Türkiye demiryolculuğunu tetkik edenler, umumiyetle tanzimata takaddüm eden 1836 yılını başlangıç olarak kabul ederler. Bu tarihten 1853 tarihine kadar devir hazırlanma devri diye kabul olunabilir. 1854 den 1866 ya kadar, Türkiye'de demiryolu kurmaya teşebbüs eden hususi şirketlerin faaliyetine şahit oluruz., bu tarihte Hükümetin de demiryolu inşa tecrübesine giriştiğini görmekteyiz.. Bu tecrübe devresi on sene kadar sürmüş, bunu takip eden on sene de bir duruş arası göstermiştir. 1889 dan itibaren husus i şirketler yeniden faaliyete geçmişlerdir. 1900 tarihlerinden ilk cihan harbinin başladığı 1914 e kadar Hükümet, hususi şirketlerle birlikte çalışmıştır. Harbin devam ettiği dört sene içinde yabancı şirketlerin imtiyazlı yollarına Hükümetçe el konulmuş ve muhtelif yerlerde askeri yollar yapılmıştır.mütarekeden, Cumhuriyetin ilanına kadar demiryolu İnşa işleri bir tevakkuf devri geçirmiş ve Cumhuriyetle beraber, Milli demiryolculuk politikası devletin ön planda gördüğü bir gaye olmuştur. Yabancı devletlerin Türkiye'de demiryolu kurmak bir şekilde yaptıkları teşebbüslerin asıl maksat ve hedefini araştırmak ve Milli demiryolculuk politikasının bütün gayelerini de ortadan kaldırmış olduğunu belirtmek, Türk demiryolculuğunun.tarihini yazacak olanların belli başlı mevzuları olacaktır.(*) İskenderiye-Kahire Hattı İngilizlerin Hindistan yolunu kısaltma teşebbüsleri Fırat vadisinden Basra'ya ulaşma şeklinde olduğu gibi, Akdeniz'den Kızıldeniz'e geçerek oradan Hindistan'a varma şeklinde de uygulanmıştır. Bunun için ilk planda Süveyş kanalının açılması düşünülmüşse de, daha önce belirtildiği üzere, ikinci bir boğazlar meselesi ortaya çıkarmamak için İngiltere kanal yapımını benimsememiştir. Daha sonra ise aynı amaca yönelik olarak, Akdeniz sahilinden Kızıldeniz'e uzanacak bir demiryolu yapılması gündeme gelmiştir. Nitekim 1851 yılında Mısır Va1isi Abbas Paşa İskenderiye ile Kahire arasında bir demiryolu yapma imtiyazını İngilizlere vermiştir. Abbas Paşa'nın Osmanlı hükümetine haber vermeden giriştiği bu teşebbüs tepki görmüş ve Paşa İstanbul a gelerek izin almak zorunda kalmıştır. Verilen izinde yapılacak demiryolu için yeni vergi konulmaması ve istikraz yapılmaması inşaatta halkın bedava çalıştırılmaması gibi şartlar konulmuştur. 211 km lik bu hat 5 yıllık bir çalışma sonucunda 1856 yılında tamamlanarak işletmeye açılmıştır. İskenderiye Kahire hattı Osmanlı toprakları içinde ilk yapılan demiryoludur. Ayrıca bu hatta verilen imtiyaz da bir ilktir. 1869 yılında Süveyş kanalının açılması nedeni ile bu hat önemini yitirmiştir. Anadolu ve Rumeli de ilk demiryolu girişimleri Demiryollarının dünya üzerinde yaygınlaşmaya başladığı sıralarda Osmanlı Devleti de Tanzimat dönemini idrak ediyordu. Başta Padişah olmak üzere Tanzimat yöneticileri ulaştırmanın, özellikle de demiryolu yapımının gereğine inanmışlardı. Sultan Abdülmecit odasında Liverpool- Manchester treninin muhtelif resimlerini bulunduruyor ve kendi memleketinde de böyle trenler yapılmasını arzu ettiğini
etrafındakilere söylüyordu. Kırım savaşından sonra yapılan Paris Antlaşması nda sözü edilen Islahat Fermanı ülkede gerçekleştirilecek yenilikler arasında ulaştırmaya da yer vermişti. Buna göre, devletin kalkındırılması hususunda Avrupa bilgi ve sermayesine müracaat edileceği, bayındırlık işleri için devletçe para ayrılacağı, memleketin servet kaynaklarını değerlendirmek ve arttırmak için ulaştırmayı daha kolay hale getirecek yolların yapılacağı ve kanalların açılacağı belirtilmişti. Ferman'da sözü edilen ulaştırmayı kolaylaştıracak araçlardan en önemlisi demiryolu idi. Fakat demiryolu yapımı büyük miktarda sermaye, emek ve teknoloji gerektiren bir iş olduğu gibi, bu işi yürütecek teknik elemanlara da ihtiyaç vardı. Osmanlı Devleti ise o anda içinde bulunduğu durum itibarı ile bunlardan hiç birine sahip değildi. Bu sebeple yabancı şirketlerin demiryolu yapma teklifleri değerlendirmeye alınmıştı Genellikle İngiliz şirketleri tarafından gerçekleştirilen ilk demiryolları, Balkanlar ve Ege'nin zengin bölgelerinde ve ticari amaçlarla yapılmıştır". Osmanlı Devleti ise demiryolu yapımında ticari amaç yanında, askeri ve siyasi amaçları da göz önünde tutmuştur. Nitekim İngilizlerin yaptığı ticari amaçlı birkaç küçük çaplı hat yanında devletin İstanbul ile Avrupa arasında irtibatı sağlayacak büyük bir girişim olan Rumeli demiryollarının yapımına teşebbüs etmiş olması bunun bir delilidir. Osmanlı Devletinin Anadolu toprakları üzerinde yapılan ilk demiryolu imtiyazı 1856 yılında verilen İzmir-Aydın, Rumeli toprakları üzerinde yapılan ilk demiryolu ise 1857 yılında verilen Köstence-Çernovada(Boğazköy) hattıdır. FERMAN İngiltere Devleti Fahimesi tebaai muteberanından Dersaadetimde bulunan Barkle ile şerikleri tarafından Boğazköyün'den Köstence'ye kadar bir timuryolu inşasına müsaadei seniyem arzu kılınması iltimas olunmuş olduğundan keyfiyet Meclisi Alii Tanzimaneleri ledelhavale mumaileyhim celp ile biddefeat müzakere ve mütalaa olunarak olbapta yirmi maddeyi şamil tanzim,olunan mukavelename Meclisi Vükelayı Fehamımda dahi müütalaa ve tetkik ile tarafı Hümayunuma arzedilmiş ve olveçhile icrası hususuna da iradei seniyei mülukaneme müteai1ik ve şerefsudur olmuş ve zikrolunan mukavelename mucibince işbu kompanyaya Karadeniz ve Tuna Timuryolu kompanyası tesmiye olunarak işbu kompanyanın kaffei kavanin ve nizamatı mevzuai Devleti Aliyeme tabi olmak ve herhalde Saltanatı Seniyemin tahtı nezaretinde bulunmak üzere mezkur yolun kamilen işlemeğe başladığı günden itibaren doksan dokuz sene müddeti imtiyaziye ile tesis ve teşekkülü ne tarafı Şahanemizden ruhsat verilmiş ve mezkur mukavelename Devleti Aliyemizin Umuru Hariciye ve Maliye ve Ticaret Nezareti Celileleri tarafindan imza ve temhir olunarak işbu fermanı Alişanımın hükmü dahi zikrolunan mukavelename şeraitinin tamamii ıcrasına mualiak olarak müessisler canibine ita olunmuş olmağla ber menvali muharrer mukavelename şeraitine tatbikan işbu kompanyanın tesisine ve mezkur yolun inşasına ruhsatı havi Divanı Hümaynumuzun işbu emri Alişanı ısdar ve ita kılındı. Tahrir Filyevmüssani min şehrülmuharremülharam sene erbaa ye seb,eyn ve me'teyn ve elf. Tuğra İzmir-Aydın ve İzmir-Kasaba Demiryolları Anadolu'da ilk demiryolu İzmir-Aydın arasında yapılmıştır. Bu hattın imtiyazı 23 Eylül 1856 da bir İngiliz grubuna verilmiştir2 İnşaat çalışmaları 1857 yılında başlayan 130 km.lik demiryolu daha sonra Sarayköy ve Dinar istikametinde uzatılmış ve bu arada çeşitli kollara ayrılmıştır. Bütün hatların yapımı 1890 yılında tamamlanmıştır.
