2010 CBS TABANLI-ÇOK KRİTERLİ ENERJİ VERİ ARŞİVİ & ANALİZ LABORATUARI PROJESİ ÖN ÇALIŞMASI OĞUZHAN AKYENER TÜRKİYE ENERJİ STRATEJİLERİ & POLİTİKALARI ARAŞTIRMA MERKEZİ
CBS TABANLI-ÇOK KRİTERLİ ENERJİ VERİ ARŞİVİ & ANALİZ LABORATUARI PROJESİ ÖN ÇALIŞMASI Oğuzhan Akyener GİRİŞ Gelişmişliğin de bir göstergesi olarak değerlendirilebilen; kişi başına düşen enerji tüketimi, nüfus artış oranlarının da çok üzerinde bir yükseliş göstermekte ve dünyamızın neredeyse her yerinde en önemli gündem maddeleri içerisinde bulunmaktadır. Böylesi büyük önem ihtiva eden enerji talebinin ve bu talebe cevap verecek arzının sürekliliğinin sağlanması için güvenlik, çeşitlilik, verimlilik, piyasa dengeleri gibi birçok alanda planlar ve stratejiler geliştirilmektedir. Artan talebi karşılayacak enerji arzı sürekliliğinin sağlanması gayeli planlar yapılırken, diğer bir değişle sürdürülebilir enerji yönetimini sağlarken, gerçekçi ve etkili stratejiler geliştirilip, bu çerçevede birçok kriterin değerlendirilip, analiz edilmesi gerekmektedir. Çünkü enerji yönetimi sadece enerji üretimtüketim-alım-satım dengelerinin gözetilmesi ile sınırlı disiplinleri içeren bir sistem değildir. Bu dengelerin yanı sıra tüm bu faktörleri doğrudan yada dolaylı olarak etkileyen, zamana ve mekâna göre içine çok farklı değişkenleri de alabilen bir sistemdir. Örneğin herhangi bir bölgeye odaklanıldığında; o bölgenin enerji stratejileri belirlenirken; nüfus, nüfus artış oranları, enerji tüketim tür ve oranları, iklim, geçim kaynakları, bölgeye yakın enerji kaynakları, sosyal yapı, coğrafi yapı, bölgenin ekonomik yapısı, yatırım gücü, üretim yapan fabrika vb. sanayi kuruluşları dağılımı, bölgenin siyasi yapısı ve bu yapıyı ve aynı zamanda yatırım planlarını etkileyebilecek risk faktörleri gibi birçok kriterin değerlendirilmesi gerekmektedir. Bölgesel enerji stratejileri belirlenirken, CBS tabanlı bazı analiz sistemleri geliştirilmesi; yukarıda da bahsedildiği gibi değerlendirilmeye alınacak birçok kriterin aynı anda, aynı potada sağlıklı değerlendirilebilmesi açısından faydalı olacaktır. Oluşturulacak bu analiz sistemlerinin çok kriterli oluşu; görülmeyen birçok bağlantının aynı çerçevede görülebilmesine olanak verecek, CBS tabanlı oluşu da; her parametrenin lokasyonel özelliklerinin de korunarak sisteme aktarılmasını sağlayacaktır. TESPAM olarak ön çalışmasını yaptığımız bu projede; yukarıda bahsedilen bölge kavramı, kurulması gereken sistem içerisinde tüm dünya yada ülkemiz olabileceği gibi; oluşturulacak sistemin yapısına ve eldeki verilerin kapsamına göre ülkemizdeki ilçeler derecesinde küçük yerleşim yerleri de olabilecektir. Doğru, etkili, gerçekçi enerji stratejileri ve politikaları üretebilmek gayeli yapılacak çalışmalarda öncelikli ihtiyaç duyulan; doğru-kapsamlı-istenilen zamana ve odaklanılan bölgeye ait bilgilerdir. Bu ihtiyaç kurulması planlanan çok kriterli-cbs tabanlı enerji veri arşivi ile sağlanabilecektir. Bu adımdan sonrası ise; böylesi farklı kriterlerden oluşan bilgi arşivinin, çok disiplinli çalışma ekiplerince analiz edilmesi ve yorumlanmasıdır.
