İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Bulunan Tıbbi Bitkiler

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DERGİSİ SAKARYA UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE e-issn: 2147-835X Dergi sayfası: http://dergipark.gov.tr/saufenbilder Geliş/Received 14.02.2016 Kabul/Accepted 04.04.2017 Doi 10.16984/saufenbilder.292196 İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Bulunan Tıbbi Bitkiler Mehmet Sağıroğlu 1, Sezen Toksoy Köseoğlu 2* ve Melike 3 ÖZ Bu çalışmada; İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) ve çevresinin tıbbi bitkileri araştırılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda, 42 familya ve 77 cinse ait 90 bitki taksonunun tıbbi amaçlı kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu bitkilerin; bilimsel adı, toplayıcı numarası, yöresel adı, Türkçe adı, kullanılan kısmı, hazırlanış metodu, kullanım şekli ve etkisiyle beraber verilmiştir. Bitkisel drog hazırlamada en çok kullanılan familyalar; Rosaceae (13), Lamiaceae (12) ve Asteraceae (9); en çok kullanılan bitki ı yaprak (%27.6) ve takiben toprak (15.5) ve çiçektir (%15.5). ;(%42.5) ve dekoksiyon (%34.9) en yaygın kullanılan yöntemlerdir. Bitkiler en çok solunum sistemi nın (%21) tedavisinde kullanılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Tıbbi bitki, İkramiye Vadisi, Sapanca, Sakarya, Türkiye Medicinal Plants in Flora of Ikramiye Valley (Sapanca/Sakarya/Turkey) ABSTRACT In this study, medicinal plants of İkramiye valley (Sapanca/Sakarya) and its environs were investigated. As a result of the research, 90 plant taxa belonging to 42 families and 77 genus have been determined for medicinal purpose. Plants are given with their scientific names, collector numbers, local names, Turkish name, used parts, methods of preparations, usage forms and effects. in the praparation of herbal drugs. Most used families of preparing herbal medicine were Rosaceae (13), Lamiaceae (12), and Asteraceae (9); the most used parts were leaves (%27.6) and aerial parts (%15.5) and flowers (%15.5). İnfusion (%42.5)and decoction (%34.9)are the most commonly used methods. Plants are used mainly for respiratory disorders (%21). Keywords: Medicinal plant, Ikramiye Valley, Sapanca, Sakarya, Turkey * Sorumlu Yazar / Corresponding Author 1 Sakarya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Serdivan Sakarya-msagiroglu@sakarya.edu.tr 2 Sakarya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Serdivan Sakarya- sezentoksoy@sakarya.edu.tr 3 Sakarya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Serdivan Sakarya- melish_t@hotmail.com

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında 1. GİRİŞ (INTRODUCTION) Doğada hayvanlar, bitkiler, insanlar ve tüm canlılar bir denge halinde yaşar. İnsanoğlu dünyada var oluşundan itibaren bitkilerle olan ilişkisi başlamıştır. Bitkilerin tedavide kullanımları insanlık tarihiyle birlikte başlamıştır. Binlerce yıl önce insan, bitkilerin tedavi edici gücünü tanımış ve sağlıklı yaşayabilmek için ondan yararlanmıştır. Anadolu da bitkilerin halk ilacı olarak kullanılması, geçmişten günümüze kadar ulaşmıştır. Tıbbi bitkilerle tedavi anlamına gelen Fitoterapi terimi ise ilk kez Fransız hekim Henri Leclerc (1870-1955) tarafından kullanılmıştır. Bitkiler, topraktan