ELEKTRONİK LABORATUARI VE CİHAZLARI TANIMA

DENEY 0-ELEKTRONİK ELEKTRONİK LABORATUARI VE CİHAZLARI TANIMA A. DENEYİN AMACI Laboratuvar araçları hakkında genel bilgi edinmek. Elektrik lektrik devrelerindeki akım, gerilim, direnç gibi fiziksel ziksel büyüklüklerin ölçülmesi ve bu büyüklüklerin ölçülmesinde ölçülmesi kullanılan ölçü aletlerini tanımak. Laboratuvarda Laboratuva uyulması gereken kuralları kavramak. B. KULLANILACAK ARAÇ VE MALZEMELER 1. DC güç kaynağı 4. Sinyal Jeneratörü 2. El tipi multimetre5.protoboard Protoboard 3.Osiloskop C. DENEY İLE İLGİLİ ÖN BİLGİ Laboratuvarımız: Elektronik Laboratuvarımız, 106 m² alana sahip olup 15 deney masasından oluşmakta ve 30 öğrencinin deney yapabilmesine imkan sağlamaktadır. sağlamaktadır. Bu masalardan birinin genel görünümü Şekil 1 de verildiği gibidir. Şekil 1. Elektronik Laboratuvarındaki bir deney masasının genel görünümü OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 11

Şekil 1 den de görüleceği gibi, bir laboratuvar masasında çeşitli cihazlar bulunmaktadır. Bu cihazlar genel olarak üç grup altında toplanabilir: 1. Güç Kaynakları:DC Güç Kaynağı, Sinyal Jeneratörü (AC güç kaynağı). Bu cihazlar laboratuvarda kurulan devrenin elektriksel olarak beslenmesinde kullanılırlar. 2. Ölçü Aletleri: El tipi multimetre, Osiloskop.Bu cihazlar, devrede bulunan herhangi bir eleman üzerindeki akım, gerilim ve direnç ölçümlerini gerçekleştirmek için kullanılırlar. 3. Protoboard: Üzerine devre kurulması için kullanılan bir düzenektir. *** Laboratuvar çalışmasında önce protoboard üzerine gerekli elemanlar yerleştirilerek devre kurulur, sonra güç kaynağı bağlanarak devreye elektrik verilir. En sonunda da ölçü aletleri kullanılarak gerekli ölçümler yapılır. Elektronik laboratuvarımızda ayrıca, mühendislik ve temel bilimlerde çok sık kullanılan SPICE ve MATLAB gibi yazılımlar sayesinde elektronik devre ve sistemlerin modellenmesi, kontrolü ve analizi bilgisayar ortamında yapılabilmektedir. DC GÜÇ KAYNAĞI DC Güç Kaynağı, protoboard üzerine kurulacak devrelere elektrik beslemesi sağlamak amacıyla voltaj kaynağı olarak kullanacağımız cihazdır.laboratuvarımızdashanghai MCP Elektronik firmasının MCPSH M10-QR kodlu ürünü yer almaktadır. Şekil 2. DC Güç Kaynağı OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 12

