetim nerdeyse mümkün olamamaktadır.belli çevre sınırları dışına çıkmama şeklinde verilen kararların infazında olduğu gibi. Mahkeme örneğin, Çankaya belediyesi sınırları dışına çıkmama şeklinde karar verebilmektedir. Bu ve buna benzer kararların infazı mevcut yöntemle neredeyse mümkün olamamaktadır. Yine evde hapis cezası verilen hükümlülerin konuttan çıkıp çıkmadığı etkili bir şekilde takip edilememektedir. Esasında Türk Ceza Kanunda hapse alternatif müstakil cezaların tam anlamıyla oluşturulmadığını görmekteyiz. Kanunda sadece kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar öngörülmüştür.3 Bu şu anlama gelmektedir. 3 Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar Madde 50 - (1) Kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre; a) Adlî para cezasına, b) Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine, c) En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkânı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye, d) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanmaya, e) Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya, f) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya, çevrilebilir. (2) Suç tanımında hapis cezası ile adlî para cezasının seçenek olarak öngörüldüğü hâllerde, hapis cezasına hükmedilmişse; bu ceza artık adlî para cezasına çevrilmez. (3) Daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak koşuluyla, mahkûm olunan otuz gün ve daha az süreli hapis cezası ile fiili işlediği tarihte onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, birinci fıkrada yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilir. (4) Taksirli suçlardan dolayı hükmolunan hapis cezası uzun süreli de olsa; bu ceza, diğer koşulların varlığı hâlinde, birinci fıkranın (a) bendine göre adlî para 26

Buradaki seçenek yaptırım; sadece kısa süreli hapis cezasının yumuşatılmış halidir. Bu nedenle Türk Ceza Kanunda gerçek anlamda (Para cezaları hariç) hapis cezasına alternatif müstakil cezaların olmadığı görülmektedir. Ceza infaz kurumlarında 20/10/2009 tarihi itibariyle 116.082 hükümlü ve tutuklu kalmaktadır. Hükümlülerin iyileştirilmesi ve topluma kazandırılması konusunda son yıllarda çok önemli çalışmalar yürütülmektedir. Ancak hükümlülerin ıslahı ve topluma kazandırılmasında hapis cezaları tek başına yeterli olamamaktadır. Bu nedenle hapis cezasına alternatif yaptırımlar ve hükümlülerin toplum içinde infazı tartışılmaktadır. Islahta çok etkili olmayan hapis cezalarının infazı da oldukça maliyetlidir. Bugün bir hükümlünün günlük maliyeti 28.000 TL dir. 28X 116.082 = 3.250.296 TL.dir. Ceza infaz kurumlarında aşırı kalabalıklaşma bir çok sorunu da beraberinde getirmektedir. Hükümlü ve tutukluların barındırılması, iaşe ve sağlık problemleri, iyileştirme programlarının aksaması, yeni ceza infaz kurumlarına duyulan ihtiyaç, yeni personel ihtiyacı vs. bunların tamamı önemli sorundur ve kısa sürede de çözülmesi gerekmektedir. Denetimli serbestlik sisteminin ülkemizde kurulması ve çalışmalarına başlaması ceza adalet ve infaz sistemi açısından çok önemlidir. Türkiye de denetimli serbestlik sistemini iyi bir başlangıç yapmıştır. Denetimli serbestlik sistemi ülkemiz açısından ciddi bir kazanımdır. Bu sistemin daha ileriye götürülmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. Ceza infaz kurumlarının aşrı kalabalıklaşması ve hapis cezalarının hükümlülerin ıslahı ve topluma kazandırılmasında yetersiz oluşu ve bu cezaların cezasına çevrilebilir. Ancak, bu hüküm, bilinçli taksir hâlinde uygulanmaz. (5) Uygulamada asıl mahkûmiyet, bu madde hükümlerine göre çevrilen adlî para cezası veya tedbirdir. (6) Hüküm kesinleştikten sonra Cumhuriyet savcılığınca yapılan tebligata rağmen otuz gün içinde seçenek tedbirin* gereklerinin yerine getirilmesine başlanmaması veya başlanıp da devam edilmemesi hâlinde, hükmü veren mahkeme kısa süreli hapis cezasının tamamen veya kısmen infazına karar verir ve bu karar derhâl infaz edilir. Bu durumda, beşinci fıkra hükmü uygulanmaz. (7) Hükmedilen seçenek tedbirin hükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilememesi durumunda, hükmü veren mahkemece tedbir değiştirilir. 27

