Şükriye Boşgelmez, Kocaeli Derince Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri A.Evren Tufan, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi
Çocukluk çağı DEHB erişkin yaşamda %15-65 oranında devam etmekte (Faraone ve ark., 2006). Erişkin DEHB, kötü sürücülük, trafikte daha fazla kural ihlali ve trafik kazası ile bağlantılı bulunmuştur (Barkley ve ark., 2002). DEHB madde kötüye kullanımı ve bağımlılığı açısından risk oluşturmaktadır (Martinez-Raga ve ark., 2013).
Amaç: Kocaeli ilinde, alkollüyken araç kullanma nedeniyle sürücü davranışları geliştirme eğitimine tabi tutulan bir grup erkek sürücüde DEHB belirtileri ve kişilik özelliklerinin kaza yapma eğilimi, aşırı hız, ışık ihlali gibi trafik kuralı ihlalleri ile ilişkilerinin araştırılması amaçlanmıştır.
Çalışma Kocaeli ilinde, 2918 sayılı Trafik Kanununun 48. Maddesine göre sürücü davranışları geliştirme eğitimi uygulanan 83 erkek sürücü ile yürütülmüştür. Sosyodemografik bilgiler, alkol ve madde kullanım örüntüleri Wender-Utah Dikkat Eksikliği Ölçeği (WUDÖ), Atilla Turgay Erişkin Dikkat Eksikliği/ Hiperaktivite Bozukluğu Ölçeği Mizaç ve Karakter Envanteri (TCI) Alkol- madde bağımlılığı şüphesi olan sürücüler çalışmaya dahil edilmemiştir.
Çalışmaya hepsi erkek olan 83 sürücü alınmıştır. Testleri geçerli olan : 77 sürücü
Değişken Ortalama±SS/ n (%) Aralık Yaş 38.3±8.6 24-65 Eğitim yılı 8.9±3.7 5-17 Medeni durum Evli 53 ( % 68.8) Evli olmayan 24 (%.31.2) Çalışma durumu Çalışıyor 69 (%89.7) İşsiz 8 (%10.3)
Alkollü araç kullanan sürücü profili: 40-49 yaş, erkek, evli, çalışan (Erkeklerde alkollü araç kullanma kadınlara göre 5 kat fazla). (Portman ve ark., 2013; Profile of a drunk driver and risk factors for drunk driving. Findings in roadside testing in the province of Uusimaa in Finland 1990-2008.)
On altı sürücü (% 20.8) değerlendirme anına kadar alkollü araç kullanma dışında çeşitli trafik suçları nedeniyle de ceza almıştı: Ehliyetsiz araç n= 2; yanlış park n=8; aşırı hız n=5; kırmızı ışık n= 1 Son beş yılda kaza yapan sürücülerin oranı % 37.7 (n=29) Alkollüyken kaza yapanların oranı % 24.7 (n=19)
Değerlendirme için gönderilen sürücülerden %5,2 sinde (n=4) psikiyatrik tedavi öyküsü WUDÖ den iki kişi (%2,6) kesme puanı 36 ve üstünde almıştı. Turgay Erişkin DEHB ölçeği ile değerlendirildiğinde bu kişilerden birinin eşik altı düzeyde dikkat eksikliği belirtilerinin devam ettiği saptandı. Diğer kişide erişkin dikkat eksikliği belirtileri saptanmazken dürtüsellik belirtileri Erişkin DEHB dürtüsel tip ölçütlerini karşılıyordu.
WUDÖ den kesme puanı altında alanlar Turgay Erişkin DEHB ölçeği ile değerlendirildiğinde DEHB tanı ölçütlerini karşılayan olmadı. Herhangi bir kaza yapanlar yapmayanlar arasında ortalama WUDÖ puanları; Turgay Erişkin DEHB ölçeği dikkat ve dürtüsellik alt ölçeği puan ortalamaları arası fark saptanmadı (sırasıyla p=0,440; p=0.276; p= 0.403).
Alkollüyken kaza yapanlar yapmayanlar arasında ortalama WUDÖ puanları ; Turgay Erişkin DEHB ölçeği dikkat ve dürtüsellik alt ölçeği puan ortalamaları arası fark saptanmadı (sırasıyla p=0,834; p=0.099; p= 0.064).
TCI ya bakıldığında alkollüyken kaza yapanlarda ve herhangi bir kaza yapanlarda ödül bağımlılığı (reward dependence) puanlarının kaza yapmayan kişilere göre daha düşük olduğu saptandı (sırasıyla p=0,023 ve p=0,031). TCI karakter bölümü değerlendirildiğinde alkollüyken kaza yapan sürücülerde C (cooperativeness) puan ortalamasının daha düşük olduğu bulundu (p=0,021). Diğer trafik cezalarını alanlarda WUDÖ puanları, ve TCI puanları arası fark bulunmadı.
Çalışma grubunda yaşam boyu olası DEHB oranı % 2.6 olarak saptanmıştır. WUDÖ ile %25 (Şengül ve ark., 2009). Toplumda erişkinler arası DEHB yaygınlığı %2.5 (Simon ve ark., 2009). Kaza yapan sürücülerde TCI ödül bağımlılığı ve işbirliği puanları düşük bulunmuştur. Bu sonuç sosyal açıdan onay arayışının daha düşük olmasıyla ilişkili olarak araç kullanırken daha riskli davranışlar göstermeyle açıklanabilir. Kısıtlılık: kontrol grubu