Laboratuvarımızda bulunan ve Şekil 2 de görülen MCP marka DC güç kaynağı temel olarak sekiz kısımdan oluşmaktadır: 1.I nolu ayarlı güç kaynağı, 2.II nolu ayarlı güç kaynağı, 3. Ayarlı kaynak seçim tuşları (bağımlı ya da bağımsız tuşu), 4. Sabit 5V luk güç kaynağı ve kaynak çıkışı, 5. Ayarlı dc kaynak çıkışları (mavi negatif, kırmızı pozitif, sarı toprak) 6. Çıkış sinyal anahtarı (çıkışı görebilmek için on durumda olmalı) 7. Açma Kapama tuşu 8. Dijital Ekran Cihazımız iki ayarlı, bir sabit olmak üzere toplam üç tane kaynaktan oluşmaktadır. Her kaynağın değişik renklerde (mavi, kırmızı ve sarı) olmak üzere değişik sayıda çıkışları mevcuttur. Bu dönem yapılacak olan deneylerde pozitif olan kırmızı uç ve negatif olan mavi uç kullanılacaktır. Şekil 2 de görülen DC Güç kaynağının I ve II nolu ayarlı kaynakları aslında birbirinin aynısı olup, her bir kaynak 0-30 V arası istenen değere ayarlanabilir voltaj üretirler. Her iki kaynak, kırmızı uç ile mavi uç arasında ayarlanan değerde potansiyel fark oluşturur. Şimdi, örneğin 8V luk bir voltaj kaynağına ihtiyaç duyduğumuzu farz edelim. 8V luk voltajı I veya II noluayarlı kaynaktan her hangi birini kullanarak kolayca oluşturabiliriz. Bunun için yapılması gereken adımlar şunlardır: 1. İlk başta Güç Kaynağının 3. kısmı olan ayarlı kaynak seçim tuşları kullanılarak kaynak seçimi yapılmalıdır. Bu kısım iki tuştan ibaret olup, I ve II nolu ayarlı kaynakların değişik bağlanma şekillerini ifade eder: INDEP: Her iki tuş, basılı değil konumunda ise iki ayarlı kaynak birbirinden bağımsız çalışır. Yani elimizde iki farklı kaynak vardır ve birbirinden bağımsız değerlere ayarlanabilir (örneğin 3V ve 15V gibi). SERIES: Soldaki tuş basılı konumda, sağdaki tuş basılı değil konumunda ise kaynaklar cihazın içinden birbirine seri bağlanır. Bu durumda ayarlamalar, 'master' olan 2. bölgedeki kaynaktan yapılabilir. PARALLEL: Her iki tuş, basılı konumda ise iki kaynak birbirine paralel demektir. Bu durumda ayarlamalar, 'master' olan 2. bölgedeki kaynaktan yapılabilir. 2. Daha sonra seçili ayarlı kaynak tarafındaki CURRENT yazan akım ayar tuşu ile VOLTAGE yazan voltaj ayar tuşları kullanılmalıdır. İlk durumda herhangi bir ayarlama yapılmadan üzerinde C.C yazan lamba kırmızı olarak yanarken, C.V. yazan lamba sönük durumdadır. Ekranda ise 0 V görülmelidir. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 13