Ön fikir çalışmasından bahsettiğimiz projenin ikinci kapsamı olan enerji analiz laboratuarı kurulması ve çalışır hale getirilmesi ise farklı disiplinlerin ortak çalışmasına imkân sağlayan, etkili bilgi yönetimi ve kurumlar arası koordinasyon gerektiren bir sistemin ana hatlarını içerecektir. PROJENİN AMAÇLARI Etkili-gerçekçi enerji politikaları üretilmesi için gerekli altyapının oluşturulması Enerji ile ilgili tüm kurumlardan toplanan verilerin ortak bir havuzda arşivlenmesi Oluşturulacak arşivin CBS tabanlı oluşu sayesinde değerlendirmeye istenildiği zamanlarda hem farklı kriterlerin eklenebilmesi hem de lokasyonel analiz yapabilme imkânının sağlanabilmesi Talebe bağlı oluşturulacak analiz ekipleri ile farklı bölgelere dair çalışmalar yapılabilmesi Ülkemizin de hem kendisi hem komşuları ve dünyada ilgilendiğimiz diğer ülkeler ve bölgeler için kendisine ait yorum-analiz-yayın-projeksiyonlarının olabilmesi PROJE İLE İLGİLİ KURUMLAR 1.Derece İlgili: ETKB ve Tüm İştirakleri 2.Derece İlgili: DPT, TUIK, Dış İşleri Bakanlığı, Ekonomi-Maliye Bakanlıkları Dolaylı Olarak İlgili: Üniversiteler, Strateji Kurumları, Diğer Devlet Kurumları, Enerji İle İlgili Özel Teşebbüsler PROJE TAHMİNİ YOL-ZAMAN PLANI BAŞLIKLAR AYLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ETKB'nin Desteğinin Proje Koordinasyon Ekibinin Oluşturulması Veri Tabanı Alt Yapısını Oluşturacak Öncelikli Kriterlerin Belirlenmesi Uygun CBS Yazılımının Seçilmesi/Oluşturulması
Gerekli BT Alt Yapısının Oluşturulması Veri Tabanına Girilebilecek Bilgi Kaynaklarının Araştırılması Bilgi Talep Edilecek Kurumlar İle Resmi Yazışmaların Sürdürülebilir Bilgi Akışı İçin Uygun Altyapı Çalışmalarının Bilgi Kayıt-Süreklilik Takibi-Yeni Kaynaklar ARGE Ekibinin Oluşturulması Bilgi Kaydı Sürecinin Başlaması & Devamının EAL için Gerekli Altyapı Çalışmalarına Başlanması "EAL Türkiye Genel" Ekibi İçin Uygun Kriterlerin Belirlenmesi EAL Çalışma Ortamının Kurulması & Teknik Ekipmanların Temini "EAL Türkiye Genel" Ekibinin Oluşturulması & Görevlendirilmesi "Türkiye Geneli Ön Enerji Planlaması" Çalışmalarının Yapılması PROJE YOL PLANI İLE İLGİLİ BAZI AÇIKLAMALAR YOL PLANI ADIMLARI ETKB'nin Desteğinin Proje Koordinasyon Ekibinin Oluşturulması Veri Tabanı Alt Yapısını Oluşturacak Öncelikli Kriterlerin Belirlenmesi Uygun CBS Yazılımının Seçilmesi/Oluşturulması AÇIKLAMA Bu ekip bünyesinde en az; 1 yazılımcı, 1 BT uzmanı, 1 CBS uzmanı, enerji ile ilgili ve farklı disiplinlerden 6 mühendis ve 1 ekonomist içerir Bu kriterler genel olarak; ihtiyaç duyulan bilgi türleri, birimleri, güncelleme periyotları ve bu bilgilerin CBS tabanlı sisteme entegre şeklidir. Bu süreç kullanılacak yazılımın hazır alınması