İzmir-Aydın demiryolu imtiyazından bir süre sonra, yine İngilizler bu defa İzmir- Kasaba (Turgutlu) hattının imtiyazını almışlardır. İmtiyaz Edward Price adındaki İngilizce 4 Temmuz 1863 tarihinde verilmiştir. "Smyrna-Cassaba Railway Company" adlı bir şirket kurularak 1864 yılında yapım çalışmalarına başlanmıştır. LO Ekim 1865 de Manisa'ya kadar olan 66 km. lik bölüm, 1O Ocak 1866 da ise Kasaba'ya kadar olan 27 km.lik diğer bölüm işletmeye açılmıştır. Köstence-Çernavoda (Boğazköy) Hattı Köstence-Çernavoda arasındaki 66 km. lik bu hat, Osmanlı Devleti'nin Avrupa topraklarında yapılan ilk demiryoludur. Tuna üzerinde bulunan Çernavoda' dan Karadeniz sahilindeki Köstence limanına kadar uzanacak bu hat için 7 Haziran 1857 tarihinde bir mukavele müsveddesi hazırlanmıştır. Daha sonra, 2 Eylül 1857 tarihinde asıl mukavele imzalanarak hattın yapımı kesinleşmiştir2 İmtiyaz müddeti demiryolunun tamamen işlemeye başlayacağı tarihten itibaren 99 senedir. Kurulan şirket "Devlet-i Aliyye Karadeniz ve Tuna Demiryol Kumpanyası" adım alınmıştır. 99 sene sonunda hat, hiç bir bedel ödenmeden Osmanlı hükümetine devredilecektir. Devletten ayrıca herhangi bir teminat talep edilmemiştir. Yapımı 1860 Eylül'ünde tamamlanan hat, 4 Ekim 1860 tarihinde işletmeye açılmıştır3. Rumeli'de en evvel yapılıp işlemeye başlayan demiryolu olmasından dolayı, gerek bu ve gerekse diğer yapılmakta olan ve yapılması düşünülen yolların taliplerine şev k vermek amacıyla şirket yöneticileri Mecidiye nişanlarıyla taltif edilmişlerdir!. Köstence demiryolu 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonunda Romanya sınırları dahilinde kalmıştır. 1 Aralık 1882 tarihinde Romanya hükümeti tarafından 1.560.000 frank mukabilinde satın alınmıştır. Sonraki yıllarda bu hat, Tuna üzerinde kurulan bir köprü vasıtasıyla Avrupa demiryolları şebekesine bağlanmıştır Varna-Rusçuk Hattı Köstence-Çernavoda hattından sonra, Karadeniz kıyısındaki Varna limanı ile Tuna üzerindeki Rusçuk şehri arasında bir demiryolunun imtiyazı yine İngilizlere verilmiştir. İngiltere'nin gerek Ege, gerekse Balkanların bu bölgesindeki demiryolu yatırımlarına ağırlık vermesi, buralardaki tarımsal potansiyeli değerlendirmek amacını taşımaktadır. Bu yollar sayesinde İngiltere'ye yapılacak hububat sevkıyatı daha ucuza gelecektir6. Osmanlı Devleti ise Varna-Rusçuk demiryolu sayesinde İstanbul ile Avrupa arasındaki ticaretin büyüyeceğini ummaktadır. İnşaatı yapacak İngiliz grubu ile 1858 yılında önce bir mukavele müsveddesi hazırlanmış!, esas mukavele ise 12 Şubat 1859 tarihinde imzalanmıştır. Bilahare inşaat şirketinin arzusu üzerine Şubat 1863 de mukavele ahkamında bir değişiklik yapılmıştır. Bundan sonra "Rusjuk and Yama Railway Company" adlı şirket kurulmuştur. Şirketin sermayesi ihraç fiyatı 19.16 olan 20 şer sterlinlik 45.000 hisseden teşekkül etmiştir. İmtiyaz müddeti 99 yıldır". 224 km. uzunluğundaki Varna-Rusçuk hattı, inşaatının bitiminden sonra, 7 Kasım 1866 tarihinde işletmeye açılmıştır. İnşaatı yapan şirket tarafından işletilmeye başlayan hat, 1873 yılında Rumeli demiryolları kumpanyasına kiraya verilmiştir.
Daha sonra ise, Berlin Antlaşması uyarınca, Bulgaristan arazisinde kalmış ve Osmanlı Devleti'nin bu hattan dolayı olan borçlarını Bulgaristan kendi üzerine almıştır. Rusçuk-Varna demiryolu genellikle Avrupa'dan İstanbul'a gelip de Akdeniz yolunu tercih etmeyen yolcular tarafından kullanılmıştır. Varna'ya kadar trenle gelenler buradan vapurla İstanbul'a geçerlerdi. 1888 yılında Avrupa hatları ile Osmanlı hatları arasında İstanbul-Edime-Belgrat istikametinde irtibat sağlandıktan sonra, Varna-Rusçuk hattının önemi azalmıştır. RUMELİ DEMİRYOLLARI YAPIMI Gelişmiş batı ülkeleri ile irtibata geçme ve ülkenin Avrupa topraklarında meydana gelebilecek muhtemel savaş ve isyanlar karşısında sınırlara en kısa sürede asker gönderme ihtiyacı, Rumeli'de demiryolu yapma fikrini doğurmuştur. Bu demiryolu sayesinde Avrupa topraklarındaki zengin kaynaklardan istifade ederek devlet gelirlerinin arttırılması da düşünülmüştür. Fakat devlet, bu büyük teşebbüsü gerçekleştirecek malı ve teknik imkanlara sahip olmadığından, demiryolu yapımının yabancı şirketlere ihalesi gerekmiştir. Nitekim, 1855 Ekim'inde Osmanlı hükümeti basın aracılığı ile Avrupa sermaye çevrelerine bir çağrıda bulunmuştur. Buna göre hükümet, İstanbul-Belgrat arasında bir demiryolu yaptırmak istediğini, bu amaçla da Avrupa'nın tecrübe ve sermayesine ihtiyaç duyulduğunu, ilgileneceklere gerekli kolaylığın gösterileceğini duyurmuştur. Hükümetin bu çağrısına cevap, Kırım savaşı bittikten sonra, İngiliz parlamenteri Labro'dan gelmiştir. Labro 22 Aralık 1856 tarihinde Sadrazam Mustafa Reşit Paşa'ya gönderdiği bir mektupta, Tuna, Karadeniz ve Akdeniz ile Rumeli'nin belli başlı şehirlerini İstanbul'a ve birbirine bağlayacak bir demiryolunun sağlayacağı avantajlardan bahsetmiştir. Sözü geçen hat, Tuna üzerindeki Bükreş veya Silistre'den başlayarak Ege sahilinde İnos (bugünkü Enez) veya başka elverişli bir noktaya ulaşacak, çeşitli kollarla