aldıkları su, mineral ve bazı öğeleri kendi metabolizmalarında insan vücudunun özümleyebileceği bileşimlere dönüştürürler. Bunlar bitki metabolizmasında oluşan ağırlıklı olarak kullanılan etken maddelerdir. Vücudun savunma gücünü artırır, organların işlevlerini destekler veya iyileşmeyi hızlandırırlar. Böylece organizmadaki belirli dokuların ve organların işlevlerine olumlu etki yaparlar. Tıbbi bitkiler, beslenme, kozmetik, vücut bakımı, tütsü veya dini törenler gibi alanlarda yer alırken, aromatik bitkiler ise, güzel koku ve tat vermeleri için kullanılmaktadır. Aromatik bitkilerin gıda, kozmetik ve parfümeri sektöründe de geniş kullanım alanı bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), dünyada yaklaşık 4 milyar insanın sağlık sorunlarını ilk etapta bitkisel droglarla gidermeye çalıştıklarını bildirmektedir [1]. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) araştırmalarına göre tedavi amaçlı kullanılan tıbbi bitkilerin sayısı 20.000 civarındadır [2]. Türkiye de tedavi amacıyla kullanılan tıbbi bitki miktarı en az 500 civarındadır [3]. Tıbbi ve aromatik bitkiler, tedavi etmek için ilaç olarak kullanılan bitkilerdir. Ülkemiz zengin florasıyla çok sayıda tıbbi ve aromatik bitkiyi bünyesinde barındırmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de doğal florada bulunan bitkilerin halk arasında tıbbi amaçlı, gıda, çay, baharat, boya, insektisit olarak kullanımı, hayvan nı tedavi etmek amacı ile kullanımı, reçine, zamk, uçucu sabit yağlarından faydalanma, meşrubat ve kozmetik sanayinde kullanımı geleneksel kültürel zenginliğimizin bir parçası olmuştur [3]. İkramiye, Sapanca ilçesine bağlı bir vadi olup, Sapanca ya uzaklığı 13 km, Sakarya iline uzaklığı 30 km dir [4]. Güneyinde Pamukova ve Geyve ilçeleri, kuzeyinde merkez ilçe olan Adapazarı, doğusunda Karapürçek ve Akyazı ilçeleri, batısında ise Kocaeli ili bulunmaktadır. İkramiye köyü, 40 37' 07.94" kuzey enlemleri ile 30 16' 01.78" doğu boylamları arasındadır [5]. İkramiye vadisi Sapanca nın güneyinde yer almaktadır. Vadi içinde başta İkramiye olmak üzere Fevziye, İlmiye, Memnuniye, Şükriye ve Nailiye köyleri bulunmaktadır. İkramiye köyünün batısında Balkaya, doğusunda Fevziye, kuzeyinde Memnuniye ve İlmiye köyleri bulunmaktadır. Dağın arkasında kalmış bir vadi köyü olan İkramiye içinden Akçay deresi geçer. Marmara ve Batı Karadeniz bölgesinin iklim özelliklerini gösteren ilimizde iklim sert değildir. Yazları sıcak ve yağmurlu, kışları ılık ve yağışlı geçmektedir [6]. Çalışma alanında yağışlı, serin Akdeniz iklimi görülmektedir. Uzun E. ve ark. (2004) Sakarya ilindeki geleneksel tıpta kullanılan bitkiler ve bunlardan bazılarının antimikrobiyal aktivitelerini incelemişler toplam 46 takson tespit etmişlerdir [7]. Bunlardan 33 tanesi Sapanca ilçesinden toplanmış bitkilerdir. Koyuncu O. ve ark. (2009) Geyve ilçesi ve çevresini etnobotanik açıdan incelemiş ve 84 takson tespit etmişlerdir; 41 tanesinin tıbbi kullanımı bulunmaktadır [8]. Sağıroğlu ve ark. (2012) Şile (İstanbul ve Karasu (Sakarya) ilçelerinde yaptıkları etnobotanik çalışmada 88 bitki taksonu tespit etmişler; bunlardan 61 tanesi tıbbi olarak kullanılmaktadır [9]. Bu çalışmada, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) ve çevresinde bulunan tıbbi bitkiler ortaya konmuştur. 