insan BELLEGiNiN VE KENTiN eelirgin tigelerini TANIMLAMAK: AYVALIK'TAKi tiznel VE NESNEL isaret tigeleri

insan BELLEGiNiN VE KENTiN eelirgin tigelerini TANIMLAMAK: AYVALIK'TAKi tiznel VE NESNEL isaret tigeleri. I Emine KQsEOGLU* Deniz Erinsel ONDER** ~e?itli raltmalarda i?aret ogelerinin fiziksel ve mimari ozelliklerine deginilmi?tir. Baz1 ralt?malar ise, i?aret ogelerinin bili?sel ve anlamsal yonlerind~n soz ederler. i?aret ogeleiinin elde edili?inde yontemsel ya da ontoloiik bir ikilik oldugu soylenebilir: oznel i?aret ogeleri ve nesneli?aret ogeleri. Dahas1, i?qret offelerini konumlarma gore s1mfland1ran ralt?malar olmakla birlikte, mekon dizimsel kurgu irindeki yerlerine deginen rah?maya rastlanmam1?t1r. Dizimsel konum ozellikle tarihi ozelligi olan kentlerde onemlidir. i?aret ogeleri genellikle eski kentin m~rkezinde (ya da biitiinle?ik alanlarda) yer a/jr. Kent biiyiidiikre ve geni?ledikre, yeni merkezler ve i?aret ogeleri kazamr. Zaman irinde, kentte ya$ayanlar ve kentte ya?ayanlarm perspektifleriy/e birlikte kentin i?aret ogeleri.de degi?ebilir. Bu durumda, bir obieyi i?aret ogesi yapan nedir? Mimari ozellikleri mi? Fonksiyonu mu? Bu baglamda, bu makaledeki a/an rah?mas1 iki a?amadan olu?maktad1r. ilk olarak, oznel i?aret ogelerini belirleme.k irin anket rah?mas1 yap1/m1?t1r. ikinci olarak da, Ayvahk'taki nesnel i?aret ogeleri, literatiirden saptanm1? olan kriterlere gore belirlenmi?tir. Sonunda, oznel ve nesnel i?aret ogeleri kar?1la?tmlm1? ve degerlendirilmi?tir. Sonurlar, en giirlii nesnel i?aret ogesinin (DeniziriKafe), en giirlii oznel i?aret ogesi olmad1gm1; benzer?ekilde en giirlii oznel i?aret ogesinin de (Saatli Camisi) en giirlii nesnel i?ar~t oge.si olmad1gm1 gostermi?tir. Boylece, nesnel ve oznel i?aret ogeleri arasmda bir ayri?t1rma oldugu soy/enebilir. Yine sonurlar, i?a.ret ogesi olmada, mekonsal kurgu irindeki konumun onemli oldugunu, ancak tek ba?ma yeterli olmad1gm1 gostermi?tir. Bu rali?mada, ozellikle sembolik oielliklerin belirleyici oldugu saptanm1?t1r. Anahtar Kelimeler: ~evresel Bili?, Belirgin Oge/er, i?aret Ogeleri, Alg1saf, Nesnel.. DEFINING SALIENT ELEMETS OF HUMAN MEMORY AND CITY:SUBJECTIVE AND OBJECTIVE LANDMARKS IN AYVALiK. The concept of environmental image elements was first proposed by Kevin Lynch. According tolynch, five elements are used in the process of forming a mental image of a city: paths, edges, districts, nodes, and landmarks (Lynch, 1960). Landmarks are obiects whose primary feature is uniqu~ness. 1f any landmark "has a clear form, clearly contrasts with its background, and has a crucial location, then it can be considered important (Lynch, 1960). Some of the well-known landmarks include the Egyptian pyramids or the Pisa Tower. However, landmarks can be local and small in size, such as a statue in a city square (Altman and Chemers, 1980). This paper investigates the relationship between obiective landmarks, which have been determined by some standardised obiective criteria, and subiective landmarks, which have been chosen by the local residents of Ayvalik. One of the obiective criteria for being a landmark is location (Raubal and Winter, 2002). To measure the location criterion obiectively, we use global integration values in this study. Several studies have listed the recognisability of buildings. For example, Turkoglu conducted a survey in Istanbul in order to determine the landmarks (Turkoglu, 2002). In another study about Istanbul, the elements constituting the city image were determined using spatial maps and photographs (Onem and Kilincaslan, 200). Erem and Erkman explored the landmarks affecting the legibility of holiday villages (frem and Erkman, 200). Ruth C Dalton and Sonit Bafna (200) tested the redefi11i:b!! of spatial image elements in terms of space syntax parameters. They emphasized that axial maps can explain subiective visual image elements in an obiective manner. It is an important study in terms of examin- 40 A R K i TE K T E YL U L - E K i M 2 0 1 1 S A Y I : 2 4

ing the relationships between singular image elements. However, the location of landmarks in terms of spatial configuration is not mentioned. Moreover, the study took the landmarks as three dimensional "physical elements" as Lynch did, and was only interested in the areas from which they can be seen. Landmarks were not evaluated from the user viewpoint; rather they.were analyzed rationally. A landmark is a concept related to the human mind, so it is inadequate to deal with them only with respect to their physical existence. Appleyard carried out a significant study on the recall of buildings in Venezuela, Ciudad Guayana. He decided to narrow down his study at the level of one single building that people defined under animated circumstances and recalled (Appleyard, 1969 }. Appleyard suggested four hypotheses about the reasons for one's recollection of a building or a place: A physical form that produces an image (Lynch, 1960); visibility while travelling in the city; an alternative location for personal activities; cultural role within the society (Appleyard, 1969 }. Ayvalik is situated on the western shore of Turkey, between the Gulfs of Dikili and Edremit, on the Aegean