KENTSEL YAŞAM BİÇİMİ NASIL OLMALIDIR? Bunun için ne yapılmalıdır? SANAYİ KENTİNİN SORUNLARINA ÇÖZÜM ARAYIŞLARI
SANAYİ KENTİNİN SORUNLARI KARŞISINDA FARKLI TAVIRLAR 1. PATERNALİSTLER 2. OTORİTENİN TEKNİSYENLERİ; TEKNOKRATLAR; KOMFORMİSTLER 3. HÜMANİSTLER 4. SOSYALİSTLER 5. ÜTOPYACILAR
PLANLAMANIN ANARŞİK KÖKENİ İlk planlama hareketleri toplumsal sorunları ele alışları açısından iki kümede toplanabilir: City Beautiful hareketi içinde yer alan plancıların pek çoğu (Hausman, Burnham) ve Le Corbusier finans sermayesinin mekanını yaratmak üzere görev almışlar, merkeziyetçi otoriter rejimi savunmuşlardır. (Peter HALL: Cities of Tomorrow, 1990) Buna karşılık, İlk planlama hareketlerinin çoğu (Ebenezer Howard, Anthony Geddes, Regional Planning Association of America vb..) XIX. yüzyılın sonunda ve XX. yüzyılın başlarında büyüyen anarşist hareketlerden esinlenmiştir.
Güzel kentin çirkin yüzüne karşı Hümanistler Sosyalistler Ütopistler
HÜMANİZM İlgi odağı insan -Tanrı ya da doğa değil- olan düşünce akımı. Hümanist Marxist sosyoloji: Toplumsal yapı yerine insanlar (insan özellikleri) üzerine yoğunlaşan toplumbilim. İlk hümanistler bir tür gerçekçiliği de paylaşırlar. Örneğin dinsel yaşam tasarımındaki gibi ülküsel durumlar yerine, gerçekten yaşanmış deneyimlere, gerçekleştirilmiş yaşam biçimlerine önem verirler. İnsan dünyasını bütün gerçek özellikleriyle, hatta hoşa gitmeyen ve yakışıksız sayılan yanlarıyla birlikte bir bütün olarak onaylarlar. (Petrarca& Boccacio, XIV.yy İtalya; Sir T.More, Erasmus, XV-XVI.yy, K.Avrupa; Leibniz, Schiller, Goethe, XVII-XIX.yy Almanya)
Victor Hugo 1802-1885 Yoksulluk ve Varsıllık_WPFrith_1888 Hümanist düşüncenin kültür ve sanat alanlarında da yansımaları oldu. Charles Dickens 1812-1870 http://www.nettlesworth.durham.sch.uk/time/victorian/vindust.html
HÜMANİSTLER Yoksul mahallelerdeki sağlık sorunlarını çözmeye çalıştılar; Konutların niteliğini iyileştirmek için toplumsal eylemler yaptılar. Barınma evleri kurdular; Yoksul mahallelerde, mahallelinin örgütlenerek kendi kendine yardımlaşması, dayanışması için çalıştılar. Göçmen işçilerin Amerikan düzenini öğrenmesi, uyum sağlaması için çalıştılar. Toplumsal barışı sağlamak, farklı kesimler/sınıflar arasında diyalog kurmak için çalıştılar. Güncel kavramlarla YAŞAM KALİTESİ TOPLUMSAL SERMAYE BEŞERİ SERMAYE KAPASİTE GELİŞTİRME
HÜMANİSTLER Jane Adams ve HULL EVİ 1889 - Charles Hull adlı bir iş adamı evini Jane Addams ve Ellen Gates Starr a bağışladı. Bir zamanlar güzel bir konak olan yapı, zamanla göçle gelen sanayi işçilerinin kiralık evlerde oturduğu yoksul bir mahallenin ortasında kalmıştı. Orta sınıftan bir kişi olan Jane Addams ve Ellen Gates Starr, Hull House olarak anılan bu yapıya taşındılar ve kapılarını mahalleliye (komşularına) açtılar. Jane Adams, 1893
HÜMANİSTLER HULL HOUSE, bir halkevi ya da mahalle konağı gibiydi: Mahalleliye yaygın eğitim verildi; Mahallenin sorunlarının tartışıldığı toplantılar yapıldı; Kütüphane hizmeti verildi Yardımlaşmalar örgütlendi. Günümüzün terimleriyle, kapasite geliştirme (capacity development) sosyal sermaye geliştirme, güçlendirme (social capital) kentsel çevre kalitesini arttırma (the quality of the urban environment) yaşam kalitesini arttırma (the quality of life) amacıyla çalışmalar yapılmıştı.
