BİLGİSAYARA GİRİŞ ve WINDOWS XP İŞLETİM SİSTEMİ BİLGİSAYAR NEDİR? Bilgisayar verileri alan, işleyen ve gerektiğinde bilgi olarak geri iade eden elektro mekanik bir sistemdir. Veri işlenmemiş (ham) bilgidir. (Örnek: 2+2) Bilgi ise işlenmiş veridir. (Örnek: 4) BİLGİSAYARIN ÇALIŞMA YAPISI Ana Bellek (Main Memory) INPUT UNIT (Girdi Birimi) CPU (Central Processing Unit) MİB Logical Unit Ctrl. Unit Aritm. Unit Auxellary Memory (Yan/Dış/Yardımcı Bellek) OUTPUT UNIT (Çıktı Birimi) Herhangi bir girdi birimi aracılığıyla (örneğin klavye) bilgisayara girilen Veri önce Ana Belleğe gider. Buradan CPU denilen Merkezi İşlem Birimi üzerinden Kontrol Birimi ne (Control Unit) gönderilir. Kontrol Birimi verinin türüne göre Veriyi ya Aritmetiksel Birim e (Aritm. Unit) ya da Mantıksal Birime (Logical Unit) gönderir. Burada Veri işlenir ve Bilgi haline gelir. Tekrar kontrol birimi üzerinden doğruluğu denetlenerek geçer ve CPU denilen Merkezi İşlem Birimi üzerinden Ana Belleğe gider. Son olarak herhangi bir Çıktı Birimi (Output Unit) vasıtasıyla bilgi görüntülenir. En sık kullanılan çıktı birimi Ekran dır. İKİLİ SİSTEM (BINARY SYSTEM) Bilgisayara girilen her türlü harf, rakam veya özel işarete (+, - gibi) karakter denir. Bilgisayara girilen her karakter bilgisayar tarafından 0 ve 1 üzerinden değerlendirilir. Sadece 0 ve 1 rakamlarından oluşan bu sisteme İkili Sistem (Binary) denir. Örneğin bilgisayara girilen A karakteri bilgisayar tarafından 11101101 gibi belli düzende 8 tane 0 ve 1 in yan yana gelmesi olarak değerlendirilir. Bu tüm karakterler için geçerlidir ve her karakterin 0 ve 1 dizilimi bir diğerinden farklıdır. Buradaki her 0 ve 1 e Bit denir. Bit belleğin en küçük ölçü birimidir. Bilgisayara yapılan girişlerin birer ikişer kelimeyle sınırlı olmadığı düşünülürse Bit denilen ölçü biriminin yeterli olmadığı görülür. 1
Bu durumda ölçü birimleri şu şekilde tanımlanır: 8 BİT 1 BYTE (B) 1024 BYTE 1 KILOBYTE (KB) 1024 KILOBYTE 1 MEGABYTE (MB) 1024 MEGABYTE 1 GIGABYTE (GB) 1024 GIGABYTE 1 TERABYTE (TB) Klavyede olmayan karakterleri bilgisayara girebilmek için eskiden herhangi bir karakterin 0 ve 1 dizilimi kullanılabiliyordu. Ancak bu dikkat isteyen zahmetli bir işlemdi, çünkü 0 yazılacak yerde 1 yazıldığında istenen karakter yerine farklı bir karakter girilmiş oluyordu. Bu durumda Amerikalılar standart bir kodlama sistemi geliştirdiler ve adına ASCII kodu dediler. ASCII kodu 0 ile 255 arası toplam 256 karakterden oluşmaktadır ve klavyede olan ve olmayan tüm karakterleri kapsamaktadır. ASCII kodu kodlanırken klavyedeki ALT tuşu basılı tutulur. Bilgisayar İki Bölümden Oluşur; 1. DONANIM: Tüm girdi ve çıktı birimleri ve kasa içerisindeki elektronik kartlar donanımı oluşturur. 2. YAZILIM: İşletim sistemleri, paket programlar ve programlama dilleri yazılımı oluşturur. a. İşletim Sistemleri: Bilgisayarın açılması ve çalışması için gerekli olan sistemlerdir. MS-DOS işletim sistemi, Windows işletim sistemi, Linux işletim sistemi, Unix işletim sistemi (çok kullanıcılı), Novell işletim sistemi (çok kullanıcılı) işletim sistemlerine örnektir. b. Paket Programlar: Herhangi bir programlama dili kullanılarak yazılmış olan hazır programlardır. c. Programlama Dilleri: Kendine has komut ve deyimleri olan ve paket program yazmak için kullanılan dillere denir. Herhangi bir programlama dili ile yazılan programı kullanıcının kullanabileceği hale getirmek için derleyici (compiler) kullanılır. GİRDİ VE ÇIKTI BİRİMLERİ GİRİDİ BİRİMLERİ: ÇIKTI BİRİMLERİ: 1-) Klavye (Keyboard) 1-) Ekran (Monitör) 2-) Fare (Mouse) 2-) Yazıcı (Printer) 3-) Optik okuyucu 3-) Çizici/Kesici (Plotter) 4-) Barkod okuyucu 4-) Hoparlör (Ses) 5-) Optik Kalem 6-) Tarayıcı (Scanner) 7-) Mikrofon (Ses) 8-) Kamera 2