Gerekli BT Alt Yapısının Oluşturulması Veri Tabanına Girilebilecek Bilgi Kaynaklarının Araştırılması Bilgi Talep Edilecek Kurumlar İle Resmi Yazışmaların Sürdürülebilir Bilgi Akışı İçin Uygun Altyapı Çalışmalarının Bilgi Kayıt-Süreklilik Takibi-Yeni Kaynaklar ARGE Ekibinin Oluşturulması Bilgi Kaydı Sürecinin Başlaması & Devamının EAL için Gerekli Altyapı Çalışmalarına Başlanması "EAL Türkiye Genel" Ekibi İçin Uygun Kriterlerin Belirlenmesi EAL Çalışma Ortamının Kurulması & Teknik Ekipmanların Temini "EAL Türkiye Genel" Ekibinin Oluşturulması & Görevlendirilmesi "Türkiye Geneli Ön Enerji Planlamasının" Yapılması durumunda kısalabilir Gerekli donanımlar, bilgi sistemleri vb. Bu kaynaklar; internet, kurumların tutulan yada tutulması gereken kayıtları olabilir. Bilgi kaynaklarının ve türlerinin, bilgi sağlayan kurumların ilgili birimlerinin standardizasyonu ve değerlendirilmesi Bu kapsamda bir ekibin varlığı bilgi sürekliliği ve sistemin kendini sürekli güncel tutabilmesi için çok önemlidir. Bu çalışmalar ana başlıklar olarak; gerekli ortam, ekipman ve kurulacak ekip için gerekli insan kaynaklarıdır Sistem farklı bölgelere odaklanarak farklı ekiplerle çalışabileceğinden; ilk odak bölgesi Türkiye Geneli olarak kabul edilirse; ETKB bünyesinde görev yapan ve bu alanda çalışabilecek uygun insan kaynakları kriterlerinin belirlenmesi Bu süreç veri arşivine entegre edilmiş bilgilerin kapsamı-doğruluğu-güncelliği ve yeterliliği ile doğrudan ilgilidir. BAZI NOTLAR Proje; ehemmiyeti, kapsamı, ihtiyaçları gereği; ileri teknoloji, gizlilik kapsamında değerlendirilecek bilgi, ayrıca doğru ve istenilen kapsamdaki bilgi akışında süreklilik, özellikle de ETKB İştiraklerini içeren kurumların desteği ve koordinasyonu gibi maddeleri içerdiğinden ETKB nın direk resmi desteğine ihtiyaç duymaktadır. Ayrıca, proje amaçları ve ürünleri düşünüldüğünde, proje yine ETKB ile direk ilişkilidir. Bu kapsamdaki bir projeye TESPAM gibi bir STK her ne kadar destek verse de proje bilgi gizliliği kapsamında ETKB bünyesinde ve yine ETKB ve iştiraklerinin çalışanlarınca yürütülmelidir.
SONUÇ Ülkemizin ve 1. Derece ilgili bakanlığı olan ETKB nın böylesi bir projeye ne kadar ihtiyaç duyduğunu çok kısa ve basit bir gözlemle anlatmak gerekirse; Dünyanın süper gücü olarak atfedilen ABD nin enerji bakanlığının web sitesi incelendiğinde karşımıza çıkan tablonun cevapladığı temel soru: Dünya enerji trendleri nereye gitmektedir? Bakanlığımız web sitesi incelendiğinde ise karşımıza çıkan: Sn. Bakanımız nereye gitmektedir? Bu gözlem üzerinde ciddi düşünceler geliştirmek ve yeniden dünyanın süper gücü olacağına inandığımız ülkemizin öncelikle kendi içinde, sonra bölgesinde ve tüm dünyada başarılı ve etkili analizler yapıp, politikalar üretebilmesi için fikirler geliştirmek; TESPAM ın en öncelikli amacıdır. Bu amacımız doğrultusunda yukarıda ön fikir çalışmasını sunduğumuz projemizin hayata geçmesi ile başarılı sonuçlar elde edebileceğimiz kanısındayız. KISALTMALAR ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı STK: Sivil Toplum Kurumu CBS: Coğrafi Bilgi Sistemleri TUIK: Türkiye İstatistik Kurumu DPT: Devlet Planlama Teşkilatı EAL: Enerji Analiz Laboratuarı BT: Bilgi Teknolojileri