Sea (Aka, 1944). Throughout its history, the management system, economic conditions and the socio-cultural features of Ayvalik distinguished it from the other Anatolian towns. The large number of olive groves in the region rendered its people wealthy. Also, an academy was founded in Ayvalik in 180 (Erim, 1948; Clagg, 1972). When the ethnic structure of Ayvalik in the nineteenth century is analyzed, it is seen that the ma;ority of its people were Greek. This was true until the Treaty of Lausanne was signed between Greece and the Turkish Republic in 192, which caused in the Muslim communities living on nearby islands and in Greece to settle in Ayvalik. The structure of the town seems to become less organic, and takes the form of a grid pattern as it goes down the hills to the coast. Ayvalik has a geometric street structure in the southern part where the wealthy reside. In June 2008, a survey was conducted in Ayvalik in which 120 questionnaires were distributed and 9 were returned by the participants. Of those returned, were not fully answered, so 62 questionnaires were evaluated. Of those evaluated, 0.6 % were 21- years old and. % were 6-0 years old, 6. % of the participants were male, 0.0 % had a high school education, 41.9 % were college graduates, 2. % had lived in the area for 11-20 years, and 48.4 % had lived there for 21 years or longer. In this study, we used Free Verbal Recall (Appleyard, 1969 J to determine the salient buildings or places. Therefore, the open-ended question was posed in order to obtain the sub;ective landmarks in Ayvalik: "Write down the buildings or places that you remember and I or that you think are important in Ayvalik." Using Microsoft Office Excel software, the frequency of the noted buildings I places (ratings} was computed and is shown in a clustered row. The landmarks with the highest number of citations ( 1-22) make up the first segment. Table shows that the Saatli Mosque received the highest rating (22 people}, the Tax/Duty Building received the second highest rating (18 people}, the Cinar/_ Mosque and Kiz Meslek High School received the third highest ratings (17 people}, and the Town Hall and Denizici Cafe received the fourth highest rating (1 people}. The second segment is made up of landmarks that were identified by 6 to 12 people. Within this segment,. we can see the Greek houses (9 people}, Is Bank (8 people}, Tansas Market (8 people}, Taksiyarhis Church (7 people}, and the Sabuncugil Plant (6 people} were referenced by a moderate number of people. The third segment is made up of landmarks that were cited by fewer than five people. In this segment, the Hayrettin Pasa Mosque (4 people}, Head of the District (4 people}, Migros Market (4 people}, Marina (4 people}, liraat Bank ( people}, Customs House ( people}, Ayvalik High School ( people}, Halk Bank (2 people}, Vural Bazaar (2 people}, YKM Store ( 2 people}, Yali Pension (2 people}, Harbour (1 person}, PTT (Communication} (1 person}, Police Station (1 person}, and the Cumhuriyet Primary School (1 person} were identified. Santos-Delgado (200) listed five features for landmarks: *Social Landmarks: The places where people interact and socialize (e.g. mosques, parks, and schools}. * Historical Landmarks: Places that have historical value or where an historic event occurred (e.g. monuments and cemeteries}. *Symbolic Landmarks: Places that have a symbolic value (e.g. churches and mosques}. *Economic Landmarks: Places that have an economic value (e.g. plants and harbours}. *Aesthetic Landmarks: places with aesthetic value. Raubal and Winter (2002) listed three items for the salience of landmarks: * Visual Salience: facade, form, and colour. * Semantic Salience: cultural and historical value. * Structural Salience: location. ARKiTEKT EYLUL-EKiM 201 l SAYl:24 41

Sorrows and Hirtle ( 1999) separated landmarks into three categories: * Visual Landmarks: visually salient elements. * Cognitive Landmarks: meaningful elements. *Structural Landmarks: elements that are salient because of their location and placement within the greater spatial configuration. Taking into account the landmark criteria described in these three studies, we identified six factors that can measure the potential for an element to become a landmark, and we named these criteria objective criteria: * Social Value * Historical Value *Symbolic Value * Economic Value * Aesthetic Value * Locational Value The locational value is important because the configuration of the layout not only affects the movement and circulation of people, but it also helps people to understand the relationship between spaces and to form an image of this relationship. There are several studies that emphasize the importance of spatial layout in human behaviour (Faria and Krofta, 200; Hillier, 200). To determine whether. the buildings supply the locational value criterion, we used the global integration values (Hillier and Hanson, 1984) on the axial map of Ayvalik. If any building was on an integrated line, it had a locational value. It can be concluded that YKM Store and PTT (Communication) are-located in the most integrated area, whereas Hayrettin Posa Mosque is placed in the most