İstanbul, Yama, Sehinik, Belgrad ve Rumeli'nin belli başlı büyük şehirlerini birbirine bağlayacaktır. Labro, bu hattın sağlayacağı avantajları izah ederken oldukça dikkate değer gerekçeler öne sürmüştür. Buna göre, Rumeli'de yapılacak demiryolu ile Osmanlı Devleti bir çok avantaja aynı anda sahip olabilecektir. Bu avantajlar başlık olarak sayacak şunlardır.ticari, mali, siyasi ve askeridir. Rumeli demiryolu yapımı için imzalanan mukaveleler İlk mukavele Bu hat için Labro nun saydığı avantaj ve teklif genel tasvip görerek kendisi ile 23 Ocak 1857 de bir mukavele imzalanmıştır. İmzalanan mukavelede Labro nun şirketine 99 yıllık bir imtiyaz verilmiştir. Labro nun şirket teşekkül ettirememesi ve inşaata başlayamaması nedeniyle mukavele 5 Nisan 1857 de iptal edilmiştir. İkinci mukavele Labro dan sonra Rumeli demiryolu yapımı için Charles Liddell, Lewis Dunbar, Boridie Gordon, Thomas Page adlı girişimcilere geçici imtiyaz verilmek üzere 13 Nisan 1860 da bir mukavele imzalanmıştır. Kumpanya mukavele gereği 18 ay içinde
hazırlamak zorunda olduğu haritayı hazırlayamayınca ve 60.000 liralık kefalet akçesini yatıramayınca bu mukavelede 02 Aralık 1861 tarihinde feshedilmiştir. Üçüncü mukavele Bu iki başarısız teşebbüsten sonra Sadrazam Ali Paşa bu meseleyi devletin geleceği olarak gördüğünden Avrupa ile demiryolu bağlantısının sağlanması amacı ile Belçikalı Van der Elts kardeşler ve ortakları ile 341 Mart 1868 de bir mukavele imzalayarak 99 yıllık imtiyaz verilir. Aynı mukavelenin içinde demiryolu hattının geçeceği bölgedeki orman, maden ve taş ocaklarının işletilmesi de hakkı da bulunmakta idi.istanbul- hattını Küçükçekmece hattını 1 Mart 1869 tarihinde bitirmesi gereken Van der Elts 18 Mart 1869 a gelindiğinde hattın yapımını tatil ederek imtiyazını Mösyö Langrand a devretmek istemiş Davut paşa bu öneriyi kabul etmeyerek Van der Elts in mukavelesi 12 Nisan 1869 da sonlandırılmıştır. Dördüncü mukavele (Baron Hirsch) Van der Elts kardeşlerden sonra Rumeli Demiryolları yapımı ve işletimi için 99 yıllık imtiyaz Baron Hirsch e verildiği mukavele 17 Nisan 1869 da bir imzalanmıştır. 7 Ekim 1869 da Sultan Abdulaziz imtiyazı Baron Hirsch e veren FERMAN onanarak ilan edilmiştir. Bu dönem devletin göz göre göre büyük zararlara uğratıldığı bir olaylar dizisi haline gelmiştir. Rumeli demiryolları imtiyazının Baron Hirsch' e verildiğine dair Ferman-ı Ali Dersaadetim'den bed ile Edirne ve Tatarpazarcığı'ndan giçerek Bosna Eyaleti'nden bi-i-mürür şu'beleriyle beraber Sava nehrine kadar Rumeli timuryollarının inşası hususuna müsaade-i seniyyem erzan kılınması Belçikalı Baron dö Hirş tarafından vuku'bulan isti'da üzerine ol-babda muma-ileyh Baron dö Hirş ve mültezim kumpanyası canibinden kaleme alınan mukavelenameler ve bir kı'ta şartname Meclis-i Hass-ı Vükelayı fihamımda dahi bil-etraf tedkık ve mütilalaa olunarak mezkur yollar ol suretle inşa ve itmamı meniifi ve muhassenatı muceb olacağından zikr olunan mukavele ve şartnameler taraf-ı hümayun-ı şahaneme arz ile lede-iistızan ol-vechile icrası hususuna emru irade-i seniyye-i müluk-anem müte'allik ve şerefsudur olarak mucebince işbu tarıkin sahib-i imtiyaz-ı olan kumpanya her halde Saltanat-ı Seniyye'min halen ve istikbalen kavanın-i umumiyyesi ve nezareti tahtında bulunmak üzere gelecek bin sekiz yüz yetmiş altı sene-i miladiyesinin alafranga Temmuz'u ibtidasından ıtibaren doksan dokuz sene müddet-i imtiyaziye ile mezkur tarıkin inşa ve işledilmesine taraf-ı şahanemden ruhsat virilmiş ve salif-ül-beyan şartname ve mukavelenameler ikişer nüsha olarak tahrır ve Devlet-i
Aliyye'min umur-u Niifıası Nezareti'yle muina-ileyh Baron dö Hirş ve mültezim kumpanyası canibinden imza ve temhır olunarak teatı olunmuş olmağla havı olduğu mevadd ve şeraite tatbıkan mezkur tarıkin inşa ve işledilmesine ruhsatı havı divan-ı hümayunumdan işbu ferman-ı ali-şanım ısdar ve hükm-i salifüzzikr şartname ve mukavelenameler şeraitinin temamı-i icrasına muallak olmak üzere muma-ileyh yedi ne Ha olundu. Tahrıren filyevm hadı min şehr-i Recebül-ferd sene sittü semanin mieteyn ve elf. Bron Hirsch ödenmiş sermayesi 12.500.000 Frank olan toplam 50.000.000 Frank sermayeli şirketlerini 5 Ocak 1870 de Rumeli Demiryolları Şirketi Şahanesi ve 7 Ocak 1870 de de Rumeli Demiryolları Kumpanyası isimleri adı altında kurmuştur. Fotoğraf:Rumeli demiryolu personeli OBA Osmanlı Devleti Rumeli demiryollarının yapımı için öz kaynak yaratamayınca ve devletin mali itibarının Avrupa da düşük olması nedeni ayrıca halkın çabuk zengin olma eğilimi de göz önünde bulundurularak ikramiyeli tahviller çıkartılıp borçlanma yoluna başvuruldu. Baron Hirsch nominal değeri 400 frank olan tahvillerin tamamını hükümetten 128,5 Franktan satın almış ve bankalar grubuna 1.980.000 adet tahvili tanesi 150 Franktan devretmiştir. Ayrıca Bankaların bu tahvilleri satışından elde edecekleri karında %30 u Baron Hirsch e aittir. Yani Baron Hirsch emek harcamadan oturduğu yerden %30 banka satışlarından alacağı komisyon hariç olmak üzere 42.570.000 Frank karı olmuştur.