3. Kırmızı lamba yanıyorken voltaj ayar tuşu ile istenilen voltajı ayarlamak mümkün değildir. Bu nedenle önce akım ayar tuşu sağa doğru az bir miktar çevrilerek, kırmızı lamba sönüp C.V. lambası yeşil olarak yanıncaya kadar bir miktar akım verilmelidir. Yeşil lamba yandıktan sonra voltaj ayar tuşu ekranda 8 V görülene kadar sağa doğru çevrilir. 4. Ayarlı kaynağın kırmızı çıkışına kırmızı kablo ve mavi çıkışına siyah kablo bağlanarak, kabloların diğer uçları devrede ilgili yere bağlanarak, devre 8 V luk gerilim ile beslenmiş olur. Cihazımız bir voltaj kaynağı olduğu için, istenen voltaj değeri ayarlanabilir, ancak üretilen akımın üzerinde herhangi bir kontrol imkânı yoktur. Üretilen voltaj ve devredeki toplam direnç miktarıyla orantılı bir değerde akım üretilir. Bu güç kaynağından çekilebilecek akım miktarı maksimum 5 A dir. HATIRLATMA 1: Eğer C.C. lambası yanıyorsa kaynak, istenen gerilimi üretemiyor anlamına gelir. Böyle bir durumda iki sorun olabilir: 1. İlk başta yeterince akım verilmemiştir. Çözüm: Akım ayar tuşu sağa doğru az bir miktar çevrilerek gerekli akım sağlanır. 2. Akım yeterince verilmiş ancak C.C. lambası hala yanıyorsa, muhtemelen devremizde bir kısa devre vardır ve kaynaktan 5A den fazla akım çekilme durumu vardır. Çözüm:Güç kaynağı hemen kapatılır ve devredeki kısa devre problemi çözülür. Daha sonra tekrar güç kaynağı açılır. HATIRLATMA 2: Ayarlı kaynak seçim tuşlarını ne zaman kullanırım? Eğer tek bir kaynağa ihtiyacım varsa ve 30 V/5 A yeterliyse, INDEP konumu ile tek bir ayarlı kaynağını kullanabilirim. Eğer aynı anda iki farklı kaynağa ihtiyacım varsa, INDEP konumunda her iki ayarlı kaynağı bağımsız olarak kullanabilirim. Değeri 30 V'tan daha fazla bir voltaj kaynağına veya ± 15V gibi simetrik iki voltaj kaynağına ihtiyacım varsa, SERIES konumu işimi görecektir. Bu durumda INDEP konumu yetersiz kalır. 5A'den daha fazla akım çekmek istiyorsam, PARALLEL konumunu kullanmalıyım. Güç kaynağının 4. kısmı olan sabit voltaj kaynağı yalnızca 5V luk voltaj üretir. Eğer 5V luk bir kaynağa ihtiyacınız varsa, ayarlı kaynakları kullanarak 5V u ayarlamak yerine doğrudan bu kaynağı kullanabilirsiniz. Böylece, ayarlı kaynaklarda uygulanan adımlar uygulanmadan doğrudan kablolar kaynağın çıkışına bağlanarak 5V elde edilebilir olması bize kolaylık sağlayacaktır. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 14

SİNYAL JENERATÖRÜ Sinyal Jeneratörü, protoboard üzerine kurulacak devrelere istenilen frekansta ve genlikte sinüs, üçgen, kare ve rampa dalga şekilleri üretmeye yarayan cihazdır. Zamanla değişen (AC) gerilimleri ürettiğinden AC güç kaynağı olarak da düşünülebilir. Laboratuvarımızda GW Instek firmasının Goodwill SFG-1003 kodlu ürünü kullanılmaktadır. Şekil 3. Sinyal Jeneratörü Laboratuvarımızda bulunan ve Şekil 3 de görülen GW Instek marka Sinyal Jeneratörü ne ait temel kısımlar aşağıdaki gibidir: 1. Açma kapama tuşu 2. Dijital Ekran 3. Frekans ayarı (manual) 4.Dalga şekli seçim butonu (üçgen, kare, sinüs, rampa, TTL ve CMOS çıkış) 5.Offset ayarı (DC ekleme) 6. Çıkış sinyali genlik ayarı 7.Sinyal çıkışları 8.Frekans giriş butonu (3 Mhz e kadar giriş yapılabilir) 9.Çıkış sinyal anahtarı (çıkış alabilmek için on konumunda olmalı) Cihazımız TTL Output (sadece kare dalga çıkış veren ve dijital devrelerde kullandığımız) ve Output 50 Ω (analog çıkış) olmak üzere iki çeşit sinyal üretebilmektedir. Laboratuvarda farklı şekillerde, istenilen frekans ve genlikte analog çıkış alabildiğimiz Output 50 Ω çıkışını daha fazla kullanacağız. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 15