segregated area. * Denizici Cafe received the highest points and has all six objective criteria. * Town Hall, Kiz Meslek High School, Tax/Duty Building, Sabuncugil Plant, Yali Pension, * Customs House, Cumhuriyet Primary School, Ziraat Bank, and Head of the District all received five points. * Saatli Mosque, Cinarli Mosque, Hayrettin Posa Mosque, Police Station, and Taksiyarhis Church each received four points. * Is Bank, Halk Bank, Vural Bazaar, YKM Store, Tansas Market, and Greek Houses received three points. * Migros Market, Marina, and PTT (Communication) received two points. * Ayvalik High School only received 1 point. Landmark is a vague concept. The content of the description of a landmark is relative because it is based on the viewpoint of the observer. Here, we aimed to distinguish the objective and subjective landmarks of the Ayvalik settlement. In such a division, it is difficult to determine which buildings/places can be potential objective landmarks. Therefore, the buildings/places that were noted in the answers of the participants were measured in the objective evaluation. It is clear that many buildings that got high ratings from both people and high points in the objective evaluation were located in the integrated areas (e.g. Town Hall, Kiz Meslek High School, and Tax/Duty Building). Another interesting result is that YKM Store and PTT (Communication) that are located in the most integrated areas received lower ratings from people and lower points in the objective evaluation. These results indicate that even though location in the spatial configuration is one of the crucial criteria for a building to become a landmark, it is not the sole criterion. In some cases, symbolic, aesthetic, and historical features may become more important in determining whether a building will become a salient element (Saatli Mosque in this study). The strongest objective landmark, Denizici Cafe, is not the strongest subjective landmark in this study. However, the strongest subjective landmark, the Saatli Mosque, is not the strongest objective landmark. It can thus be noted that the symbolic value (i.e. the religious aspect of Saatli Mosque) is an important saliency factor in Ayvalik. Despite the fact that landmarks are difficult to define, it is certain that they have both subjective and objective aspects. Therefore, it is important to address both subjective and objective attributes when defining something as a landmark. This paper provides a starting point to distinguish the objective and subjective image elements of the environment. The next step is to separate the spatial choices of the local people and the foreigners in Ayvalik. Furthermore, the relationship between spatial (e.g. buildings, places, and landscape elements) and non-spatial elements (e.g. traffic lights, statues, and plant chimneys) can be examined. Keywords: Spatial Cognition, Salient Elements, Landmarks, Perceptual, Objective. 42 A R K i T E KT E Y L LI L - E K i M 2 0 l l S A Y I : 2 4

1. Giri~ Kentsel imaj ogeleri kavram1 ilk olarak Kevin Lynch'in 1960 yi4nda Boston, Jersey City ve Los Angeles kentlerinde uygulad1gi anketlerin sonrn;larma dayanan bir bilimsel ara tlrmayla ortaya c;1kmi tlr. Bu ara tlrma, insanm yatay diizlemde bir c;evreyi betimlerken hangi kent elemanlanm kulland1gim ortaya koymayi amac;lar. Lynch'in c;ah masmdan c;1kard1g1 sonuca gore, insan, bir ehrin zihinsel imaj1m olu tururken be ana bile en kullamr: yollar, kenarlar, bolgeler, diigiim noktalan ve i aret ogeleri (Lynch, 1960). ingilizcede "landmark" olarak ifade edilen "i aret ogesi" kavrailll, Tiirkc;e'ye c;ok <;e itli ekillerde c;evrilmi tir. i aret ogesi kavrammm, ~evre i areti (Erem ve Erkman, 200; Erem ve ~ener, 2008), ~evreye ili kin belirgin i aretler (Can ve Karaka, 200),.i aret (Chen, 2006; Giritlioglu, 1991), Nirengi noktas1 (Aliagaoglu, 2007; Tiirkoglu, 2002; Kuter, 2007), Odak noktas1 (Ytlmaz, 2004), Ozgiin belirleyiciler ( Oztiirk, 2004), Vurgu noktalan (Erdonmez ve Aki, 200), gibi kullammlan bulunmaktadir. Bu <;ali mada "landmark" teriminin Tiirkc;e kar iligi olarak, "i aret ogesi" (Erkan, 2002; Erkan, 2006; Yenen vd., 2006) ifadesi kullanilim tlr. Landmark, ic;erik itibariyle "c;evreyi tammada ve belli bir noktay1 tarif etmede kullamlan bir oge" (Abu-Obeid, 1998) anlamma gehnektedir. Bir hedef noktay1 i aret etmede kullamlan oge anlamma gelecek ekilde, belirtilen ic;erigi dogru bic;imde yans1tan ve Tiirkc;e kelimelerden olu an bir tamlama'olan, "i aret ogesi ifadesi uygun bulunmu tur. i aret ogelerinin (landmarks) ' en belirgin ozellikle (i fiziksel olarak e sizlik; ic;erik olarak ise e siz ya da unutuhnaz objeler ohnaland1r. i aret ogeleri, eger net bir forma sahipse, arka plamyla z1thk olu turuyorsa, mekansal konumlannda goze c;arpan bir ozellik varsa, kolayhkla tammlamr, onemli olarak nitelendirilir (Lynch, 1960). Herkes tarafmdan bilinen baz1 i aret ogeleri, Mlsir piramitleri, Pizza Kulesi vb.dir. Fakat i aret ogeleri her zaman c;ok iyi tanmmaz. Genellikle bolgesel ve kiic;iiktiir; bir kent meydamndaki heykel, bir adliye binas1 gibi. Hatta bu tek bir trafik I 1g1 ya da ayirt edilebilir bir depo (Lynch, 1960); konut olc;eginde ise, ornegin, bir