GİRDİ BİRİMLERİ: Verileri dış ortamdan bilgisayar ortamına aktaran birimlerdir. 1. Klavye (Keyboard): En sık kullanılan girdi birimidir. Genel olarak 3 tür klavye vardır. a. Q klavye b. F klavye c. Q Türkçe klavye 2. Fare (Mouse): Yön tayininde kullanılır. Fare kullanabilmek için programın fareyi desteklemesi gerekir. 3. Optik Okuyucu: Optik formların okunarak sonuçların bilgisayara aktarılmasını sağlar. 4. Barkod Okuyucu: Barkod etiketlerini okuyarak ürünlerle ilgili çeşitli bilgilerin bilgisayar ortamına aktarılmasını sağlar. 5. Optik Kalem: Bu kalem sayesinde bilgisayarda resim yapmak, imza atmak, v.s. işler kolaylıkla yapılır. Aynı bir kalem gibi çalışır. Aynı zamanda özel programı sayesinde barkod etiketlerini okumakta da kullanılır. 6. Tarayıcı (Scanner): Kağıt üzerindeki yazıyı, şekli, fotoğrafı tarayarak buradaki görüntüyü bilgisayar ortamına aktarır. Bu şekilde yazılarla veya fotoğraflarla istenildiği gibi değişiklik yapılabilir. 7. Mikrofon: Sesleri bilgisayar ortamına aktarır. 8. Kamera: Görüntüyü bilgisayara aktarır. KLAVYE TUŞLARI VE ANLAMLARI: Esc (Escape): İptal tuşudur. F1...F12: Fonksiyon tuşlarıdır. Herhangi bir işlemi tek tuşa basarak kısa yoldan yapmak için kullanılırlar. Bütün fonksiyon tuşlarının görevi olmayabilir veya değişik programlarda değişik görevleri olabilir. Örn: F1 tuşu genellikle yardım amaçlı kullanılır. Print Screen: Ekranın fotoğrafını çeker. O anda ekranda ne varsa fotoğrafı belleğe alınır. Uygun ortamda YAPIŞTIR komutu kullanılarak bellekteki fotoğraf sayfaya yapıştırılır. Pause: Başka bir tuşa basılıncaya dek bilgisayarda yapılan işlemi bekletmek için kullanılır. Tab: Yanıp sönen imleci (Cursor) belirli aralıklarla sağa kaydırır. Caps Lock: Caps Lock açıkken harfler BÜYÜK yazılır. Kapalıyken küçük yazılır. Shift: İki görevi vardır. Birinci görevi üzerinde birden fazla karakter olan tuşlarda SHIFT basılı tutularak üstteki karakter yazılır. İkinci görevi de CAPS LOCK kapalıyken, yani küçük harf yazılırken SHIFT basılı tutularak büyük harf yazılır. Alt Gr: Üzerinde birden fazla karakter olan tuşlarda AltGr tuşu basılı tutularak sağdaki karakter yazılır. Ctrl (Control): Tek başına hiçbir işlevi yoktur. Ptogram dahilinde bir takım tuşlarla beraber kullanıldığında kısayol görevi yapar. Alt (Alternate): Ctrl tuşuyla aynı işlevi görür. Farklı olarak menülere kısa yoldan ulaşmayı sağlar. Space bar (Boşluk): Bir boşluk bırakmayı sağlar. 3
Enter: Yazı programlarında bir alt satıra inmek için kullanılır. Aynı zamanda komut onaylamak için kullanılır. Back Space: İmlecin solundaki karakterleri silmek için kullanılır. Insert (INS): Araya karakter yazmak için kullanılır. Delete (DEL): İmlecin sağındaki karakterleri silmek için kullanılır. Home: Bir hamlede satır başına gitmek için kullanılır. End: Bir hamlede satır sonuna gitmek için kullanılır. Page Up: Belli aralıklarla sayfanın yukarısına gitmeyi sağlar. Page Down: Belli aralıklarla sayfanın aşağısına