diğer alternatif yöntemlere göre daha çok maliyetli olması nedeniyle elektronik izleme sisteminin ceza ve infaz sistemine dahil edilip edilmeyeceği, dahil edilecekse nasıl bir sistem oluşturulması gerektiği konusu tartışılmalıdır. b) İsveç Elektronik İzleme Sisteminin Değerlendirilmesi İsveç Avrupa da elektronik izleme sistemini 1994 yılında başlatan yaklaşık 15 yıllık bir tecrübeye sahip bir ülkedir. Bu nedenle elektronik izleme sistemiyle ilgili tecrübeleri ve geri bildirimleri çok yararlı olmuştur. İsveç uygulamasında infazla ilgili olarak dikkat çeken önemli husus, hâkimlerin cezaların infazı sürecinde hiç yer almamasıydı. Hâkimler kararı verdikten sonra infazla ilgili uygulama ilgili kurumlar tarafından yapılmakta ve infaz yargısal değil idari bir süreç olarak değerlendirilmektedir. İsveç te infazla ilgili süreç iki kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan biri hapis cezalarının infazı diğeri ise hapis dışındaki alternatif cezaların infazıdır. Hapis cezaları ayrı bir birim tarafından ceza infaz kurumlarında infaz edilirken, toplum içindeki hükümlülere yönelik faaliyetler Hükümlü Bakım Genel Müdürlüğü nce yürütülmektedir. Ülkemizdeki Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinden Sorumlu Daire Başkanlığının İsveç te karşılığı olan kurum Hükümlü Bakım Genel Müdürlüğüdür.(Kriminalvârden) Elektronik izlemeye ilişkin tüm uygulamaları Hükümlü Bakım Genel Müdürlüğü yapmaktadır. İsveç yasalarına göre elektronik kelepçe üç halde mümkün olmaktadır. 1) 6 ay ve daha az hapis cezası alan hükümlüler eğer isterlerse hapis yerine elektronik kelepçeyi kabul edebilirler. 2) Cezasının yarısını cezaevinde iyi halli olarak geçiren hükümlüler geriye kalan cezalarını şartla tahliye tarihine kadar elektronik izleme ile geçirebilirler. 3)Açık ceza infaz kurumuna yerleştirilen hükümlülere elektronik kelepçe takılmaktadır. 28