antika saat, sevilen bir koltuk olabilir (Altman ve Chemers, 1980). Lynch'in ara tirmas1, insanm bir kenti betimlerken kulland1gi be temel bile eni belirlemi, ancak be temel bile enden biri olan i aret ogelerinin ozelliklerini tam olarak belirtmemi tir. insanlar bir binayi/objeyi neden i aret ogesi olarak sec;erler? Ya da bir bina neden tan1- mr? Bu tiir sorular hem insan zihnini anlamada, hem de tasarlanan binalarm insan zihnindeki yerini belirlemede cevaplanmas1 gereken onemli sorulardir. Bu <;ali ma, baz1 nesnel kriterlere gore belirlenmh nesnel i aret ogeleriyle Ayvalik'ta ya ayanlar tarafmdar. se<;ilmi oznel i aret ogeleri arasmdaki ili kiyi incelem i yi amac;lar. Nesnel kriterlerden bir tanesi konumdur (Raubal.'t' Winter, 2002). Konuma ili kin kriteri nesnel bi<;imde olc;ebihnek i<;in bu c;ah mada global biitiinle me degerleri kullamlilll tlr. 2. Belirgin ~evresel Bile~enler Olarak i~aret Ogeleri ~e itli bilimsel ara tirmalarda, binalann tanmabilirligine ili kin biltakim nedenler siralanm1, baz1 sonuc;lara ula ilim tlr. Bu <;ali malardan baz1lan, binalarm tanmabilirligini sembolizmle ili kilendirmi tir (Ba kaya, 2001). Ba ka bir <;ali 111ada, istanbul'daki i aret ogelerini belirlemek amac1yla kullamctlarla anket yap1lilll, ancak bulunan sonuc;lar kentsel mekanm kurgusuyla ili kilendirilmemi tir (Tiirkoglu, 2002). istanbul ile ilgili bir c;ah mada, Halie; bolgesindeki kentsel kimligi olu turan bile enler, mekansal harita ve fotograflar iizerinden belirlenmeye c;ah ilim tlr ( bnem ve Kilinc;aslan, 200). Diger bir <;ali mada, tatil koylerinin okunabilirligine etki eden i aret ogeleri incelenmi, i aret ogesi sec;iminde etkili olan faktorler Sll'alanffil, ancak gerc;ekle tirilen anket <;ali mas1 yalmzca i aret ogelerinin neler oldugunun belirlenmesine yonelik ohnu tur (Erem ve Erkman, 200). Ruth Conroy Dalton ve Sonit Bafna'mn (200) gerc;ekle tirdikleri bir c;ah ma, Kevin Lynch'in ortaya koydu- ARKiTEKT EYLUL-EKiM 2011 SAYl:24 4

gu mekansal imaj ogelerinin mekan dizimi ac;1smdan yeniden tammlanabilirligi ile ilgilidir. Bu c;alt mada, Kevin Lynch'in kentsel imaj ogelerini belirlemek ic;in olu turdugu teoriyle mekan dizimi teorisindeki birbirlerine kar illk gelebilecek kavram ve terimler ac;1klanmt tlr. Aynca, Lynch'in kulland1g1 ziliinsel haritalar sonucunda bulunan be imaj ogesi ile bir kentin dizimsel haritas1 arasmdaki uyum belirlenmi tir. Sonuc; ve yorumlar tic; ba ltk_altmda ele altnmt tlr. ilk boltimde, eksenel haritalann (axial maps) oznel nitelikte olan gorsel imaj ogelerini nesnel bir bic;imde ac;1klariabildigi ifade edilmektedir. Lynch, ise gorsel imaj ogelerini belirlemek ic;in kullamctlara baz1 sorular yoneltmi tir. Bu yontem, ogeleri belirler, ancak onlar arasmdaki ili kileri ortaya koyamaz. Eksenel haritalar kullamlarak bu ili ki ac;1klanabilir; yine de, Dalton ve Bafna'mn c;alt mas1, eksenel haritalarm bu ili kiyi nastl ac;1klad1gmi aillamak ic;in yeterli olamamaktadtr.yazarlar, be bile eni, birbirleriyle ve mekansal yap1yla ili kilerini esas alarak tammlama yoluna gitmi ler; i aret ogelerinin dizimsel teorideki kar 1ltg1m Lynch'in <;alt masm1 izleyerek, gortilebilir alamn (isovists) olc;timtiyle ili kilendirmi lerdir. Lynch'in c;alt masmda one si.irdtigu ve bag1ms1z olarak inceledigi bile eiller arasmda mekan dizimini kullanmak yoluyla ili ki kurmu lar; aym zamanda c;alt mayi Boston'da gerc;ekle tirerek bir aillamda Lynch'in c;alt mas1mn saglamas1m yapmt lardtr. Shokouhi'nin ara tlrmas1 (200), iki ad1mdan olu maktad1r. Birinci ad1mda, Sheffield Ring Road, Saltaire Village ve Runcorn Newtown yerle imlerinden hangisinin en okunabilir oldugu imaj haritalan yardlffilyla olc;tilmti tlir. ikinci ad1mda ise, bir yerle imi digerlerinden daha okunabilir yapan degi kenlerin neler olabilecegi ara tlrtlmt ; yol kurgusu (pathway configuration), onemli mekansal bile eillerin konumu (location of significant spatial elements) ve belirgin ogelerin stirekliligi (continuity of salient elements) analiz edilmi tir. ~alt mada, mekansal bile eillerin konumunun kentteki akslarmm hattrlanmasmda ve kentin "grup imaj"mm kurulmasmda etkisi olup olmad1g1 olc;tilmek istenmi ; tic; kentte onemli mekansal bile eiller sec;ilmi tir. Sec;im, Appleyard'm olc;egi (1969) dikkate altnarak gerc;ekle tirilmi tir. Gortilebilir alan (isovist) haritalan kullamlarak soz konusu onemli mekansal bile eillerin gorillebilirlik alanlan saptanmt tlr. Bu haritalara baktlarak hangi caddelerden mekansal bile eillerin gortilebildigi belirlenmi tir (Shokouhi, 200). Appleyard ( 1969), binalann hattrlantrltgt tizerine yaptigi c;alt mada Venezuela, Ciudad Guayana kentinde 0,000 ki i arasmda uygulad1gi anketle halkm kenti, arazi kullammt ac;1smdan mt (fiziksel formlar ve mekanlar), ekonomik ve politik yap1 olarak mt, sosyal orlintli olarak mt, ki isel aktiviteler ve davram iar ic;in bir yerle im olarak mt, duyusal bir c;evre olarak mt (gorlintliler, sesler, renkler ve dokular) gormekte olduklanm anlamayi hedeflemi tir. ~alt masm1 insaillann cailland1rtlmt artlar altmda tammlad1klan ve hattrlad1klan binalar dtizeyinde tutmu, 20 ki iyle c;alt masm1 gerc;ekle tirmi tir. Oc; tip soru sormu tur:, Serbest sozel hattrlama: ~evrenizde en iyi hattrladtgimz