gitmeyi sağlar. Num Lock: Num Lock açıkken rakamlar devreye girer, kapalıyken tuşlar üzerindeki diğer fonksiyonlar devreye girer. MERKEZİ İŞLEM BİRİMİ (CPU- İŞLEMCİ) Kısaca bilgisayarın beynidir. Yapılan her işlemi kontrol eder. Bir bilgisayarın CPU su ne kadar gelişmişse bilgisayar o kadar hızlı ve yetenekli olur. Aynı zamanda CPU bilgisayarın modemini de tayin eder. Örneğin, Pentium IV işlemci en yeni işlemcilerdendir. MHZ (Megahertz): Bilgisayarın hız birimidir. CPU nun bir mili saniyede yapabileceği işlemin büyüklüğüdür. ANA BELLEK (MAIN MEMORY) Bilgilerin geçici olarak tutulduğu bellektir. Aynı zamanda bilgisayarın çalışabilmesi için gerekli bilgiler de bu bölümde tutulur. Ana bellek 2 ye ayrılır: 1) ROM (Read Only Memory): Sadece okunabilir bellektir. Buradaki bilgiler silinemez, değiştirilemez, herhangi bir elektrik kesintisinden etkilenemez. 2) RAM (Random Access Memory): Doğrudan veya rastgele erişimli bellektir. Bilgisayar açılır açılmaz kullanıcıya boş olarak sunulan bellektir. Bilgiler geçici olarak bu bölümde tutulur. RAM bellek elektrik kesintisinden etkilenir. Bellek bilgisayarın özelliğine göre yükseltilebilir. BELLEK KAPASİTELERİ..4MB, 16MB, 32MB, 64MB, 128MB, 256MB, 512 MB, 1024 MB... YAN/DIŞ/YARDIMCI BELLEK Bilgilerin kalıcı olarak depolandığı ürünlere denir. Kısaca disk ve disketlerdir. Disk ve disketler hem girdi hem çıktı birimidirler. a-) Disket b-) Harddisk c-) CD d-) Flash disk 4
DİSKET: Disketler kapasiteleri küçük olan taşınabilir saklama birimleridir. Disket kullanabilmek için disket sürücüye (Floppy Driver) ihtiyaç vardır. Disketler büyüklüklerine göre 5,25 inch ve 3,5 inch olmak üzere ikiye ayrılırlar. 5,25 inch DD bir disketin kapasitesi 360 KB, 5,25 inch HD bir disketin kapasitesi 1.2 MB, 3,5 inch DD bir disketin kapasitesi 720 KB ve 3,5 inch HD bir disketin kapasitesi 1.44 MB dır. Açık: Bu durumdayken disket korumalıdır (protected) dolayısıyla kayıt, silme, değiştirme işlemleri yapılamaz, sadece içindeki bilgiler okunabilir. Kapalı: Disket bu durumdayken korumasızdır (unprotected) dolayısıyla kayıt silme, değiştirme, okuma gibi her türlü işlem yapılabilir. B) HARDDISK (SABİT DISK): Disketlere göre çok daha yüksek kapasiteli, daha çok bilgi depolayan saklama birimleridir. Kasa içerisinde sabit bulunurlar. Kasa içerisinde sabit oldukları için Sabit Disk, sert maddeden yapıldıkları için de Hard Disk olarak da adlandırılırlar. C) CD-ROM (CD): Yüksek kapasiteli bilgi depolama ürünleridir. CD lerin bilgisayar tarafından okunabilmeleri için CD-ROM sürücülerinin olması gerekmektedir. CD-ROM lar Sadece okunabilir birimlerdir, üzerlerine yazma yapılamaz. D) CD WRITER: CD lere kayıt yapabilmek için kullanılan birimlere denir. CD ye yazabilmek için yazılabilir CD ye (Writable CD) ihtiyaç vardır. E) FLASH DISK: Kapasite olarak büyük, hacim olarak küçük saklama birimleridir. Kolay taşınabilmeleri ve doğrudan kasa arkasından bağlanabilmeleri nedeniyle tercih edilen ürünlerdir. ÇIKTI BİRİMLERİ: Bilgisayar ortamındaki bilgilerin dış ortama aktarılmasını sağlayan ürünlerdir. 1-) Ekran (Monitor) 2-) Yazıcı (Printer) 3-) Çizici/ Kesici (Plotter) 4-) Hoparlör (Ses) 1) EKRAN: En sık kullanılan çıktı birimidir. Ekran tek başına görüntü almak için yeterli değildir. Ekran dışında ekran kartı denilen donanıma da ihtiyaç vardır. Ekran kartı ana kart üzerine ayrıca monte edilebileceği gibi günümüz ana kartları üzerinde entegreli olduğu için ayrıca ekran kartı almaya gerek yoktur. Ekrandaki tüm görüntüler noktalardan oluşur. Ekrandaki en küçük noktaya pixel adı verilir. Pixel sayısı ne kadar fazlaysa görüntü o kadar nettir. Buna da çözünürlük denir. 5