2. MATERYAL-METOT (MATERIAL-METHOD) Araştırma alanında 2011-2013 yılları arasında belirli periyotlarda arazi çalışmaları yapılmıştır. Araştırmalar sırasında Memnuniye, Fevziye, İlmiye ve İkramiye köyleri gezilerek yöre halkından bazıları ile görüşmeler yapılmıştır (Şekil 1). Örnekler mümkün olduğunca çiçekli ve meyveli olarak toplanmıştır. Toplanan örnekler kurallara uygun olarak preslenip kurutularak herbaryum materyali haline getirilmiştir. Bitki örnekleri SAU herbaryumunda saklanmaktadır. Bitki teşhisleri sırasında Flora of Turkey and East Aegean Islands Vol. 1-11 kaynaklarından yararlanılmıştır [10] [11] [12]. Tıbbi amaçlı kullanılan bitkilerin bilimsel adı, toplayıcı numarası, yöresel adı, Türkçe adı, kullanılan kısmı, hazırlanış metodu, kullanım şekli ve etkisi hakkında detaylı bilgi verilmiştir (Tablo 1). Bitkilerin Türkçe adları Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler) eserinde yararlanılarak verilmiştir [13]. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 528

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında ken, çiçekleri yara iyileştirici ve mide tedavisinde. Juglans regia yaprakları iştah açıcı, kuvvet verici ve antiseptik olarak ken, meyveleri kalp ve deri nda. Chelidonium majus toprak ı diüretik olarak ken, lateks yara iyileştirici olarak ve egzama tedavisinde. Malva neglecta Wallr. yaprakları mayasıl tedavisinde ken, çiçekleri nezle tedavisinde (Tablo 1). Şekil 1. Araştırma alanının coğrafi konumu (The geographic location of research area) 3. SONUÇLAR VE TARTIŞMA (CONCLUSIONS AND DISCUSSION) İkramiye vadisi florasında bulunan 90 tanesi tıbbi amaçlı olarak kullanılmaktadır. 90 tür ve tür altı seviyede takson 77 cins ve 42 familyaya aittir. Tıbbi olarak sıklıkla yararlanılan familyaların başında Roaceae (13 takson) gelmektedir, bunu Lamiaceae (12 takson) ve Asteraceae (9 takson) takip etmektedir. Bitkisel ilaçlar hazırlanırken bitkilerin farklı ından yararlanılmaktadır. Araştırma alanında bitkilerin en çok kullanılan kısmı; yaprak (%36.6), toprak (%18.8), çiçek (%17.7) ve meyvedir (%15.5). Bunun yanında bitkisel ilaçlar hazırlanırken birçok yöntem kullanılmaktadır. Araştırma alanında en çok kullanılan yöntem infüzyon (%42.5) ve dekoksiyondur (%34.9). Tıbbi bitkiler içerdikleri etken maddelerine bağlı olarak farklı n tedavisinde kullanılmaktadır. Çalışma alanında bulunan tıbbi bitkiler en çok akciğer nın tedavisinde %21); bunu takiben de cilt nda (%12) ve mide bağırsak sistemi rahatsızlıklarında (%10) kullanılmaktadır. Yaptığımız çalışmada görülüyor ki; bir bitkinin farklı ı farklı n tedavisinde kullanılabilir. Örneğin; Eryngium campestre var. virens Link bitkisinin toprak ı öksürük kesici olarak, böbrek tedavisinde ken, kökü balgam olarak kullanılmaktadır. Robinia pseudoacacia çiçekleri mide nı tedavi etmede ken, yaprakları yatıştırıcı, safra artırıcı olarak, nefes darlığı ve astıma karşı. Hypericum perforatum toprak ı kanser tedavisinde Aynı bitkinin farklı ı aynı tedavisinde kullanılmaktadır. Örneğin; Rhus coriaria çiçek ve yaprakları diyabet tedavisinde; Tussilago farfara çiçek ve yaprakları öksürük kesici ve balgam olarak, akciğer ve hazımsızlık tedavisinde; Polygonum lapathifolium tohum ve yaprakları iltihaplı yaraların