noktalar ve yerler hangileridir? (122 bile en saytlmt ), Serbest harita hattrlama: Az once bahsettiginiz noktalar ve yerleri gosteren bir harita c;iziniz. Daha sonra akltmza gelen ba ka onemli ozellikleri de ekleyiniz. (188 bile en saytlmt ), Serbest gezinti hattrlama: ~elik fabrikas1yla San Felix arasmdaki yolu, gortinti ten, yonlerdeki degi imlerden, manzaradan ve tlim onemli ve ilginc; kentsel ozelliklerden (gezinti boyunca gordtiguntiz) bahsederek tarif ediniz. (104 bile en saytlmt ) Appleyard, ki inin bir binayi ya da yeri hattrlama nedenleri tizerine 4 varsayimda bulunmu tur:, Fiziksel formun ayncaltgi, imaj olu turabilme (Lynch, 1960},, Kent ic;inde yolculuk ederken gortilebilir olma ozelligi,, Ki isel aktiviteler ic;in bir yer olabilme rolti,, Toplum ic;in ktiltlirel rolti hakkmda yapt1gi c;1kanmlar (Appleyard, 1969). *Donald Appleyard, 1969 yilmda yay1mlad1g1 "Why Buildings Are Known: A Predictive Tool for Architects and Planners' isimli makalesinde binalarm tamnabilirlifjinin hangi iizelliklere baglt aldugunu kullanmlarla yapt1fj1 anket sonucunda elde effifji bilgileri tablalaitirmak yoluyla sunmuitur. 44 A R K i TE K T E YL Li L - E K i M 2 0 1 1 S A Y I : 2 4

Yazar Gli4;;1li Yanlar Zay1f Yanlar Ara t1rma tliru insan odakll Anlam 16l9memesi Niceliksel * Genellenebilir sonu9lar ii?aret ogeleri Niteliksel Lynch detayland 1 r1 Imam Ii? * Yaln1zca olumlu ozelliklere vurgu yapmak Appleyard Dalton & Bafna * Farkli sosyal sin1flardan * Tek bina 6l9eginde analiz Niceliksel insanlarla goroi?me * Kullanic1dan bag1ms1z Niteliksel Hatlrlanan binalarin detayli degerlendirmenin olmamas1 analizi Dizimsel yakla 1m * insan odakh analiz yok Niceliksel Gorulebilir olanin objektif analizi Tablo 1: Lynch, Appleyard ve Dalton ve Balna'nm ~al1jmalormdan iizet. Bu c;ah malarda, i aret ogelerinin yap1sal ozelikleri ele almsa da, mekansal dizim ic;indeki yerleri irdelenmemi tir. i aret ogelerinin kent parc;as1 ic;inde 'biittinle ik alanlarda illl, ayn 1k alanlarda ill1 yogunla tlgim belirleyerek i aret ogesi tamilllna yeni bir degi ken eklenmi ve aym zamanda kentsel mekamn karakterine ili kin nesnel bilgi de saglanm1 tlr.. Alan ~ah~mas1 Ayvahk Ayvahk, Tiirkiye'nin batl kiyismda, Dikili ve Edremit arasmda yer almaktadir. Tarih boyunca, yonetim sistemi, ekonomik ko ullar ve sosyo-kiilttirel ozellikler ac;1smdan, Ayvahk diger Anadolu kentlerine gore her zaman ayncahkh bir konumda yer alilll tlr. Zeytin iiretimi halkm varhkh olmas1m saglailll tlr. ilk akademi yine 180 yihnda Ayvahk'ta kurulmu tur (Erim, 1948; Clogg, 1972). 19. yy Ayvahk etnik yap1s1 analiz edildiginde, niifusun c;ogunlugunu Rumlarm olu turdugu goriilmektedir. Bu durum, 192 yihnda Yunanistan ve Tiirkiye arasmda Lozan Antla mas1'n111 imzalam ma kadar devam etmi tir. Bu anla mayla birlikte, Girit'te ve c;evre adalarda ya ayan Miisliiman halk Ayvahk'a yerle mi tir. Kentin yap1s1, tepeden kiyiya dogru ilerledikc;e 1zgara plana dogru donmektedir. Kent, varhkh ailelerin ya ad1g1 giiney boliimiinde geometrik sokak yap1sma sahiptir. Ayvahk, i aret ogesi olarak nitelendirilebilecek c;ok sayida objeye sahip bir kenttir. Soz konusu objeler, belli ozellikleriyle on plana c;1kmaktadir. Bu objeler, ozellikle tarihi beige niteliginde olmalan, merkezde konumlanmalan ya da s1khkla kullamhr olmalanyla dikkat c;ekmektedir. Bu objelerin c;ogunlugu, Ayvahk kenti ic;in bir kinl.ma noktas1 olan niifus miibadelesi oncesine aittir. Miibadele ile beraber Ayvahk'm etnik yap1s1 degi iklige ugrailll ; yeni yerle enler kente ba ka objeler ekleyerek kentin degi imine katkida bulunmu lardir. Bu baglamda, Ayvahk'm mekansal ve sosyal degi iminin i aret ogelerinin tamilllna olan yans1malan onemlidir. Figiir 1. Ayvahk'm mekansal dokusu. A R K i TE K T E Y L LI L - EK i M 2 0 1 1 S A Y I : 2 4 4S

Kat1hmcilar Haziran 2008'de Ayvahk'ta bir anket ~ah mas1 yiiriitiilmi.i tiir. 120 adet anket kagidt dag1ttlmt, bunlann 9 adeti geri donmi.i tiir. Geri donenler arasmda adet anket eksik dolduruldugu i~in iptal edilmi, 62 adet anket degerlendirmeye ahnmt ttr. Katillmctlarm % 0.6's1 21- ya arasmda, %.'i 6-0 ya arasmdadtr. %6.'i erkektir. %0.0'1 lise mezunu iken, %41.9'u i.iniversite mezunudur. %2.'ii 11-20 ytldtr, %48. 4'i.i 21 ytldan uzun bir siiredir Ayvahk'ta ya amaktadtr. F % 1-20 14 22,6 21-19 0,6 Ya~ 6-0 22, 1-60 4 6, 61 -uzeri 4,8 Toplam 62 100 Kadin 27 4, Cinsiyet Erkek 6, Toplam 62 100 ilkokul 8, 1 Egitim Lise 1 0,0 Oniversite-uzeri 26 41,9 Toplam 62 100 1- y1i 8 12,9 Ayvalik'ta 4-10y1I 4 6, ya~ama 11-20 y1i 20 2, suresi 21-uzeri 0 48,4 Toplam 62 100 Tablo 2. Kafll1mcilar Oznel i~aret Ogelerinin Saptanmas1 Yontem Bu ~ah mada, Appleyard'm (1969) "Serbest Sozel Hattrlama" sorusu kullantlmt ; dolayis1yla, oznel i aret ogelerini belirlemek iizere katthmctlara a agtdaki soru sorulmu tur: "Ayvahk'ta onemli buldugunuz ve /veya akhruza gelen yap1lan yaz1ruz." Bulgular Katilimctlar tarafmdan listelenen yaptlann s1khklan ( oylar), Microsoft Office Excel programi kullantlarak saytlmt ve dokiimii yaptlmt ttr. En ~ok attfta bulunulan i aret ogeleri birinci grubu olu turur (1-22 ki inin attf yapttg1). Tablo, Saatli Camisi'nin 22 ki i ile en yiiksek oyu ald1giru gostermektedir. Vergi Dairesi (18 ki i), ~marh Calnisi (17 ki i), Ktz Meslek Lisesi (1 7 ki i), Belediye Binas1 (1 ki i) ve Denizi~i Kafe (1 ki i) onu takip etmektedir. ikinci grubu, 6 ila 12 ki inin attfta bulundugu i aret ogeleri olu turur. Bu grupta, Rum evleri (9 ki i), i Bankasi (8 ki i), Tansa Market (8 ki i), Taksiyarhis Kilisesi (7 ki i) ve Sabuncugil Fabrikas1 (6 ki i) yer ahru tlr. D~iincii gruptaki i aret ogelerini ve daha az sayida ki i not etmi tir. Bu grupta, Hayrettin Pa a Catnisi ( 4 ki- _;a,,.u._a..