ilahiyat FAKÜLTESi..

CUMHURİYET ÜNiVERSiTESi \. ilahiyat FAKÜLTESi.. DERGiSi 2. Sayı SİVAS - 1998

.TOPLUM HAYATIMIZDA DİNİN VE DİN EGiTiMİNİN ÖNEMİ YERİ Doç.Dr.Nevzat Yaşar AŞIKOGLU*.., İ~lam Dininin hayatımızdaki önemini ve kültürürrüizü nasıl etkilediğini ortaya koyacağımız bu değerlendirmede üç temel konu üzerinde durmak istiyorum. Bunları şöyle sıralayabiliriz: A) Dinin toplum hayatındaki yeri, B) Kültürümüzü şekillendiren bir unsur olarak İslam dini,.. '. C) Külti.irümüzü l~oruınak v~ yabancılaşqıaınak için din eğitiminin önemi, A) DİNİN TOPLUM HAYATilV.ÜZDAKİ YERİ VE ÖNEMİ İnsan denen varlık; toplum halinde yaşayan sosyal bir varlıktır. Bu onun önemli.özelliklerinden biridir. Tarih boyunca insaniarçeşitli toplumlar'oluştu'rınuşlar, kültür ve medeniyetler meydana getirmişlerdir. İnsan toplumlarını diğer canlı topluluklarından ayıran bazı özellikler. vardır. Mesela insanlar akıl ve yeteneklerini kullanarak daima kendih~rini ve çevrelerini geliştirmişlerdir. Bu gelişme hem maddi hem de ınanevi alanda görülür. Diğer canlı topluluklarında ise, bu ti.ir bir gelişme görülmez. Onlar yüzyıllardır aynı biçiinde hayatlarını sürdürmektedir! er. Kendilerini geliştirme kabiliyeti olan insan tophıınları ise, çeşitli özellilderiyle birbirlerinden ayrılırlar. Aynı duygu, düşünce ve kültürü beniınseyerek bir araya gelen insanlar, kendilerine has. bir hukuk düzeni kunirlar. Belli bir dini inancı beniınserler, : diğer toplumlardan farl~lı bir sanat ve edebiyat aniayışı geliştirirler. Yine kendilerine has bir ahlak :>ist.eıni ve ortak bir tarih oluştururlar. Farklı. toplumlarda bu değerler de farklılık gösterir. İı1san toplumlar-ını birbirinden ayıran en önemli vasıtlarln başında, dil ve din birliği gelmektedir. Bunun yan'ında coğrafi şartlar da insan topluınlmım birbirinden ayıran önemli bir özelliktir. Kısaca din, dil, tarih, hukul<, edebiyat, sanat ve ahlak gibi birarada yaşayan insanların oluşturdukları ortak değerler ve bunların bii-leşınesiyle oluşan, ortak duygu ve düşüncelere dayanan bir kültür vardır.. Sözünü ettiğimiz bu kültürün oluşmasında veahlak anlayışının gelişmesinde inanılan d inin de büyük ölçüde belirleyici ve o kültürü şekillendirici rolü bulunmaktadır. * C.O. ilahiyat Fak. Din Eğitiııii Anabilim Dalı Öğr. Üyesi

46 Nevzat Y. Aşıkoğlu Miisİüman bir toplum olarak içinde yaşadığımız~ toplumı.ın örf ve adetleri nde, edebiyatında, sanatında, ahlak anlayışında İslam dininiri büyük rolü. ve etkisi vardır. B) KÜLTÜRÜMÜZÜ. ŞEKiLLENDiREN TEMEL UNSUR: İSLAM DİNİ. - Toplumumuzun sahip olduğu ortak kültür ınira~ına şöyle bir baktığımızda İslam dininin etkisini mutlaka görürüz. İnancıınız bütün yaşantımızı etkilemiştir. Davranışlarımıza, ve sözlerimize sinrriiştir. - Örf ve adetlerimizde, - Atasö~leri ve deyi_mlerimizde, - Sosyal faaliyetlerimizde, İslam dininin etkisini görürüz. Örf ve adetlerimi~de, konuşma biçimi'mizden, giyinişlıtıiz~ var~ncaya kadar; aile içinde büyüklerie küçüklerin ilişkilerinden, komşularımızia olan ilişkilerimize varıncaya kadar her türlü gelenek