Yedikule-Küçükçekmece Demiryolunun yapılış ve açılışı Avrupa dan demiryolu inşası için gelen malzemenin Yedikule Kazlıçeşme sahilindeki Fevaidi Osmaniye (şehir hatları Vapur şirketi)idaresine ait olan iskeleden yararlanılıyordu. İnşaat ilerledikçe ağır malzemede gelmeye başlayacaktı ki bunları iskeleden inşaat mahalline taşımakta zor olacaktı. Zaten Fevaidi Osmaniye İdaresi de şikayetlere başlamıştı. Demiryolunun sahile kadar uzatılmasına ve sağlam bir iskele yapılmasına ihtiyaç vardı. Demiryol Kumpanyasının müracaatı üzerine Nafia Nezareti Sadarete şu tezkereyi yazarak müsaade istedi. Sadarete tezkere Yedikule' den sahili bahriye kadar bir demiryol şubesiyle, eşyayı varidenin nakil ve ihracı zımnında bir de iskele inşası iltimasını havi bazı evrak ve haritaların leffiyle, Rumeli Demiryolları Kumpanyası vekili Otre canibinden varit olan tabir, Turukumeabir idaresine ledelhavale mezkur kumpanyanın, elhaleti hazihi orada vaki olup, Fevaidi Osmaniye Kumpanyasına ait bulunan iskeleyi istimal etmekte ise de, Fevait Kumpanyasının şikayetini mucip olmakta bulunmasına binaen berveçhi iltimas ayrıca bir iskelenin lüzum ve tesis ve inşası bamüzekkere ifade ve mezkur takrir melfufatiyle beraber leffen takdim... 25/Cemazil-ahir/1287 Bu tezkere üzerine, 2/Recep/ 1287-7 /Teşrini evvel/ 1870 tarihine iradei seniyesi alındı. Böylece ağır malzemenin çıkarılması ve demiryolu ile deniz irtibatı temin edildi. Hat ilerliyordu, fakat henüz bir istasyonu yoktu. Şehir haricinde ve liman ile irtibatı olamayacak bir yerde istasyon yapılamazdı. Baş istasyonun, Bahçekapı civarlarında olması tasarlanıyordu. Bu cihet henüz bir karara bağlanamamış olduğundan, şimdilik hat Çekmece'ye varmadan hiç olmazsa sur dahilinde muvakkat bir istasyon tesisine karar verildi. Aynı zamanda SUR' dan geçmek için de merasim (İZİN) lazımdı. Bunun içinde aşağıdaki teskere yazıldı. Sadarete tezkere Rumeli demiryollarının, Dersaadet' ten Çekmeceye kadar olan kısmı hitam bulmak üzere olduğu cihetle, dahili SUR da (Narlıkapı) civarında kain Ermeni kilisesi kurbünde, muvakkaten inşasına lüzum görülen mevkifin bu kere Kumpanya canibinden tanzim ve ita kılınıp, Turukumeabir idaresine havale olunan harita, işletici kumpanyanın kontrol memuru ( Goşler ) hazır olduğu halde ledettetkik, hattı mezkur için bir mevkifi mükemmel, muahharen tensip ve tasvip olunacak bir mekanda inşa olunacağı cihetle, şimdilik öylece bir mevkifi muvakkat tesis ve inşası lazimeden olduğundan ve bunun, harici surda yapılması, demiryoluyla amedüşüd edecek yolcular için mucibi müşkülat olup, mezkur mevkifin KAL' A dahiline alınması herhalde faydalı olacağına binaen, mezkur haritada müressem olduğu veçhile hattın güzergahında ve mezkur mevkif ile müştemilatının tesis ve inşa olunacağı arazi üzerinde bulunan ebniyeler ile arsaların, emlak nizamnamesi mucibince esbabından bilmübayaa hedimleri iktiza edeceğinden, bu bapta
lazımgelenlere evamiri muktaziyye itası icabı maslahattan bulunduğu misillu, hattı mezkurun, Yedikule civarında kain Kal' a duvarından geçeceği cihetle bu duvarın hemdi masarifinin kumpanya tarafından tesviyesi mukarrer ise de, işbu duvarın Barut ile atıldığı vakit o civarda bulunan hanelere bir guna korku verilmemek üzere, işbu ameliyatın Tophane-i amire müşiriyeti canibinden icra ettirilmesi, Turukumeabir idaresinden ba takrir ifade olunmuş ve bu suret nezdi bendeganemde dahi münasip göründüğünden, haritai mezkure leffen huzuru Alii sadaret penahilerine takdim kılınmış olmakla, sureti maruza hakkında her ne veçhile emir ve iradei aliyei sadaret penahileri müteallik ve şeref sudur buyurularsa, mahzı hikmetten ibaret olan hükmü celilin infazına iptidar olunacağı. 2/Recep/1287 15 Eylül/1286-27/Eylül/1870 Bu tezkere üzerine 20/Recep/ 1287 I5/Teşrinievvel/ 1870 tarihinde iradei seniyesi alındı. İşte bu suretle, demiryolu Sur haricinden içeri sokulmuş oldu. Demiryolu, Surun altıncı ile yedinci kuleleri arasından geçirilmiş. Kulede bir kapı açılmıştı. Bugünkü(1950) vaziyet 1894 senesinde, İstanbul'da vukuu gelen büyük zelzelede Surun yıkılmasından sonra meydana gelmiştir. İşte bu şekilde surdan içeri sokulan hat Çekmece ye vardı. Yedikule de istasyon tesis edildi. (İstanbul tarihi yarımada ve arkeoloji-1860-1960 arası Nezih Başgelen) Rumeli demiryolları için gerekli sermaye sağlandıktan sonra 4 Haziran 1870 tarihinde Yedikule Küçükçekmece arasında demiryolu hattı inşasına başlanmıştır. Çalışmalarına 4 Haziran 1870 tarihinde başlanmış olan 15 km. lik Yedikule Küçükçekmece hattının bir an önce bitirilebilmesi için özel bir gayret sarf edilmiştir. Bu amaçla da sadece bu hat üzerinde 2.000 den fazla işçi çalıştırılmaktadır. Fakat bu sıralarda meydana gelen beklenmedik bir olay çalışmaların aksamasına yol
açmıştır. Avrupa'daki siyası gelişmeler neticesinde 19 Temmuz 1870 tarihinde Fransa ile Prusya arasında savaş çıkmıştır6 İnşaatı yürütecek teknik personel tamamıyla yabancılardan oluşmaktaydı. Dolayısı ile savaşla beraber, Alman işçilerden bir bölümü ile gerek Fransa' dan gerekse Almanya'dan gelmiş olan mühendislerden çoğu askerlik hizmetlerini yapmak üzere ülkelerine geri dönmüşlerdir. Savaş sebebiyle Fransa'ya ısmarlanmış olan malzemelerin gelmesi de gecikmiştir. Mukaveleye göre bir hattın işletmeye açılabilmesi için 80 km. nin tamamlanmış olması gerekmektedir. Fakat şirket, sadece bu kısım için özel bir uygulama yapılarak, Yedikule-Küçükçekmece arasının bir an evvel açılışının yapılmasını teklif etmiş ve hükümet de bu fikri benimsemiştir. Hattın 80 km sinin tamamlanmadan Yedikule-Çekmece kısmının işletmeye açılması için Sadarete Nafia Nezareti tarafından yazılan 2 tezkere aşağıdadır. Sadarete tezkere Rumeli Demiryol Kumpanyası vekili Otre' den varit olan bir kıt' a takdirde. Dersaadet' ten Küçük Çekmeceye kadar hitam bulmak üzere olan demiryolunun işletilmesi, devletçe arzu olunmakta ise de, mukavelenin dördüncü bendi iktizasınca. kumpanya; hattı mezkurun beher seksen kilometresi hitam buldukça teslime mecbur olup, şimdi ise bu yolun küşadı, berveçhi