-c..l.i.jc.l.l..l.4'""'"''-4'--""'-'-'+'-'-'"-'+ O 2 20 Belediye Binas1 1 IJ? Bankasi o Halk Bankasi o Ziraat Bankasi o Kaymakamhk o Saatli Camisi <;tnarh Camisi Hayrettin Pa ~a Camisi 1 o Vural Pasaj1 auman rn o K1z Meslek Lisesi Ta ns a~ Market a Vergi Oairesi Migros Markel o Deniziyi Kafe Sabuncugil Fabrikas1 EIYKM DPTT o Polis Karakolu o Taksiyarhis Kilisesi a Yah Pansiy<_>n DGilmrtik o Ayvahk Usesi a Marina o Cumhuriyet Ukoku!u DRum E\4eri Tablo. Oznel i~arel Ogeleri 46 ARKiTEKT EYLUL-EKiM 201 l SAYl : 24

i), Kaymakamhk ( 4 ki i), Migros Market ( 4 ki i), Marina ( 4 ki i), Ziraat Bankasi ( ki i), Gtimrtik Binasi ( ki i), Ayvahk Lisesi 1 ki i), Halk Bankasi (2 ki i), Vural Pasaji (2 ki i), YKM (2 ki i), Yah Pansiyon (2 ki i), Liman ( 1 ki i), PTT ( 1 ki i), Polis Karakolu ( 1 ki i) ve Cumhuriyet ilkokulu (1 ki i) bulunmaktadir. Nesnel i~aret Ogelerinin Saptanmas1 Yiintem Steck ve Mallot isimli yazarlar 9ah malannda, i aret ogelerini lokal ve global olmak tizere ikiye ayirilll lar. Global i aret ogeleri, uzaktan gortilebilen ve gozlemci hareket ettik9e kaybolmayan global referans ogeleridir. Lokal i aret ogeleri, 9ok yakm mesafelerden gortilebilirler (Steck ve Mallot, 2000). Bu 9ah mada, bu smillandirma kullanilmayacaktir, 9tinkti anket sorusunu cevaplandiran katilimctlar uzun yillardir Ayvahk'ta ya amaktadirlar. Dolayisiyla, bu 9ah mada, bir yapi sirf belli bir mesafeden gortilebilir oldugu i9in i aret ogesi olamaz; katilimctlar i9in 0 yapmm ge9ici bir referans noktasi olmaktan daha fazla anlaffil olmasi olasidir. Santos-Delgado (200), Davao City'deki i aret ogelerini incelemi tir. Bunlar: Sosyal: insanlarm bir araya geldikleri ve etkile imde bulunduklan yerler ( cami, katedral, park, belediye binasi, okullar) Tarihsel: Tarihi degeri olan ve tarihsel olaylann ger9ekle tigi yerler (amtlar, mezarhklar, onemli ki ilerin evleri) Sembolik: Sembolik deger ta iyan yerler (katedral, Japonlarm varhgim hatirlatan bir amt) Ekonomik: Ekonomik deger ta iyan yerler (fabrikalar, limanlar, oteller, ofis binalan, ah veri merkezleri) Estetik: Estetik deger ta iyan, estetik ozellikleri nedeniyle ayirt edilebilen yerler (bir hastane, bir banka, bir otel binasi) (Santos-Delgado, 200). Raubal ve Winter (2002), i aret ogelerini ozelliklerine gore U ekilde smillandirilll lardir: Gorse! 9ekicilik: Cephe, ekil, renk ve gortilebilirliktir. Semantik 9ekicilik: Ktilttirel ve tarihsel onemdir. Yapisal 9ekicilik: Konum, dtigum noktalan, simrlardir (Raubal ve Winter, 2002). Sorrows ve Hittle de (1999) yine i aret ogelerini ozellikleri bakiffilndan ti9e ayirffil tlr: Gorsel i aret ogeleri: Gorsel ozelliklerinden dolayi i aret ogesi olmu nesnedir. Arka planla zithk, gorsel karakteristikler bir nesneyi i aret ogesi yapabilir. Bili sel i aret ogeleri: Anlam ytiklti nesnelerdir. Bir yurttaki mtidtirtin odasi fiziksel olarak diger odalardan farkh olmasa da, stattideki farklilik nedeniyle bir i aret ogesi olabilir. Yapisal i aret ogeleri: Mekan kurgusu i9indeki konumu onemlidir (Sorrows ve Hirtle, 1999). i~aret Ogeleri global Steck ve Mallat lokal Santos-Delgado Raubal ve Winter Sorrows ve Hirtle sosyal tarihi sembolik ekonomik estetik gorsel 9ekicilik semantik 9ekicilik yap1sal 9ekicilik gorsel bili~sel 1vap1sal Tablo 4. Steck & Mallo!, Santos-Delgado, Raubal & Winier and Sorrom & Hirtle'nin ijzeti. U9 9ah mada tanlilllanan kriterleri dikkate alarak, bir yapmm i aret ogesi olma potansiyelini ol9mek tizere alti faktor belirlenmi tir ve bu faktorlere nesnel kriterler denilmi tit': I. Sosyal Deger 2. Tarihi Deger. Sembolik Deger 4. Ekonomik Deger. Estetik Deger 6. Konum Degeri Konum degeri onemlidir, 9tinkti plan kurgusu sadece hareketi ve insan sirktilasyonunu etkilemez, aym zamanda mekanlar arasmdaki ili kiyi anlamaya ve bu ili kinin bir imgesini olu turmaya da yardimci olur. insan davralll mda mekansal kurgunun onemini vurgulayan pek 9ok A R K i TE KT E YL 0 L - E K i M 2 0 l l S A Y I : 2 4 47

Figiir 2. Ayval1k'm dizimsel analizi. <;alt ma bulunmaktadj.r (Faria ve Krafta, 200; Hillier, 200). Bir yapimn konum kriterini kar ilayip kar ilamadigim belirlemek i<;in, bu <;alt mada, global biitiinle me degerleri. (Hillier ve Hanson, 1984) kullantlmi tlr. Eger bir yapi biitiinle ik b!r alanda yer altyorsa konum degeri var demektir. Global biitiinle me degerleri, kentin plammn dizimsel (syntactic) analizi sonucunda oitaya 9kan sayisal degerlerdir (Hillier ve Hanson, 1984). Bilgisayar prograinlan kullamlarak yaptlan dizimsel analiz sonucunda biitiinle ik degerleri. haritada renklerle ifade edilmi olur. Klrilllzi renkli alanlar en biitiinle ik bolgeleri anlatirken, ayn ik alanlar mavi renkle ifade edilir. YKM ve PTI, en biitiinle ik alanlarda yer altrken, Hayrettin Pa a Camisi