Sinyal Jeneratörü nün TTL ya da Output 50 Ω çıkışına solda Şekil 4 te görülen kablo bağlanarak sinyal elde edilir ve protoboard üzerinde kurulan devreye verilir. Kablonun kırmızı ucu pozitif, siyah ucu negatif olarak görülür. Shift butonuna basılarak frekans girişi yapılabilir, sinyal jeneratörü üstünde shift basılı iken 8, 9 ve 0 rakamları kullanılarak sırasıyla Mhz, Khz ve Hz seçimleri aktif edilebilir. Daha sonra yine rakamlar ve nokta kullanılarak istenilen frekans yazılabilir. 3 nolumanual frekans ayar butonu ise bize ince ayar yapmamızı sağlamaktadır, örneğin 53 Hz lik bir sinyali ayarlarken bu butondan faydalanabiliriz. Eğer sinüs bir sinyal alınacak ve bu sinyale DC bir gerilim eklenecekse bunu offset butonunu kullanarak elde edebiliriz. Şekil 4. Sinyal Jeneratörü çıkış kablosu EL TİPİ MULTİMETRE Multimetre (multi-çok, çoklu, metre-ölçüm), isminden de anlaşılacağı üzere elektriksel olarak çok çeşitli ölçümler yapabilen cihazlardır. Bir multimetre ile akım, voltaj, direnç, kapasite, vb. gibi çok çeşitli elektriksel niceliklerin ölçümleri mümkündür. İki çeşit multimetre vardır: El tipi multimetre Masa tipi multimetre El tipi multimetreler taşınabilir olduklarından kullanımı en çok tercih edilen multimetrelerdir. Laboratuarımızda, Şekil 5 te görüldüğü gibiprotek firmasının 506 ürün kodlu dijital el tipi multimetreler mevcuttur. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 16

Bu multimetrede işaretlenmiş kısımlar: 1. Açma/kapama tuşu 2. Ekran 3. Kademe tuşu 4. Çıkış uçları Kademe tuşu multimetrenin en önemli işlevsel kısmıdır. Kademe tuşu dairesel bir şekilde hareket ederek, istenilen niceliğin seçimini sağlar. Bu nicelikler içinde en çok kullanılanları; :DC Voltaj :AC Voltaj mv: mili Voltaj A: Akım (Amper) ma: Akım (miliamper) µa:akım (mikroamper) Hz: AC Voltaj frekansı Ω: Direnç mv, magibi seçenekler hem AC hem de DC ölçümlerde kullanılabilmekte olup ölçü aletinin ekranına bakarak, hangi modda olunduğu kolayca anlaşılabilir. Şekil 5. El tipi multimetre Multimetreyi ölçüm yapılacak devre elemanına bağlamak için ara eleman olarak prob denilen kablolar çıkış uçlarına bağlanır. Bunun için cihazın dört tane çıkışı vardır. Ölçüm yaparken, siyah prob her zaman, COM çıkışına bağlanmalı, kırmızı prob ise ne ölçülmek isteniyorsa ona bağlanmalıdır: yani, amper düzeyinde akım ölçümü yapılacağı zaman amper düzeyindeki ölçümler için 20A çıkışına; miliamper düzeyinde akım ölçümü yapılacağı zaman ma çıkışına bağlanmalıdır; direnç, gerilim veya kapasite ölçüleceği zaman ise V çıkışına bağlanmalıdır. HATIRLATMA 3:Multimetrelerde her ölçüm öncesi dikkat edilmesi gereken bir üçlü kontrol kuralı vardır: Önce kademe tuşu ile uygun nicelik seçilir. Sonra, doğru niceliğin seçilip seçilmediği ekrandan kontrol edilir. Sonunda, probların doğru çıkışa bağlanıp bağlanmadığına bakılır. Burada özellikle probların doğru çıkışa bağlanıp bağlanmadığı çok önemlidir. Örneğin, akım kademesi seçilip problar yanlışlıkla voltaj çıkışlarına bağlanırsa, bu durumda multimetrenin sigortası atabilir. Özellikle ardı ardına yapılan sürekli ve karışık nicelik ölçümlerinde, probların yerinin düzeltilmesi sıkça unutulmaktadır. Bu nedenle her ölçüm öncesi üçlü kontrol kuralını uygulamak olmazsa olmaz önceliğimizdir. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 17