mukavele ifası icap eden temini temettü akçesinin itasına mütevekkif olduğundan olveçhile tesviyesi veyahut bendi mezkur ahkamı icra olununcaya değin işletilmesinin tehir edilmesi hususları beyan ve işar olunmaktan naşi keyfiyet Turukumeabir idaresine ledelhavale, filhakika kumpanya hattın seksen kilometresi bittikçe teslime mecbur olduğu gibi bu kadar mahalli ikmal edilmedikçe temini temettü akçesinin ita edilmemesi meşrut bulunmuş iduğine ve Dersaadet ten Küçük Çekmece'ye yapılan hat ise on yedi kilometreden ibaret bulunduğuna mebni, bunun müstesna olarak kabulü mü cerret manutureyi alii 16/Recep/1287-11/Teşrinievvel/1870 Bu tezkerede kabul olunmamış muhaberat cereyan etmiş ve nihayet Sadarete aşağıdaki tezkere yazılarak iradesi(müsaadesi) alınabilmiştir. Sadaretin arz tezkeresi Rumeli demiryolunun, Dersaadet'ten Küçükçekmece'ye kadar olan kısmı, inşaatı ikmal olunmak üzere bulunduğu ve küşadı hakkında, kumpanya yapılan teklifin kabul edilmemesi üzerine, tekrar edilmiş olduğundan, olbapta tadilat Maliye ve Nafıa Nazırları davet ile kumpanya (Otre) de bulunduğu halde vaki müzakerat ve tadilat neticesinde. hattın seksen kilometrelik mahalli bitmedikçe küşat olunmaması ve buna daha vakit var ise de bir kısmın biraz daha temdidiyle, şimdiden açılması-tesrii inşaatı ve efkarı umumiye de teminatı istilzam edeceğinden, Çekmece' den ileri laakal 32,500 kilometre daha inşası takdirinde. mukavelenin tayin ettiği miktara yaklaşacak ve tadili maslahat olunmuş olacağına binaen mezkur yolun müstesna olarak küşadı ve teminat akçesinin, seksen kilometre nazariyle bakılarak, ifası kararlaştırılmış olduğundan bunun hükümetçe tasdik ve kumpanyaya tebliği istizanına dair Maliye Nezaretinin tezkeresi takdim kılındı. Tadilat ve tanzimatı meşruha sureti istisnaiyede olacağı cihetle şeraiti imtiyaziyyeye muhalif olmayarak ve calibi muhassenat görülmekle, kumpayaya tebliğine ve nezareti müşarileyhaya mezuniyet itasına 28,Şaban/1287-22/Teşrinisani/1870
Bu son arz tezkeresi üzerine 29 Şaban 1287-23 Teşrinisani 1870 tarihinde keyfiyet iradei seniye iktiran etmiştir. Bunun üzerine resmi açılış töreni için 26 Aralık 1870 tarihi tespit edilmiştir. Fakat hava muhalefeti sebebiyle ertelenen tören, 4 Ocak 1871 günü, aralarında Sadrazamın da bulunduğu kalabalık bir davetli ve halk topluluğunun katılmasıyla gerçekleşmiştir. Açılış töreni dolayısı ile Yedikule istasyonu civarı bayraklar ve defne yaprakları ile süslenmişti. Bir tarafa vükelanın istirahatı için iki süslü çadır kurulmuş, diğer tarafa kadınların oturabilmesi için banklar getirilmişti. Hava yağmurlu olmasına rağmen etraf çamurdan temizlenmişti. Sabahtan itibaren ahali akın akın tören yerine gelmeye başlamıştı. Vükelanın ve Sadrazamın gelmesinden sonra dualar edilmiş, kurbanlar kesilmişti. Tören için hazırlanmış trene binilerek Küçükçekmece' ye gidildi. Burası da süslenmişti. Davetlilere verilen yemekten sonra geri dönüldü. Olaya verilen önem dolayısı ile bir çok devlet dairesi resmen tatil edilmiştir. Rumeli demiryollarının ilk hattının açılmasından dolayı imtiyaz sahibi Baron Hirsch'e birinci rütbeden Mecidiye nişan verilmiştir. Yedikule-Küçükçekmece Demiryolunun Sirkeci' ye Kadar Uzatılması Yedikule-Küçükçekmece Demiryolunun Resmi açılışından hemen sonra, 5 Ocak 1871 den itibaren, yolcu taşımacılığı başlamıştır. Tarifeye göre günde karşılıklı olarak beş sefer yapılmaktadır. istasyonlar sırasıyla Yedikule-Bakırköy- Yeşilköy-Küçükçekmece şeklindedir. İstanbul halkı ilk defa gördüğü ve binme fırsatı bulduğu trene büyük ilgi göstermiştir. Fakat bir kaç hafta içinde bir takım şikayetler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu şikayetlerden biri, ilk istasyon Yedikule'nin İstanbul un merkezine olan uzaklığıdır. Özellikle yağışlı havalarda bu mesafeyi yürümek zorunda kalan yolcular hoşnutsuzluklarım belirterek, ya hattın Sirkeci ye kadar uzamasının ya da şehrin içine araba seferleri konulmasını istemektedirler. Bir diğer şikayet de Bakırköy ve Yeşilköy' lü yolculardan gelmiştir. İstasyonların yerleşim merkezine olan uzaklığından ve buralara ulaşan yolun bozukluğundan yakınan halk, hiç olmazsa şose yolun düzeltilmesini talep etmiştir. Foto:Yeşilköy tren istasyonu OBA
Yedikule- Küçükçekmece hattının açılmasından sonra sosyal hayatta yeni bir kültür öğesinin oluştuğu görülmektedir. Marmara denizi kıyısında ev alan insanlar sabah evden trenle işe gitme ve aynı şekilde akşam işten eve dönme yöntemini tercih etmeye başlamışlardır. Böylece yeni yaşama üslupları ve tüketim kalıplan ortaya çıkmıştır. Rumeli demiryolunun Yedikule'den Sirkeci'ye doğru uzatılması Türkiye yi Avrupa demiryollarına bağlayacak ve Balkanları baştan başa kat edecek iktisadi ve askeri bir demiryolunun Limanla bağlı baş istasyonunun Bahçekapı (Sirkeci) civarında yapılması esasen makul görülmekle beraber güzergahın durumu bu kararın uygulamasını geciktiriyordu, Gazetelerde,bu mühim demiryolunun, yolcu ve eşyanın Liman ve piyasa mahalli olan Bahçekapı, Galata, Beyoğlu ile münasebeti bakımından, şehir içerisine Sirkeci' ye girmesinde büyük faydalar varsa da Sarayburnu gibi dünyanın eşi bulunmaz güzelliğini kapamak buralara demiryol tesisleri yaparak şehri gürültü ve dumana boğmak suretiyle bu güzelliğin feda edilmesi değil bilakis süslenmesi lüzumu, diğer memleketlerde olduğu gibi demiryol tesislerinin şehir haricinde yapılıp şehirle olacak münasebetlerinin diğer vasıtalarla temini, Liman bakımından bu hattın yapımı bir zaruret ise hattın Langa dan ve Sultanahmet Meydanından bir tünel ile Bahçekapı civarına getirilmesi, veya surları takiben Edirnekapı dan Eyüp e oradan da Ayvansaray dan dolaşarak iki köprü civarında yapılması veya Çekmece gölünde bir Liman tesisinin de mümkün olacağı gibi mütalaalar ve münakaşalar sürdürülüyordu. Aynı zamanda Saray erkanı ve vükeladan bazılarının demiryolunun saraydan geçerken Topkapı sarayının bahçeleri içerisinden geçirilmek mecburiyetine karşı itirazları da vardı. Nasıl olurda bir Frenk kumpanyasının sarayın içinden şimendifer geçirmek cüretinde bulunur bu durum asla caiz değildir derler. Sultan Aziz bu işin Meclisi Vükelaca tetkikini istedi.sadrazam ve hariciye Nazırı Ali Paşa nezaret makamında meclis toplandı bir çok itirazlar oldu.bir anlaşmaya varılamaması üzerine ikinci bir toplantı yapılmasına karar verildi. İkinci toplantıda da bu itirazların devam etmesi üzerine Sadrazam Ali Paşa Sultan Aziz e efendim bu mülkün sahibi zatıalinizdir deyince Sultan Aziz de Memlekete Şimendifer yapılsın da isterse burnumun dibinden geçsin şeklinde cevabı ile tartışmaları sonlandırmıştır. (Sarayın Sirkeci Gara açılan kapısı Foto:Trenci Tugay) Bazı kaynaklarda bu ifade sırtımdan geçsin şekilde belirtilmektedir. Hat boyundaki ve sirkecideki tarihi yapılar