tedavisinde; Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus kök, gövde ve dallarından elde edilen katran deri nın tedavisinde (Tablo 1). Farklı bitkiler aynı hastalığı tedavi etmek amacıyla kullanılmaktadır. Örneğin; diyabet tedavisinde, Ammi visnaga () Lam., Hedera helix ve Rhus coriaria ; hemoroid tedavisinde Teucrium chamaedrys subsp. chamaedrys ve Verbascum speciosum Schrad. kullanılmaktadır (Tablo 1). Uzun ve ark. (2004) Sakarya ili genelinde yaptığı çalışmada Sapanca ilçesine ait 33 takson; Koyuncu ve ark. (2009) Geyve ilçesinde yaptığı çalışmada 84 takson; (41 tanesi tıbbi olarak kullanılıyor); Sağıroğlu ve ark. (2012) Karasu ilçesinde yaptıkları çalışmada 61 takson; fakat bizim Sapanca genelinde yaptığımız bu çalışmada 90 tıbbi kullanımı olan takson tespit edilmiştir. Sapanca da tıbbi bitki kullanımının diğer ilçelere göre daha fazla olmasının sebebi ilçede farklı kültürden birçok insanın bulunmasıyla açıklanabilir. Farklı kültürler farklı kullanım şekilleri geliştirerek bitkileri farklı tıbbi çözümler için kullanmışlardır. Laurus nobilis (Defne), Cerasus avium (Kiraz) ve Urtica dioica subsp. dioica (Isırgan) bitkileri Uzun ve ark. (2004) (Sapanca), Koyuncu ve ark. (2009) (Geyve), Sağıroğlu ve ark. (2012) (Şile-Karasu) ve bizim bu çalışmamızda (İkramiye Vadisi) ortak olarak kullanılan bitkilerdir. Fakat her bölgede bitkilerin farklı kullanımlarının olduğu gözlenmiştir. Laurus nobilis (Defne) bitkisi İkramiye ve Sapanca da bronşit ve balgam söktürmede ken; Geyve de kalp nda Karasu da ise jinekolojik mantar nda kullanılmaktadır. Cerasus avium (Kiraz) İkramiye ve Sapanca da ödem attırmada ken; Geyve de siroz hastalığında Karasu da ise böbrek nda kullanılmaktadır. Ayrıca kiraz İkramiye de ateş düşürmede ve anemide de Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 529

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında kullanılmaktadır. Urtica dioica subsp. dioica (Isırgan) İkramiye de kan temizleme, iştah açma, diyabet ve ağrı kesmede; Sapanca da obezite kanser ve prostatta; Geyve de kanser, idrar yolu iltihabı, akciğer, solunum yolu enfeksiyonları ve depresyonda; Karasu da ise kan dolaşımı, diyabet, hücre yenilenmesi ve romatizmada kullanılmaktadır. Görüldüğü üzere en fazla farklı kullanım Urtica dioica subsp. dioica (Isırgan) bitkisindedir. Urtica dioica subsp. dioica (Isırgan) bitkisinin ülkemizin farklı yörelerinde yapılan birçok çalışmada çok farklı kullanımının olduğu görülmektedir. Örneğin; obezite, genital hastalıklar, hemoroid, mide nda kullanılmaktadır [14] [15]. Bunun yanında İkramiye ve Sapanca ilçelerindeki tıbbi kullanımlar diğer ilçelere oranla birbirine daha çok benzemektedir. Bu durum bu iki bölgenin diğerlerine göre daha yakın olmalarıyla açıklanabilir. Yapılan bu çalışma ile bölgenin etnobotanik yapısı araştırılarak ülkemizin etnobotanik zenginliğine ve konuyla ilgili olarak yapılacak çalışmalara katkıda bulunulacağı düşüncesindeyiz. Tablo 1. Araştırma alanında bulunan tıbbi bitkiler ( Medicinal plants in research area) Bilimsel Adı (Familyası) Rhus coriaria (Anacardiaceae) Ammi visnaga () Lam. (Apiaceae) Toplayı cı Numara sı 1471-1476 1373 Yöresel Adı Somak, Sumak Türkçe Adı Sumak Kullanıl an Kısım Hazırlanışı Kullanımı Etkisi Dişotu Hıltan Tohum Günde bir çay bardağı Günde 2-3 Diyabet kesici Ateş