OSİLOSKOP Osiloskop; DC ve AC her türlü sinyalin genliğini ve frekansını ölçebildiğimiz aynı zamanda dalga formunu da görüntüleyebildiğimiz ölçüm cihazıdır. Laboratuvarımızda Şekil 6 da görüldüğü üzere GW-Instek firmasının üretmiş olduğu Goodwill GDS 1052-U kodlu ürünü kullanmaktayız. Şekil 6.Osiloskop Osiloskop zamana bağlı olarak gerilimi (V/t) okumaya yarayan ve kullanımı basit bir cihazdır. Burada zaman (t) X-ekseninde yer almakta olup, gerilim(v) Y-ekseninde yer almaktadır. Osiloskop ekranını incelediğimizde yatayda 10, düşeyde 8 eşit kareden oluştuğunu ve genellikle bu karelerin her birinin 1 cm uzunluğunda olduğunu görebiliriz. Osiloskopta 2 farklı kanal bulunmakta olup, aynı anda ikisini de görebilme şansımız vardır. Böylece bir devrenin giriş ve çıkışını aynı anda gözlemleyebilmekteyiz. Sinyal çıkışlarını CH1 ve CH2 yazan yerlere problarımızı bağlayarak elde edebiliriz. Osiloskopu kalibre etmek için ise EXT TRIG çıkışını kullanırız. Probumuzu EXT TRIG çıkışına takıp kırmızı ucu da şekil 7 deki gibi tepeden tepeye 2V kare dalga görebileceğimiz kalibrasyon çıkışına bağlarsak şekil 7 deki gibi sinyal elde ederiz. Şekil 7 de volts/div 0.5 V olarak ayarlanmıştır. Eğer volts/div ayarını değiştirerek ekranda gördüğümüz şekil değişir fakat sonuç etkilenmez. Örneğin, volts/div 0.5 V iken Y eksenindeki boy 4 kare olduğundan gerilim 2 V tu. Eğer volts/div 1 V olarak ayarlanırsa Y eksenindeki OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 18

sinyali toplam 2 karede görebileceğiz. Volts/div sekmesindeki değer Y eksenindeki her kareye düşen miktarı göstermektedir. Şekil 7.Osiloskop EXT TRIG çıkışı ile kalibrasyon Time/div ayarı, X ekseninde görüntülediğimiz zamanı ve dolayısıyla frekansı etkilemektedir. Burada ekrandaki şekli X-Pos ve Y-Pos butonlarını kullanarak sağa sola veya aşağı yukarı hareket ettirme imkânımız vardır. Böylece görüntümüz simetrik olur ve osiloskopu tam anlamıyla kalibre etmiş oluruz.osiloskopu kalibre ettikten sonra devre analizlerinde rahatlıkla kullanabiliriz. Devreye bağlar bağlamaz Autoset tuşuna basarsak bize sinyali otomatik olarak ekranda verir, daha sonra bu sinyali daha net görmek istiyorsak volts/div ve time/div ayarlarını kullanarak optimizasyon yaparız. Eğer sinyalin frekansı çok yüksekse ve sinyal görmemizi zorlaştıracak şekilde hızlı olarak ekranda hareket ediyorsa Run/Stop butonu ile sinyali durdurup analiz edebiliriz. Osiloskopta ayarlamak istediğimiz sinyal hangi kanala bağlı ise ayarları o kanalda yapmalıyız. Sarı renkli CH1 ve mavi renkli CH2 ile kanal seçimlerini aktif ya da deaktif edebiliriz. Osiloskopta ekranda AC Coupling seçersek sinyalin sadece AC bileşenini görüntüler ve DC bileşenleri elemiş oluruz, DC Coupling seçersek sinyalin gerçek halini yani hem AC hem de DC bileşenlerini görüntüleriz; GND seçeneğinde ise sinyalden bağımsız olarak toprağı görüntüleyebiliriz bu seçenek osiloskopun kalibre olup olmadığını da bize gösterir burada işaretçimiz sıfır çizgisinde olmalıdır. Osiloskopta X-Y modu seçmeniz durumunda CH1 ve CH2 kanallarına bağladığınız sinyallerin birbirlerine göre davranış karakteristiğini çıkarabilir ve inceleyebilirsiniz özellikte çıkış/giriş karakteristiğini merak ettiğimizde başvurabileceğimiz bir seçenektir. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 19