HÜMANİSTLER Yoksul mahallelerde Mahallelinin örgütlenerek dayanışması Sağlık hizmeti sunulması Konutların niteliğinin iyileştirilmesi Yoksunluğun azaltılması (Barınma evleri) TOPLUMSAL SERMAYE YARATMAK ARABULUCULUK; İLETİŞİMİ SAĞLAMAK TOPLUMSALLAŞTIRMA YAŞAM KALİTESİ KENTSEL ÇEVRE KALİTESİ Toplumsal barışı sağlamak, farklı alt kültürler ve sınıflar arasında diyalog kurmak için; Göçmen işçilerin Amerikan düzenini öğrenmesi, uyum sağlaması için;
SANAYİ KENTİNİN SORUNLARI KARŞISINDA FARKLI TAVIRLAR 1. PATERNALİSTLER 2. OTORİTENİN TEKNİSYENLERİ; TEKNOKRATLAR; KOMFORMİSTLER 3. HÜMANİSTLER 4. SOSYALİSTLER 5. ÜTOPYACILAR
ÜTOPYA POLİTİK DURUŞ TOPLUMSAL & KİŞİSEL ETMENLER BAHÇE ŞEHİR Küçük ölçekli, düşük yoğunluklu kentsel yer Birincil küme ilişkileri Geçmişle bağlantılar, süreklilik BROADACRE CITY Altkent modeli: Doğa ile bütünleşme; KULELER KENTİ Büyük ölçek, yüksek yoğunluk Geçmişin reddi Ebenezer HOWARD Frank Loyd WRIGHT Le CORBUSIER
ÜTOPYACILAR http://www.library.cornell.edu/reps/docs/howard.htm 15.04.2006 BAHÇE ŞEHİR (The Garden City) Ebenezer Howard (1850-1928)
Bahçe Şehir, çok merkezli bir sosyal kent vizyonudur Bahçe Şehir, çok merkezli bir sosyal kent (E. Howard) vizyonudur (E. Howard) TEMEL DÜŞÜNCE: Kentlerde yaşanan sorunların nedeni sanayi öncesi yaşamın iyi yönlerinin kaybedilmesi: Üretim sürecinde ve kent mekanında insanların doğadan kopması; Büyük nüfus yoğunluğu nedeniyle birincil küme ilişkilerinin azalması; Bireyin yabancılaşması: yarattığı ürüne, konutuna, kente toplumsal değerlere, ortak kültüre http://www.library.cornell.edu/reps/docs/howard.htm 15.04.2006
KIR İLE KENTİN OLUMLU YÖNLERİNİ BİRLEŞTİREN BİR MODEL ARAYIŞI Yabancılaşma sorununun aşılması Ekonomide durgunluğun aşılması Yüz yüze ilişkiler (Birincil küme) Yeterli, kaliteli altyapı ve konut Tarımın sürdürülmesi
Bahçe Şehir, çok merkezli bir sosyal kent vizyonudur (E. Howard) HEDEF: EKONOMİK DURGUNLUK VE İŞSİZLİK SORUNUNUN AŞILMASI Howard fizik mekandaki düzenlemeden çok toplumsal süreç üzerinde duruyordu: Ekonomik canlılık büyük ölçekli devlet müdahaleleriyle değil, binlerce küçük ölçekli girişimle sağlanacak. Toprağın mülkiyeti sonsuza dek orada yaşayan insanların olacak; kiracılık kalmayacak. Giderek daha çok insan Bahçe Şehir de yaşamak isteyecek, kentin plan sınırlarına ulaşıldığında bölgede yeni bir bahçe kent kurulacak. İnsanlar kendi evlerini kendileri yapacak. Onlara dayanışma dernekleri, örgütlü işbirlikleri, kooperatifler destek verecek. Bu eylemler, ekonomiyi canlandıracak.