en ayn ik alanda konuinlanilll tlr. Alti nesnel kriter a<_;lslndan elde edilen sonu<_;lara bakildigm da; Denizi<;i Kafe alti nesnel ki iterin hepsine sahip tek yapidir. Belediye Binasi,.KJ.z Meslek Lisesi, Vergi Dairesi, Sabuncugil Fabrikasi, Yalt Pansiyon, Giimriik, Cumhmiyet llkokulu, Ziraat Bankasi ve Kaymakamhk be puan alilll tlr. Yap1 Sokak/Cadde Butiinle~me Degeri Saatli Camisi GOmrOk 0.86 Taksiyarhis Kilisesi 9. Cadde ile 0.70 Marei;;al c;:akmak Caddesi'nin. kesii;;iminde c;:marl1 Camisi Yeni Hamam 0.79 Sabuncugil Fabrikas1 Atatork 1.04 Polis Karakolu Atatork 0.9 Migros Market Atatork 0.7 Ayvalik Lisesi Atatork 0.67 Cumhuriyet llkokulu 1.Cadde 1.01 Hayrettin Pai;;a Camisi $afak 0.64 Vergi Dairesi Atatork 1.02 K1z Meslek Lisesi Atatork 1.07 Gi.lmri.lk Bal1khane 0.9 Kaymakamlik Atatork 1.07 Tansai;; Market Atatork 1.04 PTT AtatOrk 1.08 Marina Atatork 0.7 Yali Pansiyon Atatork 1.00 Denizi9i Kafe Belediye 0.9 Belediye binas1 Belediye 0.9 Ziraat Bankasi Atatork 1.0 Ii;; Bankasi Atatork C. - 1.0 Cumhuriyet Meydani Halk Bankasi Atatork C. - Cumhuriyet 0.9 Meydani Vural Pasaj1 Atatork C. - Cumhuriyet 0.9 Meydani YKM Atatork 1.0 Tablo. Biitiinle~me Degerleri. Saatli Camisi, ~marh Camisi, Hayrettin Pa a Camisi, Polis Karakolu ve Taksiyarhis Kilisesi dort puan alilll tlr. i Bankasi, Halk Bankasi, Vural Pasaji, YKM, Tan Sa Market ve Rum evleti ii<; puan alilll tlr. Migros Market, Marina ve PTI iki puan alilll tlr. Ayvaltk Lisesi sadece bir puan alilll tlr. Oznel ve Nesnel i~aret Ogelerinin Degerlendirilmesi Denizi<;i Kafe, tiim nesnel kriterleri kar ilasa da, yalmzca 1 ki i bu yapiyi not etmi tir. Tam tersine, Saatli Camisi do rt nesnel kriteri kar ilailll olmasma ragmen 2 2 ki i ile en yiiksek oyu alilll tlr. Nesnel kriterler a<;ismdan be puan almi olan Belediye Binas1,.KJ.z Meslek Lisesi ve Vergi Dairesi, aym zamanda katillmctlardan da yiiksek oy alilll lardir (sira- 48 A R K i TE K T E YL LI L E K i M 2 0 l l S A Y I : 2 4

Ki i Belediye Binas1 1 I~ Bankasi 8 Halk Bankasi 2 Ilk 4 22 k marl! Camisi 17 IHayrettin Pa~a Camisi lvural Pasaj1 1z Meslek Lisesi 17 8 I!Vergi Dairesi 18 IMigros Market 4 loenizi i Kafe 1 Sabuncugil Fabrikas1 6 iykm 2 JPolis Karakolu ITaksiyarhis Kilisesi 7 I jyal1 Pansiyon lrnimrok IAyvalik Lisesi I Marina 4 I ICumhuriyet llkokulu!rum Evleri 9 Tabla 6. Nesnel ijarel Ogeleri. 4 2 Toplam Puan 4 4 4 2 6 2 4 4 2 I Gl Toplam Puan I Tabla 7. Nesnel ijarel Ogeleri. s1yla 1, 17 ve 18 ki i). Saatli Camisi ve ~marh Camisi nesnel kriterler ar;1- s111dan dort puan alnu lar ve katillmcilardan en yiiksek oylan alnu lardrr (s1ras1yla 22 ve 17 ki i). i Bankasi, Rum evleri ve Tansa Market nesnel kriterler ar;1smdan ii<; puana sahipken, katllimcilann verdikleri cevaplar ar;1smdan ise gorece yiiksek oy al.nu - lardir (siras1yla 8,9 ve 8 ki i). Migros Market ve Marina, iki nesnel kriteri kar ila makta oldugu halde katllimcilardan gorece yiiksek oy alnu lardlf ( 4 ki i). Son olarak, Ayvahk Lisesi yalmzca bir nesnel kriteri kar ilamaktadir ve ki i ile gorece yiiksek bir oy alnu tlr. A R K i TE K T E Y L 0 L - E K i M 2 0 1 1 S A Y I : 2 4 49

Figiir. Sol: Dizimsel Analiz ve Oznel i~aret Ogeleri; Sag: Dizimsel Analiz ve Nesnel i ~aret Ogeleri 4. Sonu~lar i aret ogesi taruiill ~ok da belirgin olmayan bir kavramdir; tamrrurun i~erigi gorecelidir, ~tinkti gozlemcinin baki a~1smdan etkilenir. Literattirde i aret ogeleriyle ilgili yeterli ~ah ma olmad1g1 gozlenmi tir. Bu baglamda, ~ah mada, Ayvahk'taki oznel ve nesnel i aret ogeleri ayn tinlmaya ~ah IlmI tir. Boyle bir aynmda, hangi binalann I yaptlann potansiyel i aret ogeleri olabilecegini saptamak olduk~a zordur. Bu nedenle, anket ~ah masma kattlan ki ilerin i aret ettigi yaptlar tizerinden nesnel degerlendirme yapililll tir. Yap1lan konumsal deger a~1smdan puanlarken kriter olarak btittinle me degerleri kullamlmi tir. ~tinkti btittinle ik alanlarda yer alan yaptlar daha kolay ula Ilabilir ve daha s1k kullantlan yaptlar olarak ongortilmti ve konumsal degere sahip olduklan varsayilmi tir. Katihmcilardan ytiksek oy alan ve nesnel kriterlerin ~ogunu kar Ilayan yaptlarm ~ogunun btittinle ik alanlarda yer aldigi gortilmti ttir (ornegin, Belediye Binas1, Klz Meslek Lisesi ve Vergi Dairesi). YKM ve PTT binalannm en btittinle ik alanlarda yer almalanna ragmen hem dti tik oy almalan, hem de nesnel degerlendirmede az puan alilll olmalan dikkati ~eken ba ka bir sonu~ olmu tur. Sonu~lar, bir binamn i aret ogesi olmasmda, me- kansal kurgu i~indeki konumun bnemli oldugunu, ancak tek ba ma yeterli olmad1gim gostermi tir. Baz1 durmnlarda, sembolik, estetik ve tarihi ozellikler daha etkili olabilmektedir (Bu ~ah mada Saatli Camisi ornegi).. Bu ~ah mada, en gti~lti nesnel i aret ogesi olan Denizi~i Kafe'nin en gti~lti oznel i aret ogesi olmad1g1 gortilmti ttir. Bununla beraber, en gti~lti oznel i aret ogesi olan Saatli Camisi, en gti~lti nesnel i aret ogesi olamailll tlr. Bu alan ~ah masmda, sembolik degerin binalarm hat1rlanmasma etki eden onemli bir ozellik oldugu soylenebilir. Tanlilllanmalan zor olsa da, i aret ogelerinin hem oznel, hem de nesnel yonlere sahip oldugu a~1kt1f. Bu ytizden, bir yap1yi i aret ogesi ol~rak tanlilllarken hem oznel, hem de nesnel ozelliklerine deginmek gerekir. ~ah ma, ~evrenin imaj ogelerinden biri olan i aret ogelerini oznel ve nesnel olarak ayn tlrmada bir ba lang1~ noktas1 olu turmaktadir. Bundan sonraki ~ah malarda, yerel halkin tercihleri ile turistlerin tercihleri kar lla tlrtlabilir ya da mekansal ogelerle (binalar, yerler, peyzaj ogeleri) mekansal olmayan ogeler (trafik l lklan, heykeller, bacalar) arasmdaki ili ki irdelenebilir. * Ara~llrma Gorevlisi, Y1ld1z Teknik Universitesi, Mimarhk Fakiiltesi ** Prof. Dr., Yild1z Teknik Universitesi, Mimarhk Fakiiltesi Geli~: Agustos 2009 Kabul: May1s 20 l 0 SO A R K i TE K T E YL LI L - E K i M 2 0 1 1 S A Y I : 2 4