Osiloskop ekranının hemen sağında fonksiyon tuşları mevcut olup burada sinyalin tersini alabilir, yükseliş zamanı, max./min. değerlerini, frekansını ve rms değerini hesaplatabilirsiniz. PROTOBOARD Protoboard, laboratuvar ortamında kolay devre kurmak amacıyla kullanılan bir elemandır. Şekil 8 de görülen protoboard üzerinde, dirençlerin bacaklarının yerleştirilmesi için oluşturulmuş çok sayıda nokta şeklinde yuva mevcuttur.protoboard üzerindeki her bir yuvaya yalnızca bir direnç bacağı bağlanır. Bu yuvalar birbirlerinden tamamen bağımsız olmayıp, kendi aralarında gruplar halinde -protoboardın iç kısmında- kısa devre edilmişlerdir. Yuvaların birbirinden bağımsız olmayıp bu şekilde bağlantı kurulmasının en önemli avantajı, iki veya daha fazla direncin uçlarını birbirine bağlamada sağladığı kolaylıktır. Şekil 8.Protoboard Protoboard ı Nasıl Kullanmalıyım? Protoboard kullanılırken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, direncin uçlarını aynı bağlantı üzerine getirmemektir. Eğer getirilirse, direnç kısa devre edilmiş ve sanki protoboarda hiç bağlanmamış gibi olur. O halde direncin uçlarını farklı bağlantılar üzerine yerleştirmek en doğru kullanım şekli olacaktır. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 20

Şekil 9.Protoboard üzerindeki direnç bağlantıları HATIRLATMA 4:Herhangi bir devre elemanının uçları düz bir telin uçlarına bağlanırsa, eleman kısa devre olur ve hiçbir elektriksel özellik sergilemez. HATIRLATMA 5:Protoboard üzerinde devre kurarken, elemanları kağıt üzerindeki devre düzenine göre yerleştirmek çok önemlidir. Bu, bize ileride devreye tekrar baktığımızda veya bir başkası devremize baktığında elemanların yerini bulmakta kolaylık sağlayacaktır. Özellikle karmaşık devrelerde bu yerleşim düzeninin önemi çok büyüktür. Eğer bu düzen verilmezse devredeki arızaların tespitinde zorluklar yaşanması büyük olasılıktır. Örnek:Aşağıdaki devreyi protoboard üzerine kurunuz. Protoboard üzerine devre kurulurken yukarıdaki açıklamalara uygun olarak, dirençler şemada verilen aynı düzende protoboard üzerine yerleştirilir (yani yatay direnç yatay bir şekilde ve dikey direnç dikey bir şekilde). Yerleştirme işlemi sırasında da dirençlerin kısa devre edilmemesine özen gösterilir. EN TEMEL ELEKTRONİK DEVRE ELEMANI: DİRENÇ (RESISTOR) Direnç, elektronikte en sık kullanılan devre elemanıdır. Direncin en önemli özelliği adından da anlaşılacağı üzere- üzerinden akan akıma karşı koyması ve üzerinde bir miktar güç harcamasıdır.şekil10 da değişik özelliklerde üretilmiş dört tane direnç görülmektedir. Düşük OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 21