Ekranın ölçü birimi inch tir ( ). Inch İngiliz ölçü birimidir ve 1 inch yaklaşık 2,54 cm dir. 14, 15, 17, 21 büyüklüğünde ekranlar vardır. 2) YAZICI (PRINTER): Bilgisayardaki yazıları, resimleri, grafikleri kısaca ekranda görünen her şeyi kağıda aktaran ürünlerdir. 3 tip yazıcı vardır: a) Nokta vuruşlu (Dot pixel) b) Mürekkep Püskürtmeli (Ink Jet) c) Lazer (Laser) a) NOKTA VURUŞLU YAZICILAR(Dot Matrix): Yazıcı içindeki iğnelerle şerit üzerine vurarak baskı yapabilen yazıcılardır. Ne kadar çok iğne varsa o kadar hızlı ve kaliteli baskı yaparlar. Hız birimleri CPS (Character Per Second) tır. Hızları saniyede basılan karakter sayısı ile ölçülür. En büyük avantajları, araya karbon kağıdı koymak şartıyla bir kerede birden fazla baskı yapabilirler,136 kolona kadar genişliği olanları olduğu için A4 sayfasından daha büyük sayfaya baskı yapabilirler. b) MÜREKKEP PÜSKÜRTMELİ YAZICILAR (Ink-Jet): Kartuş adı verilen mürekkep kutusundaki mürekkebi kağıda püskürterek çalışırlar. Fiyat olarak oldukça uygun yazıcılardır ancak kartuşları pahalı olduğu için kartuş bittiği taktirde orijinal kartuş yerine dolum kartuşla kullanılırlar. Hız birimleri PPM (Page Per Minutes) tır. Hızları dakikada basılan sayfa sayısı ile ölçülür. c) LAZER YAZICILAR: Toner adı verilen boya kutusundaki toz boyayı kağıda ısı vasıtasıyla aktararak çalışırlar En hızlı ve kaliteli baskı yapabilen yazıcılardır. 3) ÇİZİCİ/KESİCİ (PLOTTER): Çizici olan modelinde bulunan özel kalemler sayesinde büyük mimari projelerin çıktıları alınır. Kesici olan modelinde ise kalemler yerine bıçaklar vardır ve daha çok reklamcılıkta kullanılır. DOSYA (FİLE - KÜTÜK) KAVRAMI Bilgilerin bilgisayar ortamından saklı tutulduğu ortamlara dosya(file) denir. Yazı, resim, film ve sesler kaydedildiğinde dosyalar içerisinde saklanırlar. Dosya özellikleri; - Dosyaların birer adları birer de uzantıları vardır. - Dosya adı ile uzantısı arasında nokta (.) karakteri vardır. - Dosya adı DOS İşletim Sisteminde en fazla 8 karakter, Windows İşletim Sisteminde en fazla 255 karakterdir. Her iki işletim sisteminde de dosya uzantısı en fazla 3 karakterdir. - Dosya adı içerisinde harf, rakam veya her ikisi karışık olabilir. - Dosya adı içerisinde özel karakter tercih edilmez. ( <, >,?, *, +, /, \, gibi) - DOS İşletim Sisteminde dosya adı içerisinde boşluk bırakılmaz. Windows işletim sisteminde bırakılabilir. 6
ÇEŞİTLİ DOSYA UZANTILARI ve ANLAMLARI COM EXE BAT Doğrudan çalışabilir dosyalardır. DOC XLS Winword metin belgeleri Excel çalışma sayfaları MDB Access veri tabanı programı PPT Power Point sunu programı TXT Metin (text) dosyaları LNK Kısayol dosyaları BMP JPG GIF Çizim, resim ya da fotoğraf dosyaları DAT MPG AVI Film, gösteri ya da animasyon dosyaları MP3 WAV MID Ses ve müzik dosyaları KLASÖR (FOLDER) KAVRAMI Birbirine benzeyen dosyaların bir arada tutulduğu bölümlere KLASÖR (Folder) denir. K lasörler ilk oluşturulduklarında boşturlar. Klasörler ad verilirken dosya adı verilirken dikkat edilmesi gereken kurallara uyulur. Klasörlere uzantı verilmez. 7