Eryngium campestre var. virens Link (Apiaceae) Torilis arvensis (Huds.) Link subsp. arvensis (Apiaceae) Hedera helix (Araliaceae) Bellis perennis Cichorium intybus 1290 1085, 1294 1397 1106 1077, 1272, 1273 Boğa dikeni Yer kestanesi Kök Derecikotu Dercikotu Sarmaşık Beyaz papatya Duvar sarmaşığı Koyungözü Hindiba Hindiba Günde 2 Lapa, ağrı olan yere sürülür Mantar olan yerlere kaynar su ile masaj yapılır Kapitulu m kesici Böbrek Prostat bezi iltihabı Karın ağrısı Deri mantarı Sakinleştiric i Diyabet Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 530

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Inula viscosa Petasites hybridus () Gaertner Scolymus hispanicus subsp. hispanicus Senecio vulgaris Sonchus asper () Hill subsp. glaucescens (Jordon) Ball Tanacetum parthenium () Schultz Bip. Tussilago farfara Trachystemon orientalis () G. Don (Boraginaceae ) Calepina irregularis (Asso) Thellung (Brassicaceae) Capsella bursa pastoris (Brassicaceae) 1365 1463 1276 1390 1169 1524 1104 1096 1387 1109 Yünlü otu Sümenit Sürgün Öğütülmüş ve kavrulmuş Kabakulak otu Altın dikeni Kabalak Şevketi bostan l ar Tüm bitki Ağrı olan yere sarılır Günde 1-2 Sarı Taşakcılotu Kök Kaynamış papatya su ile hastalıklı deri ovulur Sütlen Gevirtlek Pire otu otu Beyaz papatya otu Kapitulu m Kaldırik Galdirik Kök, Rizom Yaban hardalı Çoban çantası Ezme Kök ezilerek süt ile karıştırılır ve ağrıyan bölgeye sürülür Bostanotu Haşlanmış yapraklar salata olarak yenir Çoban çantası Merhem Günde bir kez uygulanır Eklem ağrısı Kabakulak Taş İştah açıcı Kanser Akciğer Hazımsızlık Romatizma Mide ağrısı Antihemoraj ik Sambucus ebulus (Caprifoliaceae ) Sambucus nigra (Caprifoliaceae) 1510 1307 Lor, lüver Mürver otu Meyve Taze meyve Sabah bir avuç meyve yutulur Lor, lüver Ağaç mürver Zeytinyağın da bekletilir Mide ağrısı Güneş yanığı Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 531

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Cistus creticus (Cistaceae ) 1081, 1266 Bodur pınar Laden Sakinleştiric i Antibiyotik Cistus salviifolius (Cistaceae ) Sağıroğ lu 3094 Laden otu Kartli Uyarıcı Cornus sanguinea subsp. australis (C. A. Meyer ) Jáv (Cornaceae) Corylus avellana var. pontica (C. Koch) Winkler (Corylaceae) Sedum pallidum Bieb. var. pallidum (Crassulaceae) Cupressus sempervirens (Cupressaceae) Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus (Cupressaceae) Diospyros kaki fil. (Ebenaceae) Equisetum arvense (Equisetaceae) Equisetum telmateia Ehrh. (Equisetaceae) 1028, 1126 1131 1207 1526 1529 1552 1180, 1202, 1401 1402 Yabani kızılcık Kan siğdiren Dal Gövde kabuğu Fındık Fındık Tohum Kedi memesi Koyun örmece Servi Servi Taze kozalak Katran ardıcı Trabzon hurması Katran ardıcı Trabzon hurması Taze olarak Lapa yara üzerine sürülür Kök Gövde Dal Dal Gövde odunları Atkuyruğu Atkuyruğu Atkuyruğu Deredoruk Günde 1-2 su bardağı ılık yada soğuk olarak Odun Katran yakılarak haricen deri katran elde yüzeyine edilir sürülür Günde 1-2 Yemeklerd en önce bir çay bardağı Günde üç defa çay olarak Damar daraltıcı İştah açıcı Böbrek Kolesterol Yara iyileştirici Uyuz Sedef hastalığı Saçkıran Sivilce tedavisi Göz ağrısı Göz yaşarması Taş Böbrek Prostat Kan dolaşımı bozuklukları Romatizma Taş Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 532