wattlı direnç olarak adlandırılan şekildeki ilk üç direnç, en çok kullanılan direnç çeşitlerindendir. Direncin boyutu ile üzerinde harcadığı güç miktarı birbiri ile doğru orantılıdır. Düşük wattlı dirençler genellikle çeyrek wattlık (0.25W), yarım wattlık (0.5W) vebirwattlık (1W) direnç şeklinde sınıflandırılırlar. Şekil 10 daki üç dirençten ortadaki çeyrek wattlık, soldaki yarım wattlık ve sağdaki ise bir wattlık dirençlerdir. Bu değerler, bir direncin üzerinde harcanabilecek maksimum güç değerini gösterir. Bu değerin üstünde güç harcanmaya kalkışılırsa, direnç elemanı kor halini alıp yanar ve kullanılamaz hale gelir. Şekilde en sağdaki dördüncü direnç ise boyutundan da anlaşılacağı üzere yüksek wattlıdirenç veya kısaca wattlı direnç olarak adlandırılır. Düşük wattlı dirençlerin watt değeri boyutlarından anlaşılırken, wattlı dirençlerin watt değeri doğrudan üzerinde yazar. Şekil 10. Çeşitli direnç elemanları Bir direncin watt değeri, aslında onun direnç değerini ifade etmez. Bir direncin esas değeri, yani akıma karşı koyma kabiliyeti ohm (Ω) ile ifade edilir.bir direncin değerini öğrenmek için iki yol vardır: 1. Direnci Ω kademesinde multimetre ile ölçerek, 2. Üzerinde bulunan renk kodlarından faydalanarak. 1. Multimetre ile Direnç Ölçümü: Multimetrenin yukarıda anlatılan genel kullanım özelliklerini hatırlayarak, bir direnci multimetre ile nasıl ölçeceğimize bakalım: Bunun için önce multimetreyiohmmetre olarak ayarlamamız lazımdır. Bunun için önce multimetrenin ortasında bulunan kademe tuşunu Ω kademesine ayarlarız (bu durumda ekranın kenarında Ω işareti görülmelidir), daha sonra elimizdeki iki probdan siyah olanını COM çıkışına, kırmızı olanı ise V çıkışına bağlarız. Artık multimetre, direnç ölçümü için hazır hale gelmiştir (Şekil 11). OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 22

Şekil 11.Direnç ölçümü için hazır hale getirilmiş bir multimetre Şimdi direncin değerini ölçebiliriz. Bunun için kırmızı probun boştaki diğer ucu direncin herhangi bir bacağına, siyah probun boştaki diğer ucu ise direncin diğer bacağına bağlanır (Şekil 12). Böylece multimetre, direnç ölçümü için elemana paralel bağlanmış olur. Şekil 12.Ohmmetrenin Dirence Paralel Olarak Bağlanması Ekranda okunulan değer, direncin Ω cinsinden değeridir (Şekil 13). Bazı dirençlerin değeri çok büyük olabilir. Bu durumda ekranın kenarında kilo (k), mega (M) gibi harfler görünecektir. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 23

Şekil 13.Multimetre ile direnç ölçümü 2. Renk Kodları ile Direnç Değerinin Belirlenmesi: Bir direncin değerini belirlemenin en kolay yolu, üzerinde bulunan ve renk bandı olarak adlandırılan renkli şeritleri göz önüne almaktır (Şekil 14). Şekil 14.Üzerinde renk bandlarının bulunduğu direnç elemanı Dirençlerin değerine bağlı olarak, üzerlerinde değişik sayıda bandlar bulunur. Elektrik devrelerinde sıklıkla kullandığımız dirençler dört ve beş renk bandlı dirençlerdir (Şekil 15). Bununla birlikte iki, üç ve altı renk bandlı dirençler de mevcut olup, kullanım alanları sınırlıdır. Şekil 15. Dört ve beş renk bandlı dirençler (Direncin kenarına en yakın renk, 1. renk bandıdır) Direncin üzerinde bulunan her bir rengin özel rakamsal karşılığı vardır. Tablo 1 de her bir rengin ilgili olduğu banda ait rakamsal karşılıkları görülmektedir. OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 24

Tablo 1. Direnç renk kodları OKÜ - ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ - ELEKTRONİK LABORATUVARI 25