KAYNAKLAR Abu-Obeid, N. 1998, "Abstract and Scenographic Imagery: The Effect of Environmental Form on Woyfinding", Journal of Environmental Psychology, 18, 19-17. Aka, D. 1944, Ayvohk iktisodi Cogralyas1, Ulkii Matbaas1. Aliagaoglu, A. 2007, "Davram1sal Cografyaya Bir iirnek: Ogrenci Merkezli Bahkesir ~ehir imaj1", F1rat Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Soy1: 1, s. 17-44, Eloz1g. Altman, I. ve Chemers, M. 19BO, Culture and Environment, California: Wadsworth, Inc. Appleyard, D. 1969, "Why Buildings Are Known: A Predictive Tool for Architects and Planners", Environment and Behavior, 1 :2, s.11. Can H. ve Karaka~, S. 200, "Bili1sel Siire1lerde Alzheimer Tipi Demanso Bogh Degi1iklikler", Klinik Psikiyatri, B:7-47. Clogg, R. 1972, "The Account of the Academy of Ayvohk-Kdonies, 1818-19", Revue des Edutes Sud-Est Europiennes, Bucarest. Dalton, R.C. ve Balna, S. 200, "The Syntactical Image of The City: A Reciprocal Definition of Spatial Elements and Spatial Syntaxes", 4th International Space Syntax Symposium, Londra. de Faria, A. P. N. ve Krofta, R. 200, "Representing Urban Cognitive Structure Through Spotiol Differentiation", 4th International Space Syntax Symposium, Londra. Erdiinmez, E. ve Aki, A. 200, "A11k Kamusal Kent Mekonlanmn Toplum ili1kilerindeki Etkileri", Megaron, YTU Mim. Fok. e-dergisi, Cilt 1, Say11, s.67-98. Erem, 0. ve Erkman, U. 200, "Tatil Koylerinin Okunobilirliginde fevre i1aretlerinin Rolii"; itudergisi/a 2-1, s. 1-9. Erem, 0. ve $ener, E. G. 2008, "Complexity Versus Sustainability in Urban Space: The'Case of Taksim Square", istanbul, ITU AIZ, Vol:, No: 1, s. 4-7. Erim, H. 1948, Ayvohk Tarihi, Giiney Matbaoc1hk ve Gazetecilik. Erkan, N. 2002, Kastamonu iirneginde Anadolu Kenti imaj Ogeleri ve Degi?im Siireci, Doktora Tezi, Y1ld1z Teknik Universitesi, Fen Bilimleri Enstitiisii, ~ehir ve Bolge Plonlamo Boliimii, istonbul. Erkan, N. 2006, "Geli1me Konut Alonlormda -Kentsel imaj Baglammdo- Kimlik Sorunlan", Mimar.ist Dergisi, Say1: 19. Giritlioglu, C. 1991, ~ehirsel Mekon Ogeleri ve Tasonm1, ito, istanbul. Hillier, B. ve Hanson, J. 1984, The Social Logic of Space, Cambridge University Press, Cambridge. Hillier, B. 200, "The Architectures of Seeing and Going: Or, Are Cities Shaped by Bodies or Minds? And Is There a Syntax of Spatial Cognition?" 4th International Space Syntax Symposium, Londra. Kuter, N. 2007, "Kentsel Estetik ve fankm iirnegi", Kastomonu Universitesi, Orman Fokiiltesi Dergisi, Cilt:7, No: 1. Lynch, K. 1960, The lmoge of the City, MIT Press, Cambridge. Onem, A. Buket ve K1hn!aslan, i. 200, "Hali1 Bolgesinde fevre Alg1lama ve Kentsel Kimlik", itudergisi/a, 4-1, s.11-12. Ozen, A. 2006, "Mimari Sano! Ger1eklik Ortomlarmda Alg1 Psikolojisi", Akodemik Bili1im ve Bilgi Teknolojileri IV Konferans1, Denizli. Oztiirk, B. 2004, Kentsel Apk ve Ye1il Alan Sistemi Olu1turulmos1: Koyseri Kent Biitiinii iirnegi, Doktora Tezi, Ankara Univeristesi, Fen Bilimleri Enstitiisii, Peyzoj Mimarhg1 Anobilim Doh, Ankara. Raubal, M. ve Winter, S. 2002, "Enriching Wayfinding Instructions with Local Landmarks", Geographic Information Science, Volume 24/8, Springer, Berlin I Heidelberg. Santos-Delgado, R. 200, "Architectural Landmarks In Davao City: Value-Based Approach To The History Of Architecture", 2 (1), s.8-62. Shokouhi, M. 200, "Legible Cities: The Role of Visual Clues and Pathway Configuration in Legibility of Cities", 4th International Space Syntax Symposium, Londra. Sorrows, E. M. ve Hirtle, C. S. 1999, "The Nature of Landmarks for Real and Electronic Spaces, Spatial Information Theory", Cognitive and Computational Foundations of Geographic Information Science. Steck, S. D. ve Mallo!, H. A. 2000, "The Role of Global and Local Landmarks in Virtual Environment Navigation", Presence, 9: 1. TUrkoglu, H. D. 2002, "Kentsel imge: istonbul'don Bulgulor", itudergisi/a, 1-1. Yenen, Z.; Cengiz, H.; Erkan, N. ve Yerliyurt, B. 2006, "Kod1koy Merkezinin Giiniimiiz Kojullon i1in Yeniden Diizenlenmesinde Yontem", istonbul'un Eylem Planlomosma Yonelik Mekansal Geli1me Stratejileri Arajt1rma ve Model Geli1tirme i?i, Aro1t1rmo Projesi, istonbul. Not: Bu makale, 08-11 Haziran 2009'da, Stokho/m'de gerfekle~en "1th International Space Syntax Symposium" isimli toplant1da poster olarak sunulan, ingilizce iizeti sempozyum kitabmda yay1mlanan, ingilizce tam metni ise www.sssl.org adresinde yer a/an fah~madan faydalamlarak olu~ turulmu~ tur. Not: Yazarlar, anket folt$masmdaki degerli katk1/an ifin Oykii Onder'e fe$ekkiirlerini sunarlar. AR KiTEKT EYL LIL - EKiM 201 I SAYl : 24 1