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Genista tinctoria (Fabaceae) Trifolium resupinatum var. resupinatum Rouy & Fouc. (Fabaceae) Robinia pseudoacacia (Fabaceae) Castanea sativa Miller (Fagaceae) Centaurium erythraea Rafn subsp. erythraea (Gentianaceae) Hypericum cerastoides (Spach) Robson (Guttiferae) Hypericum montbertii Spach (Guttiferae) Hypericum perforatum subsp. perforatum (Guttiferae) Juglans regia (Juglandaceae) 1499 1155 1128 1130, 1474 1296 Sağıroğ lu 3048 1042, 1459 1523 1218 Boyar çalı Yonca Yalancı akasya Boyacı katırtırnağı Anadolu üçgülü Yalancı akasya ler Günde 2-3 ler l ar Kahvaltıda n önce bir çay bardağı Günde iki kez yarım. Kestane Kestane Kırmızı kantaron Kantaron Küçük kantaron Mayasıl otu Sarı kantaron Kırmızı kantaron Küçük kantaron Çay kantaronu Kantaron ler Ceviz Ceviz Meyve Suda bekletme Bir çay kaşığı Üç gün boyunca her sabah Üç gün boyunca şişede bekletildikt en sonra Günde bir su bardağı Zeytinyağı içinde 1-2 gün Yara bekletilir üzerine sürülür İki günde Taze bir Saç güçlendirici Tırnak güçlendirici Obezite Kalp kuvvetlendir ici Kan temizleyici Kabızlık Mide rahatsızlıkla rı Sakinleştiric i Safra artırıcı Nefes darlığı Astım Tansiyon Boğmaca Bronşit Ateş Kurt İshal Kanser Böbrek Yara iyileştirici Mide ağrısı Ülser Vitiligo Kalp Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 533

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Clinopodium graveolens subsp. graveolens (Bieb.) Kuntze Clinopodium vulgare subsp. vulgare Sağıroğ lu 3085 1073, 1280, 1329 Yabani fesleğen Yabani ballıbaba Filiskin Yabani fesleğen Tüm bitki Taze olarak yenir ağrı üzerine uygulanır Mantar Kas gevşetici Karın ağrısı Lamium purpureum var. purpureum Mentha longifolia () Hudson subsp. typhoides (Briq.) Harley var. typhoides Mentha pulegium Mentha spicata subsp. spicata Mentha spicata subsp. condensata (Briq.) Greuter & Burdet Origanum vulgare subsp. hirtum (Link) Ietswaart Salvia virgata Jacq. Stachys annua () subsp. annua var. annua Stachys byzantina C.Koch 1116 1086, 1288 1078 1507 1353 1345 1383 1473 1465 Ballıbaba Ballıbaba Tüm bitki Nane otu Dere nanesi Yabani nane Dere nanesi Yarpuz Tüm bitki Deri üzerine sarılarak Nane Eşek nanesi Çiğnenir Yabani nane Kekik Kıvırcık nane Kara mercan Tüm bitki Adaçayı Fatmana otu Gargara yapılır Dağ çayı Hacıosman otu Eşek otu Boz karabaş Prostat ağrıları Taş Yara iyileştirici Romatizma Mide ağrısı Mide bulantısı Diş ağrısı Ağız kokusu Solunum Diyabet Boğaz ağrıları Uykusuzluk Kadın Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 534

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Teucrium chamaedrys subsp. chamaedrys Laurus nobilis (Lauraceae) Smilax excelsa (Liliaceae) Alcea biennis Winterl (Malvaceae) Malva neglecta Wallr. (Malvaceae) Malva sylvestris (Malvaceae) Ficus carica subsp. carica (Moraceae) Morus alba (Moraceae) Chelidonium majus (Papaveraceae) Papaver rhoeas (Papaveraceae) Phytolacca americana (Phytolaccaceae) 1277a 1449 1103, 1430 1511 1543 1505 1219 1525 1147 1185, 1464 1271 Küçük yavşan Kısamahmu t Defne Defne Gıcırdak dikeni Hatmi çiçeği Ebegümeci Deve tabanı Ebegümeci Deve tabanı Dikenucu Fatmaana gülü Çoban çöreği Ebegümeci Genç sürgün ler lı dal İncir İncir Meyve Günde 1-2 su bardağı Yemeklerd en önce bir çay bardağı Günde 2-3 Taze olarak yenir Beyaz dut Akdut Temre otu Kırlangıç otu Lateks yara üzerine sürülür Gelincik Gelincik Günde 2-3 Boyar otu Şekerciboy ası Meyve Ağrılı bölgeler sarılır Hemoroid Bronşit Kanser Bronşit Astım Ateş Mayasıl Nezle Nefes darlığı Boğmaca Astım Sakinleştiric i Sindirimi rahatlatıcı Nefes darlığı Kuvvet verici Astım Bronşit Yara iyileştirici Sakinleştiric i kesici Romatizma Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 535