Genel Müdürlük hapis cezasına alternatif diğer cezalarının infazı ile açık ceza infaz kurumları ve tutukevlerinin idaresinden de sorumludur. Genel Müdürlük Adalet Bakanlığından bağımsız olarak çalışmalarını yürütmektedir. Genel Müdür hükümet tarafından atanmakta, bütçesi Adalet Bakanlığı tarafından temin edilmektedir. Elektronik izleme modeli, İsveç te hapis cezasına alternatif bir sistem olarak kanunlarda yer almaktadır. (açık ceza infaz kurumu uygulamaları hariç). Burada elektronik izleme/ kelepçe uygulamasının hapis cezasına alternatif olma durumuna Suçlu Bakım Genel Müdürlüğü karar vermektedir. Hâkim kararında hükümlü hakkında 6 ay ve daha az bir hapis cezası vermiş ise(elektronik izlemenin mümkün olduğu birinci durum) bu cezanın ceza infaz kurumunda mı yoksa elektronik kelepçe ile mi çekileceğine Hükümlü Bakım Genel Müdürlüğü karar vermektedir. Uygulamada hükümlü hakkında verilen hapis cezasını elektronik kelepçe ile çekeceğini genel müdürlükten talep edebilir yada genel müdürlük hükümlüye bunu önerebilmektedir. Yine cezasının yarısını ceza infaz kurumunda iyi halli olarak tamamlayan bir hükümlü hakkında şartlı tahliye süresine kadar kalan cezasını elektronik kelepçe ile çekmesine de genel müdürlük karar vermektedir. Hükümlünün elektronik izleme ile ilgili süreçte belirlenen kurallara uymaması halinde hükümlünün tekrar ceza infaz kurumuna gönderilmesine karar veren birim hâkimler değil, Hükümlü bakım Genel Müdürlüğüdür. Hükümlülerin itirazına ise başında bir yüksek hâkimin bulunduğu Hükümlü Bakım Kurulu karar vermektedir. İsveç küçük (9 milyon Nüfus) bir ülke ve az sayıda hükümlü ve tutuklusu (5.000 kişi) bulunmaktadır. Ülke genelinde sadece 650 hükümlü elektronik izleme ile takip edilmekte ve her hükümlü için bir personel görev yapmaktadır. Bu açıdan bakıldığında bizim ülkemizin nüfusu ile hükümlü tutukluların sayıları 29

İsveç e göre çok yüksektir. Ancak İsveç in elektronik izlemeyi hapis cezasına alternatif olarak uyguladığı model ile Hükümlü Bakım Genel Müdürlüğünün cezaların infazında doğrudan sorumluluk üstlenmesi ülkemiz açısından uygulanılabilirliliği tartışmaya değerdir. c) Ülkemiz Açısından Elektronik İzleme Sisteminin Değerlendirilmesi Elektronik izleme; hükümlülere uygulanan tutuklama ve gözlem altında tutma cezalarının cezaevleri dışında da infaz edilmesine olanak sağlayan araç ve ekipmanlar bütünüdür. Elektronik izleme hapis cezasına göre avantajlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; Hapis cezasına bir alternatiftir. Mahkum sayısını yönetmekte ve ihtiyaca göre düzenlemekte esneklik sağlar. Cezaevlerindeki yoğunluğun azalmasını sağlar. Daha fazla rehabilitasyon aktivitesi uygulama imkanı tanır. Tekrar suç işleme oranlarını düşürür. Cezaevi uygulamaları ile kıyaslandığında %50 oranında maliyet avantajı sağlar. Elektronik İzleme ve Hapsetme Maliyet Karşılaştırması (Tüm Girdiler Dahil) 30

Hapsetme Elektronik İzleme Sistemin sosyal faydaları; Sosyal hayata kolay entegrasyon Güçlü aile desteği imkanı Mahkumun ekonomik durumunun daha da kötüye gitmesini engeller ve genel refah düzeyini artırır Kimse tarafından yönlendirilemeyen suçluların halk arasına karışarak oto kontrol ile yönlendirilmelerine imkan tanır. Ülkemizde mevcut ceza ve infaz sisteminde elektronik izlemeye ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Türk Ceza Kanununun genel sistematiği içinde cezalar; 45 inci madde de hapis ve para cezaları olarak belirlenmiştir. Yukarıda da belirtildiği üzere hapis cezasından bağımsız alternatif yaptırımların (para cezası hariç) Türk Ceza Kanunda yer almadığı görülmektedir. Elektronik kelepçe tartışılırken ön plana çıkan önemli konu ceza ve infaz sisteminde bir değişiklik olup olmayacağıdır. Eğer elektronik izleme hapis cezasına alternatif bir kamusal ceza olarak düşünülecekse, Türk Ceza Kanunda 31