BÜTÜNCÜL ve BÖLGESEL YAKLAŞIM
GardenCity_Letchworth 1913 TOPLUMA VE MEKANA YABANCILAŞMANIN OLMADIĞI BİR KENT Garden City Welwyn, 1920 de yapılmış konut alanının planı http://homepage.ntlworld.com/rickmansworthhert s/howard6.htm 20.04.2006
GardenCity_Welwyn Kiralık konutlar 1945 KOMŞULUK BİRİMLERİ GÜÇLÜ BİRİNCİL KÜME İLİŞKİLERİ Welwyn bahçe kenti için yapılmış cul-de-sac (kül-dö-sak) planları
BAHÇEŞEHİR _ İSTANBUL İstanbul un 40 km. kuzeybatısında, Büyükçekmece Gölü nün 18 km. kuzeyinde. Bahçeşehir Toplu Konut alanı Boğazköy yerleşim birimi, Eston Ardıçlı Evler ve Hoşdere Mevkiini de içerisine almaktadır. Yaklaşık 2.500 hektar alan üzerine kurulu bir beldedir. TEM Otoyolu ile İstanbul'un her semtine kesintisiz yollar ile bağlanmaktadır. Türkiye'yi Avrupa'ya bağlayan İstanbul-Edirne demiryolunun yaklaşık 3 km'lik kısmı bu alanın içinden geçmektedir. Ispartakule tren istasyonu burada bulunmaktadır.
BAHÇEŞEHİR _ İSTANBUL 2005 yılı itibariyle 30.000 i aşmaktadır. Bahçeşehir de (kaynak belirsiz, 2003) yaşayanların; Ev sahibi olanlar %68. Bir veya daha çok araç sahibi olanlar %87. Internet kullananlar: Erkeklerde %75, kadınlarda %46. İşsizlik oranı %1. Tam zamanlı bir işte çalışanlar %42. Lise mezunu olanların oranı %40.4; Yüksekokul ve üstü eğitimi olanlar %45. Toplu ulaşım, İ.E.T.T. araçları ile sağlanmaktadır. Taksim, Mecidiyeköy, Bakırköy, Yenikapı, Avcılar ve Yenibosna ya otobüsler bulunmaktadır. Taksim, Mecidiyeköy ve Bakırköy gibi merkezlere ayrıca expres servisler mevcuttur.
ÜTOPYACILAR The Broadacre City Altkent olgusuna övgü Frank Lloyd Wright
Broadacre City ve USONIA Hem bir fiziksel planlama modeli hem de sosyo-politik bir ütopya. Frank Lloyd Wright ın geliştirdiği (1924) bir alt kent kavramı. Bu model yalnızca arazi kullanımını değiştirmiyordu, USONIA adını verdiği ideal demokrasinin kilit taşı niteliğindeki bir ekonomik reform programını da içeriyordu. USONIA, anti-marxist sosyalizmin kalesi olacaktı. Bir tren istasyonu, birkaç büro yapısı ve apartmanlar da vardı. Ama büyük çoğunluk tek ailelik konutlarda oturacaktı. Ulaşım büyük ölçüde otomobille sağlanacaktı Broadacre City bir yatakhane yerleşme değildi. Burada hem her ailenin erişebileceği ve yararlanabileceği küçük çiftlikler/ekim alanları, sera ve rekreasyon alanları vardı, hem de hafif sanayi. USONIA da aileler bankerlerin ve toprak ağalarının boyunduruğundan kurtulacaktı: Üretim araçları (özellikle toprak) halkın ortak mülkiyetinde (kamu mülkiyetinde) olmayacak, bireylere bölüştürülmüş olacaktı. Toprak önce kamu mülkiyetine geçirilecek, sonra ailelere verimlilikle işledikleri sürece onların denetiminde kalmak üzere- bedava dağıtılacaktı.