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Pinus sylvestris var. hamata Steven (Pinaceae) Platanus orientalis (Platanaceae) Plantago major subsp. major (Plantaginaceae ) Cynodon dactylon () Pers. var. dactylon (Poaceae) 1102, 1301 1197 1518 1537 Sarıçam Sarıçam Tomurc uk Günde bir Çınar Çınar Meyve Ilık ya da soğuk olarak günde 1-2 su bardağı Damarotu Sinirotu Sinirotu Ayrıkotu Köpekdişi Tüm bitki Lapa Aç karna çay olarak Solunum yolu Prostat ağrıları Mide ağrısı Bağırsak Diyabet Astım Bronşit Phragmites australis (Cav. ) Trin. ex Steudel (Poaceae) Polygonum lapathifolium (Polygonaceae) Cyclamen coum Miller var. coum (Primulaceae) Ranunculus constantinopolita nus (DC.) d Urv. (Ranunculaceae) Paliurus spinachristi Miller (Rhamnaceae) 1533 1364 1101 1441 1265 Kamış Kamış Rizom Günde 2-3 Balaza Tirşon Tohum Domuz elması Düğün çiçeği Yersomunu Kağıthane çiçeğ,i Karaçalı Karaçalı Tohum Isıtılır ve yara üzerine konur ve yaprak ezilir, iltihaplı yere haricen sürülür. ler ezilir, ağrıyan yere haricen sürülür. Kan temizleyici yolu enfeksiyonla rı Romatizma İltihaplı yara tedavisinde Eklem iltihabı kesici Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 536

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Cerasus avium () Moench Cydonia oblonga Miller Fragaria vesca Laurocerasus officinalis Roemer 1129 1420 1179 1121, 1246 Kiraz Kiraz Meyve sapı Gövde Dal Ayva Ayva l ar Olgun tohumlar Gargara yapılır Çilek Dağçileği Yemeklerd en önce bir Karayemiş, Taflan Karayemiş Ödem atıcı Anemi Ateş Ateş Boğaz enfeksiyonu Kalp çarpıntıların a karşı rahatlama hissi Rahim kaslarını kuvvetlendir ici Kas kasılmalara karşı ağrı kesici Mespilus germanica Prunus divaricata Ledeb. subsp. divaricata Prunus x domestica Prunus spinosa Pyracantha coccinea Roemer Pyrus communis subsp. communis Rosa canina (Rosaceae ) 1442 1015 1501 1398 1113 1452 1024, Muşmula, Döngel Yaban eriği Kültür eriği Muşmula Gövde kabuğu Yunus eriği Meyve Taze veya kurutulmuş Erik Meyve Taze veya kurutulmuş Çakal eriği Çakal eriği Meyve Günde 1-2, soğuk olarak Meyve olarak Meyve olarak Yemeklerd en önce bir çay bardağı Ateş dikeni Ateş dikeni Kök Günde bir su bardağı, soğuk olarak Armut Bey armudu Meyve Pekmez Sabah ve akşam bir çay kaşığı Kuşburnu Kuşburnu Meyve Sindirimi kolaylaştırıc ı Antioksidan Ateş Kan temizleyici Kabızlık Kurt artırıcı Obezite Romatizma Taş Kabızlık Astım Bronşit Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 537