"Saray hudutları içinden geçen Demiryoluna tesadüf eden yerlerde güzel bahçeler. Kasırlar vardı. Cephane meydanı. Gülhane, Hasbahçe, Sarayburnu ve Yalıköşkü mıntıkasından geçiyordu. Sirkeci deposunun kömür konan mahalline bitişik Demirkapı' dan sahilde Duba iskelesi yanındaki yüksek ve büyük bir kemer üzerindeki Sepetçiler köşkü denilen mahalle kadar Sur devam ediyordu. Sarayburnu' nda, heykelin bulunduğu sahada Topkapı Sarayı denilen ahşap ve muhteşem bir saray varmış ki deniz tarafındaki Sur kapısına Topkapı denilmesinden bu saraya da aynı isim verilmiş. Bu saray 1863 de kamilen yanmış bulunuyordu. (Tarih Encümeni mecmuası) Yalıköşkü Sarayburnu erzak ambarı ve gümrük depoları ile muhacir misafirhanesinin bulunduğu mıntıkada imiş. Köşk Sultan Süleymanı Kanuni zamanında yapılmış; donanmanın giriş ve çıkışı bu köşkten seyredilirmiş, ve burada padişahlara mahsus bir gümüş taht varmış. Yalıköşkü demiryolundan evvel yıkılmış. Bu, mahaldeki Şimşirlik demiryolu' yapılırken bozulmuş ve o zaman berhayat olan Sultan Mahmud un berber başısı Muhsin efendi eyvah Şimşirlikte her Çarşamba gecesi CiN padişahı meclis kurardı şimdi nerede kuracak diye kederlenirmiş. Yalıköşkü Fabrikası veya Demir fabrikası: 1850-1856 Kırım muharebesi zamanında, İngiliz donanmasının tamiratı için Sinop,ve İstanbul da kurulmuş, fabrikalardandır. Sinop takine Hizar, İstanbul da Yalıköşkü sahasındakine de Dökümhane ve Çark fabrikası deniliyordu. Fabrikada lüzumlu tesisler vardı, Kırım muharebesinden sonra İngilizler fabrikanın söküleceğini ve satılacağını Babıaliye bildirdiler. Bu mühim tesisin harice çıkması muvafık görülmemiş, devletçe satın alınarak tersaneye verilmiş, harp esnasında İngilizlerin aldığı malzeme be delide bu hesaplan mahsup edilmiştir. Rumeli, Demiryolunun Sirkeci de, yapılacak olan istasyon sahasına bu fabrikanın bulunduğu mahallerde dahil idi. O zamanlarda tersanede inşa edilmekte olan MUKADDİMEİ HAYIR zırhlı korvet gemisinin makineleri işte bu fabrikada yapılmakta ve 'donanmanın diğer gemilerine ait işler de elde olduğundan, hemen kaldırılması imkanı yoktu. Fabrikanın tersane sahasına nakline, karar verildi ve Yalıköşkü Fabrikası dökümhanesi tersanedeki eski çekiç fabrikası yanına, çark fabrikası da tersane ekmek fırınları civarına yapılan yeni binalara nakil edildi.(başbakanlık Arşivi) Hamidiye imaret ve sebili, Bahçekapı 4 üncü Vakıf Hanı yerinde idi. Sebil Soğukçeşme park kapısının karşısındaki mahalle nakiolunan sebildir ki Meşrutiyetten sonra vakıf hanı yapılırken kaldırılmıştır. Arpacılar camii-yenicamide tramvayın Bahçekapı ya döneceği mahalde. Hidayet camii- Bahçekapı tramvay istasyonu yakınlarındaki gümrük depoları yanında ve yüksekteki camidir. Karaki Hüseyin Çelebi camii- Salkımsöğüt caddesinde Şahinpaşa oteli karşısındaki camidir (Yedim camii de diyorlar) Mektebi Tıbbiyei askeriye. Sirkeci deposu yanındaki kışla. Sepetçiler köşkü: Sirkeci Duba iskelesi yanında kale üzerinde ve altında kemerli geçit olan binadır. On dokuzuncu yüzyılda, İstanbul da başlayan sanayi hareketleri Haliçten Yeşilköy e kadar kurulmuş fabrikalarda gelişmekte idi. 1845 te bu
fabrikaların mamulleri sözü edilen fabrikada açılan bir sergide teşhir edilmişti. (Mektebi tıbbiye Foto:trenci Tugay) Bu köşkün yanında bir de kayıkhane vardı ki Vişnelik denirdi. Bir zamanlar buralarda Şirketi Hayriye nin kömür deposu vardı. Serdab köşkü : Sarayburnu nda, yanmış, Topkapı sarayı arkasında idi. III. Sultan Selim annesi için Selimiye ve Adalara nezareti olmak üzere yaptırmış. Bugünkü Şimendifer üst geçidi köprüsünün ilerisinde idi. Nebatat bahçesi: Sirkeci deposunun bulunduğu mahalde idi. Hasbahçe Şimendifer üst geçit köprüsünü geçtikten sonra tesadüf edilen bostanlara ve cephaneliklere doğru uzanır ve burada gül sümbül ve emsali nadide çiçekler yetiştirilirmiş. Sinanpaşa köşkü Cephanelikler karşısına tesadüf eden sahilde idi. Balıkhanekapısı: Cankurtaran durağının bulunduğu mahalde halen tütün deposu olan yerdeki burca muttasıl imiş. Buradan Ayasofya dan Babıhümayuna kadar uzanan Sur şimendifer geçirilirken yıkılmıştı. Eski devirlerde, sürgüne gideceklerin denizden sevk olunanları bu kapıdan gemilere bindirilirmiş. Cankurtaran durağının yanındaki Sur kapısına Otluk kapısı derler. Buradaki burç ile bu kapı arasındaki Sur kısmına da Peçeli Sur denirdi.
(İstanbul Tarihi Yarımada ve arkoloji-1860-1960-nezih Başgelen) Rumeli demiryolları Yedikule Sirkeci hattı yapılırken Küçük Ayasofya nın doğusunda deniz kıyısında Bukeleon sarayının içinden geçirilmiştir. Bu sırada sarayın batı bölümünde yer alan iki yanına oturan aslanların yer aldığı cephesi, sütun ve kabartmalar ile süslü cumba ile birlikte yıkılmıştır. (Üstteki fotoğraf)
NOT: 1921 ila 1923 yılları arası Fransızlar tarafından Mangana Bölgesinde (Değirmenkapı-Ahırkapı)kazılar yapılmış ve çok sayıda yapı kalıntısı bulunmuştur. Bu konudaki kroki ve fotoğraf aşağıdadır. (İstanbul Tarihi Yarımada ve arkeoloji-1860-1960-nezih Başgelen)