ÜTOPYACILAR KULELER KENTİ Le Corbusier (1887 1965)
ÜTOPYACILAR Le CORBUSIER Le Corbusier, "Contemporary City for 3 Million Inhabitants" 1922 source: Modern Architecture, p.247 (2003) Teknoloji ve çağdaş bilimin yüceltilmesi Aşırı bir düzen arayışı Bir saat gibi işleyen kent ütopyası
Yatay eksende geniş boş ve yeşil alanlar Bahçe Şehir ve Anıtsal Şehir yaklaşımlarının karışımı bir söylem: Modern kentteki kötülükler büyük nüfus yoğunluğundan kaynaklanmaktadır. Çözüm, yoğunluğu daha da arttırarak ortak açık alanlar bırakmaktır. Le Corbusier e göre, siyasal erk tarafından desteklenen usta bir plancı mevcut kenti tümüyle yıkmalı ve yerine büyük bir park (yeşil alan) içinde yapılmış kulelerden oluşan bir kent kurmalıdır.
Le Corbusier nin bu projesi savaş sonrası Fransasının gereksinme ve gerçeklerine göre yapılmıştı. Bu 12 katlı bu yapı bir dikey köydü. Dikey yoğunlaşmaya olanak veren yapım teknolojisi tasarım Unité d'habitation Marsilya, 1952
Bu 12 katlı yapı bir dikey köydü. 1600 kişi için planlanmıştır. Yapıyı geniş bir park alanı çevreliyordu. İçinde bir alış-veriş caddesi, kamusal buluşma alanları, sosyal klüpler, spor salonu, bir otel, yüzme havuzu, teras katında rekreasyon alanı ve bir kreş vardı. Yapıyı geniş bir park alanı çevreliyordu. Dikey yoğunlaşmaya olanak veren yapım teknolojisi tasarım Unité d'habitation Marsilya, 1952
Unité d'habitation Marsilya, 1952 Le Corbusier nin fikirlerinin mükemmel olarak yansıttığı yegane projedir. Sonuç olarak, Fransa nın çalışan kesimi için tasarlanan bu bina o derece başarılı oldu ki, şu an üst-orta tabakanın yaşadığı ve komplekste bulunan dükkan çalışanlarının başka yerlerden gelmek durumunda kaldığı bir yerleşke halini aldı. 13 Ağustos 2007 Kaynak: Theglobeandmail.com Yazan: Trevor Boddy Çeviren: Gül Keskin - Arkitera.com
Unité d'habitation Marsilya, 1952 "İdeal Ev Evidea İstanbul, 2007
"İdeal Ev Evidea"
BİR TASARIM ÜTOPYASI BİR SOSYAL KONUT PROJESİ Hundertwasser Evi, Viyana 1986
ÇOK FARKLI BİR SOSYAL KONUT PROJESİ Hundertwasser Evi, Viyana
Açılış 1. Mart.1986 Kapalı alan 1 092 m² Birim sayısı HUNDERTWASSERHAUS 50 konut, 4 işyeri (lokal), 1 doktor muayenehanesi Net konut alanı Birim konut büyüklüğü Konut kiraları 3 550 m² (ca. 24 m²/kişi) 30 m² ile 150 m² arasında ca. 5 Euro/m² Ortak/sosyal mekanlar Çatı rerasları sayısı Toplam teras alanı ca. 920 m² nicht zugängliche Grünflächen ca. 440 m² Teraslardaki topl. toprak Teralardaki ağaç ve çalı 2 KÇocuk oyun odası, 1 Kış bahçesi 16 özel, 3 ortak kullanıma açık ca. 900 Ton ca. 250 adet
Friedensreich Hundertwasser Sonne über Tibet
Hundertwasser Sanat Evi
Umgestaltung der St.-Barbara-Kirche in Bärnbach (1984-1988) Der
Hundertwasser Evi, Magdeburg Die grüne Zitadelle (1996-2005)
Hundertwasser Evi, Darmstadt Die Waldspirale En yüksek noktasında 12 katlı bir yapı. 105 konut içeriyor. Bir kapalı otoparkı, spiralin en yüksek noktasında bir kafe ve bar, iç avluda bir gölet ve çocuklar için bir oyun alanı var. Eğimli çatı ağaçlandırılmış; U-biçimi yapının üzerinde bir rampa gibi yükseliyor.
Hundertwasser Evi, Darmstadt Die Waldspirale Pencere sayısı 1000 den çok. Birbirinin eşi olan pencere yok. Tüm pencerelerdeki ispanyoletler ve kapı kulpları farklı ve özgün. İç mekanlarda keskin köşeler yok.
Hundertwasser Evi, Darmstadt_Die Waldspirale (2000)