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında Rubus caesius Rubus canescens DC. var. canescens Verbascum speciosum Schrader (Scrophulariacea e) Veronica persica Poiret (Scrophulariacea e) Solanum decipiens Opiz. (Solanaceae) Tilia tomentosa Moench, Verz. (Tiliaceae) Ulmus minor Mill. (Ulmaceae) Urtica dioica subsp. dioica (Urticaceae) Viola gracilis Sith. & Sm. (Violaceae) Vitis vinifera (Vitaceae) 1132, 1208, 1458 1080 1250, 1454 1045 1108, 1389 1330, 1334 1220 1075, 1433 1057 1426 1542 Böğürtlen Büküzümü Böğürtlen, Diken, Karamuk Sığır kuyruğu, Kabalak Mine çiçeği Köpeküzü mü Ihlamur Karaağaç Çobanköste ği Kök Haftada 2-3 kez kaynamış su ile duş alınır Zelve Kök Hap Küçük kök parçaları günde üç kez yutulur Cırcamuk Eceavlusu Gümüşi ıhlamur Ova karaağacı li dallar Günde 2-3 Gövde kabuğu Merhem Kurutana kadar uygulanır Isırgan Isırgan Günde 1 Menekşe Kır menekşesi Lapa Üzüm Asma Meyve Taze Meyve olarak Kabızlık Yüksek tansiyon kesici Vücut yaraları Kaşıntılar Hemoroid Bademcik iltihabı Kronik bronşit Kas gevşetici Sakinleştiric i Solunum yolu enfeksiyonla rı Vücuttaki çıbanlar Kan temizleyici İştah açıcı Diyabet Yara Yanık Kanser Anemi Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 538

Sarıoğul, S. T. Köseoğlu, İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) Florasında KAYNAKÇA (REFERENCES) [1] N. Farnsworth, O. Akerev ve A. Bingel, «The Bullettion of WHO,» no. 63, pp. 9865-9871, 1985. [2] G. Penso, «Index Plantarum Medicinalium Totius Mundi Eorumque Synonymorum,» Milano, 1983. [3] E. Faydaoğlu ve S. Sürücüoğlu, «Geçmisten Günümüze Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanılması ve Ekonomik Önemi,» Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi, cilt 1, no. 11, pp. 52-67, 2011. [4] [Çevrimiçi]. Available: https://tr.wikipedia.org/. [Erişildi: 30 10 2013]. [5] [Çevrimiçi]. Available: http://www.earth.google.com. [Erişildi: 8 12 2013]. [6] Sakarya Tarım İl Müdürlüğü, «Sakarya Tarım Master Planı,» 2002. [7] E. Uzun, G. Sariyar, A. Adsersen, B. Karakoc, G. Ötük, E. Oktayoğlu ve S. Pirildar, «Traditional medicine in Sakarya province (Turkey) and antimicrobial activities of selected species,» Journal of Ethnopharmacology, cilt 95, pp. 287-296, 2004. [8] O. Koyuncu, Ö. K. Yaylacı ve S. Tokur, «Geyve (Sakarya) ve Çevresinin Etnobotanik Açıdan İncelenmesi,» OT Sistematik Botanik Dergisi, cilt 16, no. 1, pp. 123-142, 2009. [9] Sağıroğlu, E. Olgaç, B. Ertürk ve, «An ethnobotanical survey from Şile (İstanbul) and Karasu (Sakarya),» OT Sistematik Botanik Dergisi, cilt 19, no. 2, pp. 93-104, 2012. [10] P. H. Davis, Flora of Turkey and East Aegean Islands Vol: 1-9, Edinburgh: Edinburgh Univ. Press., 1965-1985, pp. Vol. 1-9. [11] P. H. Davis, R. R. Mill ve K. Tan, Flora of Turkey and East Aegean Islands Vol: 10, Edinburgh: Edinburgh Univ. Press., 1988, p. Vol.10. [12] A. Güner, N. Özhatay, T. Ekim ve K. H. C. Başer, Flora of Turkey and East Aegean Islands Vol: 11, Edinburgh: Edinburgh Univ. Press., 2000, p. Vol. 11.. [13] A. Güner, S. Aslan, T. Ekim, Vural ve T. Babaç, Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), İstanbul: ANG Vakfı/Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, 2012. [14] U. Çakılcıoğlu, S. Khatun, İ. Türkoğlu ve S. Hayta, «Ethnopharmacological survey of medicinal plants in Maden (Elazig-Turkey),» Journal of Ethnopharmacology, cilt 137, no. 1, p. 469 486, 2011. [15] Sağıroğlu, S. Dalgıç ve S. Toksoy, «Medicinal Plants Used in Dalaman (Muğla, Turkey),» Journal of Medicinal Plant Research, cilt 7, no. 28, pp. 2053-2066, 2013. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 21, no. 3: pp. 527-539, 2017 539