bazı değişiklikler yapmak gerekecektir. Aynı şekilde elektronik izlemede infazın nasıl yapılacağına dair yeni düzenlemelere de ihtiyaç olacaktır. Mevcut sistem değiştirilmeden elektronik izlemenin kabul edilmesi halinde birkaç küçük değişiklikle yeni modeli oluşturmak mümkün olacaktır. Bu değişiklikler Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunda yapılacak bir değişiklik ve gerekirse elektronik izlemeye ilişkin yeni bir yönetmelik yapılmak suretiyle mümkün olabilecektir. Sistem değişikliğine gitmeden kurulacak elektronik izleme yönteminin kullanılması, bazı cezaların daha etkin infaz edilmesi ve hükümlülerin toplum içinde tam bir kontrol altında tutulmasına katkı sağlayacaktır. Bu infaz zaten hali hazırda denetimli serbestlik görevlilerince yerine getirilmektedir. Elektronik İzleme Hangi Alanlarda Kullanılır? Mevcut yasal düzenlemelere bakıldığında elektronik izleme sadece cezaların infazında kullanılabilir. Yasalara göre hâkim kararı ile bazı şüpheli, sanık ve hükümlüler belli şartlar altında toplum içine bırakılmakta ve denetimli serbestlik görevlilerince takip edilmektedir. Bu kişilerin sayısı 20/10/2009 tarihi itibariyle 52.799 dır. Yukarıda açıklandığı üzere dentimli serbestlik görevlilerince takip edilen şüpheli, sanık ve hükümlülerin bir kısmının veya tamamının elektronik izleme ile takibi mümkün olabilir. Sonuç olarak; elektronik izleme sisteminin ülkemizde uygulanmasına karar verilmesi durumunda, mevcut ceza ve tedbirlerin infazında elektronik izlemenin hangi tedbirler/yaptırımlar için yapılabileceği belirlenmeli, ayrıca elektronik izleme; tutuklama yerine verilen adli kontrol tedbirleri içerisinde özel olarak değerlendirilmeli, hapis cezasına alternatif müstakil bir ceza olarak düşünülmelidir. 32

VI. ELEKTRONİK İZLEME SİSTEMİYLE BİRLİKTE TARTIŞILMASI GEREKEN DİĞER KONULAR 1- Elektronik izleme sistemi ile birlikte ceza politikasında değişiklik yapılarak yeni kamusal cezalar oluşturulmalıdır.4 2- Elektronik izleme güvenilir bir izleme ve denetim sağlayacağından şartlı tahliye sisteminin yeniden gözden geçirilerek takdire bağlı tahliye sistemi5 de tartışılmalıdır. 3- Mevcut Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun genel olarak hapis cezalarının infazını düzenlemektedir. Ne yazık ki; kanunda güvenlik tedbirlerinin ve diğer seçenek yaptırımların infazı ile ilgili düzenleme bulunmamaktadır. Bu durum, uygulamada infazla ilgili ciddi tereddütlere sebebiyet vermektedir. Bu nedenle elektronik izlemeyle birlikte kamusal cezaların hapis cezasından ayrı müstakil bir ceza olarak düzenlenmesi halinde, Kamusal cezaların infazıyla ilgili ayrı bir kanun6 7 yapılmalıdır. VII. ELEKTRONİK İZLEME/KELEPÇE SİSTEMİNE GEÇİŞTE NASIL BİR SÜREÇ İZLENMELİ Elektronik izleme ile ilgili tartışmalar ülkemiz açısından yeni sayılır. Bu nedenle karar vermeden önce elektronik izleme sistemlerinin çok iyi incelenmesi ve ülkemiz açısından fayda ve zararlarının değerlendirilmesi gerekmektedir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin üye devletlere Kamusal cezalar ve tedbirler hakkında Avrupa Kurallarının uygulanmasının geliştirilmesi konusunda R(2000) 22 sayılı tavsiye kararı (EK-2 Mevzuat) 5 Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin üye devletlere şartla tahliye hakkında R (2003) 22 sayılı tavsiye kararı 6 Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nin Üye Devletlere kamusal cezalar ve tedbirler hakkındaki R(92) 16 sayılı tavsiye kararı (Bölüm I Yasal Çerçeve) 7 Hapis dışı tedbirlere ilişkin BM Ek Minimum Standart Kurallar (III. Hukuki Koruyucular) 4 33