ve yaşama biçimimizde İslam dininin etkisi vardır. Çöcuklarımıza ehl-i beyt'in ve sahabilerin isimlerini koyarız. Bu onlara olan sevgimizin ifadesidir. Düğün törenlerimizde, inutlu günlerimizde ve bayram günlerinde dost ve akrabaların birbirlerini ziyaretleri, uzakta bulunanların memleket ve akrabalarını ziyarete gelmeleri, temelinde ~inimizin çeşitli tavsiye ve telkinleri bulunan vebu.telkinlerle Şekillenen davranışlardır. Sıla-i rahim; yani uzakta bulunanlaı':ın belli zaırıanlarda akrabalarını ve memleket! erini ziyaret etmeleri. Peygamberimizin.hararetle tavsiye ettiği bir davranıştır. Peygamberimiz bir Hadis-j Şerifınde; "sıla-i rçıhinı yapanm, yani akrabalarını ve dostlarını ziya,:et edenin, Allah ömrünü uzatır ve rızkıru genişletir", buyurmuştur : ı Gelenekleriınizde, komşuluk hakkı ve komşuya değer verme önemli bir yer. tı.:itar. Temelini araştırdığrınızda bu konu ile ilgili Peygamberiniizin bir çok tavsiyesinin olduğunu görürüz.-çok meşhur olan birhadis-i şerifte bilindiği gibi "Komşusu aç iken, karnını dayuran (tok yatan).mü~in olmaz" buyrulmuştur. 2 ' Atasözleri ve Deyimlerimiz de kültürüinü.zün ön'emli bir unsurudur. Toplumumuzun yüzyıllar boyu şekillenen duygu ve düşüncelerini yansıtırlar. Geçmişte yaşanan ve tecrübeye dayanan bazı olaylan çok veciz ve anlamlı bir şekilde bugüne ~~~ '. Atasözlerimizin de kökeni araştırıldığında dinimizin pek Çok emtini. yansıttıkları görülür. Mesela biraz önce sözünü ettiğimiz "komşuluk" konusu ile ilgili olarak: {. '.'Komşu komşunün külüne muhtaçtır:" '",--- _;_ -- -.. ---,--- - - ---- "Ev alma komşu al." "Komşu hakkı Tanrı Hakkıdır." gibi atasözlerimiz de vardır. 1 Edebü' 1 Mü fred, c. 1 s.67 (Terc. A.Fikri YA V!JZ) lst. 1979, Söıııiıez Yay.! '}.. '" A.g.e., C. 1. S. 125 ı,

Toplum Hayatımızda Dinin Yeri 47.. Öte yandan, "Doğrunun yardancısı Allalı 'tır." "Aldatayun diyen a!danır." ve "Allah diyen aldanmaz" gibi atasözlerimiz doğruluğu, dürüstlüğü ne güzel ifade etmektedir. ' Günlük hayatımızda da Allşh adını anarak pek çok deyim kullanırız. Mesela, "Alla/ı'a emanet", "Allah'a ısmarladık",-"alla/ıakıl versin", "Allah bağışlasm", "Alla/ı. korusun";. "Alla/ı rahmet,eylesin" gibi dua cümlelerini sık sık duyarız. Yine "Alla/ı ı/ergisi", "Allah yapısi", "Allah emri", gibi deyimleri de kullanırız. "Şeytana uymak", "Şeytan dürtmek", "Şeytanlık düşünniek" gibi kökeninde dini manalar bulunan deyimler de günlük hayatımızı ne kadar derinden etkilediğini ve şekillendirdiğini göstermek için yeterlidir." Sosyal faaliyetlerimizde de İslam dininin etkisini görürüz. Sevinçli günlerimiz ya da hüzünlü günlerimiz, dini motifler taşıyan geleneklerle doludur. En yakın komşularımızdan başlayarak, çevremizde bulunan yardıma muhtaç kişilere yardım etmek ve destek. olmak, dinimiz tarafından _bize yüklenen bir görevdir.. Tarih içinde de Müslüman toplumlar sosyal yardım ve dayanışına için çeşitli ~urumlar oluşturmuşlardır. Bu konuda vakıf müesseseleri en güzel örnektir. Sağlık konusunda, eğitim konusunda ve muhtaçlara yardım konusunda bir çok vakıf kurulmuş ve bunlar tarih boyunca çok yararlı çalışmalar yapmışlardır. ' Vakıf kurma konusunda Müslümanları teşvik edici pek çok Ayet-i Kerime ve Hadis-i Şerif vardır. Mesela: "Alla/ı yolunda her ne lıarcarsanız, Allalı oiw bileiıdir." 