Hat boyunda ve Sirkeci de yapılan İstimlakler Demiryolu güzergahına tesadüf eden emlak ve arazinin istimlakı meselesine gelince, daha önce de belirtildiği üzere istimlak bedelleri geçici olarak devlet tarafından ödenmektedir. İstimlak meselesi özellikle yerleşim alanlarının bulunduğu İSTANBUL ŞEHİR MERKEZİNDE PROBLEM YARATMIŞTIR. Sirkeci Yedikule hattının yapımına karar verilmesinden sonra, bu güzergah üzerinde bulunan 1.000 den fazla binanın yıkılması gerçekleşmiştir. Bu durum mal sahiplerinin itirazlarına yol açmıştır.istimlak işleri için Nafıa Nazırı Ethem Paşa başkanlığında bir komisyon kurulmuştur. Bu komisyon haftada üç gün toplanarak işleri sonuçlandırmaya çalışmaktadır. Evleri istimlak edilenler ise yetkililer nezrinde teşebbüse geçerek yıkımları durdurma peşindeydiler. Fakat genellikle kendilerine olumsuz cevaplar veriliyordu. Emlak sahipleri son çare olarak Sadrazama başvurmayı denemişlerdi. Sadaret ise konuyu ve dilekçe sahiplerini Şehremanetine(belediyeye)göndermiştir. Bu itirazlar bir netice vermemiş, yapılan istimlaklerle evler yıkılmış emlak sahiplerine arazi ve binalarının bedelleri ödenmiştir.hatta istimlak bedelleri yüksek bir meblağ dahi tutmuştur. Örneğin Sirkeci Yedikule hattı için ayrılmış olan 200.000 liradan geriye 30.000 lira kalınca ödemenin kalan kısmının yapılabilmesi için 45.000 lira istikraza (borçlanma) başvurulmuştur. Bu arada Sirkeci de yeni bir gar inşaatı yerine, istimlak edilmemekle beraber henüz yıkılmamış olan 5-6 evden istasyon binaları olarak faydalanmak yoluna gidilmesi kararlaştırılmıştır. Bu evlere demiryolu büroları ve memurları yerleştirilecektir. Asıl garın inşaatı ise sonraya bırakılmıştır. O yıllardaki hesaplamalara göre Sirkeci de elverişli bir gar yapılabilmesi için 1200 m2 alan gerekmektedir. SİRKECİ GAR BİNASININ İNŞASI Rumeli Demiryollarının güzergahın Saray içinden geçmesinde yaşanan güçlüklerin aşılmasından sonra baş istasyonunun Sirkecide yapılması kararlaştırılması üzere yapılan yazışmalardan bir kaçı aşağıdadır. Sadaretten Mabeyne yazılan arz tezkeresi Tesis ve inşasına mübaşeret kılınan, Rumeli Demiryolu için Dersaadet limanı cihetinde bir büyük mevkif tahsisi lüzumuna dair. kumpanya tarafından ita kılınan takrir ve haritalar, Nafıa Nezareti tarafından ba tezkere Babıaliye,gönderilmiş olduğundan encümeni mahsusu meşverette kıraat ve mütalaa kılındı. Zikrolunan mevkifin Yalı köşkü ile Bahçekapı iskelesi beyninde bulunan araziyi müştemil olmak üzere tesisi tasavvur olunarak gerek oralarının ve gerek Yedikule den işbu mevkife kadar yapılacak hattın Çatladıkapı ya değin tesadüf edeceği emlak ve arazi ile, sarayı' hümayunun Gülhane cihetinde bulunan bahçelerinden lüzumlu görülen yerlerin kumpanyaya terk ve teslimi istida olunmak ta ve demiryolunun Küçükçekmece ye müntehi olan ameliyatının biran evvel ilerletilmesi nakliyatın teshilini yani kumpanyanın Avrupa' dan celbedeceği edevat ve eşyanın vapurlardan suhulet ve emniyetle çıkarılıp demiryol vasıtasıyla sevk ve tesriine mevkuf olması dahi mevkifin sürati tanzimi temennisine esas ittihaz kılınmakta idiği anlaşılmış ve bu cümle ile beraber bilütfihi teala semerei teveccühatı teshilat bahşayı hazreti cihanbani ile demiryolun hitamından sonra, Rumeli den ve diyarı ecnebiyeden
Dersaadet e ve memaliki Şarkiye den' oralara gelip gidecek bunca emval ve eşyanın tesri ve temini nakliyatı için demiryol merkezi umumisinin (Liman) a ittisali tahtı ehemmiyette bulunmuş ve mevkif için talep olunan arazinin miktarı lüzumu sahihinden fazla olmadığı anlaşılmış olduğu misillu, dahili SUR sarayı humayunda sagir ve kebir hiç bir bina ihdas ve inşa edilmeyip orası yalnız hattın imarına mahsus kalması kararlaştırılması hasebiyle. Yedikule den Çatladıkapı iskelesine kadar, haritasında tayin olunan hat ve mevkif mahallerinin, bermucibi mukavele, mubayaa Ve kumpanyaya itası hususunun Maliye ve Nafıa nezareti celilelerine havalesi, ve Yalı köşkü nde kain olup bu hale göre mevkife ilavesi emri zaruri olan Demir fabrikasının Tersanei amireye nakli hususunun Bahriye ve Yalı köşkü mevkii demiryolun merkezi olacağından ve bahren ve berren oraya eşya geleceğine mebni bundan gümrüklere ait olacak tekayyüdat ve zabıtanın kumpanya ile bilmüzakere kararlaştırılarak Babıaliye bildirilmesi maddesinin dahi Rüsumat Nezareti celilelerine tavsiyesi tezekkür ve tensip ve zikrolunan evrak ile haritalar arz ve takdim. 26 Rebiülevvel 128i - 25 Haziran 187O- İradesi tarihi : 27 Rebiülevvel 1287-26 Haziran 1870 Sirkeci İstasyon binası yeri için belediyenin raporu Sirkeci istasyon mahalli için Şehremaneti raporu Dersaadette inşa olunan şimendiferin, istasyon ile tarikine tesadüf edecek bir takım ebniyei cesime ve mühimmenin iradesi Ve memurları canibinden tanzim kılınan harita mucibice, şimendiferin geçeceği mevkiin berveçhi tetkik ve muayenesi hakkında şifahen şeref sadır olan emrü fermanı meali beyanı cenabı emanetpenahilerine imtisalen memurlariyle beraber ledel muayene; Köprü başından bed'ile, Yeni camii şerif avlusundan küşat olunan takriben, Postahanei amire önü ile Hamidiye ve Salkımsöğüt caddeleriyle, sarayı hümayun beden dıvarına müntehi olunca, bu hattın hudut ittihaziyle, sol cihetinde bulunup sahili deryaya kadar olan mahallerin, yedierinde bulunan haritaya nazaran şimendöferi mezkure mevki tahsis kılınacağından, bu mahalde ebniyei cesimeden mevcut olarak, hedmi lazım gelen binaların berveçhi zir beyanına iptidar olunur.yeni camii şerif mahfeli hümayuniyle, Hamidiye imaret ve sebili ve Arpacılar, Hidayet, Yeşil kiremit, Emirler, Demirkapı, Elvan Kara Mustafa paşa, Karaki Hüseyin çelebi cevamii şerifeleriyle, Hatab meydanında olan mescit ve Yalıköşkü civarında bulunan Fabrika ve han Ve hamam ile, birinci derecede tanzim kılınan ve mutena bulunan Vezir iskelesi ile sahili mezkurda vakı bilcümle iskelelerin ve Sarayı hümayun dahilinde kain Mektebi Tıbbiye ve Sepetçiler ve Serdab Kasrı hümayunlarıyla, Nebatat ve diğer muntazam Ve mükemmel olan bahçelerin ve Gülhane de hastahane Ve kışlai hümayunun bazı mahallerinden ibaret olup ve bunların, ebniyei mutebere Ve evkafiyeden bulunduğu memurini mumaileyhime beyan ve tefhim kılınmış. 23 Şaban 1287-17 Teşrinisani 1870 Yine bu konuda Mösyö Otre tarafından Kanunuevvel 1870 de verilen rapor içeriği doğrultusunda Sadaretin emriyle teşekkül etmiş olan komisyon yaptığı tetkik üzerine aşağıdaki raporu yazar.