3. "Hayır işieyin ki kurtulabilesinii '' 4 "iyilikte ve je1ialıktan sakmma konus;1ıdd birbirilı.lzle yardımtaş m." 5 gibi Ayet-i Kerimeler;. Müslüınanları, yardım müesseseleri olan vakıfların kurulmasına teşvik etmiştir. ' Yine Peygamberimiz de Hz.Ömer'e sahip olduğu hurınalığı vakfetmesini, böylece ııiahsülün muhtaçlara yedirileceğini ifade ve tavsiye etmiştir. 6... Açıklamaya çalıştığımız bu dini emirler yüzyıllar boyu İslam 'toplumlarında vakıflar ve benzeri kuruluşlar yoluyla sosyal yardımlaşma ve karşılıklı dayanışmanın gelişmesini sağlaıriıştır. İs.lam toplumundaki sosyal yardımlaşma ve dayanışınanın bir başka güzel örneği de şüphesiz "Zekat" J.\1üessesesidir. İslam tarihi boyunca dinin bu emri 3 Al-i lınnııı 92 4 Hacc 77 5 Maide 2. 6 Tecrid-i Snı ilı Tercümesi ve Şerhi, D.I.B. Yay. C.B, Ank. 1974 S.221-222

48 Nevzat Y. Aşıkoğh:i.. '.. Müslümanlar tarafındmı titizlikle yer.ine getirilmiş, fakirler gözetilmiş b9ylece t6p'lum içinde sos:y~ıl barışın sağlamilasına katlada buluı'ıulınuştur. İslam dini n toplum hayatımldaki ve kültürümuzdeki yerini bu. şeklide. açık:adıktan sonra, kültüd.imi.izü korumak ve yabancılaşmamak için İslam dininin eğitimini vermenin gereği ve önemi üzerinde durmak yerinde olur. C) KÜLTÜRÜMÜZÜ KORUMAK. VE ONA YABANCILAŞMAMAK İÇİN DİN EGİTİMİNİN ÖNEMİ... 1 Yukarıdnı1 beri aiılatın~ya çalıştığımız üzere İslam dini kültüri.iriıüzü derinden etkilemiş ve şekillendirıriiştir. Doğumuımızd3n ö~ümümüze kadar daima dini ııı:otitlerle kaı'şılaşırız. Dini tilaylar ve inançlarımız hayatımızı deı:i.nden etkiler. Toplumun birliğiniiı korunması ve devamı!çin, sahip olciuğumuz bu diı'ıi değerlerimizi ve kültürümüzü yeni yetişen geı1ç nesle aktarmak durumunday ız. Bunun için bize yardımcı olacak en önemli unsur eğitimdir: Din eğitimi de genel eğilim içinde önemli bir yer tlitar: Din eğitimi, ilk çocukluk yıllarında aiie içiı1de btışlar, daha sonra okulda de~am eder. Dineğitiminin önemi ve lüz _ımu konusunda şu gerekçeler ileri sürülebilir. Bunları sırayla açıklamak. uygun olur... 1) Din eğitimi insamn temel sorularma ce:vap verir. İnsanoğlu 5-6 yaşlarından itibaren kendisi hakkında düşünmeye başlar. "Ben.kiliıiin?", "Nereden geldim?", "Nereye gidecf'ğinı? ~. "Ölüm 1iedir?" gibi soruları. kendisine sorar.ve cevap arar. Din eğitimi onun bu sorularını cevaplamaya çalışır. Yani insanıri doğuştan getirdiği bir di ne karşı temayü!ünü gösteren bazı sorulan vardıı. insımoğlu bir yüce varlığa inan ma, on;,' gi.ivenıne ve ona dayanma, ona sığınma ihtiyacı cluya:r. İslam dini bu varlığın Allah olduğunu bildirir ve insanın kendisi ile i:gili sorutarımcevap verir.... '. ' 2) Kültürümüzün genç nesi e aktarılması. için din eğitimi gereklidir. Çünkü İslam dini kültürümüzün temel unsurhii ından biridir. Örf, adet ve p.:elenekleriıniz içinde de islaln dininin şekillendirdiği çeşitli ınotitler vardır. Bunların. doğru bir şekild~ anlaşılahitmesi ancak din eğitirrii ile mümkündür. " 3) İslam dininin kendisi., müslümıinları, dini öğr~nmek ve öğretinekle yül{ümlü kılar. Kur' an v~ diğer dini görevleri öğr~nmek ye Öğretınek dini n' isteğidir. Bu da ancak din eğitimi ile mümkündür. 