Vaziyet tetkik edildi: Hat, saray bahçesinden geçerek, Yalıköşkü ile yeni köprü Galata köprüsü arasındaki kısımda olacaktır. Devletçe muhafazası arzu edilen mebaniye mümkün mertebe dokunulmamıştır. Ehemniyetli bulunan Bahçekapısı iskelesi ile ilerisindeki mahallere de gidilmeyerek, istasyon için mümkün olduğu kadar az saha intihap edilmiştir. Yedikule - Gülhane arasındaki güzergahta, yangın yerlerinden geçirilerek istimlakten kaçınılmıştır. Esas istasyon sahasında kalan üç camiden Daya hatun camiinin ibkası şirketçe lazımdır; çünkü, yapılacak istasyonda tebaai saltanatı seniyeden birçok Müslüman istihdam etmek şirketin emeli olduğundan, bunlar ibadetlerini bu camide yapacaklar. Saray bahçesinde, mektebi tıbbiye istasyon sahasında ise de şimdi tahliyesi müşkül olacaktır ki, şirketin istasyon için en lüzumlu miktar arazi tefrik ettiğinin bit delili olarak yalnız hattı aslinin geçirilmesi için mektebin bir köşesine temas edilecek, ve hat Edirne ye vardıktan sonra vaziyete göre, mektep binası hakkında maruzatta bulunulacaktır. Yine bu sahada, tersaneye ait fabrikanın da kaldırılması zaruri olacaktır; ancak fabrikanın başka yere nakli, allı ayda yapılabileceğinden, demiryol işi buna göre tanzim olunacak ise de, gelecek malzemenin vapurlardan tahliye ve depo edilebilmesi için sahilde bir meydan ayrılmasına ihtiyaç vardır. Hattın, Yedikule - Sirkeci istikameti umumiyesi: Narlıkapı - Yerlibostan - Langa bostanları - Yenikapı - Kumkapı - Çatladıkapı - Balıkhane kapısı ve buradan, saray bahçesine girecektir. Samatya kapısı ile Yenikapı ve Çatladıkapı civarında kale duvarlarından bazı kısımlar kesilecektir. Saray bahçesinde, hat deniz kenarını takip edecek, ancak burada Mermer köşk ile babı seraskeriye ait iki eski binanın bazı mahallerinin yıkılması icabedecektir. Bunlar hakkında muhabere ve kararlar bittikten sonra Yedikule Sirkeci yolu ve Sirkeci istasyon inşa ameliyatına başlandı. Mektebi tıbbiyei askeriye hamamının bir köşesi, Kalevrehane (Kundura imalathanesi).. ve ekmekçi fırınlarının bir kısmı yıkıldı. Yalıköşkü ndeki tersaneye ait Çark fabrikası ve dökümhanesi tersaneye kaldırıldı. Hat güzergahındaki istimlake Şehremaneti iştirak etti. Bu suretle inşaata devam ve ikmal edildi. 5 Zilkade 1288-16 Kanunusani 1872 salı günü, Nafıa Nazırı Ethem Paşa, Şehremini AIi Bey, Nafıa erkanı ve bazı davetliler, bir katarı mahsusla, hattın ikmal edilmiş olduğu Yarımburgaz a kadar gittiler. Fakat, Sirkeci de henüz en son ray, bağlanmamış idi. Katarı mahsus Sirkeci ye döndüğü zaman, Nafıa nazırı bizzat son rayı bağladı. Hususi katarın gidiş ve gelişinde, dua etliler, kahve ve şerbet ikram edildi.
Rumeli Demiryolları Sirkeci ye gelince alelacele istasyon ve yolcu binası olarak şimdiki (Ekim 1951)polis ve askeri inzibatların bulunduğu kargir bina yolcu ve bekleme odaları olarak da iki ahşap baka bina inşa olunmuştu. (Sirkeci nin ilk istasyon binası hala ayakta olup şu an Ekim 2007 boş ve kullanılmamaktadır. Diğer iki ahşap baraka ise yerlerinde yoktur. Rumeli demiryollarının baş istasyonu olarak yapılan bu tesisler, hattın Avrupa hatiarıyle irtibat yapması için (Sirkeci eski istasyon binası foto :trenci tugay) kafi gelmeyeceğinden, bu istasyon tesislerinin genişletilmesini ve yeni hatlar ve binalar yapılmasını icabettiriyordu. Sirkecide İstasyon Tesisi Sirkeci esas istasyon binası için, Kumpanya tarafından 1/Kanunuevvel 1872 tarihli LANG, HIRŞ imzalı bir plan ve bir müddet sonra 10 Mayıs 1873 tarihli HIRŞ imzalı bir plan daha verildi. Birinci plana (A), ikinci plana (B) planı denildi. A planında istasyon, eşya ambarları, yolcu binası ve diğer lüzumlu bina ve tesisler ile hükümetçe yapılacak Rıhtım ve Antrepolar yer almış bulunuyordu. ikinci B planı ise eski Sadrazam ESAT Paşanın arzusu ile yapılmış olup bunda büyük bir yolcu binası ve ilaveten birkaç bina yapılması konulmuş, Rıhtım ve Antrepolar daha büyük tutulmuş ve yolcu binası, istasyon arsasının güney ciheti ile Sirkeci iskele caddesi arasına yapılmak üzere tertip edilmişti. Yolcu gar binasının, her ne kadar muntazam ve büyük olması devletçe arzu edilmekte ise de bunun büyük masrafa yol açacağı tabii idi. Babıali den istizan edildi. Devletçe bütün müştemilatıyla ve mukaveleye uygun olarak muntazam bir istasyondan başka bir şey istenemeyeceği, Kumpanyanın da böyle mükemmel bir istasyon inşa etmekten imtina edemeyeceği ve ancak taahhüdü mucibince bunun mükemmel bir surette inşa etmesine dikkat edilmesi Babıali den cevaben Nafıa Nezaretine 29 Haziran 1873 tarihinde bildirildi. 30 Temmuz 1873 tarihinde. (A) planı genel heyetiyle kabul olunmak ve hükümetten fazla bir masraf aranmamak suretiyle inşaata başlanmasında Kumpanyanın muhtar olduğu Baron HIRŞ e tebliğ edildi.
Kumpanya da bunu kabul etti ise de her nedense tatbik edilmedi ve iş böylece sürüncemede kaldı. Hükümetçe,İstanbul Edirne istasyonlarına özel ehemmiyet verildiğinden 1885/ Kanunuevvel mukavelesinin hususi maddesi gereğince, Kumpanya İstanbul istasyonu için Bir milyon frank ve sarfına mecbur idi. Yine aynı mukavele mucibince, işletici kumpanya, inşaat şirketinin yapmış olduğu Herin noksan ve yanılışlıklarının inşaat şartnamesine ve tasdikli planlara göre ıslah ve ikmalini temin ile mükellef bulunuyordu. Bu kapsamda Sirkeci istasyonu da vardı. Osmanlı İmparatorluğunun payitahtı olan önemli bir ticaret merkezi ve büyük bir şehrin, derme çatma barakalardan yapılmış, ihtiyacı karşılamayacak bir istasyon ile bırakılması ve bu işin uzayıp gitmesi çok çirkin düşüyor, dosta düşmana karşı da devletin şerefine nakise(eksiye) veriyordu. Bundan başka, Berlin Muahedesi ve Viyana Kongresi kararları icabı Türkiye demiryolları Avrupa demiryollarıyla iltisak ettirileceğinden yolcu ve eşya taşımaları ile gümrük işlemleri için bu ehemmiyet bir kat daha artıyor idi. 1887 de Kumpanyaya mukavelenin tatbiki ihtar olundu. Bu defa yapılacak masrafın hangi tarafça tesviyesi lazım geldiği hakkında münakaşa ve müzakereler açıldı. 1883. mukavelesinde İstanbul istasyonu için konulmuş olan Bir milyon franktan büyük bir kısmı, 770 bin frank kadarı yukarıda söylediğimiz gibi, hat Sirkeciye geldiği zaman kurulan istasyon Şimdiki marşandiz garı ve polis karakolu olan saha için sarf edilmiş bulunuyordu. Bu konuda bir hal şekli tespit ederek inşaata başlama imkanını veren iradei seniye ancak 11 Şubat 1888 de Kamil Paşanın sadareti zamanında istihsal edilebildi. (Foto:Dr.V.Engin Rumeli Demiryolları kitabı) Yapılacak bina iki katlı olacaktı. Ancak inşaat mahallinin zemini çürük olduğundan iki katlı bir binanın yapılması mümkün olamayacağı ileri sürüldü. Binanın tek katlı olarak inşası ve bu suretle paraca tasarruf dahi yapılacağı beyanıyla yeni yapılan planlara göre uyuşularak 12 Şubat 1890 da iradesi alındı.