4) Din eğitimi, yanlış ideolojilere, batıl iııanç ve J:nirafelere sapiimmayı önler. Din konusund~ tarih içinde farklı anlayışlar ortaya çıkmış, dini.. erriirlerjn değişik yorumlanmasıyla: çeşitli mezhepler doğmuştur. Bu. fa.rklı pnlayışların ve mezhepleri n doğuşundaki temel fels6feyi anlayabillnek için de din eğitilnine \htiyaç ' vardır, Yeterli düzeyde din eğitimi alınmadığı takdirde din konusunda yanlış i~ançiara,. asılsız hurafelere sapianına tehlikesi vardır. Farklı mezheplere mensup insanlar,'.ineı;hep hareketleı inin asimda d inin.farklı şekilde yoruınlanmasıyla bu harekı:,tlerin doğduğ!jnu biliflei'se birbif ieı"iiıe dahahoşgörüile bakacaklardır; Bu bilgiyi-de ancakcdin.eği,timl:~"'cl: kazandırır. '. -... \ 5) Dip eğitind, diğer diniere karşı nasıl bir. tavır alacagiillizr da belirler. Din eğiti.ıni sayesinde, İslam'ın diğer diniere bakışını ve. o dirilerin mensupları hakkındaki görüşünü öğrenme imkanı doğar'. Bu da ehl~i kitap denilen insanlara karşı davranışlarıınızin şekll~enmesinde önemlidir. '.,, ı,

Toplum Hayatımızda Din in.yeri 49 6) Dini kavramların doğru bir şekilde anlaşılıiıası yeterli bir din eğitimi Ue münıl ündür. Mesela k~der, yaratılış, hgsap, ahiret, şefitat vu~ kavramlarınislam dininin a~ıkladığı biçimde anlaşılınası içii1 duzenli ve yeterli birdin ~ğitiriıinin yeni yetişen genç nesle verilmesi gerekmektedir..aksi halde yeni yeti~en gençlik bu konularda yeterli bilgiye sahip olmazsa, bu kavramlarla ilgili yanlı'ş ve yetersiz bilgiler edinecekler, dolayısıyla bir kavram krırgaşası doğacaktır. Böyle- bir durum ise, aynı dini kavramla ilgili olarak çok farklı ve birbirinden uzak gönişle-rin ortaya çıkmiısına ve kargaşayasebep olur. 7) Toplumomuza.ve kültürüinüze yabancılaşmamak için yeni yetiş.en genç neslç din eğitimi verilme! durumundadır. Gençliğimiz bugirn,. radyo, TV, basın yayınlar, gazeteler, dergiler gibi çok değişik tesirler altındadırlar. Toplum, medya' dediğimiz araçlar yoluyla farklı ve.yabancı kültürlerin etkisi ve bombardımanı altındadır. Bu basın yayın araç-iarında kendi ki.ilti.irümüile ilgili unsurlar son derece' sınırlı kalmal:tauır. Bu nedenle, kendi külti.irüıııiizc sahip çıkabilmek ve yabancı ku:lturlerin olumsuz tesirlerinden k0runabilmek için kültürümüzün temel taşlarından birisi olan d inin öğretilmesi.gereği vardır. Ailede, okulda, cam ide, uygun olan: her yerde, İsianı dininin doğru bir şekilde fertlere öğretilmesi, bugün için vazgeçilmez temel bir ilıtiyaçtır. Bu ihtiyaç yeterince kürşılanınazsa, kulaktan dolına Yanlış bilgiler, hurafeleı' yaygınlaşır, bu da kulturun yozlaşmasına ve yabancilaşmaya sebep olur. Dinine ve ki.ilti.iri.ine sahip çıkan nesi!ier yetiştirmemiz dikğ(yle...